Ka Nupepa Kuokoa, Volume XII, Number 28, 12 July 1873 — Ka Haiolelo a Kapena Loke, maloko o ka luakini o Kaumakapili Iune 30, 1873, no ka hoole ana i ka haawi ia Ewa. [ARTICLE]

Ka Haiolelo a Kapena Loke, maloko o ka luakini o Kaumakapili Iune 30, 1873, no ka hoole ana i ka haawi ia Ewa.

Il|ko o na manawa pilikia o ka lahui a lifl||puupuia,—i ka wa i hooweliweliia mai i :, ai ko kakou aupuni, eke kaua 1 uwāho a pilikia kuloko paha,— i fcaJWa e noonoōia ai na niiiau nui i piJi i |ft pomaikai, aole no kahi poe wale »0, fka, no ka lahui holookoa, he inea kuppno loa i na makaainana o nā atipuni Imokoa a pau, e halawai, e kukaku* ka eLlike me ka hiki ia lakou, no na mea e pipe aku ai i kekahi mea e pHlikia ai e pale akn hoi i ka elele o kahi het|ft kupono a kupono ole paha. No ia mea, ua akoakoa mai nei kakou maakekahi ninau pili aupiihi, a o ua nindu la, tia ikeia, he pomaikai a he poinp|hoi no ka lahui Hawaii. Pomaikai nae, eia kakou iloko o ke au, e weliweli ole|ai kakou uo ke kaili wale ia o ko kakol aupuui, ko kakou lahui a me ko kako| kuokoa i ikeia mai ai e ko ke ao nefholookoa. nolaila, ua hoomaluia ko kalou hopena n'o kekahi manawa e hiki m 4 |i ana, eka kakou man hana ponoi, a ncfka hoonui ana akri i na mana o keia mau hana ka'u e makemake nei e haiolelo|aku imua p, oukou, no ka ?ii;ifiu o ka nsnawa, aphe mea e ae i ike i ko'u mau n»nao ponoi,; a nolaila au e makemake n« rl ia 011 kou e hoolohe pono ika weheana o .ko'o mau manao ; a ke noi akii nei hoi au ia 'oukou, e haawi mai ia'u, a e malama iloko o ko oukou mau manao iho, aole na'u iho au'i hele mai nei, aka, ua hele mai nei au tnamuli o ke konoia, e komo pu iloko o keia noo--1100 ana, no keia ninau nui e noonooia nei i keia wa. - ■ . Heāha la ua ninau la ; ē hoopihoihoi nei iwāena o kakou, 'nana i hoopniwa i ka ihanao hookaukaweli a me na pomaikāi ona thea a pau ? Eia iho no ia : "No ka pomaikai anei o ka aina a pau, e haaw'i wale ia aku ai kela awanui manamana o Ewa, me ka aina e poai ana a puni, ia Amei ika Huipuia, i, kumu e loaa mai ai ona kuikahi, e ae ia ai na mea ulu o Hawaii nei, e komo aky iloko o ko lakou mau makeke me ke dute ole ?"

Mamua o kahai ana aku i keia ninau, he pono ia kakou e nana ae i na aupuni elua, ko laua nui, na waiwai ame ka mana, alaila, e hiki pono auanei ia kakou ke hai i kona haina. 0 Amenka Buipuia, he aina nui palahalaha ia, e uhi ana ika hapa nui o kaaina puni ole 0 Amenka Akau, o kona mau aina ike ole ia o na palena, ke hooma-u ia nei e kekahi o.na muliwai nui loa o ke ao nei, a e apo ana i ka ili ainā he ekolu mau miliona mile knea, a oi akn a emi mai paha. oko kakou wahi Hawaii nei, he mau wahi piko wale no ia o iia mauna ehiku a evvalu paha, i kupu māi waena ae oka hohonu oka moana. oka -ili no na mokupuni a pau ke liuiia, aole ia 1 oi aku mamua o eono a ehiku tansani aiau miie kuea. oka mamao mai kahi kokoke mai o na kapakai o Ameiika, he elua tausani mile aoi iki. O Amerika Huipuia, he aupuni ia nona na miliona kanaka be kanaha miliona, koe ka heluna o na kanaka £ e kaho awai nei iloko ona, e pii mau ana i kela a me keia la, mamuli o ka holo nui ana iiaila o ka poe holo mai Europa mai, oiai, o ko kakou heluna, he kanalima tausani wele nō, o ka mahuahua ae, ina e pii ana, he uuku loa, a no ke koko o ka aina e wale mai no. ona mēa ūlu auanei o Anierika Huipuia, aohe i kana mai ak'u ka nui a me ka waiwai i leo a o kona mau kamaaina auanei. e oi aku ka nui mamua o ko kakou ; e lawe ia ana lakou maluīmo na moku oi aku o ke nui, ma ka mokoahi a moku pea; ma kekahi mau lawe ana, 6rai ka puuwāi ponoi mai ilo|» kō lilo o kā ainar, a i na paiena a patro ka hohua nei. Ao ka kakrfti toau wahi 'me* utu, e nianao aku nei lawe akn i Ainerfka i keia mu'a iho,*e hoōiliia ana m'aluna o na moku liilii iho, a oia helu^ na moku, aia ma ka heluna o ka hoōka- >♦ " . :•

