Ka Nupepa Kuokoa, Volume XII, Number 48, 29 November 1873 — Pehea la e hiki ai ia kakou e kama-ilio pololei i ka olelo Hawaii? [ARTICLE]

Pehea la e hiki ai ia kakou e kama-ilio pololei i ka olelo Hawaii?

| Oka olelo oia ka olelo a keia ; lahui. O ka olelo a kekahi Uhui, oia ke ki e wehe ai a ike lea i ka mauao. ka makemake, a me na pono nui o na kanaka a pau oia lahni. Ma ka hoohalike ana i ka olelo Hawaii me na olelo eae oka honua nei, na ikea, he olelo oi ia o kona oioakaka, a no kona moakaka, e loaa koke no ia i na mea a pan e makemake ana e ike pono i keia olelo. O na kupuna mua o kakou, ka poe nana ' i hoonohonohō inua i ke kffbaa oka olelo | Hawaii, aa hoopololei lakoa ma ke kamai- . lio ana, hoike munao ana, uiui ana, mn ke ano loea loa. A no ko lakou ake nui i mai- ; kai a i pololei ka lakou kamailio ana, ua I mahele no lakou, au* hoonohonotio i na | palena knpono maloko o ka olelo Hawaii; j a, aole no e hiki i kekahi e maalea loa e i kamailo pololei, ke ole oia e hele maloko o 1 ia mau palena i waiho mua ia e lakou. | No ia mea, ua pololei aua maemae loa j ka olelo Hawaii ia wa, aka, i keia wa, ua ! haalele loa kekahi hap* nui o keia lahni ia j mau palena a na kupuna o kakou i hoono- ! ho ai, a na hoolauili wale i ka olelo, me ka j hoopili wale mamuli o ke alakai hewa ana ! a kekahi poe m*lihini ike ole i ka olelo HaI waii; ano ka hoomau ana e kamailio pu ! me ia poe hawawa, ua lilo k» olelo Hawaii | i mea huikau wale, a ano hemahema loa: i a nolaila ke kumu i hoea mai ai keia ninau: ; Pehea la e hiki »i i« kakou e kamailio polo- | lei i ka olelo Hawaii ? | Ma ka hoohalike aoa, ua apo like ka ole- ; lo a ka lahui, me ka men paahana maikai, 1 ina malama pono ia ka mea paahana, hoo- | kalaia a oi, lilo ia i mea kokaa mai i ke kaI naka, holo pon.», a hiki wawe loa kana hai na ana; aka, ina malama pono ole ia ia i roea paahana, kiola wale ia iwaho i ka wa, j hehi waleia, a inoinō, a kumumu hoi; lilo | ia i mea hoopaomanawa wale, a i mea boo- ! maluhilhi boi ike kino okH mea nana ia mea paahana. alaila, o na mea i hanaia, ua ino maoli no ke nana akn. Pela hoi, ua like no ia m? ke alanui maikai i hoomuemae pono ia be mea ia e pono ai na mea, a pan loa, aka, ina kiola wale i ia na pohaku'me na laau me ka opala iloko | o ke alanoi, lilo ia mau men a pan, i mau j mea keakea ika hele pono ana ona mea | a pau ina ia ala. I A e like me IHi paahana maikai a me ke alanni maikai, be oian mea ia e pono ai kakou, Hawaii maiI l kai, hemea ia e pimo ai kn lahui o Hawa i | nei, a e llkē hpi puahana i kiola ] wale ia, io a i anei me&a malama pono u

ole ia, a me he alauui maikai hoi i hoouiha wnle ia i oa npala, pela no ka olelo Hawa ii e liaiiainn wale ia nei e kck»hr poe o ka haiianna hon iloko o keia wo. No i'i mea, ina hookaawi e loa *bu k«koii i na rae« e kaikeu **i kukoa i ke namailio pol<>lei uiia i k» kakou olelo, alail*, ua hiki no ia kakou e kaiuailio pololei 1 kn olelo Hawaii. Ma ka nani. aku. he leholehu oa anff mahele o ka olelo Hawaii e kamaihoia nei e koia lahoi i keia w<t; aka, eha mm a»o o koa a'u e hoike aku ai i keia w..; \na kekahi o ia mau mahele eha e alakai ue« i k» hapa nui oka poe opiopio o keia lahui, e kamailio hemahemi loa ika olelo Mawnii a na kupuna alakou. 1. Ka oleln Hawaii maemae maoli. 2. Ki olelo H»wait Hwilia. 3. Kn olelo Hawaii hoopili wale. 4. Ka olelo Hawaii hooano-e ia. . Oka olelo mai ua kupuoa mua mai o kakoo ota ka olelo Hawnii maemae in »oli. Nolaila, mai ka hapa nui loa oka kakou m*<» huaolelo, a ina honmau a hooponopouo kakou i ka Kakou kamailio »>na, mainnli 0 11» ano a lakou i hoouohouono ai, uliula mau no ko kakou kamailio pololei ana i ka olelo oko kakou aina hanau, a pela no i mau ai keia olelo ma kona ano pololei maoli no na hanunna hou iku. 2 Oka olelo Hawaii awiliia. Oia ka olelo he oaw«ii pon>>i kekahi, a no ka oina e kekahi. He mau olelo okoa lon keia, he lahui okoa loa kn mea nana kekahi olelo, ahe lahui okoa kekalii ; aka, o« lauiliia laoa, aua ano like me ka poi uala i hoowaliia me kp poi kalo —aole no laua lilo i poi uala, aole no hoi i poi kalo wale no, aka, ua hookomo ia no laua ma ka umeke hookahi. Pela nc%lauiliia 1» huikauia ka olelo Liawaii me ka olelo a na aina e, aolu nae lilo ia i olelo Hnwaii okoa aole no hoi 1 olelo o ka aina e ; uka, ke kamailioia nei pela maloko o !teh lahui. a eia kekahi 0 la m.iu olelo a'u e lohe pioej»ine nei.

Heaha hoi ko (you) iu Oka pololei maoli eia ia,—iīeaha hoi kan He w>hi olelo hoonaukiuki loa kein mawiena o na mee e paio tna, n o kooa an« io mnoii ; he mnkemakn e hnna ole mninuli okn manno o kekahi—akn hoi, i na Hawaii keia, huia mai o ka olelo Beritania tne ka olelo Hawaii, a hookahi puana ona pau loa.

Eia hoi kekahi olelo:—Kaea tire maoli au. Oka pololei:— Maluhilnhi maoli au a i ole i;i oop>» maoli »u; Ke nei k' kahi poe i ka olelo Hawaii oopa, nialoeloe, «naluhiluhi, a kii lakou a lawe mai i ka oiolo Beritania hapa Hawaii Kaeu tire. Eaho no e hoominawiīiiui e kamailio pololei i kuu olelo iho, mamua o ka hoohui ano ole mai i ka hai olelo. Ina nele loa ka oleio H iWnii i ka hua olelo ole e kapa aku ai no kekahi mea, alnila, u» ahonn e Inwe mai pela, aka, ina aole i nele, he mea makahewa loa keia hoohuikau wale i ka olelo, a lilo i mea e pololei ole ai ke kamailio an;i. CAole i pau.)