Ka Nupepa Kuokoa, Volume XII, Number 35, 30 August 1873 — Page 1

Page PDF (1.47 MB)

This text was transcribed by:  Kauanoe Taliaferro
This work is dedicated to:  Kawena for helping me get started

Nupepa Kuokoa:

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII

 

BUKE XII.  HELU 33.                      HONOLULU, POAONO, AUGATE 30, 1873 .          NA HELU A PAU 613.

 

E PAU NA PUPUPU KAHIKO!

E pani me na Hale Laau!

E HELE I KA HALE KUAI PAPA I PAHEEIKALIAE O Samuela G. Waila Ma.

AIA MA KA PA KUAI PAPA KAHIKO O KIMO PELEKANE MA IHO NEI.  E Kuai Makepono Loaia ana ME KE Kumukuai Haahaa Loa.  NA PUU PAPA NUI, NA LAAU A ME NA LAKO KUKULU HALE A PAU MALAILA.  OIA HOI NA LAAU NOUAIKI o na ano a pau, Na Papa Manoanoa Nouaiki, Na Papa Nouaiki, Na Aaho Paina Ulaula, Na Pili Laau Paina Ulaula.

NA PINE PA!  NA AAHO PA A ME NA POU PAINA ULAULA, NA PILI LAAU CIDA, NA PILI LAAU PAINA ULAULA.

Na Puka 2-0x6-0 a hiki i ka 3-0x7-6.  Na Puka Komo Laau Aniani, 2-9x6-6 a hiki i ka 5-0x9-0.  Na Laau Puka Aniani, 7x9 a hiki i ka 12x18.

NA PANI OLEPELEPE I penaia, a pena ole ia, O na ano a pau.  Na Aniani Pukaaniani, Na Paina Ulaula Molina, I Iniha a hiki i ka 5 Iniha.

Na Ano Pepa Hale Maikai A ME NA LIHILIHI.  Aila Hoowali Pena Maikai Loa, Aila Hoomaloo Pena, Vaniki, Na Pena Keokeo, Ka Lead & Zinc, Pena Eleele o na Ano Pena e ae o Kela ano keia ano.

NA LAKA PUKA!  Na Laka Poepoe, Na Ami Loloa, Na Ami Pokopoko, Na Laka Uwai, Na Kui-nao, Na Ami Lele, Na Puka Aniani, &c., &c.  Na Kui Hao, Kui Wai, A Kui Kui, 3d a hiki i ke 60d, &c., &c.  O keia mau mea a pau, e kuai makepono ia ana ma ke DALA KUIKE.  O keia mau mea a pau, a o kahi paha o keia, e hiki no ke hoounaia ma kekahi o na awa o keia Aupuni.

He Mau Agena no Makou no ka MOKUMAHU “KILAUEA,” Kapena D. Taylor.  601-3m  WAILA Ma.

 

Ka Nupepa Kuokoa

 

HE MOOLELO KAAO NO ROBIANA LO KA HIWAHIWA O KE KOA, Helu Akolu o ka Ikaika.

 

I unuhiia mai loko mai o ka Buke Arabia mai ka Olelo Beritania a ka Olelo Hawaii.

 

MAHELE III – HELU 86

 

[E na hoa, mamua ae o ko oukou heluhelu ana, he pono ia’u ke hoakaka mua aku ia oukou, i ole ai oukou e kuihe, oiai, ma keia wahi, e hoi hou ana ko kakou kamailio ana i hope, no ka mea, ua mahaoi mua iho nei au ma ke kukahekahe ana imua o ouokou, aka, koe nae ka Lo Hipa kamailio ana imua o ka Hale Ahaolelo, no ka moa, ma kela Helu iho nei, ua ike oukou i ka hapa mua o kana mau olelo, a o ke koena iho keia].