hi % O l?ona mau l«una ponoi jho me ke kalepa kuloko ana, e laweia ana ma ka aina, mniuna aku o na kaahi e kai lalani anā a biki āltd i na wahi a pao 0 kaTaina, mai ka Ateianika a i ka moana Pakipika, e..)tiolo mau ana.na kaa ahi i na la a pau, me ka lniki anamai ke kanaha a i ke kanaono mile i ka hora ; a ma ka wai hoi maloko o ka aina, na muliwai palahālaha a ma kona mau kapakai, maluna o na mokuāhi nui hanohano ame ria moku pea e holo ana ma na laina he opau haneri ; aka, o Hawaii nei, e olioli wale ana no ia' no kona wahi mokuahi hookahi a me hookahi kakini moku kuna holoholo pili aina, a ekolu paha, nana e lawe hele i na launa kuloko ana 0 Hawaii nei mawaena o na mokupnni iho, a ke manao nei anei ia, e loaa ana iaia na niea kupanaha ma ka aina, ma ka hana ana i alanni maluna o kalii i hiki,me ka makaala nui, a me ke poho nui e kau ana ma ka puanai e hana i kaa holo lealea a lawe ukana, e holo kaapuni ia Oahu, a i ole ia, ia Hawaii. O Amenka Huipuia, he lahui nui a mana oia, a ke ake nei e apo mai i na kanaka o Amerika Akau a pau iloko ona. Aka, o Hawaii, aohe ana mea e ae e ake aku ai, o ka noho wale iho no iloko o kona wahi hann uuku ma kona mau kaiaulu me ha inauna aa pele ponoi iho ona. Ke manao nei au, ua waiho pololei ia aku la ka wehewehe ana no na kulana ona aupuni elua. Oka Kipubalika nūi o Amerika Huipuia, ua hoohalike ia me kona aeto hanohano ponoi e lele āna ma na lani, a e lele ana maluna o kona aina puni ole iho iloko o kona mama, a 0 kal>i Hawaii uokn ilihune nei, u» like ine kamanu 00 o ke knahiwi, aole oia e lelē ana a kaa aku mawaho o kona wahi palena ololi, noho kela e huna iaia ilio ma kona mau ulu laau ponoi iho, ma na aoao o na puu ; aka, aohe nae i makiii loa ka malamalama no keia kumumanao, 1 maopopo lea ai la ia kakou e hai i kot na haina manao, nolaila, e kii pakiko iki kakou maluna o kahi mau wahi o ko kakou moolelo mai nei, a e hooikaika e imi i loaa, heaha la ka hoohalike kupono 9 ko kakou kuleana i keia v/a, me ko kakou kulana i na makahiki he iwaka lua a kanakolu i hala aku, a ua noonoo ia auei ke kupono o ka hoohui aku ia Apjerika Huipuia, no ka pomaikai o Hawaii nei, ia mau la, mamua 0 keia wa?

Mamua o ka lilo ana a me ka noho ia ana mai o Kaleponi e ko Amerika Huipuia, o ka heluna o ko kakou lahui ia wa, he kanaono a kanahiku tausani—ua loaa i na kanaka ko lakou ola ponoi iho, mai ka lepo mai—ma ka mahi ana i ko lakou mau mahiuaai kalo, houluulu ana i na laau iliahi ma na mauna a me ka hoolako ana aku i na moku okohola ku mai, me na mea i hiki i ka aina nei ke hanai aku. Ia wa, oia paha ka 1840, he mau mahiko mahakea elua a ekolu paha kai hoomakaia a hanaia 0 na pake. Aole nae he noonoo ia wa, no ka haawi aku i kekahi apanaaina o kakou, oki loa aku hoi ka hoohui aupuni, aohe kamailio ia, no ka mea, ua lawa iho la kela a me keia pakahi, na kanaka Hawaii a me na haole, mai ka hua mai a ko lakou inan hana, oia ka makana a kona paeli iho. Ia wa no, (1840) ua hoomaka ae o MeBBrs Ladd & 0o. ; i ke kanu ko, a ua kukuluia ma Kauai, Ua nui no ke kanuia ana o ke ko ia wa, mamua ae o keia. Ia wa, aohe akamai o ka poe paahana, aka, he nui wale nae na kanaka, a o ke ola ia wa, he oluolu, a i ka wa e makemake ai na kanaka, ua loaa no a lawa ka makemake, ma ka hapawalu o ka la hookahi a me ka ai. O ka poe kalepa nei a me na haole e noho ana, he loa. 0 ke kumukuai nei o na waiwai o na aina e, he kiekie loa ; a he rnAu wahi pomaikai bapa kai loaa ae i liab)e, a ua hoihoi loa ia no e Ua poe l,a i ko lakou mau aina iho e ai ia ai. I ka nohoia ana mai o Kaleponi, o ke kamaWāena o keia mau aina elua, ua pii ae, ina ko Hawaii nei hoolnwa

