Ka Nupepa Kuokoa, Volume XII, Number 49, 6 December 1873 — Haiolelo no ke Kuokoa ana o ke Aupuni Hawaii ma ka Luakini o Kawaiahao—Nov. 28, 1873. Na Hon. Z. Poli. [ARTICLE]

Haiolelo no ke Kuokoa ana o ke Aupuni Hawaii ma ka Luakini o Kawaiahao—Nov. 28, 1873. Na Hon. Z. Poli.

Ena 'Lii a me na Makaainana, na Hav waii Ponoi a!oha aina hanau, na Kupa kulaiwi o ke one i mailaniia, a i na malihini hoi o ka lepo e ; ■ Alolwl oukou:—Ua ili iho a kau pono maluna o'u ka hanohano maikai, o ka a ka haawi ana aku imua o oukou a imua hoi o'ka lahui nona ka aii a i momoaia i ka hana ano nui o keia ] i. ma ka.aoao o ke aupuni, a raa ka inoa i toi o ka Ahahui Opiopio o Hawaii nei. A i kaawale au mai ka auwana hele i na, ke nonoi aku nei au i ko oukou lo:omaikai, e maliu mai,inaua hemahema alakai hewa ia oukou ma kekahi mau maolelo a'u e hoopuka aku ana, aka, e īilinai oukou maluna o ko oukou ike, a i hahai aku hoi ma ka meheu a ko ouiou noōnoo i manao ai he pono. A malalo o na mea e pili ana i keia la, ke wa- . ho aku nei au i keia mau manao : , 1. Ka imi ana ike Kuokoa—Aia ma ca la 8 o lulai 1842, i ke au o ka Noho llii ana o ka Moi Kamehameha 111., ka īoomaka mua ia ana o ka imi, a raa ia la lookahi no, ua hoounaia o Mr. HaaiUio f i me Mr. Eikeke, he mau Elele la no ke Aupuni Hawaii, e la aupuni o Beritania Nui a i imi i ka noho kuokoa ana o ko «im' kai Fipolipo, i na ale kue j Moana Pakipika, e u hoomanawanui ana i ka luhi, a i ke anu hoi a m« ka wela o ka au malihini ana, aia hoi, ua hiki aku la laua i ke kulanakauhale nui o Waainetona, i Amerika Huipuia, i ka malama o Dekemaba 184*2. Aia manawa no ka halawai pu aname na Poo Aupuni. A mahope iho o na kamailio a me na kukai olelo ana, aia hoi, ua holo pono ka laua hana me ka Ripubalika nui o Amerika Huipuia. A ma ka la 31 o Dekemaba 1842, ua ae ia mai kou Kuokoa ana e Hawaii. Ama ia la hookahi no hoi, hoouna aku la ka Peresidena John Tyler, he oleio kuikahi imua o ka Ahaolelo Hui o ke Aupuni e noho ana ma Wasinetona ia wa, A penei iho ke ano nui o kana mau olelo : 9

"Oiai, akahi no a hoea ae mai ka noho'na naaupo a nawaliwali ke aupuni o Hawaii, aka, o kona kulana nae, me he mea la, e akea aku ana ; a no ia mea hoi, o Amerika Huipuiakamea nui e launa pinepine aku nei me ia mau mokupuni, aole he pono o ke kukala ana aku, xia hewa ko lakou imi ana mai i ko lakou mau pomaikai, a aole no hoi he pono ia kakou ke noho mana aku malnna o lakou, aka, e ae aku kakou i kona kuokoa ana, a e ik6 aku hoi i kona mau pono me ka manao pono. A pela no ka manao hoopomaikai oiaio o na aupuni kalepa e ae. A no kona ku mamao loa ana mai na aupuni mai o Europa, nolaila, o kona pii ana a me kona holo mua ana ma ke ano Aupuni Kuokoa, e hiki ana paha oia ma ke kulana kiekie a hoopono i na mea a pau ; a malia hoi o pohola mai oia i kona mau pono" kalepa ana ia nei." 0 keia ka olelo kukala a ka Pereside- ! na o Amerika Huipuia, imua o ka Ahaolelo Hui ma Wasinetona, no ko oukou pono kuokoa. A mamuli hoi o kona ae i ana mai, ua hookohnia o George Brown EBq., ma ka la 3 o Maraki 1843, i Komiaina ma ke Aloalii o Hawaii nei. A ke hai aku nei au imua o oukou ano, ua loaa mai ia kakou he noho kuokoa ana, mai ka mana nui mai o ke aupuni o Amerika Huipuia, aka, aole nae keia o ka la a me ke kuokoa ana a oukou e haaheo la. Ka haunaele nui o Hawaii nei a me KE KAILI W.ALE ANA A LoRD GEORGE PAULET I KA EA O KA AINA. Aia ma ka malama o Feberuari 1843, a i kekahi mau la o ia malama, aia hoi,