A Ma keia mea, akahi no au a hoomanao ae, he hana maalea kana e hoao nei ia’u; a no kuu makemake hoi e ike koke i ke kumu o kana hana, nolaila, ua inu ae la au i ko’u kiaha hope loa, a kiwi hele aku la au i o a ia nei, me he kanaka la i hele a ona kumake; a o ko’u hoino aku la no ia i na mea a pau maloko, a waiho aku la au iloko o ka ona hoomeamea, me kuu hoaiki aku no nae no ka hope o kana mau hana, aole no i liuliu iho, lohe aku la hoi au i ka halulu ana mai o kekahi mea, aia hoi, komo mai ana kekahi nika nui, a ku iho la me ke ano hookano, a ninau mai la no na mea e pili ana ia’u, a hahai aku la no hoi keia (kaikamahine) i na mea a pau, me ka hookaawili ma ka honi ana.  A o ua nika nei nae, ua komo paha iloko nei o kuu wahi eke, aole paha?  A ia wa no keia i nanao iho ai iloko o kahi eke, a hookuu ae la, me ka hoopaa pu ia me na kaulahao.  Iloko o ia wa, uwa mai la ke anaina holookoa, me ka holookoa, me ka hooho liko mai,

“Mauna kumuhana i ka ua.”

O ua kaikamahine nei nae, ua make loa oia i ka hilahila, a haule iho la oia ma na kapuai o kona makuahine me ka eehia nui, a mamuli o ka nui o na lima lomilomi, ua pohala ae la oia.  A mamuli no hoi o ke ano makee keiki o na makua, ua waiho ia aku la oia ma ke ano palama, me ka malamaia e na kiai makaala.

Aia nae mahope iho o ka pau ana o hookaawili a me na olelo haanui a ua kaikamahine nei, hele ae la oia a ki aku la i ka rumi kamaa, a hue mai la i na kamaa aole i kana mai, a hooili iho la a ku kekahi ahua maluna o’u.  A ia laua nei a me na kahu kaa e hoohikihiki ana a pau iluna o ke kaa, a o lakou nei aku no hoi a pau i ke komo iloko o ka hale kaa, o ko’u alake aku la no ia a kau ana mahope o ke kaa, a eia no paha ua kaa nei la iloko o kuu wahi eke---ia nao ana iho no a ianei a huki ae, kani ana ka huipa a na kahu kaa, kainapu ana na paa lio he umikumamalua.

Ia’u nae e kau ana me ka nanea, he mea kulana na o’u, a o ka holo launa ole o ke kaa ka’u e ike nei, aole nae au i lohe i ka halulu a na huila o ke kaa a me ke pohapoha o na kapuai o na lio, a manao iho la au, e holo lele ana makou.  A me he mea la ua hala he haneri mile a oi ae ia makou ma keia ano holo, a ma ia wahi aku, akahi no au a manao iho, ke holo nei makou maluna o ka ili honua, a ma ia ano holo makou i holo ai a hiki ana i ke aupuni dala, a o kona malamalama, ua like no ia me ka mahina palaweka, a o kona nani, aohe me e like ai.  A ia makou nae e holo ana iloko o ua aupuni nei, hele iho la ka lala o ke dala a luhe maluna o makou, a ia manawa no au i lalau ae ai a hahaki iho la i kekahi lala dala, holo aku la kona uina a lohe o ia la, (kaikamahine) hooho ae la oia me ka ana iho ia ia nei (nika nui) he hao hoi i keia uina o ke aumoe, aole hoi pela iloko aku nei o kela mau makahiki, oiai kaua e holoholo mau ana ma keia alanui, a lele wale ae la no ko’u hauli no keia mea uina, a me he mea la, ua holo pu mai nei no kahi kanaka ona me kakou?  Ia manawa, ku ae la oia nei (nika nui) iluna, a kiei ae la mamua a mahope o ke kaa, aole nae ana mea i ike, emi iho la oia a hoole aku la imua o ka wahine, a i aku la me ke kaena ana iho, A’ohe kupua, aole no hoi he kanaka ikaika malalo iho o na lani, a maluna ae no hoi o keia honua, e hiki mai iloko nei o kuu mau aupuni; a o ua mea uina la paha au i lohe aku la, no ka hui ana ae la no ia o na makani i kahi hookahi, wiliia ae la ka lala o ke dala, a hai iho la, a o ia ua uina la au i lohe aku la.  Ma keia haina nae, aole no ia i hololea ma o ko ia la manao, (kaikamahine) pela wale no ma ka’u ike aku, oiai e noho mumule ana oia, aohe hoi he kani o ka aka e like me ka holo ana aku a makou.  A hiki nae makou i ka palena o ua aupuni nei, lalau ae la au a hookomo iho la iloko nei a kuu wahi eke.

