Ka Nupepa Kuokoa, Volume XII, Number 29, 19 July 1873 — Ka Haiolelo a Kapena Loke maloko o ka luakini o Kaumakapili, lune 30, 1873, no ka hoole ana i ka haawi ia Ewa. [ARTICLE]

Ka Haiolelo a Kapena Loke maloko o ka luakini o Kaumakapili, lune 30, 1873, no ka hoole ana i ka haawi ia Ewa.

( Koena mai kela pule mai.) Ua ike ftrtei na kanaka Hawaii, no keaha la e npi ia mai pei ka hookuu ana i na dute maluna o na ko paa, ma na makeke o Amerika Huipuia, e kuaiia ai ma ke kumukuai, he haawi aku i lihi o ko ka lahui aina? Ke manao nei au, aole ; aina aole oukou i maluhiluhi i ka hoolohe mai, alaila, e haawi aku no au i kō'u mau kumu kue. Aka, ō ia hookim i o'im KO paa, he mea ia e oluolu ai ia poe Keonimana, nolakou nadala i hooliloia i na mahikō ; aka, o iahookuu wale ana i na dute, e pakui hou mai ana ia i ko lakou mau loaa, a he haawi ana aku i ua poe waiwai la e hoomahuahua hou aku i ka lakou mau hana, a kukai hou mai i ona aina hou no lakou. Aole nae he mea i hoikeike mai o ia noi ana e hookuuia na dute, no keia mea i makemakeia. Aole au e hoopa aku ana no ko lakou hoomaka ana, aka, no ko lakou waiwai. Ua ike no kakou, o kekahi o na mahiko 0 keia wa, ua holomua ka pomaikai, a ina hoi o kekahi mau mahiko hapa, no keaha no hoi i pau like ole ai lakou i ka holomua ma ka pomaikai ? 0 ko kakou poe mahiko i keia wa, aole lakou ma ke kulana ano ino loa i ko ka poe mahiko e ae o ko na aina e, aka, ina aole ko kakou poe mahiko i puka, uapoho no lakou ma ka lakou mau hana ponoi iho ; a i ka hooko ana paha i ko lakou mea e pomaikai ai; aole lakou i mahiko, 1 mea e hoopomaikai mai ai ia oe e Hawaii, aka, ia lakou iho, no. Alaila, ua pono anei a pololei hoi ma ka aoao kue mai, aole anei i pohukuhuku, aoleanei i hewa ka mohai ana aku i ka ae hooponopono aupuni a me ke ol& o keia lahui nona ka heluna he mau tausani kanaka. e hoopiha i ko lakou mau pakeke iho, a i ole ia, e noho olūolu paha kela poe he kanalima wale no ? A no ia mea, heaha la auanei ka waiwai ? He mea kanalua ia, o ka poe mahiko paha kekahi mea hana nui i ka ; he poe hana naauao lakou ma kekahi mau qea ma lia he mau kanaka oi aku o k« noonoo ; ua mahuloia no lakou e ko ni lima o ka aina, aka, o ke noi ana mai ke ola o ka aina e mohai aku, he kumu kuai kiekie loa ia e uku aku ai, ina no no ko lakou oluolu iho. ua nui hewahe wa ®o. . . t , . i; ; Uamaopopo aneiia oukou, ua noonoe pono anei oukou, heaha la ke.ano o ke ia haawi i ke awa o Ewa e noi pukanu ia niai nei, a e hooikaika loa ia nei e m nupepa haole a i elua o keia kulanakau hale,. hookahi o laua he nupepa aupuni a 0 k&ua Lunahooponopono, he lala oij - no ko ka Moi Aha Kukamalu? Eia kona «rrtr; He aupnni Ripabalika, e ani ! ilbko o ke au'pu'īH Moi—hē ftupuni d no ! ho ana ilokō 0 k(B aupuni kuokoa paka

