Ka Nupepa Kuokoa, Volume XII, Number 33, 16 August 1873 — Anaina Makaainana Nui. [ARTICLE]

Anaina Makaainana Nui.

J Ma ka hor<i 7|r oka pi» Poalin iho nei, 1 Aogil-- 12, i K ilike ai me na hoolaha a na mipepa, u>t weheia he haiolelo a *ea no ka Mionoo ana i ke Knikahi Paoai Like lnawi aiua, e ka Mea Hmohauo J. M. Kipena, maloko o Kaumaknpiii. Aka, mnmu* «> ka hoom>ka aua o ku hai ilelo, u* iiomh ■a hooholoia, e lilo o Rev. G W. Pilipo, i Peresideua, o A K-lauli me G H. D »lp, i inao hope PereBideua, a o J. Kua, W. H. Kiha, i mau kakaunlelo. A oiamuli o ke ooi houia ana mai, u» koh »i« o J. p. Kerin*, J S Kekukahixo, J. C. Kawiinui, i Komit« lini Haiolelo o ke- # •a ano no keia iniia aku nei, a na lakou ka mnia e kahea i na halawai e hoolohe no na -ielo hou a Ukoo i hnoholo ai. AUila, aa kaneaia ka hiiolelo o ka po, Ka Mi*i Hanohano J. M. Kapena. Ua liele m ii oia a pane m;u penei : E O'u mau Hoa Makaainana : — Mainuli o >ia apuuoia uua o kekahi olelo i kukua lukahiia e ua hoa o kekatn Ahahui i kukuluia uiiwaeua o kekahi poe loea Hawaii Ponoi o keia kulanakauh ile ; —ia hooKauu mai maluna o'u, aole wale he mapuna hoohanonauo, a*a, he hau i auo Koikoi uo e weoewehe akn ai no \ekahi mau inea e pili aua i ka oiouu auo oui o ka la, e napai, a e kuka nune ia nei inawaen i o ko ka«ou anaini hhui aupuoi. Aoo, a maoiii i ae o ko'u poloai ana aku i ko kakou mau maliu a ine na hoolonolooo a«i, Re ;>ke loa »u e hoom iopopoia e ke aoaioa a me ki lehuleha. o na mea a nau a'o e hoopuka ai, a e alakai ai hoi i t knk'iu int keia hon», inai Inwe ia man hoakana ana ma ko'u ano Luua Aupuni, a p'li oihaua pahi im kahi aoo e ue. Aki, ina he mau kue, a he inau hoino kekahi e ulu inai aua no oa inei a'u e hoopuka aku ai, aohe o'u m ikeinake e kau aku ia mea maluna o hai ; e hookau. a e amo m ilie ia iiu ia mau mea malunao ko'u hokua ponoi. Ma ka hoakaka ana iinua o kakou i keia manawa, aole au i inaoao he mea kupono ka hoomaluia aua e oa hoope pili oihaua ; aka, o ka hoopuka ana 1 ni maoao kuokoi, i alakniia e ka mauaoio akahele a pie ka uoonoo malie o ka maluhia lokahi a me ka p »no kaulike. ' # # "# # # # * i Kuikahi Panai Like | O keia ninau koikoi a ano nut hoi ; e hoohana nei i na nooooo, na «amailio a ;me na kalai hakilo o.nei mnu la Ma k» ! nanaina, me he mea la o kn alua keia o ka ininawa, i liapai ano nui ia ai o ka noouoo ana mnwaena o na haole, ame kakou na i knmaaina. . 0 ko kakou Moi aloha i hala | I aku, iloko oke awakea a me ka auina \a o ! kona oohoalii ana, ua hoohuliia kona nana ! Hoa mamuli o ka hapai ana i kahi Kuikahi Pauai Like ine Amerika Euipuia, me ka ; hilinai ana o kona ike molaelae a me kona noonoo akahele, —o ka hupai a me ka hani : kuikahi ana me ia aupuni hoaaloha, he ku- ! mn nuiia nana e hoolan-i u e hoohoihoi i ko i kakou mau oihana iini pomaikai o na ano ! a pau, e hooholomua ai i ke aupuni, a e i hoowaiwai ai hoi i ka noho lnko ana o ka : lahui. 