Ia manawa, i nanao iho ai keia, a huki ae la i ua aupuni nei, a kiola aku la ma kahi palahalaha kupono i ka lilo ana i kulanakauhale hanohano no ka Moi hou i manaoia ai hoi e hoonoho ma ua aupuni la.  A i ua aupuni nei nae e lele kauaheahe ana, aia na makaikai he nui wale, e ukali hele ana malalo me ka uwauwa ana, a hiki wale ma kahi i haule ai, ua lawe aihue ae kela a me keia i na lala a me na lau o ke dala, a huna iho la me ka olioli, me ka manao e loaa ana ia lakou ka pomaikai.  Aka, ia lakou e hoi ana me ka olioli a hiki i ka hale, a i wehe ae ka hana o kela a me keia, aole he wahi hunahuna iho i koe, a ua hoi no kela lau a me keia lala ma kona wahi iho, aka, o ka weliweli a me ke kaumaha, ua ili pono iho la ia maluna o ka poe lima lawelawe.

A hala ae la keia aupuni a oukou i ike iho la, holo aku la no makou a hoea ana i keia aupuni, o ke aupuni gula ia, a he gula wale no na mea a pau ma ia aupuni, a o kona malamalama, ua like no ia me ka mahina piha i hele a konane i ka po kalae.  A o ka’u mau hana maalea, a o na hana hoohuoi hoi a ia la, (ke kaikamahine alii) a me na olelo kaena a ia nei, (nika nui) ua like no ia me na mea a’u i kamailio ae nei no kela aupuni, a eia no oia iloko nei o kuu wahi eke.  Lalau iho la oia a huki ae la i ua aupuni nei, a kiola aku la, a haule iho la ma kahi i ku ai o ke aupuni dala.

A hala nae keia mau aupuni, holo hou aku la no makou a hoea ana i ke aupuni daimana, a he daimana wale no na mea mana ia, a he daimana wale no na mea a pau maluna iho;--a o ka’u mau hapa hoopahaohao, a o na hana hoohuoi a ia la (kaikamahine) a me na olelo kukaliki a ia nei (nika nui), a me ke komo ana mai o ua aupuni nei iloko o kuu wahi eke, ua like no ia me ko na aupuni i hala, a eia mai no ia.  Ia wa no keia i huki ae ai i ua aupuni la, a kiola aku la ma kahi i ku ai o na aupuni mua.  Uwa ae la ka pihe a haalele wale.

Ma keia wahi a makou i holo aku ai, ua hiki aku makou i kekahi moanawai a me ka wailele e lele maopu ana, a o ke pani hoi ia o ke aupuni po o ia nei, (nika nui).  A o ua moanawai la a me ka wailele, eia mai no ia.  Ia manawa no keia i huki ae ai i ka moanawai a me ka wailele, a kiola aku la ma kahi i ku ai o na aupuni mua, a na kahi uhane aie nui ka hoonohonoho pono ana.

A maanei i hoomaka ai ko makou iho ana iloko o ke aupuni po, me ka hoomalamalamaia o ke alanui e na onohi daimana o na moo, a eia mai no ia.  Ia wa keia i hoohamama ae ai i ka waha o ka eke talena, a hookuu aku la i na tausani moo e inana hele ana a hiki i kahi i ku kuluia ai o na aupuni mua, a na kahi uhane aie nui i hoolilo ia lakou i pa e hoopuni ana i ka Hale Alii.

