Ka Nupepa Kuokoa, Volume XII, Number 37, 13 September 1873 — Page 1

Page PDF (1.47 MB)

This text was transcribed by:  Malialani Cabaniss
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

BUKE XII.  HELU 36:          HONOLULU, POAONO, SEPATEMABA 13, 1873.                     NA HELU A PAU 615.

 

E PAU NA PUPUPU KAHIKI!

E pani me na Hale Laau!

E HELE I KA HALE KUAI PAPA

I PAHEHIKALIAE O

Samuela G. Waila Ma.

AIA MA KA PA UAI PAPA KAHIKO

O KIMO PELEKANE MA IHO NEI,

E Kuai Makepono Loaia Ana

---ME KE---

Kumukuai Haahaa Loa.

NA PUU PAPA NUI,

NA LAAU A ME

NA LAKO KUKULU HALE

A PAU MALAILA.

 

OIA HOI NA

LAAU NOUAIKI o na ano a pau

Na Papa Manoanoa Nouaiki,

Na Papa Nouaiki,

Na Aaho Paina Ulaula,

Na Pili Laau Paina Ulaula.

 

NA PINA PA!

NA AAHO PA A ME

NA POU PAINA ULAULA,

NA PILI LAAU CIDA, NA PILI LAAU PAINA ULAULA.

            Na Puka 2-0x6-0 a hiki i ka 3-0x7-6.

            Na Puka Komo Laau Aniani, 2-9x6-6 a hiki i ka 5-0x9-0.

            Na Laau Puka Aniani, 7x9 a hiki i ka 12x18.

 

NA PANI OLEPELEPE

I penaia, a pena ole ia,

O na ano a pau.

Na Aniani Pukaaniani,

Na Paina Ulaula Molina,

1 Iniha a hiki i ka 5 Iniha.

 

Na Ano Pepa Hale Maikai

A ME NA LIHILIHI.

Aila Hoowali Pena Maikai Loa,

Aila Hoomaloo Pena, Vaniki,

Na Pena Keokeo,

Ka Lead & Zinc.

Pena Eleele o na

Ano Pena a ae o

Kela ano keia ano.

 

NA LAKA PUKA!

Na Laka Poepoe,

Na Ami Loloa,

Na Ami Pokopoko,

Na Laka Uwai,

Na Kui-nao,

Na Ami Lele,

Na Puka Aniani, &c., &c.

Na Kui Hao,

Kui Wai,

A Kui Kui,

3d a hiki i ka 60d, &c., &c.

            O keia mau mea a pau, e kuai makepono ia ana ma ke DALA KUIKE.

            O keia mau mea a pau, a o kahi paha o keia, e hiki no ke hoounaia ma kekahi o na awa o keia Aupuni

 

He mau Agena Makou no ka MOKUMAHU "KILAUEA,"

Kapena D. Taylor.

1-3m                                                                                                                WAILA Ma.

 

HE MOOLELO KAAO

...NO...

ROBIANA LO

KA HIWAHIWA O KE KOA,

Helu Akolu o ka Ikaika.

I unuhiia mai loko mai o ka Buke Arabia, mai ka Olelo Beritania a ka Olelo Hawaii.

MAHELE III--HELU 88.

            AIA LAUA no e hoomau ana i ka hele imua, a hiki ma kahi oiki o ke alanui, halawai aku la laua nei me ka omaka mua o na koa, a kunou aku kunou mai lakou ia lakou iho, oiai ua ike lakou i ke ano kanaka i kuhikuhiia ia lakou, aka, ua hoanoe ia ko lakou mau noonoo no ka hoopai ana aku, a ua lilo loa lakou i ka mahalo ana, no ke kanaka maikai o Lo Hipa, me ka i pu aku no hoi, E hoopau i ko olua hele ana imua, a e hoi hou i hope, ma ke alanui a olua i hele mai la, a e loaa ia olua ka lanakila, a ina e hoopaa olua i ka hele ana aku imua, e halawai ana ko olua mau ola me ka maka o ka iha a na koa i hoomakaukauia no ke ola o ke ano kanaka e like me ko olua.  He make no i waihoia mai ia makou, aka, ua hamani nae ka oi o ka maka o ka makou mau ihe, no ka menemene i ka lawe ana ae i kou ola iloko o na la opiopio nolaila, e like me ke ano o kou kulana, i hui pu ia hoi me ko makou mau aloha, menemene, e hoi hou i @@@@@@@@@@@@@@@@@@ lawai aku olua me ka make i hoomakaukau mua ole ia no olua, alaila, ua hala ole makou i ko olua mau koko.