| hi o laua, me na kanawai ku kaawalē o i laua, na hale hoonui ike, na nohoana a | me na pomaikai e.lauwili ana, me ka I make hikiwawe a me ka nalo koke ana o ka lahui uuku o laua, aka, epiiae I ana ka moui aina a me ka mana o ke au* j pujai ikaika. 0 ke he hnunaele, e { hoomuu ana me ka pau ole, mai ka wa aku o ka lilo ana o ka aina, me ke kuleana ole ma na aina, ka haihai wale ana o na hikii kuloko, ka hoole mai i ka mana aupuni ole, aka, me ke paholo pu ana o ka aoao nawaliwali a hiki i ka wa a ka mea ikaika e kui ai i ka puupuu hope loa, alaila, o ka hnla mau loa ana'ku no ia o ko kakou kuokoa. Ke lilo nae o Puuloa, aohe a kakou mea e keakea hou aku ai, no kekahi ulia, i oi aku i ko ka moku poino e ulupaia ana e na nalu 0 ka moana, a 1 ole ia,'e ka luku nui'paha e hiahai ana mahope o na h'alulu ana a ke olai nui ikaika. Mai manao oukou i ka'u olelo ana i keia, e hoopii luna nui kapakahi ana au 1 ka hanohano a me ka inoa inaikai o Amerika Huipuia. Ma ka 'aoao kue, ua hoohuliia mai au, e hiki mai ana no na mea e like peia, a malia paha o imi mai kela mana e malama ik oe i kou wa e noho ana ma ke kulana hou a oiuoiu oie ; o ka poino au e ike kumaka aku ai, aole loa ia e awiliia na ke aupuni o Amerika Huipuia, aka, e hahai mai ana ia mau hana ma ke ano kuhihewa maoli. I mea e ike ai oukou, aole au i kaha wale aku i na olelo no ka pilikia e iiiki mai ana maluna o kakou, ke haawiia kēkahi wahi lihi o ko kakou ai'na, he pono e lawe mai au i kekahi 'iiiau mea kuhikuhi, no ka 1 1 n6na īho. Aōle paha e pono ia kakou e hele loa' tiku inawaho o na mokupuni o Nu Kilani a me Nu Holani. Hē keneturiā rt palia i hala ae nei, aole i hehi nui aku'ke kapuai o ka haole maluna o keia poau aina ; aka, hiki mai ka manawa, a. me ia pu mai nō na haole, ia lakou i lilo wale aku ai ka aina a nui, mai ka poe aku nona na aina i kinohi ; mai ka -noho aina aku i lilo holo- / okoa ai ka noho ana alii mahope o na kaua hahana a me na iuku ana ; o kahi poe o lakou, akahi no a pau mai nei, a ke ike nei kakou ano, o keia mau aina elua, ke hoomaluia nei e ka haole wale no. He. pono e hoopianaoia iloko o ko oukou mau manao, iloko o keia mau aina elua, i ka wa i lilo ae ai na aina na ka haole e noho alii mai, ua nui hewahewa aku na malihini i ko ka aina ponoi iho lahui ; aka, ma Hawaii nei, he iwakalua kanaka i ka haole hookahi ; a o kekahi hoi, maanei he aupuni maoli ua ikeia, aka, aole pela malaila. E haliu ae hoi kakon e hana i kā inoolelo o Amenka Huipuia ponoi iho. I ka hapa mua o ke keneturia umi kumamaono, mahope iho o ka loaa ana o Amerika ia Kolona, ua mjfkaikai ia aku na aina puni ole elua o Amerika, e na mana qaoku nui o Europa, ua. kuai a hao pakahi pka lakou i na aina nui palahalaha j mai ka poe kamaaina m«i no lakou na aina; f a'rtfalana o lakoO i hootnāla aupuni iho ai ][akou, a, hiki i ka wa i-pii ae> ai lakou