Ka Nupepa Kuokoa, Volume XII, Number 37, 13 September 1873 — HE MOOLELO KAAO NO ROBIANA LO KA HIWAHIWA O KE KOA, Helu Akolu o ka Ikaika. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO ROBIANA LO KA HIWAHIWA O KE KOA, Helu Akolu o ka Ikaika.

I unuhiia mai loko mai o ka Buke Arabia, mai ka Olelo Beritania a ka Olelo Haioaii. Mahele lll—Helu 88.

AIA LAUA no e hoomau ana i ka hele imua, a hiki ma kahi oiki o ke alanui, halawai aku la laua nei me ka omaka mua o na koa, a kunou aku kunou mai lakou ia lakou iho, oiai ua ike lakou i ke ano kanaka i kuhikuhiia ia lakou, aka, ua hoanoe ia ko lakou mau noonoo no ka hoopai ana aku, a ua lilo loa lakou i ka mahalo ana, no ke kanaka maikai o Lo Hipa, me ka i pu aku no hoi, E Hoopau i ko olua hele ana imua, a e hoi hou i'hope, ma ke alanui a olua i liele mai la, a e loaa ia olua ka lanakila, a ina e hoopaa olua i ka hele ana aku imua, e halawai ana ko olua mau ola me ka maka o ka ihe a na koa i hoomakaukauia no ke ola o ke ano kanaka e like me ko olua. He make n'O i waihoia mai ia makou, aka, ua hamani nae ka oi o ka maka o ka makou mau ihe, no ka menemene i ka lawe ana ae i kou ola ilo'ko o na la opiopio, nolaila, e like me ke ano o kou ]tulana,i hui pu ia hoi rae ko makau mua ole ia no olua, alaila, ua hala ole makou i ko olua inau koko. Huli ae la o Lo Hipa, a ninau iho la i

kona hoa Moi, Pehea la kou manao, no ka mea, ke i mai nei lakou la, ina Jtaua e hoi i hope, aole kaua e make ; a ina hoi e hoomau ana i ka hele aua imua, e halawai ana ko kaua mau ola me ka make. A ina he oiaio keia, ke i aku nei au ia oe, e hookoia ka lakou nei mau olelo ma ou la, no ka hoi ana i hope, i pakele ai kou ola i ka make, i ole ai e lilo ia hai na pomaikai mua i loaa ia oe me ka luhi ole, a owau nei hoi, e hele no au a make imua o ka Moi a me kona mau koa, no ka mea, aole au he kanaka waiwai, e hiki ai ia'u ke minamina i ko'u ola, a o ka nani hoi o'u e mahaloia mai | nei, he mea ole ia ; a ina no hoi e loaa ana ia'u ka lanakila, a i hele aku ka lono a lohe oe, o kou manawa no ia e imi hou mai ai ia'u a loaa v ianei, a e hooili no au i ka pomaikai o ka noho Moi ana maluna ou a mau loa aku. A no keia mau" olelo a Lo Hipa, komo iho la ke aloha piha iloko o kona tfahi hoa, kapae ae la oia i ka hoomanao «na i ka hanohano a me na pomaikai palena ole i loaa iaia, a i aku 1», me ka i ana aku, Aole au.e kapae ae i ke ka-ina o ko'u mau kapuai, mai ka ukali ana aku ma koū meheu, a hiki i ke kanu pu ia ana o ko'u kino kupapau me kou ma 'ka lua hookahi.. Nolaila, o na pomaikai i loaaia'u, mai a oe mai no ia, a he kauwa malama wale iho no au, aka, ua oi loa aku nae ka pomaikai e loaa ia'u īlia ka make pu ana me oe. A no ka ike ana o Lo Hipa. ua hoike pau loa mai koua hoa i ka oiaiō maoli o kona manao, nolaila, i aku la oia, Ke ike nei au i kou manao paa, a pela no hoi e loaa ai ia oe he pomaikai hon, a o na olelo hooiloilo a lakou la, (na koa) e lilo anaia i makana, malimali me kamanao e loaa ia lakou kekahi oihana mai oe aku. Iloko o kela manawa, huli ae la o Lo Hipa, a i aku la i na koa, Ke hēle nei maua e imi i ka pomaikai, a ina hoi e loaa ana ia maua ka lanakila, e hoomaopopo oukou i ko ia nei ano, a oia auanei ko oukou Moi mai keia la aku. Pane mai nae kekahi wahi koa, Aole makou e m&naoio ftku ana i kau, no ka mea, heaha ko olua hemahema imua • o kela makaukau i hoolako ia, oiai ua hoomakaukau mua no olua i ka lawe ana aku i ko oliia mau ola e mohai aku ma ka maka*o na ihe. a he mea 'kauma-

