Ka Nupepa Kuokoa, Volume XII, Number 34, 23 August 1873 — HE MOOLELO KAAO NO ROBIANA LO KA HIWAHIWA O KE KOA, Helu Akolu o ka ikaika. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO ROBIANA LO KA HIWAHIWA O KE KOA, Helu Akolu o ka ikaika.

I unuhiia mai loko mai o ka Buk?. Arabia, mai ka Oleh Berilania a ka Olelo Hawaii. Mahele lll—Helu 85

AMAKAUK AU lakou njßi no ka hoi, haawi ae li ka Moiwahini i koaa aloha "kiike pai" i na'lii a me na makaainana a pau o ke aupuni o laua, me ka inanao e hoi anano a hoi hou mai, e Jike me ke ano mau o na wa i hala ae, eia kaauanei, " O ka hao a ka wai nui, Aohe opala koe ;" a "Hui aku na maka i Ivou," wahi a ka olelo. A pau ko ke Aliiwahine haawi ana i kona aloha, pii aku la oia a komo aku la iloko o ka hale kaa, a o ua nika nui aku nei no hoi, a o Lo Hipa no hoi, alake aku la no keia a kau ana mahope o ke kaa, nia kahi no ana i noho mna ai. A no ko ia nēi 'ano kaumaha o ia alakei ana aku, liolu iho la o hope o ke kaa, ;i hooho ae la no ua Aliiwahine nei, He hao hoi keia liolu honua ana iho la o ke kaa, me he la he kanaka i elekei mai la a kau mahope o ke kaa, jiolaila, e ku ae oe a nana iho mahope o ko kaa, anoai ua kan mai la no kekahi īnea mahope. Aia nae a ku ae ka nika nui, a kiei ilio la mahope o ke kaa, aolie ana mea e ae i ike ai, a hoi iho ta, a hoole aku la i ka wahine. I loa no. a kani kahi ulili a ua nika nei, o ke krfni aku la no ia o ka liu ipa a na kahu lio, haolioi ko laua mana, a o laua nei hoi. o ka haule koke iho la no ia o laua nei hiamoe. A ia lakou nae e holo ana a liiki i ka palena ma ka aoao hikina o ua aupnni la, a ma ia wahi no hoi ke alanui a lakou i iho mai ai. Aia nae a lioomaka aku ke kaa i ka pii ana, a ia wa no keia i hoohamama aku ai i ka walia o ka eke talena, o ka inoni koke ia mai la no ia o ua aupuni nei a me na mea a pau. A ia lakou nae e holo pii ana a liiki i kahi e lohe ia aku ai ka haluku ana o ka wailele, aohe nae lie loheia aku, ia wa no i komo iho ai ka manao hoohuoi iloko o ua nika nei, a i ae la, Owai la h'oi keia kupua nana i pepehi iho nei i kuu kiai lanakila, ka pa kaiia ikaika hoi o knu appuni, kahi hoi e hoohokaia ai ka ikaika o ka enemi, a malaila no lioi e mohaiia ai ko lakou mau ola i pomaikai no kuu aupuni, a i ikaika hoi no kuu poe akua. Aka, mamuli hoi o kuu mana, lie hiki 110 ia'u ke hoola liou arlike ine mamua, a ina e lawe ia ana ma ke ano pio a ano e ae paha, aia malaila ka pilikia, no ka mea, aohe liiki i ko'u mana ke kii a [īoihoi hon mai i ka mea i lilo ma ka mana a me ka ikaika o kekahi mea e ae. Aia nae a liiki aku lakou nei ma kahi 0 ua moanawai la, aole oia ma kona walii, a o ka wailele no hoi,aole no oia ma kona kulana mau e lele maopn ana. A no keia nele ana, i ilio la oia, Ina oe he kōpua e like me a'u nei, he loaa ole aku 1 o'u mau lima kou pakele ; a iua hoi he kupua kanaka, a loaa aku ia'u ma ke alanui, a i ole, ua hoopaa ia paha ma kuu mau aupuni mawaho aku nei, e hopu koke no au iaia a hoolilo i kona ola i mea ole iloko o ka wa pokole loa, a o kona koko auanei, i aila hamo ia no na huila o kuu kaa, a o kona io a me kofia mau iwi, e hoolilo no au i lepo hoopulu no ka mala pua a ke Aliiwahine nei; a 0 kona poo a nie na maka, e hoihōi oo au a h'iki i kuu aupuni, i mea kanaenae aku imua o kuu mau kupuna aumakua, 1 hoomau ia ai ko'u noho lanakila ana malnna o kuu aupuni a maluna hoi o ka enemi pakaha \yale. A ia lakoū hoi e holo ana, aolie mea i loaa ia lakou ma ke alanui, a hiki wale