A hiki makou i ke aupuni po; hewa i ka wai ua mea he nani a me ka nui o na kanaka, a ua hoomalamalamaia ke aupuni holookoa me na ipukukui daimana i hana loea ia.  He hula ka hana nui malaila, a o ke kumu e aihue mau ia nei ke kamaa i na po a pau, i kamaa no ia no ka poe hula, no ka mea, o ka piha kamaa a makou i lawe aku ai, ua hele mai kela a me keia, a hookuku e like me ke ku iaia.  Ua hula pu au me lakou, a no ka hui pinepine o ka aha, ua komo mai oi ala (kaikamahine) iloko o ka pa hula, ma ke ano e meo mai ana ia’u, a pela no ma ka’u ike aku, aka, aole nae i hookoia kona makemake.

A no ka hiki ana mai i ka wa kupono a keia “lawakua pohu” e hoihoi mai ai i ke kaikamahine alii nei, nolaila, ua hele mai na mea a pau e lulu lima aloha, aole paha me ka manao, o ko lakou hui hope ana ia malaila.

Ia laua nei no hoi a kau iluna o ke kaa, alake aku la no hoi au a kau ana mahope o ke kaa.  A ia makou i holo mai ai a hiki i ka pii ana o ke alanui, e hoohamama aku ana au i ka waha o kuu wahi eke, mai ke aupuni a i na kanaka, poholo ana iloko, a eia mai no ia.  A ia manawa no i hoohamama ae ai keia i ka waha o ka eke talena, a puhee aku la na kanaka a pau, a hoopiha iho la i kekahi kahua palahalaha, i hoopuniia e na mile elua a me ka hapa, a o ko lakou heluna, ua oi aku ia mamua o ka heluna o na kanaka ma ia kulanakauhale.

A o ke aupuni po hoi, lele pohai ae la oia, me ka nee malie ana a kau pono maluna iho o na aupuni mua, a i kona haule ana iho i ka honua, na poholo pu kela mau aupuni iloko.  O ka moanawai a me ka wailele, ma ka puka komo no ia, a o ke aupuni gula a me ke aupuni daimana, ma na aoao laua, a o ke aupuni dala, ma ke kua mai ia.

Nolaila, e na’lii a me na makaainana, ua hoike ae nei au mai ka mua a i ka hope o ka’u mau hana, a ua ike pu ae la no hoi oukou i na mea nana e aihue mau nei i ke kamaa, aole no ia i kapae ae mawaho o ka puuwai o ka Moi a me ka noho kalaunu o ke aupuni.  Nolaila, ma ke kanawai paa i kau ia e ka Moi, e i ana, O ka mea nana e hopu a hoopaa i ka mea nana e aihue nei i kuu hale kamaa, e lilo oia i Moi, a o kuu kaikamahine no kana wahine, a e noho kanaka aku no maua malalo o laua.

Ma keia olelo a ka Moi, ua manao paha oia, ua kapae ae mawaho ka mea nana e aihue nei, aka, i keia la, ke ike nei au iaia a me keia anaina holookoa, ua komo okoa oukou iloko o ke kaumaha.  Nolaila, o na olelo paa a ka Moi, ua poloke ia i keia la, a e ili ana maluna iho o ka mea e ke koho ana aku i na Moi no keia aupuni, a e li koke ia laua nei mahope iho o ka loaa ana o na Moi.

