Ka Nupepa Kuokoa, Volume XII, Number 50, 13 December 1873 — Page 2
| This text was transcribed by: | Kelly Murray |
| This work is dedicated to: | In Loving Memory of Clifford E. Murray |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
KA NUPEPA KUOKOA, ME KE AU OKOA I HUIIA.
Kuka like ai, e ae ia no ma ke ano ku i ka wa, he kumu no paha ia no ka emi ana o ka lahui, oia ka hiki ana mai o na haole. A in a paha pela io no, a pehea, o ke kue ili keokeo, he mea auei ia e hoopomaikai ana ma keia mea? O ka poe noonoo, he hana anei lakou i kekahi mea no ka lokoino, ke loaa ole kekahi pono mai loko mai o ia hana? Ina ke emi nei ka lahui, aole anei o ka hana kupono, a puka pono, e imi i mea e ola pono ai na ohana? Ke kaili nei anei na ili-keokeo i ka mea e ola ai ke kanaka? Ma na apana a okana paha, kahi i kakaikahi loa na ili-keokeo, ke mahuahoa nei anei na Hawaii maoli malaila? E nana ia Waipio, ma Hawaii, he awawa i waiwai loa ma na mea a pau e lako ai ka noho'na Hawaii, a hookahi a elua wale no paha ili-keokeo iwaena o ka 1000 poe maoli, aole anei i emi na kanaka maoli malaila, e like me na wahi e ae a pau?
Eia hou, E aha ana ka ili-keokeo, e nele ai oukou i ka aina ole? He hele mai no me ke dala, eia nae ia oukou ke kuai a me ka hoole e like me ka manao. Na ua ili-keokeo nei no i ao pono ia oukou. He mea hiki i na makaainana ke alodio ma ka aina. Ke paue mai nei paha kekahi, ae, i haawiia no paha ua aina nei i ka makaainana, i mea e hiki ai i ka haole ke hoomalimali i ka poe maoli me kona eke gula. E noonoo iki. Aole anei o na kuleana o kanaka ka mea i keakea mau i ka poe i kuai nui i ka aina me na 'Lii? Aole anei no ka paa loa a na kuleana iloko o ka lima o na kanaka, ko lakou mea e olelo ino nei i kekahi manawa? O ka oiaio keia, aole lahui ma ka honua nei, i oi ka pomaikai o ka hana oluolu ia ma keia mea o ka aina, mamua o keia lahui Hawaii. O ka moolelo kuleana, he mea ia i kahahaia iwaena o na moolelo aina. I ka wa hoi i kuai mua ia ai na aina aupuni, ua malama nui ia, e nana mua ia ka pono o ka poe o ka aina. Ua mahele liilii ia ka aina ma o a maanei, a ua kuai ia me na kanaka maoli, e like me na mea e waiho nei ma na buke aupuni. A ua oi na alodio pakahi ma keia aina, mamua o ka na aina e a pau, ke heluia me ka nui o na kanaka.
O ke kumu kue ano nui nae ka i koe i keia manawa, oia ka "haawi aina." Ua hiki lea mai ka manawa kupono e hoike aku kekahi, ma na huaolelo i hiki ole ke kuhihewaia, aia ka mea e hiki mai ana i ka lahui Hawaii nei, maloko o ka poho o ko lakou lima ponoi. Aia ia lakou ka balote. A o kela lahui a lakou e makau nui nei, ka lahui Amerika, he lahui ia i oi i kona malama kiai ana i ka pono balota mamua o kona malama ana i na mea e ai a pau. Ke noi nei au, ka mea kakau, i ka lahui Hawaii e ku like oukou @, No ke aha ke komo ana o kela lahui iloko o kela kaua iho nei? Aole anei he hooko ia i ka mana o ka balota, a e malama i ke kulana kiekie o ua balota la? Aole anei hoi e pono kekahi lahui aole o lakou pono ponoi, oia hoi ka lahui Aferika? O ka lahui hope loa ia e kiola wale ai i ka manao o ka lahui Hawaii. He mea ole na olelo liilii o na haole a me na ili-keokeo hanau Hawaii; o ka mea nui, oia ka balota o na kanaka, a ma ka hilinai aku i keia a me kona hookapu ia ana, malaila e noho maluhia ai na kanaka. Ina e hooholoia, aole e haawi ia Puuloa, alaila, aole e lawe o Amerika. Ina e hooholo ia e hoohui aupuni, alaila, aole loa e makemake mai ana o Amerika Huipuia. Ke manao nei makou, ina e moakaka pono keia i ka manao o ka lehulehu, alaila, ma ka ike ia ana o ka mana o ka manao o na kanaka, malaila e pau ai keia haohao a me keia onioni o ka manao.
Eia hoi kekahi mea e weheweheia maanei. Ke kamailio mau ia nei no na Ilikini o Amerika Akau, a ke ao ia nei ka Hawaii e makau, o like auanei kona hopena me ko ua poe Ilikini la. E pono e hoikeia ka oiaio ma keia mea. O na Ilikini Choctaro a me na Herokel, oia na lahui i ane like me ko Hawaii ma ka hele imua ma na hana naauao a me ka noho'na Kristiano. Ke noho nei ia mau lahui iloko o ka maluhia a me ka pomaikai, aole hoi e emi ana ia mau lahui. Aia o ka Ilikini hihiu a hakaka, oia ka Ilikini e moe wale ana, a pela e moe ai o Hawaii, ina e hoomaka ia ke kue lahui iwaena ona.