hiki kino mai la ka moku kaua nui ka H. B. M. CaryBfortoka Right. A. o Beritania i Hawaii nei, a aia maluna ona ka Elele o ka Hookiekie, ka Enemi o ka Pakaha wale, ke kaili aina, hookano, o Lord George Paulet, ka lima koko nui hilahila ole. A oiai oia e hana ana malalo o kona makemake iho, a mamuli hoi o kana olelo mana ole, me ke kauoha ole ia mai e koua auf>uni, aia hoi, palapala aku la oia i ko kakou Moi aloha, ia Kauikeaouli Kamehameha 111., me ka i aku penei : Moku Mauuwa Beritania. ) Honolulu, Oahu, Feb. 17,1843. ) Aloha oe :—Ke hai aku nei au ia oe me ka mahalo, e hoomakankauia ka H. B. M. Carysfort malalo iho o'u e kaua koke aku i keia kulanakauhale, ma ka hora 4 o ka la apopo, (Poaono) ke ae ole ia mai na niea a'u e koi aku nei maluna o ke 'Lii o keia Pae Aina, a hikii mai ia hora. Owau no me ka mahalo. Kau kauwa hoolohe. (Inoa) Gbor&e Paulet, Ka|sena.

Ena Lii a ine na Makaainana :—Nani ka weliweli a me ka makau io no i keia mau hana a ke Aliikou Beritania i hana'i ia mau la. A ina i hookoia ke kaua aniritfmanaWA, o Hke ine kōna in*> o Kona i keia bana kiie & ke kenaka oke Aliiwahine o Beritnnia i Kona Aupuni. A mahope iho o konanoonoo nui ana i ke auo o keia pilikia, a me ke kumu o kona hiki ana mai, aia hoi hookahi wale iho no mea e pono ai, wahi ana. "E haawi aku i kaEa oka aina," me ka manao e hoihoi ia mai ana no, a no ka mea hoi, aia kona mau Elele Komiaina i na Aupuni o Beritania Nui a me Farani e imi ana i ke Kuokoa o keia Aina, a na laua no e hooponopono i

keia hihia. A i ka la 25 o Feberuari o ka makahiki 1843, ia la no i kakau aku ai ka Moi maikai i kooa inoa, no ka haawi ana 'ku i ka mana Aupuni o Hawaii nei i ka lima o Lord George Paulet. Ama keia la, ua lilo aku la ka Ea oka aina i ka . ** enemi kaili wale.