Ku mai la kekahi a i mai, O oe iho la no ka Moi, a o ke kaikamahine alii no kau wahine, e like me ka olelo a ka Moi.  Pane aku, o Lo Hipa, No kuu ike no, aole i kupono ko’u noho ana i Moi, no ka mea, aole au no ia kulana.  Aole no hoi no kuu ake nui i ka noho Moi ana, a oia ke kumu o ko’u hookauwa ana ia’u iho, aka, no kuu manao wale no e hoopau koke ia keia kanawai ino mawaena o oukou a me ka malihini e like me a’u nei.  A ina no hoi owau ke lilo ana i Moi, aole no wau e ae ana i ka lawe ana mai i keia wahine i hoohaumia ia me na mea ino a keia nika, a oia hoi e noho mai nei, ua hapai oia i na keiki moo, a ina oia e hanau ana, e pau auanei na kanaka i ka ai ia, a o ke kanaka hoi e lawe ana iaia i wahine, e make koke no ia mahope iho o ka moku ana o kekahi lala o kona kino, oiai kono hoomaka ana aku e hana ma kekahi hana hooikaika, nolaila, ua oi aku kona pono ke make laua nei maluna o ka amana , a ia wa auanei oia e hanau mai ai i na mau keiki moo nei, a o ko laua mau kino kupapau, e kanu ia ana no ia ma ka opu o ua mau moo la maluna o ka amana, me ka haule ole o kekahi kulu koko ma ka honua; a o ke kanaka hoi i waha-a mai nei imua o’u i keia manawa, oia auauei ko laua moepuu; a mahope iho o ia wa, e hookomo mai no au ia laua iloko o kuu wahi eke nei, a kiola aku iloko o ka moanawai.  E hookoia keia mau olelo a’u e pono ai, mahope iho o ka noho ana ae o na Moi ma ka noho’lii o keia aupuni, aole nae ia mamuli o ka makemake o ka Ahaolelo, aka, aia no ia mamuli o ka manao o ka mea koho: a o ua mea la, aole no ia he mea kino e like me kakou, a nana no ke koho ana mawaena o oukou a me a’u, a ina hoi owau nei, aole no wau e hoole e like me ka’u i hoopuka mua ae nei, a ina no hoi o kekahi o oukou.

Iloko o ia manawa, wehe ae la oia i kahi buke aniani, a hookuu ae la hoi ia Nome (Liona) iwaho, a he Lei Alii ma kona waha----holoholo ae la oia maluna o ke anuu, a hoomaka aku la i ka hanu ana, mai a Lo Hipa a i ke anaina holookoa, a hoi mai la me ka nele.  A o kekahi poe iloko o ia wa, ua ho-oioi ae lakou e like me ke ano o ko lakou mau kulana.  Ma ka lua o ka huakai a ka liona, hanu hele aku la oia a hoolei aku la i ka lei alii maluna o ke keiki kuene a Lo Hipa, (a o ua keiki la nae, he kaikuaana no ia no Lo Hipa, no ka mea, o ke keiki no ia a ko Kanaika Abe kaikuaana) a alakaiia mai la a kukuluia iho la ma ka aoao akau o Lo Hipa, oiai oia ua ku ae iluna ia manawa.  Ma ke kolu o ka huakai a ka liona, ua naku hele aku la oia ma o a maanei, a loaa aku la no ke kaikamahine nana i hookipa ia Lo Hipa ma, hooleiia iho la i ka Lei Alii, a alakaiia mai la, a ma ka aoao hema o Lo Hipa.  Iloko o ia wa, emi iho la o Lo Hipa a ma ke anuu malalo iho, a i aku la i ke anaina, Eia na Moi o oukou, he mau Moi i koho ia e na mana o ka lewa, aole me ka makemake a kanaka, nolaila, aole loa e lanakila kekahi mea, ke manao mai oia e kipi, a e noho oukou me ka maluhia a hiki wale i ke auhulihia ana o keia honua.

A mamuli o ko Lo Hipa ano Ilamuku Nui no ka la, ua hopu kino aku oia i ka nika nui a me ke kaikamahine alii holehole iwi, a kau ia aku la maluna o ka amana li kanaka.  A mahope iho o ka hala ana o ka hapalua hora, puka mai la elua mau moo mailoko mai o ua kaikamahine la, a huli koke ae la no a ale mai la i ko laua la mau kino holookoa iloko o ka manawa pokole.  A o kahi kanaka waha-a hoi i oleloia, alakai ia mai la oia e ka mana o kahi uhane aie nui, a hiki ma kahi o ua mau moo nei e hookaakaa ana i ka maona, ia wa, kokolo mai la ke alelo o kekahi moo, a loaa mai la na wawae o ua wahi kanaka nei, a hoohinaia iho la iluna o ke alelo, a i ka emi ana aku o ua alelo nei, o ke komo okoa aku la no ia o ke kino o ua wahi kanaka nei iloko o ka moo e like la me ka waa i panee ia aku iloko o ka halau.  A ma keia ano, aohe mea eehia ole.