Eia hou kekahi kumu ikaika o ka lahui Hawaii. Aia ia lakou ke pai-palapala me ke aupuni, e hoolaha uku ole ana i na nupepa ma na wahi a pau o ka aina. A o na Hawaii i ao ia i ka heluhelu i na nupepa haole, me ka hoopuka aku i ka lakou mea i ike ai, e pili kino ana i ko Hawaii, he mana malama ko lakou i na hoa Hawaii o lakou.
Ke ike pono nei no kakou, he mau kumu hookikipa kue no kekahi. He kamailio hoowahawaha no na haole, no na kanaka maoli a me he la e keehi aku ana paha i ko lakou oluolu mai. Aka, ua oi palua paha ka heluna o na haole e ahonui ana me ka makemake e hoopomaikai aku i na kanaka maoli. Aole paha i like keia kue maanei, mamua o ke kue mau ma na aina a pau mawaena o ka poe waiwai a me ka poe ilihune, a me ka poe o kekahi lahui me kekahi. He kohu ole paha ka hoopili ana a na haole i ka huaolelo "kanaka" i ka poe Hawaii, a e pono paha e papa ia. Aole i aeia kela ano o ia huaolelo ma na ohana misionari kahiko, kahi i malama pono ia ai ka inoa Hawaii. E pono no paha e pau ka ka Hawaii kapa mau ana i ka poe ili-keokeo "ka haole" i e kamailio no lakou ma ko lakou inoa ponoi.
Mai kahiko mai a i keia wa, ua kaulana ko Hawaii nei no ka. naauao a me ke ahonui o ko lakou noho pu ana me na ili-keokeo haahea, i kipa mai. Ano, ina e kamailio no ke kipakuia ana o kekahi, e aho paha e pili ia kamailio ana i ka poe e imi ana e pepehi i na huna ahi o ke kue lahui, a lilo ia i ahi e a maoli ana. O ka hana pela, he Karaima ia. E pono e komo ia Karaima malalo o na lima o ke kanawai. Ina e manao ana kekahi i ke ano o ka noho ana ma keia mau kai malino, a me na pomaikai e loaa mau ana ma kekahi aoao, a mai kekahi aoao mai a i kekahi, a me ka hilinai mau o kekahi maluna o kekahi, a e nonoo hoi no na home pomaikai i hookawowo ae a ulu iloko o keia au e hele nei, e ike pono auanei kela mea keia mea, o ka hapai wale ana i ka lima oolea, me ke kumu oiaio ole, he karaima nui ia, a he karaima lua ole ma ka hohonu o ka manao.
MA KE KAUOHA.
Oihana Hoonaawo o ke Aupuni. -E halawai ana na kumu o na kula kumumua o ke aupuni. ma na kula kumuiloko o ka malama o Dekemaba e hiki mai ana. E hoomaka ana na kula ma ka Poalima, la 19 o Dekemaba, a e hoomau ana a hiki i ka Poano, la 27 o la mahina: ewalu la e kula ai. Eia malalo iho nei na wahi e kula nui:
Hilo, Hawaii ………………Dr. C H Wetmore ke Kahu.
Waimea, Hawaii …………..Rev. L Lyons "
Wailuku, Maui …………….Rev. C B Andrews "
Honolulu, Oahu ……………C J Lyons, "
Waimea, Kauai ……………..V Knudsen "
Ma keia, ua kanohaia na kumukula a pau, e hel i kekahi o ua wahi i oleloia maluna, a e noho malaila i ke Kula Ao Kumu, a pau pono na la ewalu, me ka makaala ma na haawina a na Kahu i haawi la lakou.
O na haawina mau o ke kula, ola no ka imi ana ma na buke kula e ao ia nei iloko o na kula o ke aupuni a me ka hooponopono ana i na kumu manao e hakuia ana.
O ka huli pono ana i "Ka Honua Nei" kekahi o ua hana nui no keia kau kula. E akahele na Kahu ma ka wehewehe pono ana i keia buke hou, i hiki i na kumu ke ao pono aku i ko lakou mau haumana. Ina he pilikia io ko kekahi kumu kula, e keakea maoli ana i kona hele ana i kekahi o na Kula Ao Kumu, e hai aku oia pela i ka Lunakula o kona Apana, a nana e haawi iaia i palapala e hookuu ana iaia mai ke kuia; a na ke kumukula e hooili aku i ua palapala la i ke Kahu o ke Kula Ao Kumu.
H. R. HITCHCOCK, Kahukula Nui.
Hilo, Oct 27, 1873. 624 3ts 626
Ua hookohula o J D Havekost i keia ia, i Luna Hooiaio no na Palapala Kepa Hana no ka Apana o Makawao, Maui, ma kahi o P Nui waiho mai. EDWIN O HALL,
Kuhina Kalaiaina.
Keena Kalaiaina, Dec 1, 1873. 626
HE KAHEA I KA POE ALOHA.- Ua nele ka Halemai Lepera nia Molokai, i na apana lole lilina kahiko, a apana keokeo e ai paha, no ka wahi ana i na palapu, nolaila, o ka mea lole mahaehae o ia ano, e oluolu lakou e aloha i ka poe i hoopilikia ia, ma ka waiho ana ae ia mau apana lole nahaehae ma kahi o Mr. S G Wilder, ka mea nana e hoouna aku i kahi e waihoia'i. EDWIN O HALL,
Kuhina Kalaiaina.