0 ka hooko pono ia ana o keia Koikahi, ua lilo ia i muuhane palualelo iloko o i kona mau la o ka nohoalii ana. i Aka, ika hoomnka ana om la mua o i ko kakou Moi Makua hou, o keia ninau j koikoi ka hana kaumaha o kona mau la mua oka nohoalii aoa. Aohe no he mea Kanalua a hopohopo, o na hua a me na hope o keia kuikahi, ua manaolanaia, e ulu nnai ana no ia no ka pomaikai o ka lehulehu, a me ka holo mua ana o ka Lahui a me ke Aupuni ; iua nae, e a e kupono ka mahele a me ke kaana ana o na pomai kai mawaeua o na mea a pau. Oko knnou nni i ulu hou mai ai o keia ninau ano koikoi maluna o na aoao o ka inootelo o Ha-

waii nei,—oia no ko kakou hookikina, u hoohaliu paka ia ana, e paeli i ko kakou mau lua biina w«»wai ponoi. I na makahiki mua o ka hoomaka ana mai o ko kakou* mau hooauopopo ia ana mai e na aupuui o na oina e, ua kauuui kakou o na I moku okohola, a me ka loaa ana mai o ke kalepa kuv?aho. Aka, i ka manawa i hoohiōloia ai o na manaolana no na inoku okohola a me ke kaunui ana o ka loaa mai o na kalepa kuwaho ; aia hoi, ua hookuia na manao hMomun, a ua kunana na oihaua mikiala. Eia nae, e hoomaikaiia ka Lani, | ua hooknpuia mai kakou uie na kula akea, &a oawawa inomona, a me na ea oluolu maikai loa ; a ua konohia kakou, e haliu a e | hilinai imluna o ia mau mea. (Ja ao ia | mai kakou, i ko kakou hilinai ana i na waiwai owaho mai, he paulele kanalua ia me na manaolana maikai, no ka hoomauia o ka loaa ana mai o na pomaika|. Ma keia man mea, i konoia mai ai kakou e haliu pono i ko kakou mau āina ponoi, a me ko lakou mau hoohua ana mai me ka pomaikai ; a maluna olaila e hilinai nui ai ko kakou mau loaa maoli, a me ka hoiomna lahni ana. Ua makaukaa ko kakou aina i ka hoohaa ana mai i na waiwai he lehulehu wale, e kupono ai ke kalepa ia ana mawaena o kakoa nei, a me ka hoonna ana aku i na makeke o na aina O na hoohua ana mai o na waiwai o ko kakou i mau aina, aole no ia e haawi nai mai ana I i ka pomaikai i ka lahai a me ke aupuai, 4 ke ole kakou e mahi a e hoohana i ka io a

me na leiehuoa o ko kakou mau niea ulu ; u muhuahua kupouo e hooonaia aku ai e piiouioui i oa kumnkuai maik.ii uia na inakekt! ona aupuoi e. Mu ka hooikaika ia auia ♦> ka oihanu luahiai a tne ka mikiala mn waeiu o kakou nei, lio'ikalii Keakea a alai uui uana i ho-oki>pe mui i ka holopouo iiiin o ko m-iu manaolana h.ioa ; —a oia no hoi ka haiki a me ke kakaikahi o ua wahi a uie na makeke e hooliloia aki) ai Oke a«ra o Kapalhkiko Ua kakwu i hilinai nui ai uo ka lilo emoole aua. No ka mea, ma ka loaa lehulehu anu « ua makeke, aia malaila ka pii kiek»B ana o na kumukuai tn»ikai. He oiaio uo, ua hoau kakou i ka hooona ana aku i na w.tiwai kuloko ma na mnkeke mamau akn ; uka, iio ka