ha ia makou ka ike. ana aku i ko olua mau kino kupapau, e hanai ia mai-ana e ka Ilamuku i ai na na manu o ka lewa a i inea paani wale iho no hoi na ka poe opu aloha ole. ■r. O kn olelo a na koa, aole no i lawe mai o Lo Hipa i mea nana e hoomanao ai, aka, koi aku la no oia i kona wahi hoa, a hele aku la imua. Aia nae a hi--9 • ki aku laua nei ma kahi a na koa e hoomoana ana a he mea weliweli i kona wahi hoa, i ka ike ana aku i ka maka winiwini o na elau, ua hele kela a hulali i ka lolii mauia. A i ka ike ana mai nae oka Moi ia laua nei, kauoha koke ae la oia i kona Aiihikaua, e hoomakaukau i na koa. no ka lele ana aku maluna ona enemi. Ia wa no, eleu koke ae la na koa. Aia nae i ka wa a ua Alihikaua nei, i kena aku ai i na koa, e pahu like aku i na ihe maluna o Lo- Hipa ma, o ka manawa no īa i huli like ai ka maka o ka īhe a na koa i hope,'a haawi aku la na koa i ko lakou man hoomaikai ana ia Lo Hipa ma. A ike nae ka Moi, ua ano e ka hana a kona mau koa, hookelakela ae la oia i kona ikaika, a hou aku la maluna o Lo Hipa ma, i umi 'ihe i ka manawa hookahi, aka, i mai la nae ka mea haku mele, " Puupale ia ale, Na keia hookele." • A ike nae ua Moi nei, aole oia e lanaKila ana, o kona huli ae la uo ia a holo aku la, me ka manao e pakele kona ola, aka, na hoomakaukau mua ia ka waha o jDa mea a pau malaila, haawi mai la lakou i na hoomaikai ana.

Oiai ke anainn e akoakoa ana malaila, ku mai la o Lo Ilipa a i mai, Ena makaainana o keia anpuni, ma na minute i hala, be niea weliweli paha ma 'ka oukou ike ana iho nei, ōo ka haule ana o ko oukou Moi ma ka poho o kuu lima, me ka nele i na mea kaua, aka, me ka mana wale no o keia wahi eke. Aka, ina he makemake ko oukou e ike hope loa iaia, e hoikeike no au imua o oukon, a e ike no oukou iaia, a e ike hoi oia i ka Moi hou nana e noho ka Noho Alii, o keia aupuni, e like me kuu makemake, a e loaa auanei ia oukou ka noho'namaluhia me ke kaniuhu ole.

Ku mai la hoi kekahi a i mai, Aole o ko makou makemake e ike hou iaia, a oia ke kumu o ko makou ae ana aku, o ko makou ake wale no e ike i ke kupanaha o na wahi eke uuku, ka mea nana e hooiaio mai, aole e hiki i ke kino o ke kanaka holookoa ke komo iloko, aole no hoi o kekahi hapa o kona kino, a o ka mea maopopo, o ke poo wale no, a ina e ole, paū loa ae la.

I aku oLo Hipa, Ma ka oiaio o kun olelo, he hiki loa i keia mau haneri kanaka ke komo iloko nei o kuu wahi eke talena, a koe oe ka mea kanalua, i hoike oiaio no kou kuhihewa. Pane mai ua wahi kanaka nei, Aole au e manaoio ana i kau, ke ole au e ike maka.