Honolulu, Dec 1, 1873 626
E HOOMAHA ana na Kula Aupuni ma ka olelo Hawaii, o ka Apana o Honolulu, Oahu, mai ka la 15 o keia malama o Dekemaba, a hiki i ka Poakahi, ia 5 o Ianuari 1874, a ma ia ia e hoomaka hou ai ke kula ana.
W. JAS. KAMIKA,
Luna Kula Apana o Honolulu.
Oihana Aopalpala, Dek 3, 1873. 627 3ts 629
Ua hookohuia i keia la o Jas. M. Alexander, i Komisina no na Ala Liilii a me na Pono Wai no ka Apana o Makawao, mokupuni o Maui, ma kahi o J P Green i haalele mai. O ka papa i keia wa, o Jas. M. Alexander, J Keohokaua a a me Kekaha.
EDWIN O. HALL, Kuhina Kalaiaina.
Keena Kalaiaina, Nov 22, 1873. 626
NO KA BAKA. -I mea e maopopo ai ka palapala hoolaha no ka Baka, ke hoakaka nei, aole kuai ke Aupuni ka baka a kanaka; aka, i mea e hiki mai ai ka mea ike ka hana ana o ka baka ma kekahi hana okoa, i ike ole ia maanei, oia hoi e like me ka hana ana o kahi haole o "Culp," ma Kaleponi, nolaila ka haawi ana o na dala i hoopukaia ma na nupepa. E. O HALL, Kuhina Kalaiaina
O NA LA hoomanao malalo iho, o lakou no na la kulala Aupuni, a e panila ana na ipuka hale Oihana Aupuni ma ua mau la lehulehu la i halia malalo iho. E panila na puka Oihana a pau o ke Aupuni mai o a o.
POALIMA, NOV 28-La i ae ia mai ai ke Kuokoa o Hawaii nei e Beritania a me Farani.
POAHA, Dce 25-La Karisimaka.
POAHA, Ian 1-La Hape Nuia.
POAONO, Ian 31-La Hanau o ka Moi.
EDWIN O. HALL, Kuhina Kalaiaina.
Keena Kalaiaina, Nov 17, 1873. 624
HOOLAHA.- E oluolu ka poe ona hou o na Pa Aina ma Kulaokahua, (mawaho aku o Honolulu ma ka Hikina) e hoolako mai i ke Keena Kalaiaina i ka helu pakahi o na Pa Aina hou i onaia e lakou. EDWIN O. HALL,
Kuhina Kalaiaina.
Honolulu, Sept 22, 1873. 617
HOOLAHA.- Ke papa loa ia aku nei na mea a pau, aole e hele wale maluna o na Aina Aupuni o keia Aupuni me ka mana ole, e oki i na laau, wahie a hana ino e ae maluna o la mau aina i ko lakou mau mea ulu.
EDWIN O. HALL, Kuhina Kalaiaina.
Honolulu, Sept. 22, 1873. 617
NO KA MEA, ua hiki mai na hoopii ana he lehulehu i keia Keena, no ka hana ino ia o na Kiowai Mapuna o Kunawai, Kumuhane a me Kalaupalolo, e ka poe auau, a holoi ma ua mau Kiowai ia, a me ka hookuu wale ana i na lio a me na puaa e naku iloko ona auwai e kahe ana ia wai. a oiai he wai einu ia no ka poe e noho kokoe ana malaila; Nolaila, ke hoolahaia aku nei, oia mau hana, mamuli o ka haukae ana a na holoholona malaila, ua papa loa ia, a o na uhai ana i ua rula e pili ana i keia hoolaha, e hoopilia no ia e like me ke Kanawai.
EDWIN O. HALL, Kuhina Kalaiaina.
Keena Kalaiaina, Oct. 17, 1873. 620
UA HOOKOHUIA ka poe nona na inoa malalo iho, i mau Lala no na Papa Hoopii Auhau, o na Apana o keia mau Mokupuni, e ia ;
HAWAII.
Hilo………………L. Severance, K. Pahio.
Hamakua…………Isaac Maui, J. Bicknell.
S. Kohala…………S.H. Mahuka, Z. Pakiki.
N. Kohala…………S.C. Luhiau, Geo. Holmes.
N. Kona…………..G.P. Kaonohimaka, Henry Weeks.
S. Kona…………..H.N. Greenwell, Papula.
Kau………………J. Kauhane, C.E. Richardson.
Puna………………J.W. Kuuhoa, J. Ellis, Kelia Naeole.
MAUI.
Lahaina……………J.O. Kawehe, D. Mamaki.
Wailuku……………J. Kahula, J. Kamakele.
Makawao…………..G.S. Kalama, J. Pilipili.
Hana………………..A.P. Waahia, P. Kauimakaole.
MOLOKAI………..E.H. Rogers D.W. Kaiue.
LANAI……………J. Naliikipi, Kealakaa.
OAHU.
Honolulu…………..J.I. Dowsett, W.L. Moehonua.
Ewa & Waianae……J.H. Coney, J. Kahauolona.
Waialua…………….S.N. Emerson, J. Amara
Koolauloa………….F.A. Mitchell, S.M. Naukana.
Koolaupoko………..M. Rose, J.K. Wilder
KAUAI.
Waimea……………..J. Kamaliui, G.B. Rowell.
Koloa……………….Maioho, J.H.Wright.
Lihue………………..G.N. Wilcox, W.H. Rice, Pikao.
Anahola…………….S.W. Wilcox, A. Kaia.
Hanalei……………..Z. Seka, J. Ross.