A haliu ae la ka Moi imua o na makaainana, a i aku la penei:—"E na Lii, ka Lahui. a me na makaainana o'u mai na kupuna mai, a me ouko'ii hoi na haole o na aina e. E hoolohe mai oukou Ke hoike aku nei au imua o oukou, eia wau iloko o ka pilikia, mai na hoohihia wale ia mai me ke kumū ole, a :qo keia mea hoi, ua haawi aku nei au i ka Ea o ka aina o kakou, aka, o ko'u noho hoomalu ana maluna o oukou, a me ko oukou mau pomaikai, e māu no, no ka mea, ke lana nei ko'u manao, e hoihoi ia mai ana no ka Ea o ka aina, ke nana pono ia ko'u mau kumu." A ma keia lilo ana o ka Ea o ka aina, aia hoi. ua lilo pu aku la ko kakou mau pono, a me na pomaikai kino. 0 ka Hae nani o Hawaii kuu aloha, ka Hae i welo haaheo imua o ka makaini, aia ka ua haulehia, a ua pau kona kapalili lai malie ana. A iloko o na la hookahi haneri a me kanalima kumamalua o ka waiho malie ana o ka aina, aohe oni, aia hoi ike ia 'km la ka moku kaur Dubelina ma [ ka la 26 o lulai e maalo ae ana me he kiu la i ka nuku, a i ke awa lai o Mamala. A aia maluna ona ka Elele o ka Maluhia, o ka Adimarala Thomas me ka Ea o ko kakou aina, iloko o kona lima. Aole i emo o ka pahola koke ako la no ia o ka nu hou maikai ma na kapa kahakai o Kulolia, i ka waha o na makua a me na keiki, e huro hele ana hoi ma ko lakou mau wahi iho. Nani ka piha ana o ka lahui i ka olioli. A i ka la 31 o lulai, o ka makahiki 1843, aia hoi, ua hiolo, a ua helelei wa-

le ilio na Hae Beritania a pau ilalo mai na Pahu Hae aku o ke Aupuni, a ua huki hou ia ka Hae Hawaii nani iluna, imua o na eheu o ka makani, i hoike uo kou Kuokoa ana e Hawaii

A iiia keia la o ka olioli nui, ua hookaniia na pu 315 no ka Moi a Qie kona Aupuni, a no ke kau Ik>u ana o ka Hae Hawaii iluna, ka Hae i waiho ilalo iloko o na malama elima a keu iki.

Heaha ko kumu o keia lealea nui ? A heaha hoi ke kumu oka hauoli nui ana o na keiki a me na makua ? No ke aha ke kani nui ana o nu pukuniahi 315 e hikilele ai na puu a me na kunhiwi, u e haaleale ai ka moana? Ke haiaku nei au ia oukou, no ka mea, o ka Hae i huki hou ia iluna, a o ka Ea hoi i kaili wale ia nana no i hoi wale mai. He mau kumu io no keia o ko kakou lealea nni, oiai hoi, na lakou no i kaili wale aku a i hana ino wale mui, a na lakou no hoi i hoihoi mai la. E hoomnikaiia ka inoa o ke Akua, no konu malama ana ia kakou a me ko kaleou aina.

3. Ka ae ana mai o na Aupuni o Beritania Nui ame F;trani i kou noho Kuokoaanae Hawaii.—Oiai oLord George Paulet e hana ino wale ana i ko kakou make ana i ka Hae P ae a Utt hiki aku | |*nalftele i<at4>i%j«ioho Kuokoa ana o ( Ics"lctelK)u «in% > kulanakauhale nni o lii&anA ia loaa mai la ia 06 6'trA !a • •«pfe| kou e haaheo nei me ka maluhia. Ake hai aku nei au me ka hanohano, aohe kupueu o ke ao, nana e kaniu ko lae, a o ka aina hoi, me ke Aupuni i uhaki a i kue i keia, ke hoomanao nei au i keia mau lalani mele penei : Mai noho oe a hooni, I ka wai ua lana malie, 0 pii auanei ike oe, 1 ka haale i ka lau laau, He liilii wale oe maanei, Ke manao aku ap e iliki, A ma keia la 28 o Novemaba o ka makahiki 1843, aia hoi, ua loaa mai la i ko kakou mau Elele Komieina, ka Olelo Kukala hui a na Aupuoi elua o Beritania Nui a me Farani, i kakauia e na Kuhina elua, ka Olelo Ae i ke Kuokoaana o Hawaii nei, e like me ka maua i haawiia mai ia laua e ko laua man Moi pakahi. Ake waiho aku nei an imua o oukou ano i keia Olelo Kakala Hai, me ke noi pu aku i ka Lahni, e hiipoi nni ia kifu makemake. "O ke Alii ka Moiwahine o na Aupuni Hui o Beritania Nui a me Irelani, a me ke Alii ka Moi o Farani, ua ooonoo laua i ke kukulu ana i ke Aupuni o Hawaii, a me ka hiki iaia ke launa pu aka me na Lahui e ae, a nolaila hoi, ua hooholo lana ma ka aelike ma ka ike ana aku ina Pae Aina o Hawaii i Aupuni Kuokoa. Ake aelike nei laoa, aole e lawe kekahi o laua ma ke ano ikeia, a ma ke ano hoonalonalo, aole hoi ma ke ano e noho Hoomalu mai, a aole no hoi ma kekahi ano e ae, aka, i ka wa e kaawale ai o Beritania i elua Aupnni a pela no hoi 0 Farani, aole 0 hiki i na Apana i kaawale aku ke nhaki i keia Olelo Aelike.