Iloko o ka manawa a ua mau moo nei e moe ana i ka maona, a i ke ko-o iki ana iho paha o ia piha, ala ae la laua, a au ae la na poo i o a ianei, me ka puka mau ana o na alelo i waho a iloko, e hoopahee mau ana me ko laua mau wale iho, me he moku la i hamo ia i ka aila, i pahee ai no ka panee ana e hoolana i ke kai, pela no hoi ua mau moo nei i hoopahee ai me ka manao e ale aku i ke anaina kanaka makaikai.  Nolaila, hoohamama koke aku la no o Lo Hipa i ka waha o ka eke talena, a poholo mai la ua mau moo nei iloko, a lawe ia aku la e kiola iloko o ka moanawai.

Nolaila, ua oleloia ma keia moolelo, o keia kiola ana a Lo Hipa i ua mau moo la iloko o ka wai me ka make ole, oia no ka ka mea e noho nei o ka moo iloko o ka wai.  (Aole i pau)

AOLE I MIHI KA LAWEHALA.  Ua maopopo ia makou ka @ ole ana o ka Eewaewa iki i kona kokua hewa, me kono ike no ua paumaele.  Ua like no keia me ka Leopaki ka hiki ole ke hoololi ae i kona mau kiko.  Na ka lehulehu no e kaupaona, owai la o na nupepa kai hoopunipuni ma keia kumu hana, i kapaia mai ai makou he wahahee?  Aia ma ke Kuokoa o Augate 2 iho nei, e loaa no ka makou olelo ponoi penei:

“Ua laweia mai i o makou nei ka lohe, aia no maloko o ka Halemai Moiwahine kekahi mau mai lepera e @ mai nei.  Ina he oiaio keia lohe, e hookaawale koke aku ka pono”

Ma ka hoomaopopo naauao ana i keia mau mamala olelo maluna ae, aole i ku iki ke Kuokoa i ka wahahee.  –A ma ka nupepa Ko Hawaii Ponoi o ka la 6 iho nei, ua hae ma i lakou, (na L. H. ekolu,) ma o ko lakou manao pepa iho, e kapa mai ana i na olelo ponoi penei:

“He hoike lalau loa keia maluna ae o ka nupepa Kuokoa  Ke olelo nei ka Lunahooponopono, --ua lawe ia mai ka lono iaia  No keaha oia i hele ole ai e imi i ka oiaio, mamua o ka hoopuka ana i ka lohe.  Aole loa he oiaio iki o keia hoike lalau ana; e hoomaopopo ko makou poe heluhelu, he wahahee ino keia.  Eia ka olelo maoli:  He poe no @ i manao ia ua loaa i ka mai lepera, a i ka nana la ana e ke Kauka Ferani, aole i maopopo iaia ke ano o ko lakou mai.  Ua hoouna aku oia ia lakou i ke Kauka Makibine ma ka Halemai Moiwahine e lapaauia ai.  Oia wale no   Aole loa he mai lepera hookahi e noho nei ma ma ka Halemai Moiwahine, aole hoi he mea i manaoia, ua loaa i ka lepera.  No keaha la e hooikaika nei ke Kuokoa me keia, me ka hoinoino aku i ka loaa o ka Halemai, a makau kanaka i ka hele‘ku ilaila, no ka hoolaha ia o keia moolelo wahahee.  E nana iho ke Kuokoa ma ka Mokuna 20, Pauku 16 o ka Buke o Pukaana.”