inamao loa a ine ka nui o ua lilo o ka hoouoa ana aku, ua mohai wale ia rn> ko kakou inau waiwai niu ke kuahu o ke ahouui o ka makeke o Kapalakiko ; a aia imi ke kaumaha o ko laila mao dute i luaa ai ke kaoiuhu ana o ko kakou mau mea ulu. A uolaiia, oka hemo an.i ou* auhau dute koikoi o Amerika, aia ilaila ka maha a me ka loaa aua o ka pomaikai i ko kakou in;tuVaiwai kuloko. No keia kuikahi, ua .hoomaunauna kakou he inau tausa*ij dala, a ua hoouna aku he mau Elele Kuikawa i WaBiuetoua, aka, onn hoao aua ona Komiaioa, ame ko kakou mau hooikaika ana, ua halawai pinepime mai ia me ua hoohokaia ana. Aohe no e'u kanalua a hopohopo hoi, iua e loaa mai ana ia kakou ke kuikahi ; aole uo e hooueleia ka loaa ana inai o ke ola hou i Ko kakou mau waiwai kuloko. Ma ka nau i aua maluua o keia ninau auo nui, he knleaua ko kakou i> au ai no kahi mau niuu.u : Ua maopopo io inaoli auei ia kakou Hawaii Pouoi, he mau poinaikai kekahi e loia mai aua i ua kamaaiua no lakou ka aina ? oka hop;» hea la o kakou o hoopomaikai ia auae ua hoopouopono ana o keia Kuikahi ? Ano, ua ano akaka mamuli o ka hooikaika a me ka hoopapau ana o ka poe mahiko a me ka poe kulepa ; o lakou no ku poe e kau nui akn ai o na pomaikai i moeuhanei.t ma ka hooholoia aua o keia Kuikulii. Ma ka hoomaopopoia ana o keia uinau ano uui, ua loaa mua ia lakou ke kuka a me ke knmailio nui ana ; a me he la, ia lakou uo ua liolo na mea a pau, ine ka lahui inua ole hoi me na kupa kulaiwi o ka aina. He inea kupono auei i ka malihiui ke le'a kan:» hauwi ana i na mea o ke kamaaiua ? Aka, e o'u iu»u hoa makaaiuaua, eia ka. kou ke hoopiha mau ia inai nei ko kakou Inau pahu louo, me ua i ana, '*Ina holopouo keia mea, nui loa waiwai aupuni, like pu pau loa kanaka !'' He oiaio au6i keia ? E loaa io inai ana aoei nui loa waiwai aupuni, l?ke pu pau loa kanaka ?" E hoomaopopo mna kakou i ka poe a me ua kumn i hoalaia mai ai o keia Kuikahi. Ua pukaamaka ne nei, o ka poe mahiko a me kabi poe kalepa kuouoono, ke ake nui mai nei i ke Kuikahi ; a o ua kumu i mea e liele wale ai o ko lakou mau waiwai me ke< dute ole ia ma na awa o Amehka ; a maluna ae hoi o keia, e ake nui ana lakou e v/aiwai koke, e like me ka loaa hikiwawe aua inamuli oua mnna kupooo. He poe auei kakou no kula loa, e hiki ole ai ia kakon ke hoomaopopo aku ; o lakon no na lawaia e noho ana i ka waha o ka waa a iiuuui ua lima i ka haawi ana i ua kumu pomaikai oke Kuikahi. Me he mea la, o ko kakou kolana ko na kamaaioa, aole e ) like ka haawiua uie ko ka poe i ke kuku a me ka opu ; aka, o kahi pomaikai e loaa mai aoa ia kauou, ka poe no lakou ka ha• 110 a me ke kuuna, he wahi haawina paha e loaa ana i kn hoe waa ma ka ihu loa, a uo ka uiha paha o ka mea haawi, a no ka liala paha mamua loa o ka ihu, nolaila, ua poholaioia mai malalo mai o ka noho'na o ka mea haawi.