ROBT. STIRLING, Kuhina Waiwai.
Oihana Waiwai, Nov 17, 1873.
KE HAIIA aku nei ka lohe i na kanaka a pau i loaa ole ka lepera, mai keia ia aku a mahope aku nei, ua hookaawale loa ia ua aina o Kalaupapa, Waikolu, a me Kalawao, ma ka aoao makani o Molokai, e ka "Papa Ola," i wahi e noho kaawale ai no na mai lepera; a ua kapu loa na mea e ae a pau aole e hele aku, a o na moku a pau, na waapa a me na waa ke papaia aku nei, aole e ku a pae ma ia mau wahi, aia wale no a ae aku ka Papa Ola; ua hookapu pu ia no hoi ke alanui e moe la maluna o ua mau aina la, a uaa papa ikaika loa ia no hoi na kanaka a pau, aole e hele malaila me ka ae ole o ka Papa Ole a o kona agena paha. Ke konoia aku nei no hoi ka lehulehu, e nana i ka Pauku 5, A, oka Mokuna xxxlii o na Kanawai o 1870, penei:
PAUKU 5(A.) Aole no e aeia kekahi mea i loaa ole ia ia ka mai lepera, ke hele aku a e noho paha maluna o kekahi aina, wahi, a iloko paha o kekahi pa i hookaawaleia e ka Papa Ola, no ka hookaawale ana a me ka hoomalu ana i ka poe mai lepera, ke ole e loaa mua ia ia ka palapala ae aka Peresidena o ka Papa Ola, a i ole ia o kekahi luna, hookohuia e ka Papa Ola; a ina i loaa kekahi kanaka maluna o ka aina, wahi a pa paha i olelo mua ia, me ka palapala ae ole, ina i ku ka hewa iaia imua o kekahi Lunakanawai Hoomalu a Apana paha, e hoopalia i ka uku aole e emi mai malalo o na dala he umi, aole hoi e oi aku i na dala he hookahi haneri no keia p me keia hewa; a i uku ole i ke dala, alaila, e hoopaahaola ma ka hana oolea a kaa ka uku hoopai a me na koina o ka Aha.
E hookoia ke kuhikuhi maluna ae me ka ikaika mai keia ia a mohope aku nei.
Ma ke kauoha a ka Papa Ola. CHAS. T. GULICK,
Kakauolelo Papa Ola.
Keena Kalaiaina, Iune 18, 1873.
E HAAWIIA ANA I MAKANA HE HOOKAHI TAUSANI DALA i kekahi hui a kanaka paha, oia hoi ka mea mua e hoomaemae maikai ai ma ka mea hana a "Culp," i na lau paka maoli i hoouluia ma Hawaii nei, a lawe aku i waho o ka aina i na paona he iwakalua tausani (20,000;) me ka hoomaopopo nae, o ka poe e ake ana i keia makana, e hoike e mai lakou i ke Kuhina Kalaiaina mamua ae o ka la 1 o Maraki 1874. EDWIN O. HALL,
Kuhina Kalaiaina,
Honolulu, Mei 26, 1873.
E NANA MAI !
-NO KA-
Makana Hou o ka Makahiki 174 !
Ke hoomakaukau nie makou i makaa nani loa, e haawi wale ia aku ana i ka poe lawe Kuokoa, i hookaa kuike mai i ka uku pepa.
ELUA DALA ($2.00) WALE NO.
E like pu ana no ka nui o ka pepa akana, me ka mea i hoopukaia i ka makahiki e pau nei, oia he hapalua aoao a ke Kuokoa, me ke komo pu o ka Alemanaka, ke kii o kekahi o ua
ALII HAWAII HANAU,
me kekahi mau kii nani e ae e hoohiehie ana, i paiia me na wai hooluu like oe. O keia makana kilohana o ka nani e hawi wale ia ana no lakou i ka poe hookaamua i ka uku nupepa no ka 1874 i kinohi.
Ka Nupepa Kuokoa
-ME-
Ke Au Okoa
I HUIIA.
Published every Saturday, $2 a year.
REGULAR EDITION, : : : : : 4,872 COPIES.
NA PEPA PAI MAU IA, : : : : . HE 4872
HENRY M. WHITNEY,
Publisher and Editor, (Luna Hoopuka.)
JOS. U. KAWAINUI,
Associate Editor, (Luna Hooponopono.)
HONOLULU, DEKEMABA 13, 1873.
Na Hoololi Kumukanawa.
O ka wa keia e kamailio ai no na hoololi kumukanawai. O na ninau no nahoololi ana i ke kanawai kumu o ka aina he mea pono e noonoo noiauia e ka poe naauao maoli o ko kakou nei anaina a pau. No keia kumu i waihoia'i ka noonoo ana i na hoololi, a na ka Ahaolelo mahope iho e hooholo, me ka hoolaha e ia i ekolu malama mamua o ka wa e noho mai ai ka Ahaolelo nana e hana aku, Ina aole e kaupaonaia ana ka noonoo imua o ka malamalama o ka poe akamai, alaila, e hana aku ananei ka poe kau kanawai e like me ko lakou mau manao iho.
O ka mua o na hoololi kumukanawai, oia no ka Pauku 20, e heluheluia nei penei : "E maheleia ka mana nui o ke aupuni, i ekolu apana okoa, oia hoi ka maua hooko, ka maua kau kanawai, a me ka mana Hookolokolo. Aole hui e noho kekahi luna o ka mana hookolokolo i hoa no ka Hale o ka Poeikohoia. Eku kaawale ia mau mana ekolu, aole hoi e noho kekahi @ iloko o Ka Hale o ka Poeikohoia.