ma pa degere o ka ikaika, a ī ole ia, o ka inea oi loa aku o ka mana o lakou, lilo ai ka aioa holookoa mai ka akau a hiki i ka hema, mai ka hikiaa a hiki i ke komohana, a huiia i aupnni ; a mahope oka wa pokole, ua hookumu lakou i kiftohi me ke pat»mer ume. Maaiiei au e hai aku āi i na mea akaka whle rio 1 ilceiaj'o keia mau kaili - aina ā me ka lawe# 'anā māi'o' ka mana a me &a āiipilni, i 'ikeia e > na inea a pau, āohe alelo nana e - hai īnai i nā luWu na pepehi i kanaka, na o kela luk.u nui 1 a me na pepehi i- hahauia maluna o ka - poe nona na aina.ponoi, ia lakou haole , e.lawe jnai ana e i ano ja»ptini. i Pela e ike ai kakou i kela. wa* i na ma- • mo a ka poe~Beritama, Parani, Holani, v' Pukiki a iJ nre na PaffīolO, i Holapu āi ma- . luua b ka loā a mē H jpaljiftālaha o kela mau aiiha |)Uni ole elua, hoi ke ftoe-

na o ka poe nona ka aina, ua hookuuia e lalama wale 110 ma ka nahelehele, kahi i koe no lakou e auwana ai, a i ole ia, ua lilo mai i mau kauwa na ko lakou poe lunakila. Ein hou ika 1612, loaa mai la i kekahi poe Pelekane, mai ke alii mai o Inia, he wahi e kukulu ai i papu, a i ole i hale hana mu kahi e kokoke ana ma kekahi ona taona ; aka, o ka hopenn, oia no ka lilo holookoa ana o ka aina o Inia, nona na miliona kanaka he elua haneri a keu, e noho kuapapanui ana malalo o Befitania. ona Holani hoi, mai kahi uukū mai o na pae moku o Malae, a lilo holooko'a a jjau loa rio lakou ka aina, me ke kipa'Wii pu ia o na ona ponoi nona ka aina ; a i keia wa no, ke kaua nei liikou mē kekahi poe alii knokoa o ka aiha, no lakou e kanaluaia aku nei, e lanakila ana paha lakou maluna o ka poe i mua. lua o keia iho la na hopena e hiki mai ana ma ka haawi aina ana aku mai kekahi haku a i kekahi, a oia iho la na popilikia, e haule mai ana maluna o na lahui nuī o na kanaka a me kekahi mau aina i mahaloia no ka naauao, heaha la auanei ka kahi Hawaii ilihune e manaolana aku ai, ina e ae aku ana o Hawii uei, e kukuluia i anpuni e nona ka mana koa ma ke kiko waeua o ka mokupuni o Oahu, aole i umi mile ka mamao mai ka punana aku o ko kakou aupuni ? Heaha aku kana e manao ai ? Heaha aku hoi kona loaa mai e pomaikai ai ? Ke oleloia mai nei, e lilo ana oukou i poe puka nui mamuli o na'puu dala nui e hooliloia ana maluna nei o ka aina, e

o oukou e manaoio aku ai, oia dala e hoounaia mai ana ianei no ko oukou pomaikai ? Ina pela, alaila, e hai aku no au iaia, o na aupuni nui o ka lahui, hoolilo no lakou i ke dala i pomaikai no lakou wale iho, aole i ka moa e ; 0 ka haawi ana aku o ka aina a lilo, aole he dHla e paholaia mai ana no ko oukou pomaikai. A e ae mai oukou e ninau aku, ina he mau miliona dala e laweia mai ana ianei, ,he pono anei, he pololei anei, he hauohano anei ke kalepa ana no ka ulupaia o ko oukou aina ? Ua maopopo no ia'u, aohe mea maanei 1 like