I mea hoi e pau ai ke kuhihewa, nolaila, lalau iho la o Lo Hipa i ua wahi eke nei, lena ae la i kona waha, a hoohamama aku la imua o ke anaina, 9 poholo mai la na mea a pau iloko, a koe wale no o kahi kanaka hookoikoi. Aia nae a ike ua wahi kanaka nei, ua pau loa na kanaka i ka nalowale, a o lakou nei wale no koe ekolu, koHio iho la ka makau iloko ona, ku ae la oia iluna.'a hola aku la, me ka hoopuka ole i hookahi huaolelo, no ka mea, ua piha loa oiā i ka makau. A i ka hala ana 0 kekahi mau minute, hookuuia ae la ka poe i hoopaa ia, a waiho mokaki aku la, me he ohua holo moku la ke poluea. Aia nae a ike mai la ua wahi kanaka nei, e lelehu ana kahi ana i ike ai ua neo, manao iho la oia, ua pau hou na kanaka i ke ola, hoi hou mai la oia me ka olioli, a kukuli iho la imua o Lo Hipa, me ka i aku, Ina oe he akua, o ko'u ak'ua no oe e pule ai, a ina hoi oe e lilo ana i Moi, owau no kau .kauwa lawela-

I mai oLo Hipa, Aole au he akua, he Moi. Aka, ke i aku nei nae au oe, ua pomaikai oe no kou manaoio, Q|o oe auanei ka Hopē Moi o keia aupu ji, a oia nei no lioi ka.Moi. A oiiiae la ke poluea o na makaainatia, hoofuu ia ae la ka Moi hookaumaha, a nAio mumule iho la oia, no ka nana anaiae a ike i kona mau hoa make. Ia wa, *u ae la keia iluna, a i aku la i na makaamana, Ma keia kahuakana i loaa ai ia'n«a lanakila, a maanei no lioi au e hoo1il(§iho ai iaia nei i Moi no oukou, hoa hele) a ia inla hoi (kahi kaiaka kamaaina manaoio) i Hope ma ka|noho Moi. O kiia hookohu ana a Lo Hipa, ua lilo no |i he mea maikai i ka manao o na alii a na makaainana, a o ko lakou mahatt) piha nae, o ka noho maoli iho no o fio Hipa ma ka noho Moi, no ka mea, iwahi a ko lakou hooho like ana mai, lXnf\ no hoi o oe ka Moi, e haawi no makou ia oe i na hoomaikai ana he noi, «| mahope aku, e loaa aoanei ia makou noho ana maluhia mai a oe mai, no k«|rnea, kfe hoike mai nei kou ano ia oe-ihs>. Ano keia mau olelo a na makaaina* na, m ae la o Lo Hipa iluna, a i aku, E wj|iho i ko oukou noonoo ana pela, no ka msa, ua maopopo ia'u, na kupono oia i Mc4 no oukou, a o kana mau hana maikai iwaena o oukou, e lilo ana ia i mea kaulkna ma keia hope aku. hoi ; mai keia mau aupuni aku a Rttpwā.akabi,.uaJj kg. wate no na hana hookaumaha a na Moi, a ua pau loa lakou i ka lawe pio ia e Lo Hipa, a oka Moi oke aupuni iwakalua kumamaha, (ka mea e hele pu nei me Lo Hipa) oia iho la no ka Moi o ia mau aupuni a pau, a ua kapaia kona inoa, ka Moi o na aupuni he iwakalua kumamaha.

Mahope iho o ka pau ana o keia mauhooponopono, o ka makaukau koke iho la no ia o Lo Hipa no ka hoi. Aka, mamua ae nae o ko laua hookaawale ana ia laua iho, pape aku oLo Hipa,. Ke kaawale nei kaua i keia la, a ke noho nei oe i Moi no keia mau aupnni, nolaila, e noho oe me ka naau akahai a oluolu hoi, aole hoi me ka manao hookiekie, e like la me ka hana a kou mau mua, o hoounaia mai auanei na manu o ka lewa, a hoopokoleia kou noho Moi ana maluna o keia raau aupuni. I mai la ua Moi nei, Aole loa wau e hahaki ana i keia mau olelo a hiki i ka palena o ko'u mau la. • A i na minute hope o ko>laua kaawale ana, kik'e ae la ko laua mau aloha hope, a noho iho h no hoi ha Moi nei me kamanao o kaahele i kona mau anpuni, ke hala ae kekahi mau la, ao Lo Hipa hoi lena ae la oia i kana ili lele, a kuupau aku la i ka lele ana. laia nae e paukiki ana i ka lele, ua hala hope ke aupuni poepoe, hiki ana keia ma kekahi aupuni o Europa, a ma laila keia i lohe ai, he kaua kuloko ma Farani, mawaena o ka Moiwahine opiopio a me na makaainana ; a i kona ninaninau pono ana i ke kumu, ua hahai ia mai iaia mai ka mua a i ka hope.

