Ka Nupepa Kuokoa, Volume XIII, Number 1, 3 January 1874 — HE MOOLELO KAAO NO ROBIANA LO KA HIWAHIWA O KE KOA, Helu Akolu o ka Ikaika. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO ROBIANA LO KA HIWAHIWA O KE KOA, Helu Akolu o ka Ikaika.

/unuhiin inni loko insii o ka Buki Arabia. mai ka Olelo Beritania a ka Olelo Hawaii. Mahele 111 —Helu 104 AIA i ka mami e upai aua, ua moku aku l;i ka eheu akau a haule aku la i ka levva,a i ka mawu e opeapea ana i ka lewa, a mahope aku no keia a kau pu laua nei maluna o ka ili kai a olelo aku la o Lo Hipa i ka manu, ua kuhi au īa oe he man» koa i ka hele o na pahi a hulali ma ko eheu, aka nae aole e hiki i ka manu ke olelo mai iaia, no ka mea, ua hoopuni ia kona kino e kaeha ; a liuliu liua maluua o ke kai olelo aku o Lo Hipa, e hai mai oe i kau hana, a me kou alii, a me kon aina, pane mai ka manu ina e loaa ana ia'u ka lanakila e like mamua a e paa ana kuu eheu ia oe, alaila, hai aku au ia oe i ka'u hana a i ole au e ola ia oe, he makehewa ka'u bai ana aku ia oe, e aho no ka make ana Melo aku o Lo Hipa, he manao no ka t)U i ka make heaha kou mea i olelo Hii ai ia'u e kala akn au ia oe, olelo iai ua manu nei, no kuu weliweli i ko |ihi me kuu manao pela no au e kaapa f e ai o ka ili kai n hiki i ko'u | Hake ana, a kanuia ko'u kino kupapau nuoko o ka opu o na ia o ke kai nei, I olfo aku o Lo Hipa, e ola ana no oe ke ! ae iai oe i kuu manao,olelo mai ka ma- j nu hoola koke oe Wu e like me ka | moihiki ia oe, ae, e hoola ana au ia oe elifc me kau olelo ia'u, iloko o ia wa lelei kula o Lo Hipa e huli i ka eheu o uiianu nei, a iaia e huli hele ana malfli,\ o ka ili kai, a i alawa aku ka hana e )na mai ana, o ko ia nei lele aku la no| a loua ua eheu nei o ko ia nei la no ia i ke kaula a ka-na iho la|;a makuu, o ko ia nei lele aku la no ii|ne ke kauo maluna o ka ili kal a i ka \\s 6 hao ana i kona mana, alawa ae la ke| mahope, ku ke ehu o ke kai o na waliilii. Pela u&eia i kauo hele ai a hiki i kahi e la%ana o ua manu nei, hoopili aku la keia* ka eheu meke kino ma kahi i moku unuhi ae la i ka omole wai ola a d|»ni iho la ma kahi i moku j a paa ae la.V[ akula keia e upai ae j ana oe i ko iU Ut a j k a manu e upai ana ] 0 ka lele ae fen o j a a he kanakolu anana peahi 0 Lo Hipa i ua manu nei a ike manu lele kikaha ae | la oia mao a *4nei a hiki ana imua o j ia nei, a kau maluna o ke-kaī. 1 Olelo aku la Hipa, e hai mai oe I 1 kau hana ia*u ne kou aupuni, a me kou alii, olelo nJ|J a Jt a ra anu ia Lo Hipa, e ke keiki nan a maikai e hai aku ana au ia oe e kou hoola aua ia'u me kou ma% a j. o ka r u hana i hoonohoia ai ma i} o ko o ka ua me ka makaui a mel| D ij a ii o |- ō 0 na ao eleele, he mau ki| ma kou, o ka'u j hana ia, o ko'u mea % i hoouna mai o ke alii o ko'u aina | Mele Kuliana ka iooa, o ka iooa o k4og t o ke aupun» uila, A lohe o Lo , na o j e j o a ka manu hoomanao ae n0 na o j e ] o a Kauiokalewa i kahikulL ma hihio ia iakou i ka lewa, c& a jj U j a 0 Lo ffip» i ka maou, ae, Q%>he au i ka 1 snoa o ka aina, a me ke lii,% fc aa a j. | nau, he hiki anei ia oe ke | a » a H hiki iloko o ke aupuoi uilam e> e hiki aua qo. Pau ka laua olelo \ .. 0 hoomaka aku la naia o laua m } e ] e a kokoke laua e komo iloko o m ewa 0 ke aupuni oil*, olelo aku la jL,, nn oraaziei kaua e hoolai ai, a ia lai «ne, olelo ee 1» ka manu Wipa aole jpono kea» ke lele pono 0 n& m eieele e ken mai nei mamiSu DO 6 kane, o ike mai e<utsiei ee iionat a pilikie hoi tv e k* ®8« QO ma keia hope ako, oieioakoo «a,

