Ka Nupepa Kuokoa, Volume XII, Number 42, 18 October 1873 — Page 1

Page PDF (1.52 MB)

This text was transcribed by:  Gwen Knueven
This work is dedicated to:  The People of Hawaii

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

BUKE XII. HELU 42. HONOLULU, POAONO, OKATOBA 18, 1873. NA HELU A PAU 620.

 

E PAU NA PUPUPU KAHIKU!

 

E pani me na Hale Leau!

 

E HELE I KA HALE KUAI PAPA

I PAHEEIKALIAE O

Samuela G. Waila Ma.

 

AIA MA KA PA KUAI PAPA KAHIKO

A KIMO PELEKANE MA IHO NEI.

E Kuai Makepono Loaia Ana

 

-me ke-

 

Kumukuai Haahaa Loa.

NA PUU PAPA NUI,

                        NA LAAU A ME

NA LAKO KUKULU HALE

            A PAU MALAILA

            OLA MOI NA

LAAU NOUAIKI o na ano a pau,

            Na Papa Menoanoa Nonaiki

                        Na Papa Nonaiki

                                    Na Aaho Paiua Ulaula

                                                Na Pili Laeu Paina Ulaula.

 

NA PINHI PA!

                                    NA AAHO PA A ME

                        NA POUPAINA ULAULA,

            NA PILI  LAAU CIDA, NA

PILI LAAU PAINA ULAULA.

 

Na Puka 9-0x6-9 a hiki I ka 2-0x7-6.

Na Puka Laau Aaini, 9-9x9-6 a hiki i ka 5-6x9-9.

Na Laau Puka Auiani, 7x9 a hiki i ka 12x18.

 

NA PANI OLEPELEPE

I penaia, a puna oie ia,

            O na ano a pau.

                        Na aniani Pukaaniani.

                                    Na Paina Ulaula Molina,

                                                1 Iniha e hiki ika 5 Iniha.

Na Ame Popa Hale Maikai

            A ME NA LIHILIHI.

Aila Hoowali Pena Maikai Lea,

                        Aila Hoomaloo Pena, Vaniki,

                                    No Peaa Keokeo,

                        Ka Leed & Zinc,

                Pena Eleele o na

            Ano Pena e ae o

Kela ame heia ano.

 

NA LAKA PUKA!

Na Laka Poepoe,

            Na Ami Loloa,

                        Na Ami Pokopoko,

                                    Na Leua Uwai,

                                                Na Kui-nao,

                                                            Na Aui Lele,

                                                                        Na Puka Au@

Na Kui Hae,

            Kui Wai,

                        A Kui Kui,

                                    3d a hiki i ke 60d, @

O kela mau mea a pau, e kuai makepono ia ana ma ke DALA KUIKE.

O kela mau mea a pau, a o kahi paha o keia, e hiki no ke hooumaia ma kekahi o na awa o keia Aupuni.

 

He mau Agena no Makou no ka

            MOKUMAHU “KILAUEA,”

            Kapena D. Taylor.

            614-3m            WAILA Ma.

 

HE MOOLELO KAAO

            ..NO..

ROBIANA LO

KA HIWAHIWA OKE  KOA.

            Heiu  Akoiu e ka Ikaika.

 

I @kila mai loko mai o ka Buks Arabia, mai @ Olalo Beritania a ka Olelo Hawaii.

 

            MAHELE III – HELU 92

 

AIA HIPA ua e ahni la ka ua i’ka pupuhi, hoka wale iho ia no hoi a Melevila; a no ka hiki ole i  kona mana ke ukali aku mahope, nolaila, hoohiki, iho la oia, o na holoholona ano hipa a pau, he enemi ino loa lakou nona.

            E waiho iki kakoa ia Melevila meanei, a e aui ae hoi kakou a naua aku ia Hipa, oiai oia e lele ana, a hiki i na pali hookui o ka lewa, a noho iho  keia maluna o ka anau o kekahi ao opua ai@ oi aku i ko ka hau, a hoolani aku la ia Lo Hipa iwaho.