i ko lukou komo ana iloko o ke nupiini daimaini, ua liala ka nani o ia anpuni, a "halia poele ka papai o Ilonoluhi," oiai ua aaki paa iho la ka pouli maluna o ke aupuni liolookoa, no ka mea, aohe ona malamalama i koe ; a pela no keaupuni gnla a rne ke aupuni dala, ua liala ko lakou nani, oiai ua hiu mua ia e Lo Hipa, aia iloko oka eke talena. Aia wa rlo, hoopuka hou ae la oia i kana huaolelo kaena, Eia hou no ua kolohe nei, oka holo lionua e hoi ka hewa, aohe hoi he noho iho a papa leo me kamaaina, malia no hoi paha aohe no hoi e ike ia na ai, aka, ma*ko'u m inao wale nae, me lie la he hoa paio kamalii la, alea, aole nae au e hoihoi hou ana i ka'u olelo i hoopuka mna mai nei, ke ole e hooko 'a e like me kuu makemake.

Iloko o keia wa a ua nika nei e olelo ana me ke kaena, ke komo apuepue iho Ia ke- anu o ka maka'u iloko ona, aka, no kona manao nae e pale ae ia ano, nolaila, ua hooikaika loa oia ma ka olelo' ana. Ua kuupau loa na kaliu kaa i ka holo o na lio, e like me ka makemake o ka nika nui ; ua iliwai ka holo ana o ke kaa me *ka hakui ole, a hiki wale i ka pili ana ma ka puka aniani. kahi hoi i ma* i ka pili mau ia e ua kaa la.

loa no i ua kaa nei a pili o ko Lo Hipa lele mua aku la no ia a koino ilo ko o ka hale, huli koke aku la no a hoohamama r ka waha o ka eke talena, a komo mai la ke kaa holookoa aine na paa lip, a poholo ana iloko ; a ia wa keia i' ike iho īii i ka piha pono o ua wahi eke nei, ke hele la a pau pono na alu.

Aole no i manao o Lrt Hip i, e hookomo pn i ke kaiknmahine Alii iloko o ka eke talena, aka, noonoo iho la nae oia, ina e kapae ia ua kaikaiiiahine nei, alaila, ekn mai ana ke t la a hoole, a lilo iho la ka oiaio i mea ole, a nolaila, i hoopaa pu ia ai ua kaikamahine la,'i loaa ai he hoike oiaio no kana mau hana. A no ko ia nei manao e hooluolu iaia ilio, hov aku la keia malnna o ka inoe, a moe iho la no nialuna o ka bela ana i hana ino ai, aia no ke ala ana i ka wa i liiki mai ai ka Moi. Mamua ae o ka hora 7, oiai no keia e hiamoe ana, hiki mai ana ua Moi nei, a i kona ike ana 110. i na mea a pan maloko, he mea e kona kuipakena, a haohao ilio la oia i ka mea i loaa ai o ke ki o ka run»i mea inu ame ka rumi kamaa. • A no ka makemake o ua Moi nei e ike koke i ke kumu o ia ino i hanaia, a me ka loaa a loaa ole palia o ka mea nana i aihne ka rumi kamaa ; a i mea lioi e hookoia ai kana miu olelo mua, wikivnki ae la oia i ka hoomakaukau ana i na mea ai ano hou loa ; a lawa pono na mea a pau o ka papaaina, kii aku la oia i ke kawele, a lio-u aku la iloko o ke pa wai holoi maka, a kawele iho la i na maka o Lo Hipa. oiai no oia e hiamoe ana, a ua ka huihui o ka wai i hoala ae iaia. Ala loa ae la hoi keia a noho iluna—miki aku la no ua Moi nei i ka omole aila, iX hamo iho la i ka lauoho, a kahi iho la me ke kahi. A pau- pono keia mau mea, emi hope aku la oia a hookani ae la ika bele-aina. Ku ae la no hoi oLo Hipa, a hele aku la a noho iho la ma ka papaaina, aai iho la. Ua hoao pakahi oia i ka ai ana i na raca ai a pau maluna o ke pa, me ka palua ole aku, a pau ae la' me ka pane leo ole.