0 maua hoi o na mea nona na inoa malalo iho nei, o ko ka Moiwahine Kuhina o ko na aina e, a me ka Emepakekoa nui o ke Alii ka Moi o Farani, e noho ana ma ke Aioalii o Ladana, na mea i haawi ia mai me na mana piha, ano ke hoike aku nei, ua ae like na Moi o maua pakahi i na olelo maluna 'e. A i hoike no keia, ke kakan nei i ko maua mau inoa, a hoopili pu mai i na sila o ka maua Oihana. Kakau papalnaia ma Ladana i keia la 28 o Novemaba, makahiki o ko kakou Haku, hookahi tausani ewalu hanen a me &anaha kumamakolu. Kakau inoa ia. Aberdeen. (Sila) Kakau inoaia. St. Aulaire. (Sila.)

I O keia iho la ka Olelo Kukala Hui oiaio i kakauia e ua Aupuni elua o Beritania Noi a roe Farani no kou Kuokoa ana e Hawaii, a be pono e hiipoi nui ia kun makemake, e malama oe i keia la a hiki i ke auhililiia ana o ko kakou aina 4. Ka pomaikai i loaa inai ia oukou malalo o keia La Kuokoa.—O ka aina hanau, a me na pono o ka noho ana ; oia hookHhi wale iho no ka rnea nui i ka manao o na kupa, a me na keiki papa'o ka aina, no ka mea, aia iloko o kela luhui a me keia lahui iho, he lili aina, a he makee kuleaua pouoi i kann paa ia iloko o ko lakou mau puu wai, a he mea aneane hiki 013 hoi keia ke | akaa ia i ke kau o ka inaina. Ia oukou e auwana hele ana i ka moana J a i ka aiua malihioi, ka piina aku i ko 1«i- -: la mau kuahiwi, a kokolo ae i na kualapa, a iho aku i ua kahawai, a halawai me na ! aheahe inakani olu, ko houi hoomau ana i ke ala o na pua, o ka pua lei no au i papahi ai, o ka ula mai hoi a ka pua lehua i na kualono, o ka hele wale a lipolipo na kio- ; wai a me na muliwai, a haliu ae oe e ike i ! na maka-lae, ina a-e kahakai, i na naln hai mai, a ine kona mau hiohiona. ' A owai la o oukou i ike aku i keia mau mea a pau, a hoomanao ole «e aole lakou i kuu i kuu aina knlaiwi ? Ke hai aku nei au, aele hookahi, ina ia | he kanaka kupa, a he keiki j>apa hoi no ka ! aina, aole no e ole ana kona hoomanao ae ; i keia man mea, a kulu iho na waimaka no |ke aloha ika ainn. A o k*eia mau pono, a me ua pomaikai a pau i loaa ia oe mai na kupuua mai, nou ia, nou ponoi ka aina i mai ka uka a ke kai, aole no ka malihini, ! aka, heaha la ka waiwai e loaa una la oe e Hawaii, malalo o keia Kuokoa aua o ka ; aina ? | 1. He pono i loaa wale mai.—o keAu- ! puni o Amerika Huipuia e ku nei, aole ia ! he Aupuni Alii hanau, aole hoi he Aupuni ! i kukuluia nona iho mai ka po mai, aka, ! he wahi panahau ia no Beritania Nui i ki--1 nohi, a 110 ke oolea o na Kanawai a me ke | kaumaha hoi o ke dute i hookauia maluna o na mea ai, ua hoole loa na kanaka o A- : merika i ka mana o Beritania Nui maluna | o lakou aole hoi e noho hou malalo ona a I me kona mau Kanawai hookaumaha. j o Beritaoia i keia hana a na kakaikamahine, uo j , ,: E ke aupnni nawaliwali, mai kue oe" A ike na kauaka o Amenka i keia man ! olelo a Berilanio, o ka hoomaka koke no i ia e hakaka, malalo 0 ke alakai ana a Wa- ! Binetoua ko lakou luna, a ewaU makahiki huua «I*o, nlu uu lulPiil 1 ?» ! Amerika Huipuia maluna oßeiitania Nni A i ka la 4 o lulai, o ka makahiki 1776, i ua loaa mai Ia kona kuokoa ana.