            Oiai ka pau ana ae o ko laua uwe @ ia laua iho, hahai aku la o Hipa i ka moolelo o kana huakai a me kooa komo ana iloko o ka pomaikai, a mahope, hanau neai ana he pilikia, a loaa wale ae nei ia oe. i aku o Hipa, He ola la aua nei kou, ina aole au e hiki mai nei, no ka mea, ua naaupo no kau hana ana, oiai ua wikiwiki iho la no oe ma ka  pomaikai, a ike oe i ka pilikia-a; ina e komo mua oe iloko o ka pilikia, hao mai oe i kana mau mea mana a pau, paipai oe i kona mau koo a pau mawaho, a lanakila mai oe mai loko mai olaila, alaila pomaikai, a e ike auanei oe, he mea poo paipai wele no ka wahine, a o oe no ka mea mana maluna ona, ke kupono nae kau hana ana maloko o ka palena o na rula, a i halahu ae oe mawaho, e ike aku no auanei oe, puhi elali kela, pau elo mai ia kaua ke uwalu aku.

            A makaukau laua nei no ka lele ana, pane ae la o Hipa, E haawi mui oe i ka lio ia’u, i hoao aku ai hoi au i kona maikai. Hookuu ae la no hoi o Lo Hipu, a haawi aku la. Ia Hipa no a kau liana, o ka hao koke aku la no ia o ua lio nei i ka lele, a o Lo Hipa no hoi maloko o ka ili lele.

            Ia laua nae e lele like ana, a hiki i kahi i anoniia ai o ko ka lio mama me ko Hipa, ua oi loa aku ka holo imua o ke makani, a hualele ino loa ia aku la o Lo Hipa. Lena ae la hoi keia a malo no kihi ehu, aohe nae he wahi mea a launa aku. Oi lele hol o Hipa a kahi i manao ai i ke keiki, i alawa aku ka hana i hope, ike poliuliu aku la oia, nolaila, lawe ae la oia i kona mana lele, a koe o ko ka lio wale no. A be manawa ole no hoi o Lo Hi0pa o ia miki ana mai, lele like ana laua nei.

            A hala hope ia laua nei na aupuni o ka lewa, ia manawa, malu ana ka la, a i alawa ae ko laua nei hana iluna, aia hoi ku pohai manu maluna pono o laua nei, e hoolea aua me ua mele. A o kahi manu paani nae iloko o ua pohai manu la, lele iho la oia a hoopuiwa ia Hipa, a ua pakele oia i ka haule ma ia hoopuiwa ana, aka, iaia nae a nanea ane i ka holo a ka lio, hiki how mai la no ua wahi manu paani nei, a ma ia hoopuiwa ana, o ko Hipa hauie aki la no ia mai ka lio aku, a lele aku la no mamuli o kona mana iho, a o ka lio hoi, hoi aku le no oia iloko e ka huke aniani.

            Aia nae a hiki lakou nei i ke aupuni peopoe, i nana aku auanei ke hana o Lo Hipa i ka whine dia, “He mea e wale no ka noho a Puaena,” mole hoi kau o ka makua nei o ka pono, a he mea mau hoi ka haehae o ke aloha no ka loihi o ka nalo ana o na make, a mahamaha mail la hoi, me ke kulu iho o na waimaka aloha keiki, eia ka hoi ho ken keia o ka wahine makona nui wale, aka piena aku la nae kela me he lio ao hoo la.

            A hala he maula o ko lakou nei noko pu ana, hoomakaukau iho la o Hipa no ka lele ana e hakaka me Melevila, a o kaili mai hoi i kana mea mana. Aka, iaie o makaukau ana, hoohihi nae o Lo Hipa, aka, i mai o Hipa, M@i hoolaau oe in”u, o mamamake auanei kaua, no ka mea, owau nei la, ua lili au i enemi ino loa no ua wahine la, mamuli o kau kaili anu mui ia oe, a no ia mea, e noho oe, a owau hoi ke hoao ae, a i hoi ole mai au i ka la apopo, alaila, manao iho oe, ua make au, alaila, mai imi ae oe ia”u o papapau pu auanei kaua, a kani iki hoi kana aka, ku no ka ia la kaena, noho iho no i ko aupuni, a i ku ia kou makemake hou i ka makaikai, mai hele ae oe ma ia alanui, o make auanei oe.