A mamuli o keia lono, ua wikiwiki loa oia i ka lele ana, a hiki ana ma ka Halealii o Farani, aia nae ka Moiwahine Lo Samila a me kona mau aialo ponoi wale iho no, i hiki aku ko lakou huina i ka haneri iwakalua, ke huiia na kane me na wahine Aka, iloko nae o na mahina eono i hala o ke kaua ana, he haneri kanaiwa kumamalima -ko lakou nui; a iloko oia mau mahina o ke kaua ana, ua make a lawe pio ia he kanahiku kumamalima, a koe walelho no he haneri iwakalua, ke hui pu ia me ko lakou Alihikaua Lo Saoiila.

Aka, no ko kakou makemake e ike i ke kumu o keia kaua ana, nolaila, e hoo* lai malie iho oukou, a na'u ia e hoonananea aku. 0 ka Moiwahine Lo Samila, ua hoopalau aku oia iaia iho na ke Keiki Alii o Italia. A i kekahi la, oiai ka Ahaolelo e noho ana, ua waihoia akn keia hoopalau ana imua o na Hals Aha-

olelo ; ā ma.ka noonoo ia" ana, ua hoole ka liapa uui. Aka, mamuli no hoi oka moe poo loa' ana o ko Lo Stinila in.mao no ke kane, nolaila. ua. eu like inai la na 'lii a me na makaainana, e kipi i ko lakou Moi. Ama keia ano, ua kuhihewa ko L ) Siinila manao, eia no malalo t>na na puali koa aupHni, nolaila, ua kauohaia ka Alihikaua, e homakaukau koke i na koa, no ka hoouka kaua ma kekahi la ae. Ma kekahi hora o ka.liula, lohe mai la ka Moiwahine, ua hala aku la na puali koa ma kela aoao, a e huli m ū ana a kipi mai ia oe, a o na makaainana hoi, ua huliamalii lakou me ka manao e hoino mai. Ma keia lono, ua hoohui aku la o Lr> Samila iaia iho me kona mau makua, (Ekemila ma) no ka noonoo ana i ka mea pono e hana aku ai. Ma ia noonoo ana, ua hoopuka mai o Ekeinila, Aolie o'u kanalua no keia kaua, ina o ko'u wa makapo ole, he mea ole lakou a pau i mua o kuu wahi pahi pooinuku nei a me ka ikaika o kuu mau lima. Nolaila, ma ko'u noonoo ana, nohe pono' aku i koe ia kakou, eia wale no, e lioopau i ko olua hoopalau ana, a e ae aku no hoi oe i ka lakou kane e hoomoe mai ai, a

oia auanei ka mea nana e aua iho ia oe maluna o ka noho alii a hiki i ka hopena o kon mau la. Nolaila, ina he pono keia i kou manao, 0 kauoha koke ia na hale pai aupuni, a e paiia kela mau olelo mua ae nei a'u, a*e hoolaha koke ia i mamua ae o ke ao ana o keia po, i ala [•mai ai na mea a pau i ka \va.kakahiaktv, aia hoi ka olelo hoolaha alii e kau ana, a o ka manawa koke no ia e akakuu iho ai ka wela o ka naau o ka poe imi halā, a e hele mai auanei lgkou me na hoomaikai ana he nui imua ou. A no keia mau o?elo a Ekemila," pane mai o Lo Samila, Aole no au e ae ann i kau, no ka mea, he hiki loa ia'u ke hooko i kuu mea i mauao nui ai, a hiki wale i kuu ku lanakila ana aku imua o na puali koa o kela aOao, me kuu mau papalina lahilahi, aka, o kuu mau lima a me kuu manao, ke'hoiko e mai nei no ia i ka lanakila ana, kp l'»aa nae ia'u kekahi inau walii kokua e ae mawaho.

Pane aku o Ekemila, Ua ike no au i kou lanakila, a pehea auanei e loāa. ai

i mau koa iua kou aoao, no ka mea, ua huliamahi na mea a pau e hoino mai ia kakou ma ou la ? I mai oLo Samila, Aohe o'u manao, e nele ana au i na kokua kupono mai a oe .mai, oia hoi ko wahi pahi poomuku a me na aialo ponoi o knkou,a i lawa ole na baneri elua, e hele aku oe i ka poe i pili ia kakou, i lawa ai na haneri elua. Ua ike ae nei hoi knkou, aole i piha pono na haneri elua ma ia hoolawa ana.