            Huli ae la o Lo Hipa, a ninau iho la i kona hoa Moi, Pehea la kou manao, no ka mea, ke i mai nei lakou la, ina kaua e hoi i hope, aole kaua e make; a ina hoi e hoomau ana i ka hele ana imua, e halawai ana ko kaua mau ola me ka make.  A ina he oiaio keia, ke i aku nei au ia oe, e hookoia ka lakou nei mau olelo ma ou la, no ka hoi ana i hope, i pakele ai kou ola i ka make, i ole ai e lilo ia hai na pomaikai mua i loaa ia oe me ka luhi ole, a owau nei hoi, e hele no au a make imua o ka Moi a me kona mau koa, no ka mea, aole au he kanaka waiwai, e hiki ai ia ʻ u ke minamina i ko ʻ u ola, a o ka nani hoi o ʻ u e mahaloia mai nei, he mea ole ia; a ina no hoi e loaa ana ia ʻ u ka lanakila, a i hele aku ka lono a lohe oe, o kou manawa no ia e imi hou mai ai ia ʻ u a loaa ianei, a e hooili no au i ka pomaikai o ka noho Moi ana maluna ou a mau loa aku.

            A no keia mau olelo a Lo Hipa, komo iho la ke aloha piha iloko o kona wahi hoa, kapae ae la oia i ka hoomanao ana i ka hanohano a me na pomaikai palena ole i loaa iaia, a i aku la, me ka i ana aku.  Aole au e kapae ae i ke ka-ina o ko ʻ u mau kapuai, mai ka ukali ana aku ma kou meheu, a hiki i ke kanu pu ia ana o ko ʻ u kino kupapau me kou ma ka lua hookahi.  Nolaila, o na pomaikai i loaa ia ʻ u, mai a oe mai no ia, a he kauaw malama wale iho no au, aka, ua oi loa kau nae ka pomaikai e loaa ia ʻ u ma ka make pu ana me oe.

            A no ka ike ana o Lo Hipa.  ua hoie pau loa mai kona hoa i ka oiaio maoli o kona manao, nolaila, i aku la oia, Ke ike nei au i kou manao paa, a pela no hoi e looa ai ia oe he pomaikai hou, a o na olelo hooiloilo a lakou la, (na koa) e lilo ana ia i makana, malimali me ka manao e loaa ia lakou kekahi oihana mai oe aku.

            Iloko o kela manawa, huli ae la o Lo Hipa, a i aku la i na koa, Ke hele nei maua e imi i ka pomaikai, a ina hoi e loaa ana ia maua ka lanakila, e hooomaopopo oukou i ko ia nei ano, a oia auanei ko oukou Moi mai keia la aku.

            Pane mai nae kekahi wahi koa,  Aole makou a manaoio aku ana i kau, no ka mea, heaha ko olua hemahema imua o kela makaukau i hoolako ia, oiai ua hoomakaukau mua no olua i ka lawe ana aku i ko olua mau ola e mohai aku ma ka maka o na ihe.  a he mea kaumaha ia makou ka ike ana aku i ko olua mau kino kupapau, e hanai ia mai ana e ka Ilamuku i ai na na manu o ka lewa a i mea paani wale iho no hoi na ka poe opu aloha ole.