            A pau ka Hipa mau olelo, haawi iho la oia i kona aloha hope, aka, no kona makemake e hoano e ae iaia mai kana @ i wahi la hoi e hoohewa @ aka la. Iaia nei i leia uke ai a @iloko @ ke aupuni kanalima kemoanalua, kau e wale @ no ku ua @ Meleville, a i aola oia i @kupua e noho @, (he poe kino @ kanaka @ ke lako@, aka, aia nae ma ko lakou man poohiwi, he ma@eheu ko lakou e like me ko na manu)  Eia hou ae no ua wahi holoholona ino nei, ka mea nana i kaili aku nei i kuu enemi. Aui like ae la nae na haiawahine, a i nana aku ka hana, aohe a lakou mea i ike.

            Aole nua i liuliu mahope iho o ia manawa, hiki aku la keia ma ka Halealii o Melevila, a ma ke kowa o na kumu laau, he umi paha kapuni ke kiekie muluna ae o ka ili honua, a mulaila hahi i anapau ai o ko ia nei lio, me ka hoolohe aku i ka ikuwa a na leo manu, (aole nae oia i ike aku hookahi manu, aka, he kino kanaka a lehulehu wale kana e ike ana, aka, o ka leo, o ka leo okoa no o ka manu) e mele ana i ka inoa a Melevila.

            Aia nae ia Hipa ma ke kowa o na laau, ike mai la o Melevila, a i mai, Ina kou he makemake no ka hookano, o ke alanui no na imi ia aku ke ola, a ina hoi he makemake no ka wahine, a no ka hakaka paha, e iho mai ilalo nei, no ka mea, aole e kohu ka hana ana @ me ka hakaka ana ma ka lewa, o na mea kino e like me kaua.

            A no keia loo o Melevila, hoemi iho la o Hipa i kona lio ilalo, a ku iho ia na kapuai ma ka honua, ma kahi hoi o ka male pua kapu a ua kaikamahine la. He oiaio, he mala pua kapu io no ia, a no ua mala-pua la ke kanawai ikaika, he make ka manu ke lele pono ae maluua o ua mula pua la, ina maluna koke ae, a ina paha aia iloko o ke aouli, a ua kupono nae kona lele aua ae maloko o ka pohai o us mala pua la, e make ana no ia manu. A i ka lio hoi o Hipa, ku ana ka puu, hehi iaiho la a oki loa. Aka, u@mi @ o Melevila i kona inaina no kana maia pua, a ma o Hipa la kana hooikaika.

            Ia Hipa ma ke kaawale, he kanaono kapuai mawaena o laua, pane mai la o Melevila, ma ke ano hoomaalea, i wahi no Hipa e puni aku ai, a o ka make no in me ka luhiole, i ka i ana mail, Ke ike mail la o ia’u mail luna a lalo, na naui au, aohe puu aohe kee, aole no hoi he lua o ka nani au i ike ai, a like, me a’u i keia la. Pane aku o Hipa,  Ua lako au i ka mea kino e like me oe, i oi aku hoi ka nani mamua o kou. I mai la o Melevila, Ua pololei kau e olelo mai nei, ua lako oe i ka mea kino a like me a’u, a he nani @o hoi kona i oi aku imua o ko’u. U@ like io wau me kekahi hapa o ko wahine, a ma kekahi hapa, ua oi aku ia ma ke ano holoholona, e like no mo oa, au e hoano e mai nei imua o’u i keia la; ke hoike mai nei oe i kow ano kanaka mai luna a lalo, aka, aia @ ma kou nuku, ka hoike mai nei, he holoholona oe, a o Hipa kou inoa, a o kau wahine, he dia, a ua kohu iho la no nae olua, aka, he mera hilahila nae na makou ke ano kino e like me ko olua. A o ua wahine la nae au, he mana kona i oi aku imua o kou, mail kona mau maku mai, a o oe nae, aole no oe i kaawale loa mai kona koko mai. A no ka oi ana aku o kau wahine imua ou, nolaila, aole au e kohu o oe ko’u hoa hakaka, aku, o ka mea hiki wale no, o kuu lawe manli ae ia oe i hoa paani no’u, a i mea milimili hoi na lakou nei.