Ma o ka nana ana i na kumn kahi e loaa mai ai o ka poenaikai o ke Knikahi i na hamaaina, ua ulu mai no he niuao, "Ma o na auwaha hea la e kahe mai ai ka pomaikai 0 keia Kuikahi mawaena o kakou pouoi nei ?" He akioma no i maopopo, aia ma ka haoa a me ua hooikaika pono aua, o la* ua na kauwa, e loaa mai ai o na pomaikai a me na noho kuonoono o keia ola ana ; a oia maa mea no ka kakou e hooikaika nei me na matißo!ana kupono. O ka poe i maopopo ia iakou o ka loaa nui ana mai o na pomaikai, o lakou no ka poe mahiko. Aole i mahuahua ponoi o kakou, i loaa ona mau mahiko ; aoka akea wale no e hiki ai ka loaa ana mai o na pomaikai i kanaka Hawaii ; aia wale no ma ko lakou man noho paahana ana malalo o ka poe mahiko. Ua lawe oleloia, ina e loaa ana ke Kuikahi, alaila, e hoomahuahuaia ana k« uku paahana 'o na kauwa. Aka, ua ole- ; loia mawaena o kanaka Hawaii, he mea kanalua ka loaa ana o ua uku hana kiekie; oiai ua kaomiia ka poe haku haua, e ua ake nni ana e ioaa ia lakou na pomaikai 01 pakela no lakou ponoi iho. No ka mea, ua maopopo lea i keia manawa, ina e hoopii ae ana na paahana Hawaii i ko lakou mau uku hana, o ka houuna koke aku la uo ia i mau paahana i na aupuni e. Ma ka hoolono ana i na manao o na kanaka Hawaii, o na mea a'u i hoopuka ae nei, oia ae la ka helehelena ano nui o ko lakou mau hoopuka an», oiai paha mamuli o na ano maopopo lea oie o na kumu kahi

e loaa mai ai o na pomaikai ia ki.kou. Aka, ioa kakoo e kn iho, a hoom;»<.pr»po i ka io a me ke aoo nui o keia oinau ; nlaila, ehiki uo paha ia kakon ka hoopauia aua o na kanalna ana. E like me ka'u i hoopnka mua ae nei, ua hoopauia ka lnlin ii ana o ko kakon mau holomua ma o na loaa kuwaliii mai ; a ua hoihoiia mai k<> kakou maa paulel»? kupono aua maluna o ka ikaika o ko knkou inan aa koko, a me ka hoohua aoi mai o ko k;ikou uiau knl» momona. 0 ua waiwai huoaia o ko k;tkon mau ain», uole iio lukoo e hookunin mai ana in* ka ili o ka honua, ke ole e loaa kahi mnu kumu nao» e hoohuli ue i ua upuua e— ka waiho pulaualelu mokaki wale Mu keia inea, i makemake ia ai nu puu tausani duU, i mau luna puipai, e huai uiai ai i ko kakuu mau lua huna waiwai. Ua maopopo iu kakou, ina kela a me keia Apana o ko kakou Paemoku, e iioula a e kukuluia uiui o kekahi mahi ko, mala ī'aiki, a me n» kula i paa i kela a me keia atio mea ulu. Alaila, ma ia mau walii e nlu mai ai ho elua inau pomaikai nui i ka lahui a me ke Aupuni,-—A oia no hoi, o ka mua, o ka uoho waiwai a palaualelo o na kunaka ; a o ka lua, oia no hoi ka noho maikai aua >> na ohana a pau. He manuo paulele ko'u, iua, o ko kakon man ohana a pau, na kauaka upiopiu me ua kino puipm ; a e hooWlo ana i ko la'kou mau hoopapau ma ka mahi a uie ka lawelawe ana i ua oihaua mikiala, —oia tio kekahi o na kqmu