            O ka olelo a na koa, aole no i lawe mai o Lo Hipa i mea nana e hoomanao ai, aka, koi aku la no oia i kona wahi hoa, a hele aku la imua,  Aia nae a hiki aku laua nei ma kahi a na koa e hoomoana ana a he mea weliweli i kona wahi hoa, i ka ike ana aku i ka maka winiwini o na elau, ua hele kela a hulali i ka lohi mau ia.

            A i ka ike ana mai nae o ka Moi ia laua nei, kauoha koke ae la oia i kona Alihikaua, e hoomakaukau i na koa.  no ka lele ana aku maluna o na enemi.  Ia aw no, eleu koke ae la na koa.  Aia nae i ka wa a ua Alihikaua nei, i kena aku ai i na koa, e pahu like aku i na ihe maluna o Lo Hipa ma, o ka manawa no ia i huli like ai ka maka o ka ihe a na koa i hope, a haawi aku la na koa i ko lakou mau hoomaikai ana ia Lo Hipa ma.

            A ike nae ka Moi, ua ano e ka hana a kona mau koa, hookelakela ae la oia i kona ikaika, a hou aku la maluna o Lo Hipa ma , i umi ihe i ka manawa hookahi, aka, i mai la nae ka mea haku mele,

"Puupale ia ale,

Na keia hookele."

            A ike nae ua Moi nei, aole oia e lanakila ana, o kona huli aela no ia a holo aku la, me ka manao e pakele kona ola, aka, ua hoomakaukau mua ia ka waha o ke @@@@@ ka aha ae, o ke poholo mai la no ia, a o na mea a pau malaila, haawi mai la lakou i na hoomaikai ana.

            Oiai ke anaina e akoakoa ana malaila, ku mai la o Lo Hipa a i mai, E na makaainana o keia aupuni, ma na minute i hala, he mea weliweli paha ma ka oukou ike ana iho nei, no ka haule ana o ko oukou Moi ma ka poho o kuu lima, me ka nele i na mea kaua, aka, me ka mana wale no o keia wahi eke.  Aka, ina he makemake ko oukou e ike hope loa iaia, e hoikeike no au imua o oukou, a e ike no oukou iaia, a e ike hoi oia i ka Moi hou nana e noho ka Noho Alii, o keia aupuni, e like me kuu makemake, a e loaa auanei ia oukou ka noho ʻ na maluhia me ke kaniuhu ole.

            Ku mai la hoi kekahi a i mai, Aole o ko makou makemake e ike hou iaia, a oia ke kumu o ko makou ae ana aku, o ko makou ake wale no e ike i ke kupanaha o na wahi eke uuku, ka mea nana e hooiaio mai, aole e hiki i ke kino o ke kanaka holookoa ke komo iloko, aole no hoi o kekahi hapa o kona kion, a o ka mea maopopo, o ke poo wale no, a ina e ole, pau loa ae la.

            I aku o Lo Hipa, Ma ka oiaio o kuu olelo, he hiki loa i keia mau haneri kanaka ke komo iloko nei o kuu wahi eke talena, a koe oe ka mea kanalua, i hoike oiaio no kou kuhihewa.  Pane mai ua wahi kanaka nei, Aole au e manaoio ana i kau, ke ole au e ike maka.

            I mea hoi e pau ai ke kuhihewa, nolaila, lalau iho la o Lo Hipa i ua wahi eke nei, lena ae la i kona waha, a hoohamama aku la imua o ke anaina, a poholo mai la na mea a pau iloko, a koe wale no o kahi kanaka hookoikoi.  Aia nae a ike ua wahi kanaka nei, ua pau loa na kanaka i ka nalowale, a o lakou nei wale no koe ekolu, komo iho la ka makau iloko ona, ku ae la oia iluna, a holo aku la, me ka hoopuka ole i hookahi huaolelo, no ka mea, ua piha loa oia i ka makau.