            Ma keia mau olelo kaena a Melevila, ua ulupuni loa o Hipa I ka inaina, nolaila, pane aku la oia, Aole no i maopo po na mea o kaua e lanakila ana i na la, no ka mea, he wahine oe, he poo puipai, a he kino kane ko’u, a pehea ia oe e lanakila ai maluna o’u? Akaaka hooheno iho la o Melevila, a i mai, Ina hoi ha pela, ia wai ka mua o kaua?

            Mamua ue o ka ia la ninau ana mai, @ loaa mua inia nei ka mea pono e hana aku ai, oia hoi ka hoihoi aoa no kala aoao mai ka mua; no ka mea, ua ike no oia, ina e lilo nana ka lele mua, e komo @oia iloko o ka pilikia; a ina hoi na @ mua, alaila, ua ike no oia I kaoa@ai, noluila, i aku ia oia, Ia oe no maa i ke @ i kona we e kiola ie aku ai a pa i ku ehenu e ke pahu ue la no iu, a mimiki aku la u@ lopi aililea nei me ku hikiwawe, a waiho anu ma @e alo o no kaikamahine la, a hoopiha ia iho la me ka hikiwawe. Aohe enemi e lanakila imua, ona, a o na ikaika a me na mana e hiki aku ilaila, he mea panoi wale ia no lakou. Pela iho la ke ano o o ua giana pauda nei.

            E nana ae hoi kakou ma ka Hipa hana ana, oiai laua ma ke kaawale i oleloia, kiola mai la o Melevila i ua giana pauda nei ana, a ua manao iho no o Hipa, ina oia e alo, e hala ana no, a e koe ana no nae ka ia la mea mana, a loaa no hoi ka ia la mea e hana hou mai ai, a ina hoi e ale ia, e make ana no keia, @ e nele ana nae kela i ka mea mana ole, nolaila, ia lele ana mai no o ua giana pauda la, e hamama aku ana ko ia nei waha, paholo ana iloko, pea aku la no keia lele ana. (Aole @ pau)

Ka haioiele ano nui a Rev. W. Frear, i haiia maleke’e@ Kaukenne, mauke ahiahi o ka in 21 o Sepatemaba 1878. – Roma 18:1-4.

 

(Koena mai keia pule mai)

            A ke nana nei a ke kiai nei no o ke Akua i ke ola o na lahuikanaka a me na aupuni. O na lahui u mena aupuni ka i hana i ua mea nui ma kona hoola ana i ko ka honea nei-a e pili pu ana uo ka pono aupuni kino, i na pono o ke aupuni uhane. Ua kiai no oia ia lakou ma ko lakou ano a pau loa, aole poina ia lakou ma ko lakou ulu ana a ikaika, e hoomanao ana i ke kumu o ko lakou ikaka a me ko lakou nawaliwai, a hoolilo i na aupuni kino o ka honua nei i mea kuiou mai a kokua hoi i kona aupuni uhane. O na wana a Danielu, he mau moolelo, na ke Akua i kakau mamua loa, na na lahuikanaka kahiko i ko lakou pili ana i kona aupuni uhane-Aigupita, Babulona, Pelesiu, Suria, Helene a me Roma kein mau aupuni a pau ka i kokua i ka hoomakaukau ana i na lahui o ka honaa nei no ka hiki ana mail o na Hoola nui mai ke lani mai – O lakou a pau loa, me ko lakou hoomahao ole, aka, malalo o ka lima o ke Akua no hana no ka mea nui ma ka hoomakaukau i na lahui no keia kau naauao a ano Karistiano. O ke aupuni o Helene ia kakou i keia manawa, he ano kuakoa ma kona ola a @o kona mana, a nui loa no ko kakou aie i kela lahuikanaka, no ko lakou ano naauao a ike hoi ma na hana akamai a noiau hoi.