Iloko o ia manawa i pau ae ai ka ia nei ai ana, ninau koke mai la no ua Moi nei, i ka i ana mai, Ua loaa anei, a i ole ua ike lihi paha oe i ka mea nana i aihue iho nei kuu hale kamaa ma ka po nei, a owai la ia? Pane aku la o Lo Hipa, He mea kaumaha ia'u ke hai akn, O oe no ia, a o kuu hoike pau ana aku, e waiho ia-no ia a imua o ka Ahaolelo, nolaila, e hoopuka koke oe i kau Olelo Hoolalm Alii, e kauoha ana i na'lii, a i na hoa hanohano o ka Ahaolelo a me na makaainana o ke aupuni, e hele mai e ike mnka i ka mea nana e ailfue nei i ka lialo kamaa o ke aupuni, ka fnea hoi i pau ai he inau tausani kanaka i ka make, mamuli o kau kanawai ino i kau ai, aka, i

keiih la, e hoohaahaa loa ia ana oe, a lilo i kiEuaka kuewa, a i aea haukae hoi mao keia honua, a hiki i kou make Hiia'.i Nuluila, he m»kem ike loaau ano, e hpolaha koke aku oe, a e akoakoa mai na 6i«a a p iu mi ka hora 12 o keia la, no |a hoolohe a me ka ike maka ana i ka jpea a mau mea hoi nana e aihue nei ka fiale kamaa. Apan na oleloanaa Lo Hipa, hoi aku la la Moi nei me ka naau kaumaha, a hai iku la i kana wahine. aole nae i hoomae popo loa ka wahine no ia olelo. A hah lie hapalua hora mahope iho, puka aku la ka olelo hoolaha, a o ka maiiawa no 1 t i akoakoa mai ai na mea a pau a piln ke kahua nui o ka ILile Ahaolelo. Aia loi rna ke alo pono ilio o ua liale la, ua 1 nkuluia kekahi anuu kiekie, he. haner kapuai kona ana puni. M lanei, e waiho iki kakou i ke kamailio j na no keia walii aku, a e aui hou ae kaki u i hope, a nana aku i ka makuakane e ke kaikamahine nana i hookipa ia L i \ ipa ma. no ka mea, o ua kanaka la a mj ko laila poe a pau, ua maa loa'lakou: uo ka mea, mai kinohi mai o ka ho»jj iakaia ana o keia hana, a liiki i ka Ia o\ LiO Hipa ma i hiki aku ai, e kani maulana ka bele i ka hora 8 o na kakaliialii u pau, he hoike ana ia uo ka li kakan&a ma ka hora 12 o ke awakea ae, akaania ka hora 8 hoi, o ua kakaliiaka nei,Aohe i hookani ia ua bele nei, nolaila, »oomaopopo iho la no oia, aole e m»k». ana kana mea i minamina ai, a ua loaajboi ka mea nana i aihue ke kaniaa, a i o|e, ua hoohiiii honua la ka Moi me k»wniinil& #.lilo i kane na kana kaikamahine ; a ina io pel >, aia malaila ka miuamina nui ana o ua kanaka la. Aka, i iia no e noonoo ana pela, lohe ia aku la na leo hauwalnau ma ke alanui, a iaia i puka aku ai, aia ka he Olelo Hoolalia Alii, e kono mai ana i na mea a pau, e akoakoa aku ma ka hora 12 awakea, no ka hoolohe a rne ka ike ana i ka mea a mau mea hoi nana e ailiue mau nei ka hale kamaa o ke aupnni.