            A i ka hala ana o kekahi mau minute, hookuuia ae la ka poe i hoopaa ia, a waiho mokaki aku la, me he ohua holo moku la ke poluea.

            Aia nae a ike mai la ua wahi kanaka nei, e lelehu ana kahi ana i ike ai uaneo, manao iho la oia, ua pau hou na kanaka i ke ola, hoi hou mai la oia me ka olioli, a kukuli iho la imua o Lo Hipa, me ka i aku, Ina oe he akua, o ko ʻ u akua no oe e pule ai, a ina hoi oe e lilo ana i Moi, owau no kau kauwa lawelawe.  I mai o Lo Hipa, Aole au he akua, aole no hoi he Moi.  Aka, ke i aku nei nae au ia oe, ua pomaikai oe no kou manaoio, a o oe auanei ka Hope Moi o keia aupuni, a oia nei no hoi ka Moi.

            A ola ae la ke poluea o na makaainana, hookuu ia ae la ka Moi hookaumaha, a noho mumule iho la oia, no ka nana ana ae a ike i kona mau hoa make.  Ia wa, ku ae la keia iluna, a i aku la i na makaainana, Ma keia kahuakaua i loaa ai ia ʻ u ka lanakila, a maanei no hoi au e hoolilo iho ai iaia nei i Moi no oukou, (kona wahi hoa hele) a ia ia la hoi (kahi kanaka kamaaina manaoio) i Hope ma ka noho Moi.

            O keia hookohu ana a Lo Hipa, ua lilo no ia he mea maikai i ka manao o na alii a me na makaainana, a o ko lakou mahalo piha nae, o ka noho maoli iho no o Lo Hipa ma ka noho Moi, no ka mea, wahi a ko lakou hooho like ana mai, Ina no hoi o oe ka Moi, e haawi no makou ia oe i na hoomaikai ana he nui, a mahope aku, e loaa auanei ia makou ka noho ana maluhia mai a oe mai, no ka mea, ke hoike mai nei kou ano ia oe iho.

            A no keia mau olelo a na makaainana, ku ae la o Lo Hipa iluna, a i aku, E waiho i ko oukou noonoo ana pela, no ka mea, ua maopopo ia ʻ u, ua kupono oia i Moi no oukou, a o kana mau hana maikai i waena o oukou, e lilo ana ia i mea kaulana ma keia hope aku.

            Eia hoi; mai keia mau aupuni aku a @@@ ke aupuni akahi, ua like wale no na hana hookaumaha a na Moi, a ua pau loa lakou i ka lawe pio ia e Lo Hipa, a o ka Moi o ke aupuni iwakalua kumamaha, (ka mea e hele pu nei me Lo Hipa) oia iho la no ka Moi o ia mau aupuni a pau, a ua kapaia kona inoa, ka Moi o na aupuni he iwakalua kumamaha.

            Mahope iho o ka pau ana o keia mauhooponopono, o ka makaukau koke iho la no ia o Lo Hipa no ka hoi.  Aka, mamua ae nae o ko laua hookaawale ana ia laua iho, pane aku o Lo Hipa, Ke kaawale nei kaua i keia la, a ke noho nei oe i Moi no keia mau aupuni, nolaila, e noho oe me ka naau akahai a oluolu hoi, aole hoi me ka manao hookiekie, e like la me ka hana a kou mau mua, o hoounaia mai auanei na manu o ka lewa, a hoopokoleia kou noho Moi ana maluna o keia mau aupuni.  I mai la ua Moi nei, Aole loa wau e hahaki ana i keia mau olelo a hiki i ka palena o ko ʻ u mau la.

            A i na minute hope o ko laua kaawale ana, kike ae la ko laua mau aloha hope, a noho iho la no hoi ua Moi nei me ka manao e kaahele i kona mau aupuni, ke hala ae kekahi mau la, a o Lo Hipa hoi lena ae la oia i kana ili lele, a kuupau aku la i ka lele ana.