Ke manaoia nei e hookomo ma kahi o na huaolelo i hoohinaia maluna ae, keia mau juaolele : "Aole loa he luna o ka mana hookolokolo e hiki ke noho mai i hoa no ka Hale o ka Poeikohoia."
O na huaolelo i hookomoia ma keia hoololi, ua akeaia i ka ikeia mai he hemahema, no ka mea, aole i hui pu ia mai ka papa no na loio kanawai a me na Luna Kokua iloko o ka Aha Hookolokolo Kau Like, aka, eia wale no nae, o ka hoole aku i ko na luna hookolokolo noho ana mai i hoa no ka Hale o ka Poeikohoia.
Ina aole i papaia ke kapae ana aku i na luna hookolokolo a pau mai ke kau kanawai ana mai a me na oihana booko, o na luna kau kanawai mai hoi mai ka noho ana Lunakanawai a me na oihana booko, a me na luna booko mai na oihana hookolokolo mai a me ke kau kanawai, alaila, he mea paakiki ka mahele ana i kona ano. O ka heluia ana o na lunakanawai o na Aha Kakau wale no kai hooleia mai ke kau kanawai ana, eia nae o ka manao o kekahi poe, ua pili ia maluna o na lunakanawai a pau, a ina hoi e nana ia ka pauku 818 o ke Kanawai Kivila, nana e hoakaka pololei mai nei, "Aole no e hiki i kekahi o na Lunakanawai o ka Aha Kiekie, Aha Kaapuni, Aha Hoomalu, a Apana paha, ke kohoiai Lunamakaainana iloko o keia aupuni." I ka wa nae i hooopaapaaia ai ke kopono o ka noho ana o ka Lunakanawai Kaapuni i make iloko o ka Hale Ahaolelo, ua olelo ia, aole ka ia he lunakanawai o ka aha Kakau. He kuhihewa paha keia, no ka mea, ua hookohu ka Moi iaia malalo o ka pauku 71 o ke Kumukanawai, e olelo ana, "Na ka Moi e hookohu i na Lunakanawai o ka Aha Hookolokolo Kiekie, a me na Lunakanawai e ae o na Aha Kakau ; a e hooponoponoia ma ke Kanawai ko lakou uku."
MA NA LONA ma na eke leta hope mai nei, ua ikeia iho, ua kohoia ka hui o J.C. Merrill ma o Kapalakiko i mau agena no ka laina hooholo mokuahi hou o na panalaau mai, a no ia mea, ua hoolahaia malaila, e haalele ana ka mokuahi mua o ka Laina. ia Kapalakiko ma ka la 27 o Ianuari 1874. Ma ka lono waea no hoi mai Ladana ae, ua ikeia iho, e haalele ana ua mokuahi mua la ia Kikane ma ka la 23 o Dekemaba nei. A e ku mai ana oia maanei mawaena paha o na la 8 a me 10 Ianuari. Aole i akaka na agena o keia laina hou no keia awa, a malia no paha, aole no e koho koke ia mai ana a ku mai ka moku mua, auoai o kau pu mai kekahi o na mea nui nona ia mau moku ma ia huakai, a nana e hooponopono me ka ike maka. He mea e hauoli ai ka maopopo loa ana, e kukulu paaia ana i laina mokuahi nana e hoolauna ia Hawaii nei me na Panalaau ma ka hema a me ka Aupuni makamaka kokoke.
Ua Hoike io ia ka Oiaio.
Ma ka la 27 o Novemaba i hala, oia ka la a ka Peresidena i koho ai i la hoalohaloha i ke Akua ma Amerika, ua haiolelo o Rev.W Freer maloko o ka luakini o Kaukeano mailoko mai o ke pooolelo, Ezekiela 16 : 14. Maloko o ia haiolelo ana, he nui na manao maikai i huaiia mai a makou i ake nui ai e paiia a pau ma ka olelo Hawaii, aka, no ko makou wahi kaawale ole aole e hiki. Ke lawe mai nei nae makou he wahi hakina o kaua haiolelo i pili pono i ku Amerika noho hana maluhia, a penei no ia :
Ke manao nei au o ka oluolu wiwo ole o Amerika, me kona ike piha ana mai i ke kumu na pono lahui o keia Aupuni, he mea ia a na kanaka Hawaii e ike iho ai aohe a lakou mea e makau aku ai iaia. Aole makemake aiua o Amerika maanei. Aole ona manao lima nui wale aku. Aka, he aloha kona no na Hawaii. Aole oia e kau mai ana i kona manamanalima uuku o ka hookaumaha maluna o keia aina a o na lahui e ae. Ke noho nei oia i keia la, he elele kilakila o ka noho ana lahui maluhia a me ka manao maikai ma ka honua nei, a aohe o'u kanalua ina i hookokokeia aku ma ia kumu, e haawi mai no ia i keia Aupuni ma ka manao maikai a ina aole ia, ma ke aloha wale mai, aole me ka manao e haawi mai ma ke kumu hoopukapuka.
Nolaila, ke hoike mai nei keia apana manao, o Amerika ka makamaka oiaio o Hawaii nei, a ke aloha nei oia ia kakou, a e hoomau aku ana oia pela. O ka poe a-pau e manao nei, ke imi mai nei o Amerika e lilo o Hawaii iaia, ua kuhihewa loa lakou; no ka mea, aole ona manao iki pela. Aka, o kana wale no e ake nei, e mau o Hawaii pela e kuokoa ai, a e hoonaauaoia kona lahui e aoia i ka hoomana a me ka noho'na maluhia.