Ma ia po no, ua akoakoa like mai na mea a pau-> i hiki aku ka huina ika haneri kanaiwa knmamalima, ke hui pu ia ga kane me na wahine.

Iloko o keia heluna, ua maheleia elima mahele, me elima alii, he kanakolu kumamawalu koa ma ka mahele hookahi ; na Lo Samila no i alakai i ka mahe* le mua. He ekolu mahele kane, a elua mahele wahine. Ma ia po hookahi wale no lakou iao ia ai ma ka oihana koa, a i ke ao ana ae, o ke ku 'no ia imua o ke kahua kaua. Nana aku.no ka hoi i un mau wahi koa nei, eleu launa ole. no'kakou a ike i ka hookoia ana o ka wanana a Keoni Hemolele no Lo Samila.

Ia Lo Samila e alakai ana i ka mahele muaj a ku ana imua o ke kahua kaua, oiai kela aoao e'noho heinahema ana, lele mua aku la no kona mau koa, a hee aku la na koa o ka aoao kipi, a he ehiku o lakou i lilo pio mai.

Ma keia hoouka kaua ana, ua ike ia aku ka eleu o ka Alihikaua Lo Samila, me kona manao ia aku na6 e n» mea a pan he kane, oiai ua kahikoia oia me na aahu koa o ke kaua, a i ike wale ia no i ka huikau o kona mau knina wawae.

Ma ka lua ae o ka la, ua eleu like ae la ua man wahi puali uuku nei, a ku ana

imua oke kahim kaua. Ama ka hoouka kaua o ia la, ua lawelawe ponoi iho la o Lo Sauiila nie kona mau lima, i kokua ia me kahi pahi poomuku a £ona • maknakane, a luku aku la i na koa o ka aoao kipi. Ia Lo Samila ka eha, ana kona maii koa ka hoomake loa ana. Ua ikaika loa ke kaua ana iloko o ia man mahina, a ua nui hoi ka poe i eha a make o ka aoao kipi, a he kanahikukumamalima hoi o keia noao, oia hoi, he umi kumamalima koa wahine, a he kanalima o na koa kane. Aia nae iloko o kela wa a Lo Hipa i hiki aku ai, e paikau ana o Lo Samila i na w;ihi koa ona, aka, ike mai la nae oia i kekahi mea e niaalo ae ana malalo o ka malu o na lau laau, hoomanao ae la oia, he kiu la na ka aoao kipi mai, aka, i kona hoomau loa ana aku ma ka nana ana, ike -aku la oia i na hiohiona o ka lakou keiki, nolaila, haalele iho la oia i ke ao paikau ana, a hookipa aku la ia Lo Hipa, ma ka Halealii.

Aia nae iwaena o ka iakou \va o kukai olelo ana, ninau mai la o Ekemila, E nlia ana ou kupuna a ine ou inakua ? Pane aku o Lo Hipa, Aole au mailailu mai nei, aka, mai ka hele auwana aua inaluna o keia-lionua, ine ka manao mua ole e kipa maanei, aka, la'n ma kekalii aupuni, lolie iho la au, īie kaua" kuloko maanei, mawaena o ka Moi a jne na makaainana ; a ma ia lohe wale aua no ke kumu o ko'u kipa ana mai nei, me kuu manao e uwao, a e lioomau hoi i kou no* he Moi ana e ka makua.

Ia wa no i hahai aku ai o Lo Samila i ke kumu o ia kaua ana a me ke alakai ana i kona mau koa ma ke kahua kaua, a me koma luku ana aku i na enemi me kona mau iima.

Aiii nae i kela manawa, i i aku ni o Lo Hipa, Ma ko'u ihmiiho koho wnle, nole paha he kaua hou ana aku i koe. no ka mea, aole paha lakou i poina no ka Robiana Lo mau hana maanei ; a ina lakou e lohe ana, eia wau kana moopuna maanei, e kau e auanei ko lakou weli, me ka manao, eia no ia'n ua mau mea mana nei. Eia ka auanei pela io no. (Aole i pau )