ole me ko'u manao, oia kuamoo ke kipikipi a me ka hewa. Aole o Hawaii e poho loa ana a hiki ia keehina haahaa loa. E ilihune no oia, e paonioni paha ma ka hooponopono ana, aka, o kana mau kuka, aole loa lakou e ae e hoolilo aku me keia kumnkuai ino loa, oia ka haawi ana aku i ke ola o ka aina a me ka iioho mua loa i alohaia. Ina pela, alalla, o ka HaWaii wale no e kan aku ai, o ka a me ka make hikiwawe ana o ka hanohano lahui, a owai la aiianei ka poe i puka ma.keia haawi aiiia ana ? Ma keia wahi, aohe kakou i waihoia mai e noho pouliuli, no ka mea,tia lioopapau loa ka poe e koi nei ae i ko lakou mau mauao. He ekolu wale no papa o ka poe e puka ma keia haawi aiua'ana ; ka mua, oia ka i poe he kanalima wale noe komo nui nei i ke kiinu ko, oiai e hoopaiiia ana na dute ma na X)ute o Amerika &uipuia. Alua,o ka poe*nona na aina nui, mamuli o ka pii ae o na kumukuai. Akolu, o Amerika Huipuia ke ulia waleia e ke kaua, alaila, o ke kulana o Hawaii nei, he pula kaumaka keia e kue aku at)ft i ka houua hdlookoa. - 0 keia ka mailao o Mr. Kakela, he lala o ko ka Moi Aha Kukamaiu. Heaha la ke kutnuo kona hooiknik r i ino ana i keifc manao, īhe kona kulana he hoa no ka Aha Knkamalu, nana ponoi iho no a me kd k;< Moi Aha Kuhina ka noonoo. Aole o'u kanalua, oia ka manao aka poe hoohui aupuni e hooikaika loa nei, i pdmaikai ai na kakaikahi 6 wahō wale mai no, ke hoopauia ke dute, k nui mai ke kih'eawai ana 6 na katfaka o na'aina e, ke holo ae keia mea e keiikoiia nēi. ' Ūa hiki' ra'ir ke ktihtßtilii slktj m« ua āno he lehnlēHil, d oukōu ka poe ē poino loa ana, mamuli o ka hoohui aupu-

ni. 0 n;i mea ae nei a pau a'u i apo mai | ai mamua aenei, e hiki mai ana no lu- ! kou, ke hooholoia ka hoohui aupuui. A I ke ike nei no hoi kakou, eia 110 he poe : ake lioohui aupuni mawaena o kakou e ; hana nei o ka loaa ; ua lohe no hoi ka- j kou, ua hoao o Kapena Lanai, o ka moku kaua Lakawana, e holo ia hnna ; a | 0 Generalu Makuke hoi, he Kuhiua no- j lio no Amerika Huipuia i kekahi nin- i nawa maanei, ua lawe pu mai oia he 1 kuikuhi, ua kakauia a paa no ka hooliui Hupuni, a ua uhnuhaia he puu d.tU nui ' mawaena o kakou no ia mea. Ke ike nei knkon, aohe o kakou ikaika, a ina e hoolimalima ke aupuni o Araerika Huipnia i puali koa, e kaili ia kakou, ina no i la aole e hiki ia kakou ke kue aku—a o i ka manu oo ilihune la kein. aole e hiki ke hoohalike aku me ka manu aeto. 0 keia nae, aohe kakou i hooweliweliia mai ; aohe hoi he mea o kakou i lilo, a aole no hoi kakou i nawaliwali loa iho mamua o na makahiki he kanakolu i hala ae, no kn mea, o ka naauao i loaa ia kakou ma keia wa mai nei, oia ka mea nana i hookaawale mai ia knkou, e loaa ana he wa maikai no ka holo ana imua 1 keia \va mainua o kela wa i hala, oiai ; e emi an;i ka luhui. Ke hooia inai uei ko : kakou holo mua i keia wa, mai