Ka Ahaolelo o Geremania.
Ma ka la 12 o Novemaba, ke pololei ka hai ana mai a ka lono waea, alaila oia ka la e weheia ai ka Ahaolelo o ke aupuni hui o Geremania, me ke Keiki Alii Bisimaka ma ke alo ponoi. Aia pu ma kona poo kana kumu hana, i manao wale ia ai, oia ke kumu o kona kapaeia ana iho nei mai ka Aha Kuhina, no ka mea, aole oia i like iki me ko Generala Von Roon noonoo ma na mea pili aupuni. Ua kukulu paa iho nei na Keiki Alii la i kona manao, e hoopau loa i na hookekeue ana aku ekalesia Katolika Roma, no na hooponopono ano aupuni a me na kula aupuni. A me he mea la, akahi no a makaukau ka luaui Emepera o Geremania e ku ma ko ke Keiki Alii aoao, a nolaila, ua haawi aku nei oia i manawa nona e nou ai i ko ua Keiki Alii la manao paa. E lilo ana keia ku mea, e halawai ana oia me na keakea aohe i kana mai ka ikaika, aka no ke ano kanaka nae e like me Bisimaka ka paakiki o ka manao, aole e akakahi ana ke ko ole Ua ikeia ma na koho Lunamakaainana hope ana mai nei, ua nui ka poe kue i keia hooponopono aupuni i komo mai. Aka, aia wale no a he kanaka naauao maole, alailal pau i ka hoohulia.
O Ka Ahaolelo o Amerika Hui,
Ma ka la 1 iho nei o Dekemaba, e wehe ia ai ma ka Hale Ahaolelo nui ma Wasinetona. O ka akoakoa mua ana keia o ka Ahaolelo mua o ka makahiki, a nolaila, me he mea la, e lilo ana kekahi manawa no ka hooponopono ana ia lakou iho. Ma na koho lunamakaainana mai nei o kekahi mau mokuaina i na la mua o Novemaba, ua haule na Luna']
makaainana o ka aoao Aupuni, a komo mai la ka peo kuokoa. O ke kumu nui paha o keia hoowahawaha loa ia ana o ka aoao Aupuni, o kela bila nana i hoomahuahua aenei i na uku makahiki o na poo Aupuni a me na luna Ahaolelo a pau o ka Ahaolelo hui. Ina i hoole ka Peresidena i ke kakau ana i kela bila, a i ole la ia, ina e kali iki ia i hookahi makahiki ina la ke mau la no kona mahalo puniia, aka ano, ua ala mai ka aina mai o a o e hoahewa i na poo Aupuni no ia kumu hana. Aka, he mea mau no nae i kekahi poe Kilo Aupuni akamai a pau, e alakai maka po ia ana no lakou i kekahi manawa ke noonoo ia ko lakou mau pono ponoi iho, a lakou i manao ai he pololei, a kekahi poe e ae hoi e hoahewa mai ai. Aole paha e ole ka hoomakaukauia e hoopau i keia kanawai. E hiki ana paha aole paha.
E NANA POLOLEI. - Ua ike ae la paha ko makou poe heluhelu i ka hoolaha e kau ae nei ma ke poo o ka pepa no ka makana o ka 1874. E hookomoia ana mawaena o ua pepa makana la, he kii maikai loa o kekahi o ko kakou mau alii hanau, a makou e kali aku nei o ka hiki mai maluna o ke kiapa D.C. Mare, mai Nu Ioka mai, i kulike me ko makou manao mua, e hoolako aku ia oukou i ua kii a pau o na alii Hawaii ma ke ano makana wale no, i hiki ai i ko makou poe lawe mau ke loaa na kii i kela a me keia makahiki. I ke wa e pau ai ka 1873, o ka poe a pau e malama maikai mai nei i ke kii o ko kakou Moi makemakeia a kaulana Lunalilo, he hiki wale no ke oki ae i ka Alemanaka, a kapili aku i ke kii ma na pepa waiho wale o mua o ka oukou mau baibala a buke e ae paha, kahi e malamaia ai no ka oukou mau mamo e nana. A ina makahiki a pau e loaa ana he kii hou, a pela no e malamaia ai, a pela e hana mau ai a pau na kii o na alii a oukou i ka loaa wale. Nolaila, mai hoolohilohi i loaa ona kii i ka puka mua ana. He hiki wale no e loaa ma ka uku ana mai i ELUA DALA no ka uku pepa i kinohi. O ka poe e hoouna pololei mai ana i na dala ia makou, e loaa no ia lakou ke kii a me na pepa mai ko makou Hale Hana ponoi aku. Mai poina i loaa ona kii, a e malama i kahi dala i make a lilo ona kii makana.