an» aku i na mea ai, no ka lilo nui ana i ka maaa i ka eli gula a me ka poe doho paa ma ka mokuaiha o Kaleponi. A no ia kumu, ua pii ae ka uku hana o ka poe paahana, a ua hoomakaia ka lawe mua loa ia ana mai o na lima hana iloko nei o ka aina, e na ona o na mahiko a me na mahi kope ; a i keia manawa, o ua poe mala mahi la, ke hanaia nei e ka poe noho hou mai no na aina e mai. Nni loa mai na mulihini i komo iloko nei, nui na aina i nohoia, hoomakaia nu mahiko, a kiiia ona mau pake paaua i waho. No ko komo ana mai ona pake, ua manaoia, no lakou mai ka mai pake eluku weliweli nei-ia kakou. Oka heluna o ko kakou mau mahiko i keia wa, he kanakolukumamalima. 0 nalima haua ma kahi o keia mau mahiko, ke hanaia nei e na kanaka Hawaii wale no, a he mau Hawaii hapa ma kekahi, aka, o na ona nona ia muu waiwai, he poe haole wale no ma ka hanau ana, no lakou ka heluna mawaho he kanalima pahn.

Oia mau mah'ko, ua hoomakaia lakoo i kinohi, malnlo o na kuinu nnoninoni. aohe maopopo, no ke abn la ke kuoni, malia paha no ka ike ole a me ka hawawa oka poe nana i hoomaka, a i ole ia, no ka lawa ole paha oke dala no ka hooholo ana e kukulu, a nolaila la ka manao nui ia. O kekahi poe. ke uku mai oei na mahiko i na ona me na puu dala nui ; a o kekahi, aia ma ke kuamoo e holo ai imua ma ka nana aku, a ke ike nei kakou ano, ke mahiia nei he inau mahiko hou loa ma Oahu nei a u»© Q a waii. Ke ikQ nei kakou, o ko kakou lahui, oiai nae aole i like loa me ka wa mamua ka nui, aka, e loaa no nae kela heluna, e kau ana ma na hana hou. No keaha la, i kepa nui ia ai a holo aku la he kanawalu lima hana Huwaii, maiuna o ke kuna 44 C. M. Ward," e hana ma na aina lepo manu ? No ke ino anei, hanai ku pono ole unei, a i ole ia no ka hoomoe maikai oie ia anei i keia \va mamua o kela wa kahiko m iikai ? No ka uuku anei o na dala ma na pakeke, a i ole ia, no ke kakaikahi anei o kahi liana e loaa ai ona dala ? No ko lakou liupo anei, a hiki ole ke hakaka no keia hoomaka ana a lakou e ike nei, a i ole ia, ua emi iho anei ko lakou mahalo i ka naauao e hoikeikeia aku nei ia lakou? He poe hakihaki kanawai.ole anei lakou i keia wa mamua o kela wa ? Aole anei i malu ke ola o ke kanaka a me ka waiwai i keia wa o like ia mamua ? Ma kela aoao ae hoi, aole anei i oi pa tausani aku ka maikai i kela a me keia kanaka Hawaii, ke koho i kanahana a e hooiilo

pakiko nona ilio i keia wa mamua ae o na makahiki be iwakalua i hala ? 0 ka haalele ana mai o da moko okohola ia j Honolulu Dei ina ua hoopoinoia ua ha- { ole i holo mai ianei e noho ai, aka, aole ! nae i popilikia na kanaka. Ma ka aoao | kue, ke olelo aku nei au, ua pomaikai ; oukou, no ka mea, ina ua lawe mai na ' moku okoiiola ma ko oukou mau puka, ! ua lawe pu mai no lakou i ka make ma ke ano inoino loa—o ka'u e inanao nei, I oia ke fno e liahai ana, a i hoomaamaaia eka nui o keia poe haole. Ina ua poho oukou mai ka ponaaikai mai o na da- ! la a na moku okohala e uhauha ai iaoei, ua pakele oukou mai ka popilikia i hookumuia e ka mana o ka poe no lakou ka manao noho kaulei wale iho no, e hoolealea ai ialakou iho, meka manaoole i kona hopena. Ina oka haawina oko lakou mau holo makaikai mai ianei, ua ilihune oukou, ua waiho lakou be wm maikai e hooknpaa ai i ko onkou kulana lahui. 0 ua hana eloa o ka poe opiopio, ua malamn ponoia i keia wa mamua ae o na wa i hala, e aloba nuiia na hao* le i hoole ia lakou iho, a hooliloi kamalamu noi ana i keie poe ; amaka belu kanaka i hala koke iho Bei, ke hoike mai nei kekahi o kaua maū fasns t he kumu maikai kn e n^iia^ha »ku uo Ica ( 6 kaha ewe a me" ho6ritu °1 alui hou ana no kona mau mokupuni. Pela io ana I