            Iaia nae e paukiki ana i ka lele, ua hala hope o ke aupuni poepoe, hiki ana keia ma kekahi aupuni o Europa, a malaila keia i lohe ai, he kaua kuloko ma Farani, mawaena o ka Moiwahine opiopio a me na makaainana; a i kona ninaninau pono ana i ke kumu, ua hahai ia mai iaia mai ka mua a i ka hope.

            A mamuli o keia lono, ua wikiwiki loa oia i ka lele ana, a hiki ana ma ka Halealii o Farani, aia nae ka Moiwahine Lo Samila a me kona mau aialo ponoi wale iho no, i hiki aku ko lakou huina i ka haneri iwakalua, ke huiia na kane a me na wahine.  Aka, iloko nae o na mahina eono i hala o ke kaua ana, he haneri kanaiwa kumamalima ko lakou nui; a iloko o ia mau mahina o ke kaua ana, ua make a lawe pio ia he kanahiku kumamalima, a koe wale iho no he haneri iwakalua, ke hui pu ia me ko lakou Alihikaua Lo Samila.

            Aka, no ko kakou makemake e ike i ke kumu o keia kaua ana, nolaila, e hoolai malie iho oukou, a na ʻ u ia e hoonananea aku.  O ka Moiwahine Lo Samila, ua hoopalau aku oia iaia iho na ke Keiki Alii o Italia.  A i kekahi la, oiai ka Ahaolelo e noho ana, ua waihoia aku keia hoopalau ana imua o na Hale Ahaolelo; a ma ka noonoo ia ana, ua hoole ka hapa nui.  Aka, mamuli no hoi o ka moe poo loa ana o ko Lo Samila manao no ke kane, no laila, ua eu like mai la na ʻ lii a me na makaainana, a kipi i ko lakou Moi.  A ma keia ano, ua kuhihewa ko Lo Samila manao, eia no malalo ona na puali koa aupuni, nolaila, ua kauohaia ka Alihikaua, e homakaukau koke i na koa, no ka hoouka kaua ma kekahi la ae.

            Ma kekahi hora o ka liula, lohe mai la ka Moiwahine, ua hala aku la na puali koa ma kela aoao, a e huli mai ana a kipi ai ia oe, a o na makaainana hoi, ua huliamahi lakou me ka manao e hooino mai.

            Ma keia lono, ua hoohui aku la o Lo Samila iaia iho me kona mau makua, (Ekemila ma) no ka noonoo ana i ka mea pono e hana aku ai.  Ma ia noonoo ana, ua hoopuka mai o Ekemila, Aohe o ʻ u kanalua no keia kaua, ina o ko ʻ u wa makapo ole, he mea ole lakou a pau i mua o kuu wahi pahi poomuku nei a me ka ikaika o kuu mau lima.  Nolaila, ma ko ʻ u noonoo ana, aohe pono aku i koe ia kakou, eia wale no, e hoopau i ko olua hoopalau ana, a e ae aku no hoi oe i ka lakou kane e hoomoe mai ai, a oia auanei ka mea nana e aua iho ia oe maluna o ka noho alii a hiki i ka hopena o kou mau la.  Nolaila, ina he pono keia i kou manao, e kauoha koke ia na hale pai aupuni, a e paiia kela mau olelo mua ae nei a ʻ u, a e hoolaha koke ia mamua ae o ke ao ana o keia po, i ala mai ai na mea a pau i ka wa kakahiaka, aia hoi ka olelo hoolaha alii e kau ana, a o ka manawa koke no ia e akakuu iho ai ka wela o ka naau o ka poe imi hala, a e hele mai auanei lakou me na hoomaikai ana he nui imua ou.

            A no keia mau olelo a Ekemila, pane mai o Lo Samila, Aole no au e ae ana i kau, no ka mea, he hiki loa ia ʻ u ke hooko i kuu mea i manao nui ai, a hiki wale i kuu ku lanakila ana aku imua o na puali koa o kela aoao, me kuu mau papalina lahilahi, aka, o kuu mau lima a me kuu manao, ke hoike e mai nei no ia i ka lanakila ana, ke loaa nae ia ʻ u kekahi mau wahi kokua e ae mawaho.