HE HOIKE ANA I KE ALOHA.-Ma ka halawai o Ka Papa Hawaii i malamaia ma ke ahiahi o ka la 6 iho nei, ua hooholoia e hoolako aku i na nupepa o Honolulu nei i kope o keia pepa malalo iho, no ka hoolaha ana aku:
Oiai, Ua oluolu i ke Akua Mana Loa ma kona naauao ike ole ia ka lawe ana aku a ka make maiwaena aku o kakou, ma ka la 12 o Iulai 1873, i ko kakou kaikuaana a hoalawehana, G.P. Judd, M.D. oia hoi mai ka makahiki 1827 a hiki i ka 1843, he Misionari oia no ka Papa Amerike o ko ua aina e ma keia mau mokupuni, a i na makahiki hope o kona ola ana, ua hana oia me kakou ma ke ano he hoa no ka Papa Hawaii, a no na makahiki ewalu, ua hoohanohanoia ma ka noho ana Hope Peresidena a i luna hoomalu no ia papa ; No ia mea e.
Hooholoia. e kulou haahaa kakou a e ae aku i ka makemake o ka Makua Lani, ka Mea nana i lawe aku maiwaena aku o kakou, i kekahi hoa naauao ma ke kuka ana, hoopono ma ka lawelawe ana i ka hana, moekahi iloko o kona ola Karistiano ana, a me ka mea hoi nana i hookiekie ae i ka maikai a me ka holomua o keia Lahui Hawaii.
Hooholoia. Ma ke ano he hoa no ka Papa, e aloha kuhohonu kakou no ka make i loaa ia kakou, e hoopaa kakou i ko kakou hoomaikai i ke Akua no ka haawina o kona ola ; i lawe ai kakou iloko o ko kakou mau naau iho i ka hoomanao pumehana a noho mau ana no na hana a ko kakou kaikuaana i hala, me ka hilinai hoohaahaa a me ka pule i ka wa e kaheaia mai ai e haalele i keia no a malia o hui pu aku kakou me ia iloko o kahi nani.
Hooholoia, e hoopukaia he kope o keia pepa maloko o na nupepa o Honolulu, a e haawi pu ia hoi i kope o keia ano, i ka ohana o ka mea i make.
Nu Hou Kuloko.
Ma ke awakea Poaha iho nei, ua pukalaki ae kekahi kaa me ka lio a hookui aku la i kekahi kaa lawe ukana ma lohe aka aole i lohe i mai he ola kahi ua poino.
Ua konoia mai makou e hoolaha aku, e halawai ana ka Puali Kinai Ahi Helu 4 ma ke ahiahi Poalua o keia he bedoma ae. Ua konoia na lala a pau e hele ae ma ia halawai no kekahi mau hana ano nui.
UA LOHE pono mai makou, ua konoia o Rev.H.H. Pareka e ka Papa Hawaii, i elele no ia Papa e holo e makaikai i na hana misionari ma ka Pae Aina o Nuuhiva. Aole i paneia mai ke noi.
Ma ka po Poakahi nei, he haunaele maluna o ka moku kalepa Topgallant, ua kii ia a ku i ka pu ka wawae o kahi negero, ua pa ka lae o na keiki Hawaii i ka laau. Mawaena o ka Malamamoku a me na negero keia okaikai.
MA KEKAHI po o keia hebedoma, ua alakaiia mai kekahi keiki e ke kino wailua o Hauki i make, mai kahi paa o Keoneula a i ka hale e moe ana o ke kino lepo o Hauki ma Manamana. Aohe makou i manaio i keia, no ka mea, i kahi wa, nunu aku nunu mai o Honolulu.
Ma ka po Poaha iho nei, ua malamaia he ahaaina fea no nahaole malalo o ke keena halawai o Kaukeano, no ka pomaikai o ka Poe Hoole Wai Ona. O ka nui o na dala i loaa mai mawaena o ka ehiku a me ka ewalu hanaeri dala.
NO KAILUA, HAWAII. - I ka Poakahi iho nei, ma ka huli holo ana aku o Kilanea no Hawaii, aia hoi, ua kau aku na Alii Pauhi Bihopa, Keoni Kamaki a me Ake no kahi a na Alii e akoakoa mai la ma hulihee.
HOIKEIA KE KOLOHE. - Mahope iho o ka make ana o Kupeahi, a hopoia o Kawainui ka mea nana i hele e kuai i na omole rama i make ai o Kupeahi, ua hoole loa oia aole nana i hele i kii. Aka, mahope iho nei, ua hoike oia i kahi i loaa mai ai ka rama iaia, a nolaila, ua hopuia o W.L.Green, ka mea nana e malama nei ka pomaikai o ke kaikuahine o Mr Kupa i make, maloko o ka Roiala Hotele. No ka pili loa o ka Lunakanawai Hoomalu i ka mea i hoopiiia, nolaila, ua waihoia keia hihia a na ka Lunakanawai Kaapuni Kapena, e hookolokolo. Ke makemake nei makou ma ka aoao o ka lehulehu, e nana pono ia ke kanawai hou i hooholoia iho nei i kela makahiki kau kanawai aku nei, e pili ana i ka poe hoopii poho ana i na ona hale kuai rama, no ka haawi rams i kekahi kane, a makua keiki paha, aole me ka manao e hoahewa wale aku aka, me ka imi pololei ana i na kumu kahi e hewa ai a hewa ole paha.
Ma ka po Poaha iho nei, Dek. 11 ua mareia o Charles Ellis (Kuinao) me Naki Keolaloa, kaikamahine hanaukahi a Uilema Keolaloa.
Ma ka po Poaha i hala o kela pule, me ka makau ole i ka ua o ia po, ua malama ae ke Kuhina Amerika i ahaaina ma kona wahi noho. Aka, ua nui no nae ka poe i konoia i hele ae e hooko aku i na kono lokomaikai.