ko kahou ! hapai ana «e nei i keia halawai, u ke hoike ! akn nei na Hawaii i ko ke oo nei, na aluha : lakou i ko lakou aina ponoi iho, e like me 1 kekahi poe, a e hapai aoa lakou i ka noo- ' 000 ana i mea e hookupaaia ai ko lakou i kuokoa. I Heaha ka hana e pono ai e hapai, a pe- ! hea la auanei e hiki ai ? Mawaena oko 1 kakon mau pono noai ke Kumukanawai j pukele ana o Hawnii nei, i mnoa wale no e pakele ai. Oia hoi keia, lia ka heleuma e paa i ka nee ana aku o | ka moku iluna o na kuaau, kabi a na nalo e nlupa mai ai a nahaha liilii, e poai ana iaia iho E ala mai na makaainana e malama i mau halawai makaaioana ma keU a me keia kauhale o Hawaii nei a puni, e kue mai i keia hanwi aina e poiuo ai onkou. E kohoia e keia halawai i K<miite { nana e hoolala i hoopii i ka Moi, j e aua i ka haawi UEw«, alail», e lawehe- j le ia e kakau inoa mai na kanaka, e noi | ana, e hoopan ku Moi ipai kana knk*;pu | ana i ke kauaka, ioa be kiekie a haahaa, ! uaua e hoinoino nei iaia a e alakai hewa j nei i kona lahui i»a ka mauao e haawi wa- i le aku i kekahi lihi oka aina. Ke manao ; nei au, ina e holo pono keia bana, alaila, ! e aeia ana ; aka, be ppno e noonoo oukou, | aia malnna o ka oukou mau hana oluolu , ponoi e pakele ai. Hookahi a oukou hana nui e hilinai ai, oia ka hoike lea ana aku i ! ■ko ka lahui uianao, a waiho aku imua ooa, ! aole paha e manaoia, e naua ole mai ana : ko ookon Moi maikai, oiai o kana hana ke ; kiai mai ia oukou a malama pouo, i ka po- | maikai o ka lahui. J Hooknhi a'u olelo pajsa i koe, alaila, pao { au. O Hawaii nei, ua pumehana ko ka- | kou aloha *a pau iaia. Oia ka aina o ko I oukou mau hupnna, a ke mnnoolaua nei onwon, oin aku ka home mau no ko o»fr«.u •' iti u k:i/nalii, e k<>na kuokoa e likeme ka wa i ikeia, aole nae i huawi wnleia m«i no'ia kakou wale ilio, aka no ka lehnlehn lahui no i m<jkemake e ht'lo mai » noho iho i 'm nei. No ii nieß, He'haUa kupono iia ka- • kou e hoike aka ai i ke ao Aolookoa, ka ! malama maemae ik kakou! He hiki wale . no keia, ma ka noho maemae a ihaikai ana liia e noho' pop'opalu ' kakou ma ke ano e lele mai ai keU mai weliweli, ka mai pake ; e laha nei i#.<ena o kakoo, a hopo klno ; co<J i kaliMi, alaila, e hiki koke mai ana ka hopena. Ma m ano, e hiki mti ai ina mana bui o ke ao nei, e lalaa mai i kei» mai i ka 'laha 6na, a e hoopaa' kekahi mokopnhi hookahi,' e » na | mokupuni e ae, no ka pomaikai o kh poe aole i hoipoia, a no lakoo hoi ol hana i hu kia mai ma keia alanUi. Ke manaotief no , aa, o keia poino a'o i hiH ako oei, io)e ia ' e hiki mai ana maluna o kakou/k o oa' Haw»ii nei a pau, e ola aoa, a e bkOs loa mi ke aoo na oa keiki ā ka oakoo e hoola mai i ka lakou oU'u ktoikir, 'ie kookoa 1 a e lanakila, oia Kopi(in4 i hooiliia , mai e ko oukou m|j 4opußa. j E Malama mai <icfeA 1 kou Moi. . •'