A ke ike uei oukoa, o ke knokoa i loaa ia aupuiii, aole ia he pono i loaa wale mai e like ine kau e Hawaii i keia la ; aka, aia malalo o ke ahi oame kahi oi o ka pahikaua, koua imi ia ana ; a o ka waiwai, ka luhi o ke kino.a me ke ola pu o na tausani kanaka i mauna id, na kahna i kukuluiu'i koua kuokoa aua, aka, o k;iu hoi e Hawaii, aole pela, aohe pu, aohe ahi, aohe pahi kaua, a aohe no hoi i hookaheia ke koko, aka, i ka olu wale no ka hauaia ana, a loab wale mai ao ika olu. Aole hoi anei ia he pomaikai nou e Hawaii ? Ke manao nei au, he pomaikai no.

| 2. Ua paa ko oukou aina, ana oukou no ! e haawi aku ka lilo.—o na mana nui o na i aupuni okoa ekoln, o ia o Ainerika Huipu- | ia, Beritauia a me Farani, o lakou kai ae ! mai i kou noho kuokoa ana e Hawaii. Ao- ■ le hiki i ka eheu mana o ka aito, ke hoola- | halahai iho ma na kapa kahakai o Puuloa, e kaili wale aku i hookahi huna one, me kou ae ole ; aole no hoi o Beritania a me Furani ; aole no lioi e hiki i na nalu a me na wai kahe o na aupuui hui o Geremania, ke popoi iho maluna o ko laee Hawaii, ua malu oe a me ko aina. "Aole kupu ino nana e hooni, I ka wai ua lana malie." O na aupnni i ae mai i kou noho kuokoa ana e Hawaii, o lakou no ka mea hoomalu ia oe. Ina la i hala ako nei, na walaau nui ia 4ca haawi ana i ka aina, i loaa mai ai ona Kuikahi Panai Like, a i nui hoi ke dala i Hawaii nei, aka, owau hookahi e ku nei i keia la a me ka lahui holookoa, aohe makemake iki e haawi, aole hoi e lilo aku i hookahi iniha aina, a hiki i ke ao pau ole. A ma keia mea, ke hai pono aku nei au, he kuleana paako oukou o ka makaala ana mai ka po mai, a he mana hoi no luna iho ka aua. 0 keia makee a me keia aua aina, aole ia he kauoha no'a mai na kupuna mai, aka, o ke aloha a me ka hiipoi ana i ka aina, he nna ala ia i kanu ia ma kno pnowai e ka mea ike ole ia ; a na ia iima hookahi wale iho no e ako, a e hoomae i koo aina e Hawaii. A e like boi me ka hauoli ana o ke keiki Italia i kona maa la molaelae, a me na po mahioa konane, a oke kanaka Ameiika hoi i haaheo i kona man lokowai noi a me oa wailele kaulana, pela no oe e-Hawaii e haaheo ai i keia ia, i kft aina noi wale a ka lokomaikai i noho ai, i ka me he wahi kiko la i ka onohi o na kai ; aohe malihini hune i kipa i Hawaii pei a pilikia ka noho «oa iika» « a ua momoa ia, a ua mailaoi wale ia no na malihini e na Lani a \ i pao aku la a hiki i keia ia. AloI hawale.