            Pane aku o Ekemila, Ua ike no au i kou lanakila, a pehea auanei e loaa ai i mau koa ma kou aoao, no ka mea, ua huliamahi na mea a pau e hoino mai ia kakou ma ou la?  I mai o Lo Samila, Aohe o ʻ u manao, e nele ana au i na kokua kupono mai a oe mai, oia hoi ko wahi pahi poomuku a me na aialo ponoi o kakou, a i lawa ole na haneri elua, e hele aku oe i ka poe i pili ia kakou, i lawa ai na haneri elua.  Ua ike ae nei hoi kakou, aole i piha pono na haneri elua ma ia hoolawa ana.

            Ma ia po no, ua akoakoa like mai na mea a pau, i hiki aku ka huina i ka haneri kanaiwa kumamalima, ke hui pu ia na kane me na wahine,

            Iloko o keia heluna, ua maheleia elima mahele, me elima lii, he kanakolu kumamawalu koa ma ka mahele hookahi; na Lo Samila no i alakai i ka mahele mua.  He ekolu mahele kane, a elua mahele wahine.  Ma ia po hookahi wale no lakou i ao ia ai ma ka oihana koa, a i ke ao ana ae, o ke ku no ia imua o ke kahua kaua.  Nana aku no ka hoi i ua mau wahi koa nei, eleu launa ole.  Akahi no kakou a ike i ka hookoia ana o ka wanana a Keoni Hemolele no Lo Samila.

            Ia Lo Samila e alakai ana i ka mahele mua; a ku ana imua o ke kahua kaua, oiai kela aoao e noho hemahema ana, lele mua aku la no kona mau koa, a hee aku la na koa o ka aoao kipi, a he ehiku o lakou i lilo pio mai.

            Ma keia hoouka kaua ana, ua ike ia aku ka eleu o ka Alihikaua Lo Samila, me kona manao ia aku nae e na mea a pau he kane, oiai ua kahikoia oia me na aahu koa o ke kaua, a i ike wale ia no i ka huikau o kona mau kaina wawae.

            Ma ka lua ae o ka la, ua eleu like ae la ua mau wahi puali uuku nei, a ku ana imua o ke kahua kaua.  A ma ka hoouku kaua o ia la, ua lawelawe ponoi iho la o Lo Samila me kona mau lima, i kokua ia me kahi pahi poomuku a kona makuakane, a luku aku la i na koa o ka aoao kipi.  Ia Lo Samila ka eha, a na kona mau koa ka hoomake loa ana.

            Ua ikaika loa ke kaua ana iloko o ia mau mahina, a ua nui hoi ka poe i eha a make o ka aoao kipi, a he kanahikukumamalima hoi o keia aoao, oia hoi, he umi kumamalima koa wahine, a he kanalima o na koa kane.

            Aia nae iloko o kela wa a Lo Hipa i hiki aku ai, e paikau ana o Lo Samila i na wahi koa ona, aka, ike mai la nae oia i kekahi mea e maalo ae ana malalo o ka malu o na lau laau, hoomanao ae la oia, he kiu la na ka aoao kipi mai, aka, i kona hoomau loa ana aku ma ka nana ana, ike aku la oia i na hiohiona o ka lakou keiki, nolaila, haalele iho la oia i ke ao paikau ana, a hookipa aku la ia Lo Hipa, ma ka Halealii.

            Aia nae iwaena o ka lakou wa e kukai olelo ana, ninau mai la o Ekemila, E aha ana ou kupuna a me ou makua?  Pane aku o Lo Hipa, Aole au mailaila mai nei, aka, mai ka hele auwana ana maluna o keia honua, me ka manao mua ole e kipa maanei, aka, ia ʻ u ma kekahi aupuni, lohe iho la au, he kaua kuloko maanei, mawaena o ka Moi a me na makaainana; a ma ia lohe wale ana no ke kumu o ko ʻ u kipa ana mai nei, me kuu manao e uwao, a e hoomau hoi i kou nohe Moi ana e ka makua.