ikaika uui, o ka illn ana o ka uoho niiiikni ann o ua ohmia, a me ka huolaupui hou una i ka aina ! He oiaio no, o ka hele ana mai o na pomaikai, a ene ka holomoa mnwuena u ka lahui, aole no ia e hele kino kupololei mai ana, e kaana liilii ia ai i kela a rue keia kauaka ; a oia paha ko kakou hoohalaliala nui e na kamaaina ponoi o ka aina U » moakaka lea ia liakou, o na kanaka paa o ka lima i ka hana o na ano a pau ; o lakou na palekai ikaika, e pale aku ai i na ale poi 0 ka hune maluna o ku moku Aupnni. 0 ko kakou kulnna i keia wa, ua poia, eia ke kau nei he ao omamalu o ke kuha'o ana o na oihaua mikiula maluna o kakou ; a he hana koikoi no hoi maluna o na hokuao ko kukou mau Kuhina, ka imi ana i na kumu e pale ae ai i ua polulnhi ana iho o keia ao omamalu e kau nei. 0 ko kakou man mahi ko, oia ka oihaua alakai nui, a maopopo maoli, ia kakou lahui, e pono ai ka hilinai ana, no Uo kakou mau poinaikai leliulehu, a me ka holomua lahui aoa. O ua waiwai a me na poiu iikai a na mahi ko, e hoohua m»i ai, he mea nui ia ua kakou e hoomaopopo ai, ma kona ano, he oihana ia e hoopahola mai ai i na pomaikai maluna o ka Lahui a me ke Aupuni. Ua oleloia, uia iloku o keia- mau la, ke ku hooneueue nei ke kulana o na mahi ko, o ko kakou nei Paeinoku ; a ina pela, heaha la auanei ko kakou inau hopenn ? He inea maopopo, iua, ua mahi ko e inohaiia »na malnna o ke kuahu o ke poho, a malalo hoi o ka hamare a ka Luua Kuehla, alaila, he hoi hope ana ke loaa ia kakou, ke ole e loaa kahi kumu okoa e ae, nana e panee ia ktfkou imua. Ina, aole e loaa aua ka lapaauin o na oiau malii ko nei, aole wale o keia oihana, " ke ohi hapuku" ia mai o kakou aku uei ; aka,. e hoomailo pu ia no ko kakou oihana kalepa, a me na oihana mikinla e ae. No ka mea, ma ka naoa ana i kQ kulaua o na oihana e ae, me he la, ua ulu mai ko lakou mau paulele ana maluua o ka oihana mahi ko. Aole wale o ka poe mahi ko, me ka lakou mau tausani dala ke hoopoioo i'i ana, aka, e hoopilikia pu ia uo me kahi mau oihana e ae he lehulehu wale. E kau pu mai ana ka poino muluna o ko kakou mau oihana Aupuni, a e hoemi ino loa ia uo na haawina no kela a me keia oihana. Eia ke pii mau mai nei na oihana, a me ke. knkulu ana i knhi mau kumu haua ; a eia hoi ke kau oei ka haawe koikoi o ka Papa Ola maluna o ko kakou man hokua ; a ihea.la anei e loaa ai na mea e hoolawa aku ai no lakou ? No ka mea, ma ka liaule ana o ka mahi ko, alaila, aole a kakou mau waiwai nui kuloko, Hoouna aku ai ma na makeke o na aina e, i mea e hookipa mahuahua mai ai i na puu dala, a me na waiwai kuwaho iloko «» keia Aupuni, e kaanaia ai mawueua o ko kakou uoho lahui ana. Maluna o keia mea a'u e poloai aku ai ia oukou, e o'u hoa makaainana, e nooooo & e kaana akahai rne ke akahele, mamua ae o ko