            Nui ko kakou aie i ke aupuni o Roma ma na hana naauao, hana kalei aina a me no hana pili i ka oih@a kaua. O keia mau aupuni mana a kaulana a pau ma ka lakou, ke ola hou nei. Aole hiki ia kakou ke ana a ke kaupaona i ka nui o ka pomaikai a me ka waiwai o ko ka honua nei i ke ola ana o kela a me keia lahuikanaka. I mea e maopopo ai keia, e hoomanao kakou, ina e hoopau ia ka hana, ka naauao a me ke akamai o na lahuikanaka e kamailio nei i ka olelo Beritania-aole anei e hoi hope loa ka honua nei, a poho loa ka hapa nui o na pono, o na lahuikanaka o ku honua nei. Ua wehewehe aku au ma keia ano, I maopopo ia kakou he hana, a he kuleapa ko ua. Iahuikanaka a me ua aupuni a pau iloko o ko ke Akua hana ma ku honua nei-a me ko kee Akua nana ana i ua lahuikanaka he mea ihiihi ua aupuni ma kona aloha, a me kona hoopomaikui ana, ma kona malama ana, a manao ihiihi ana, he kumu alakai no kakou e manao nui ai e malama a e kokua i ke aupuni, a e mukau kakou o hoonawali wali i kona mana.  E hoololi no i ka poe noho ma na oihana aupuni ina ua pono ole lakou, a ina haumia i ka hewa, a hoomaemae iaia, ina e nawaliwali, e hookaika inia; a ina e lilo na luna aupuoi i poe manao ole i ka pono o ka lehulehu, e kapae ia lukou, aka, e malama@manu aloha alii a me ku mala@hele mau i kei@ka le@weliweli inal@a pau. Ue oi@oi no, o keia aupuni, he wahi kiko wai@ no muwaena @ ua aupuni o ka honua nei; u o kanu @like no paha ka uuku mawaena o na @ole Akua; aka, he kuleana no knoa ma na hana o ke Akua, ina e  loihi kona ola kuokoa ana, a pokole paha..  He hana no kona—O kona moolelo, e kuhikuhi ana no in i kekahi mea iloko o ko ke Akua aupuni a me ka holo imua o na lahuiku naka o ka honua nei.  E haawi ana no ko moolelo o keia aupuni i mau haawina maiki no no lahuikanaka o ke no nei—He ioaio, ke haka pono mai nei no na maka o na lahui a piu loa i keia wahi aupuni liilii.  Ua hoolilo no ke Akua i keia aupuni i mea nana nui ia no koua hoolilo ana ikeia lahui i lana e hoike ai i kona mana hoola a me knoa lokomaikai.  A o ka mana o keiu.  Lahui maluna o na moku aina o keia moana nui,m a meluna o ka manuoio o ka poe Karistiano a puni ka honua, a maluna hoi o na lahuikanaka e noho ana ma na aina nui o ka honua nei, e oi aku ana mamua o ko kakou manao ana.

            Eia ka mea maopopo, he uuku no paha, aole no paha he mea nui iwaena o na aupuni nui, aka, ina he aupuni ko keia mau moku aina, he mea pono is kakou a pau e malama i ka pono, aole no ke kanaka hookahi, aka, e malama pono no i ka mana aupuni a me ke ikaika ihiihi o ke kaaawai.  O ka pono a me ka pomaikai o ko kakou aupuni, ua kupono no a ua waiwai ia kakou, e like no me na aupuni nui o ka honua nei.  O @ a hoohaunaeie kekahi ane kanaka i kekahi, a e ao’ana ia lakou i ke kea i ka mana kanawai aole ia he mea hoopilikia i ka kekahi mae Kuhina, aka, e hooppilikia ana i ka mana kanawai, a mana aupuni.  Oia ka mea e pau ai ka maluhia, a e hoomakaukau ana no na pilikia he nui ma keia hope aku.  Ina e manao ana kekahi e hana like me Samekona, i kona hoohiolo ana i na kia o ka hale, e maopopo no ia lakou, e pau pu ana no lakou me ka lehulehu i ka make malalo o ka hale a lakou i hoohiolo ani.  Ua maopopo no paha ia kokoa a pua, he mea mui a he mea kupono loa no na pono a pau ma kia aina, he malama mau loa ia ka mana a me ka ihiihi o ke aupuni.  Aole o ka manao neaupo  ua alii, aka, o ka manao hoomaikai i ke kanawai a me ka manao hoopono i ke aupuni.  Aole mea e ae e hooikaika a hookupaa i ka lahuikanaka e like me keia hoomanao a malama i ka pono kanawai, aole hoi he mea a ae a hooneoneo koke ana i ka @ nam a e hookahulu aua i ka pono aupuni e like me ka eueu ana o na kanaka @ manao hoohalahale e kue i ka pono aupuni.  O ka manao hoolohe kanaw@ ua oi loa aku ia mumua o ka manao i @ kulana alii  Ina ua ihiihi ke kiuo o @ alii, o ke kumu no keia.  Oia no ke @ a me ke kumu o ke aupuni.