            Ia wa no ia hahai aku ai o Lo Samila i ke kumu o ia kana ana a me ka alakai ana i kona mau koa ma ke kahua kaua, a me kona luku ana aku i na enemi me kona mau lima.

            Aia nae i kela manawa, i i aku ai o Lo Hipa, Ma ko ʻ u manao koho ale, aole paha he kaua hou ana aku i koe, no ka mea, aole paha lakou i poina no ka Robiana Lo mau hana maanei; a ina lakou e lohe ana, eia wau kana moopuna maanei, e kau e auanei ko lakou weli, me ka manao, eia no ia ʻ u ua mau mea mana nei.  Eia ka auanei pela io no.

(Aole i pau)

 

Heaha na koo e paa ai ke aupuni?

            O kakou o na kanaka a pau e noho ana ma ka honua nei, na ike mau kakou i na wa i hala a me keia wa a kakou e noho nei, i ke ano o ka noho ana o na aupuni nui o ka honua; a me ko lakou kulana.

            1  O na kanawai i kauia maluna o kekahi aupuni oia kekahi mea e paa ai.

            Ke ike nei kakou ma na aupuni o na aina e; e like me Beritania Nui, nona ka olelo kaulana, "Aole e napoo ka la."

            A pela no Amerika Huipuia, a me na kanawai o na aupuni e ae o ke ao nei, ua maluhia lakou i keia ano; "he kanawai."

            E like me ia, pela no o Hawaii nei i keia manawa, maluna o ko lakou waiwai ponoi.  he mana ka okoa loa ia.  Ina hele mai kekahi kanaka hanohano a alii paha a hao wale i ka waiwai o kekahi me ke kuleana ole, he mana loa i ua kanaka la ke hoopii imua o ka Lunakanawai o kona apana kahi ana i noho ai  Aole pela mamua aku o ka loaa ana mai o ke kanawai

            He hiki i na ʻLii o Hawaii nei, a me na Konohiki ke olelo naʻu kela puaa, a me ka moa a me ia mea aku ia mea aku.

            Ke kau mana mai nei keia kanawai ia kakou.  "Me ka hou o kou lae e ai ai oe a pau na la o kou ola ana."  He kanawai kahiko keia.  O kona mana i ka wa o Adamu, oia maoli no kona mana a hiki mai i keia kau.  A mailoko mai o ka Baibala i hookahua iaʻi na kanawai a pau o na aupuni.

            2  O ka noho pono o ka lahuikanaka mamuli o na Hoomana a lakou i makemake ai me ke keakea oleia.

            Aia ma na aupuni a pau o ka honua nei keia ano: Aole paha he aina o ka honua nei i hooikaika mau i loaa ka pono kaulike e like me na aina i noho ia e na kanaka naauao, a i loaa ole ke ano noho pono i kekahi aupuni o ke kaua ka hope.

            Aia ma na aina Pegana kahi kaua pinepine, kahi i laha nui ole ka naauao kupono.

            Pela no o Hawaii nei mamua i ka wa o na kupuna o kakou, aka, hiki mai ka pno Karistiano i ko kakou mau Pae-aina nei i ka M.H. 1820, alaila weheia ae la na ao pouli o ka naaupo a meia manawa a hiki i ka M.H. 1840, hanaia i Kumukanawai no keia aupuni mai ia wa a hiki i keia manawa ua nui na pomaikai i loaa mai ia kakou no ka hiki ana mai o ka pono oiaio mau loa.

            E ola!  e ola!  ka Moi i ke Akua

            "Ua mau ke Ea o ka aina i ka pono"

Kula o Makaua.           R.O. NAINOAELUA