oukou haawi ana i ku hoino a me ke kue ana i ke Kuikahi Panai Like.' E like me ka'u i hoakaka mua ae uei, he pa- | ulele manaolana ko'u ioa, e loaa mai anu 1 ia kakoa he Kuikahi, e loua no he mau pomaikai ma ka holomua ana o ko kakou Aupuui. O ke Kuikahi Panai Like ka'u e ake nui nei, a ine he la, " O kakou pu no paha ilafla 1" Aka, e o'o mau hoa makaainuna, ua ala mai oo he ninau ano nui. " Pehea la e loaa ai ke Kuikahi Panai Like ?" Ua hoakaka moa ae nei no au, i ko kakou hoouno ana he mau Komiaiua Kuikawa, a me na puu dala nui ; a ua halawai pinepine mai kakou me na hoohokaia. ( Aole i pau.) I ka pau ana o ka haiolelo, ua paipai ka hale, a ua waiho kokeia mai ka olelo hooholo, e haawi aku'ka Hale i ka mahalo a me ka hoomaikai i ka haiolelo, a ua hooholoia. I ka hooholoia aoa o ka Qlelo hooholo, oa ku mai kekahi e noi e huro, a ua hooleia. Mahope iho, ku mai o D. Malo a walaau mai no t a iwaeoa o ka aluaoa, ua aoiia e hoopaoee, a oa liooholoia. W. A. Kiha, Kakauolelo.

Make i Alohaia—Ma ka U So Auga te, u» lawe uku na lima menemene o<c « ka make i kn uhnne o ka'u mea aloba li'o ; oi»» hoi o Mre. El>sabet« Molnlmi, a u< hali aku l>> m e in-kaikai i im o ka I aiua moeuhane, kahi a ko ke »o e holo moku nei. Ua haalele mai oia ia'n no kana huakiii hope loa ina Kauanonoula, Honoiulu. 0 kona wahi mau aia no ma Kikihale Ua hnnaim oi»» m»» Hnnii i Maui. 0 kona mai r rn"ke ai, i»e ku't maloko o kona opu, ma ka l.i S«b;it», Aug«te 3, kona inin i ka mai, a rna ka hor<i 3 o ka wanaao Pokuu aku la kona liann. Oka nni o kona limu la o ka Inwe hapa ana ina ineu o keia- ao, he 46 mak ihiki. Nolaila, u;« hnku iho wau i wahi kamkau nona, a oia keia malnlo <ho : He kmiikau ,-iloh< keia noo e Mololani, Kuu wnhine mai ka la weln o Honolulu, Mai ka piha i<anaka o ke knona, Mai ki huikan lua o ka Nekiua, Mni ka ai haaheo i k* a-i. Wehe m:ii nei oe i ka pili hooko-o ia loko, Pau kou ike ana i 'ka luhi. Hele inuiio, nalo, kn hele ana o ke hoa, Kuu hon hele o ka nahele o Nuuaou, Anu maeele loko i kou nalo ana aku, Nalo hnna na maka o kuu wahine e, E i akn nei pahn oo i ka luna o Hainoa, 0 ka upe o ka waimaka in e nun nei, Ke hopu hewu nei nu i k<» kinf Wailna, Elui kaua i ka waihui o Kankopna, He pua nani oe a kuu manao e hana nei. Ka'u no ia « lia niau nei i ke aome ka po, Po loko i ka apa a ko «loha e noh'» nei, Anr>'<no nloha ia'o k:i w«i <» Waahilrt, Oia whi hu wale mai no i ke pil>, Ua piliia e kaua ka la kohai << Kik hale, Aloha ka malu lau laau a na keiki a Kau», Aloha koo leo i ka olelo i na keiki « kaoa, 1 ka pane'nn inme naue i ka holohnlo, I na po mahina lailai o ua aina nei, Ke noho nei iunKou me ka min.imuia ia oe, Auwe kuu wabiii<!. Uuu wahine lioi-e 1 JoSEPH WILIMATA KINILAU Jr. Kikiiiale, Aug 11, 1873