Aole loa he wahi manao hoinoino iki o makou i ka Halemai, o ka mea e olelo ana pela, aole ia mai o makou aku  A e manao ae makou, ua pili pono loa ia oukou kela pauku 16 o ka mokuna 20 o Pukaana.  Ua ike makou i ka oiaio o keia, a nolaila, i hoolahaia ai.  A ia lakou e nuku mai ana, aia hoi puka mai la ma ka nupepe Ko Hawaii Ponoi o ka la 13 iho nei keia mau olelo ponoi:

“Ma ka Poakahi iho nei i hala, ua hoounaia kekahi wahine mai lepera mai ka Halemai Moiwahine ae i kahi noho o na lepera ma Molokai.  Aka mai manao iho ko makou poe heluhelu, ke hookomoia nei na poe mai lepera i ka Halemai Moiwahine, aole pela.  Eia ka oiaio:  He mau malama ae nei i hala, ua hoounaia mai kekahi wahine opiopio mai Kauai mai i ke Dr Trousseau, e nana ia  Ua ike ua kauka nei he kaokao kona mai, aole nae he mau hoailona o ka lepera iluna ona ma ia manawa, nolaila ua hooana aku la oia i ka Halemai Moiwahine, malaila kona wahi i lapaauia ai, a ua hoomaka koke mai no e ola.  He aneane hookahi pule i hala ae nei, ike iho la ke kauka Makibine i na hoailona o ka mai lepera ma kona mau pepeiao a me ka ihu.  Ua hoike koke aku oia i ka Papa Ola, a ua hoounaia aku la oia i Molokai ma ka manawa kupono.  Ma ke ano o na lapaauia ana o keia mai ma ka Halemai aole makou i ike he wahi hewa kekahi.  Ina aole he mau hoailona o ka mai lepera i ikeia iluna o kekahi poe, e hiki ai ke kuhihewa ole ia, oiai, ua loaa nae i kekahi ana mai e ae, he mea hewa loa ka hoole ana ia lakou aole e hookomoia i ka Halemai Moiwahine.  A@, ina ua maopopo, ua loaa lakou i ka lepera, alaila, e hoouna kokeia no lakou i ka wa kupono e @ ai no keia mai.  Aka, ke hoike pololei aku nei makou, aole loa he mea i ae ia e hookomo i ka Halemai Moiwahine, ina ua ikeia he mai lepera.”

Aia la!  Aole na ke Kuokoa keia i hookikina aku aia he mai lepera ua loaa, aka na ka nupepe K. H. P. maoli iho na olelo e ohiohi mai nei, ua laweia he mai lepera mai ka Halemai aku a i Kalawao.  Aole  anei i kue keia i ka olelo a ko kakou kauka o ka Papa Ola i hoolahaia ma ka nupepa K.H.P. a i kopeia iloko o ke Kuokoa o ka la 19 o Iulai, e i ana penei:

“Aka, ke loaa mua kekahi i ka mai, e pili mai no iaia ka mai lepera ma na ano he lehulehu---ma ka launa kino ana, ke puhi ana i ka ipubaka hookahi, ka ai ana a inu ana paha me ka mea mai lepera---a pela aku.”

Heaha ke ano o ka huaolelo “a pela aku?”  Eia no ia:  He pili ma na ano a pau, ma ka moe pu ana i ke keena hookahi, noho pu ana i ka hale hookahi, hoopau pilikia ana ma kahi hookahi, auau pu ana, a me na mea ano like ma ka launa pu ana.  Ua lawa paha keia ike no ka lehulehu a me ko makou makamaka paakiki.  Ua hu nae ko makou aka a mamao ka iwiaoao i keia puka ana mai a ua oia la, ua hele a huanui  ka waha i ka nuku kuhihewa i ka oiaio, he wahahee---no ka wela no hoi paha kahi o keia mau la i huahua nui’i ko ia la waha.  E ke hoa e, “o ka poe e noho ana iloko o ka hale aniani, mai nou aku i ka pohaku.”