O na lilo a pau no ka ahaaina nui i malamaia ma Pohukaina ma ka la Kuokoa iho nei, ua hiki aku no ia i ka $409 72. A oia mau dala mai ka lokomaikai wale mai no ia o na haole, ke hui pu ia me 80 dala a na Hawaii nona ka la kulaia i hoomaaueaia mai ai. Ua koe he wahi koena nuku mai na lilo mai, a ua haawi waleia aku i ka poe puhi ohe, e like me ke koena.
O keia baluna hoopaukoalaala a kakou i lohe iho nei e lele ana ia maluna aku o ka Moana Atelaika a i Europa, ua haule poholo iho la no ma Amerika. Nani ke kanikani wale ana o na waha me ka hele, na like no ia me kanikani uku ole a kekahi nupepa kuloko, nona na hoaloha e mahalo ole ana.
"Kanikani Mika Niko, Ano ole pio wale."
AHA KAAPUNI O MAUI - Ma ka Poalua iho nei i noho ai ke kau hoekolokolo Kaapuni o Maui ma Lahaina. A no ia kumu, ua holo aku ka Hope Lunakanawai Kiekie A.S. Hatawela, a me ka loio Kuhina e malama i na hana ma ka aoao o ke aupuni He nui na hihia o ia aba, pela ka lonu wale, a ina pela, e hala ana paha elua hehe doma e pau
Ke hoomomoa mai nei kekahi mau kanaka o Honolulu nei i e manao ana e holo balota lunamakaainana ana maanei i na puaa, i mea e makemake ia mai ai ko lakou mau balota. O ka poe e manao ana ma keia maunu e komo ai lakou, he mea hilahila ke haulehia a hoka loa. Ua ahona ka malama ana i na puaa nui, a kuai aku i ke dala, hoopu ai malie. Aole paha e hoolilo na wale no ka mea aole i maopopo ka hiki io.
KIEKIE MAU NO O PILADELAPIA.-Ke hele mau nei no ke kaulana o keia kulanakauhale Amerika maluna ae no na hana lima maikai. I kela hebedoma aku nei, na hoounaia mai i ko makou nei Hale Kuai buke kekahi huipa holo kaa lio lealea ma ilaila mai, i haawi makanaia mai e kekahi makamaka no Kime Lemona. Ua hanaia keia huipa lio, mai ka iwi kohola mai. A he huipa hoikeike keia no ka lehulehu o keia kulanakauhale.
MAUMAUA KA MAKE - Oiai i kela pule aku nei, ua hai aku makou i ka make hikiwawe loa ana o kekahi kanaka ma Kikihale i pepehiia e ka rama. Aka i keia Poakahi iho nei, ia Hauiki e hele ana ma ke alanui Beritania a kaa iho makai o kahi o Kauka Makipine, o ka haule iho la no ia make loa. Me he mea la i ka makou hoomanao, aole paha i emi malalo o ke kauna make o keia pule.
KA PUUKANI O MAKAWAO.- Ma ka po Poalima aku nei i hala, ua wehe ae o Miss Bella Miller i anaina himeni nui ma ka Hale Keaka nika. Ua nui ka poe i hele aku e ike iaia, a i ka oleloia, ua hoolawe oia i kana apana hana me ka mahaloia a pela no hoi ka hookani piene a me ka poe puhi ohe. Ina e kalakalai pono ia iho ana o Bella Miller ma ka himeni, me he mea la, e aulana aku ana oia ma ia hana.
KOLOIA I KALAUPAPA.- Ma ka hora 10 paha o ka po Poanono aku nei i kala, ua holo aku ke Kilauea i ke kona Wauviki i hoopihaia me na lako ai no na mai lepera. A ma ka hora 7 o ke kakahiaka, ua ku aku malaila, a elua hora mahope iho, ua huli hoi mai i Honolulu nei. O ke kumu i hoounaia aku nei ilaila, ua namaoia na hope la ka ai a na mai. Aka, i kahiki ana aku, e noho maonaana no me ka maluhia.
He ike ole no ka paha o Iakeke a o Ekake paha i ninauia ai ka noho Ahaolelo a na Moi i noho ai i ko laua wa e noho alii Ahaolelo ana, a hoopilipili hewa wale ae ai, o ka noho alii paha ka makou. Owai ka hupo nana e olelo aku e lilo laua i mau Moi, hookahi wale no paha o ka piula kanihi-noho. I ko na Moi Kamehameha wa liilii, ua noho laua ma na noho Ahaolelo e noho ia mai nei, a makou koi i puana ae nei, makaewaewaia mai e oukou. No ka opiopio loa nae paha ia wa o na Alii, poina loa ai oukou aole i noho Alii Ahaolelo.
Ua kono ia makou, e puana ae i keia mau hua, "O kalo pelekei ku la o Kalaieha i Kona, Na kalo ewalu i make i ka ehu kai o Kawanui," e ulu ana ma ka aoao akau o ke kae Alanui Nuuanu, ma ka puka pa o ka Hale Hana Wai Momona, ua hele a "Pala kahela ka ai o Makaukiu," i kanuia i ka la hookahi, a ulu, a oo, a moa, a pau no i ke kuai nui ia e na eepa hana puaa o uka o Waolani Leemo no ka hoi ua mea he hikiwawe. He hikiwawe ka hoi ka ka mea o ka nui o ka ua iloko o ia mau la, nana aku, wali maikai ka lepo Hoonana no hoi ka uwai ana iho o ke kanu a kahi kupono ole. E ole nae ia, loaa ka mea olelo o ia maula, Hu ka aka.