A iloko o ia wa, hoi aku la oia a lioolale aku la i kana wahine, a kaikamahine a ine na malihini, na hoaloha o Lo nipa, e hoomakaukau no ka hele e like me ke kaiioha, nolajla.ua liuliu koke ae la kela a me keia o lakou, a hele aku la ma kalii i oleloia. Mamuaao o ka hora 12, ua piha mua ke kahu i, aole no lioi i kana mai ua mea he kanaka, a me he mea la o ka la nui hookahi ia i ike ia ma ia aupuni. I ke anaina e nolio pihoihoi ana, lioea mai 11 o Lo Hipa me kona nani nui, i'ukali ia inai e ka Moi Meriana, a pii ae lailunao ka anuu i hoomakankāuia nona, a noho iho la iloko o ke auuenuē e pipio ana. Ia Lo Hipa maluna o ke anuu, ku ae la oia iluna, a hauwi ae la i kona hoomaikai imua o na mea a pau, me ka i aku, Owau nei, lie malihini au, a he moopuna hoi na ka poe 'nana i pnlii o Debolo i ke ahi, a o ka elua no keia o ko u la maanei ; a mamuli o ka hana nui o keia aupuni. aole au i minamina i kuu ola, no ka liaawi ana aku e make maluna o ka aniana, ke loaa ole ia'u ka mea nana e aihue nei, nolaila. ma ke ahiahi onehinei, ua komo aku la au maloko o ka rumi ki, i, e pili la'me ka hale kamaa. Aia mahope iho o ka pauana o ko'u paina ahiahi, hoi aku la ka Moi nei, a nolio iho la au me ka hoonanea ia'u ilio ma ka heluhelu nupepa ana A no ko'u nanea loa ma ka heluhelu ana, ua aneane mai au e maka hiamoe. Aia nae iloko o ia wa, lohe aku la au i ke kani ana mai o ke kj o ka puka ma ka aoao liikina o ua nimi nei,'a komo inai la kekahi kaikauiahine, aole nae e hiki ia'u ke hahai aku imua'ooukou i keia manawa no kona mau helehelena, aka, na oukou no ia e kilohi mai. Nanao iho la oia iloko oka eke talena, a hookuu ae la i ua kaikamahine nei. Ia manawa, hooho like mai la na leo, 0 ke kaikamahine no ua a ka Moi, a nona no lioi keia aupuni, nole oia ka mea nana i aihue, a i mea

' alia ia ana e haim ai, a ua kuhihewa loa ioe ma ka hoopaa ana, nolaila, o oe ka I «ihue nui malalo iho o ka la, a e liia oe i e pono ai. Ua kuhihewa nui loa ka mum j kamailio, aole oia i ike i kana mea e oiej lo nei, i hoopuka kamoko maioia me ke kali ole a pau pono na olelo. A mamuli no o ko ia nei makemake, (kaikainahine) ua pa kiaha mana a oi { wale aku mawalio o ka palena, a ua iiiiinao ilio.au, lie puni nana ka wai, nola«ila, aole no au i keakea aku i kona makem:ike, aka, i kuu alawa ana ilni malalo o ke pakaukau, e lana a wai ana ka ī'aina, eia ka owan wale no ia e inu nei, he ninini wale no ka ia nei. (Aole i pau)