            Eia no kekahi mea maopopo ma keia mau manao: He mea pono no keia nupuni, a pela na aupuni a pau loa, he hoolilo iaia iho i mea mahaloia, a i mea e ike ia ai kona ikaika a @ imua o ka lehulehu: ina e hoonawaliwali, e pau ana kona ano ihiihi ma ka mea e pili ana i ke aupuni, alaila, pau no ka mana, a lilo ke aupuni me he Komite la i koho wale ia, i mea ao aku a i mea hooko.

            E kau ana maluna o kelu a me keia aupuni ioaio ka pono e hoooko i kona mana a me kona ihiihi. Eia no ka haawina a ke Akua i haawi iaia, e hoomau i kona mana iho, a e hana i na hana po@ wiwo ole i mahaloia mai oia iwaena @hooka @ manao pin@ hana @ pono a m@ lehulehu, @ pono ihiihi o @ aupuni a p@ e hookai keia manu, @ ikaika alaila, ua makehewa ke ku ake inia he aupuni, he @ pono Lani no keia a me keia aupuni e hoopakele iaia iho, a e hoomalu inia iho.  He mea pono olo i ke aupuni e noho me ke ano nawaliwali ma kona mau hahana, a imua hoi o ka lehulehu.  Aole iaia ka hookahe koko ma ka manao hoohanohano wale no aole no he mea pono iaia ke hana ma ka hele ino, hele naaupo iloko o na hana lima ikaika.  He me mea pono no ke hana me ka hoomanawanui a me ke kukakuka akahele, ina pahe e hoepakele i ka, ola o na kanaka, a malama i ka maluhia, aka, nole pono i ke aupuni e ae aku i kekahi e kue a hoowahawaha i kona lima e hopu aku, a e hoomalu i na mea kue mai i kona mana.  O ke akahele loa no ka pono ma keia, hana, aka, pono no e hana me ka wiwo ole.  Aole pono e hana me ka lima ikaika, aka, pono no iaia e noho me ka makaukau e hoopio i na mea a pau e hookiakie ana ia lakou iho maluna o ka pono kanawai.  Aole pono i ke aupuni e ae aku i no kanaka apiki a ae hoi e hana e like me ko lakou makemake kupono ole.  He mea pono i ke aupuni e hoike mau aku i kona mana a hooko i na kanawai kupono.  Pili no kaiea mau ano i na aupuni o kale a @ puni. E nana kakou i kekahi mea e hoomaopopo ana i keia mea.  O ko ka kou aupuni nei no na makahiki he nui malalo o kela a me keia mau alii, ua hooholo i mau kanawai hookapu no ke kuai rama a me ke kuai opiuma; a o keia mau kanawai kapu, ua manaoia he mea kupono ioa no ke olu o keia lakuikanaka.  Ano ua maopopo ia kakoa a pau, o ka palaka loa o keia aupuni ma ka hooko i keia mau kanawai, @ hana ana i na mea pono ole, na mea ka i ku make iwaena o keia lahuikanaka. @keia kumu, ua oili mai ka mai, @a  a me ka make maluna o keia lahui, Aka, o ka palaka ma keia mau, kanawai, ua hoopuka mai i kekahi h@ i oi aku ka poino i kela, ai@ hoi kela , o ka haopieloa ma ka n@ o na kanaka @ manao mahalo a ihiihi i ka pono aupuni.

(Aole i pau.)