a nmhea ka hoi kauu e hiki ai ? Olelo aku inauu e lele nku kaua a kuawale ma ke kukulu akau ma ka palena pau o ke ao a maluila pii poiolei kaua iluna ae aku la o Lo Hipa t o ko laua lele aku la 110 ia a liiki i ka pau ana naai o ke uo. I Oielo aku ka mauu e kali kaua maanei a pii mai na ao eleele a oana aku kaua ua uhi paa ia ka lewa, alailn lele aku kaua ina e lele aku kaua i keia wa, ike ia mai kaua ; noho laua uialaila a kokoke napoo ka la, o ka wa ia o na ao i hoopuni mai ai i ka lewa, a ike laua ua pouli a paa pu omua o ka lewa o ko laua lele »ku Ia no ia a he mau mile,olelo aku la ka manu, e noho oe maauei, e nana pono oe i ka a o ke kukui o ka hale alii; e hoi au, ina ua ike ia ko'u hele ana, e mnke ana au. Olelo aku o Lo Hipa, pepehiia oe, ihea e kanu ia ai kou kino kupapau ? Olelo aku ka manu ma ka pa hoolei mota ona liona aia mawaho oke kulanakauhale. A pau ka laua olelo ana, haawi mai la ka manu i ke aloha, a aloha aku la o v Lo Hipa iaia, a ia Lo Hipa e kau malie

ana i ka lewa a hiki i ka hora 2 o ka po mao mai la ka nhi pouli ana o ke ao; a ike poliuliu aku la kei» i ke kukui o ka hale alsP, a o ko ia nei lele mai la no ia a hiki ilalo, a mawaho o ka alii a i kaapuni ae lakeia elua puni a hoolai malie iho la keia ma ka aoao o na ipu | kukui ea, oka wa no ia i ike mai ai o j ka manu kiu o ka hale alii o ke kani »e ; la no ia e likejne ke kani a ka manu o-o ; ka nui o ka leo ; ma keia kani pinepine | ana a keia manu o ke kani no ia o na ! manu a pau. A lohe aku la oLo Hipa j ua like me ka leo o ke kai i ka wa nalu I ka owe i ka paii ka ikuwa o na manu, a j o ko Mele Kuli?ma puoho ae la no ia, i ! lohe ae ka hana e kani ana na manu, a i lele ae la kona hauli ao ka lalau aku la no ia i ka puka a uwai ae la i ke aniani iluna a kiei aku la ma ka puka aniani, a ninau aku la, heaha ka pilikia i! loaa ia kakou ma keia po ma kau ike ? | Olelo aku la ka manu kiai he lio lele j me ke kanaka maluna, olelo aku o Mele ! Kuliana, aia mahea wahi a ka inea ni-1 nau ; aia ma kahi o na ipu kukni e kau ] mai la, kahi i lewa malie ai. j Aole nae o'u ike pono i ka helehelena j oke kanaka iluna, a lohe o Mele Kuli-1 ana ala ae la oia e komo i kona kapa a ! uwai aku la i ka noho me kona lalau pu ! l aku i ka ohe naua, a nana aku la ma ka-1 I hi o ke.kukui e a mai ana, a iaia e nana | ana, ike aku la oia ika lio ame ke kanaka iluna oka lio. Ekolu minute ka ! loihi o kona nana ana a ua ike pono oia Ike ano oke kanaka. Olelo ako la oia i ka manu, he oi. keia o ke keiki kanaka maikai a nani o kona mau papalina, ua j like no ia me ke anuenue a kaua e ike aku nei iloko o ka wa ua. Olelo ae la o Mele Kuliana i ka manu kiai, mahea la kahi i hiki mai ai o j keia keiki nani a maikai, olelo aku ka i manu kiai, ma ke kukulu akau uiai pa- i ha, olelo aku o Mele Kuliana, e lele aku | oe e ninau i kona wahi i hiki maii ai a j Ime kana hana. Oka lele aku la no ia ' oka manu a kau ilnna oka ipd knkui, a knnou aku la ia Lo Hipa, a ike mai la; OLo Hipa e haawi aka ana ka manu i | ke aloha iaia, hapai ae ltt kona lima ilu-! , na a hanie iho ia ma koaa aoao. ] A ike ka manu i ke ano o kana aloha' ena mai iaia, i iho la oia iloko ona, he; aloha keia na na 1H kiekie loa, a ano ee-; hia mai la oia imua oLo Hipa, a hiki ole iaia ke ninatf aku ia Lor Hipa, eno ka ninan ole o ka mano, ualilokaninau Ika maiihini. Ow&i ka inoa o keia aopuni ? Olelo mai ka manu, o ke aupuni Uila. A owai kainoa oke alii nona ke* iaaupuni ? 0 Mele kuliana wahi aka manu. A ninau akn ia ka manu, mahea mei nei oe a owai kou makuakane a me kou makuahioe ? Olelo ako o Lo Hipa, au, no Feiekane knu me* kaekene, eno €raiatia kna makuahioe, olelo aku ia ka manu, hemamo ke oe na , Adama, ae, wahi eLo Hipa» oleio ekn 1 "

i ka manu. e i'oi oe, 110 ka mea. aole ae ia ka inamo a Adamu e komo iloko oke : aupuui lani, he mea haumia loa ia, olelo ako la oLo Hipa. aole ia he mea e haumia ai, no ka mea, ua olelo ia ma ka i moolelo o ka lani me ka honua, he hiki ke komo a launa pu, kanaailio pu, ai pu eia ka mea e haumia ai ;o ke koko o ko'u kino. ina e pepehi oukou i kekahi mamo a a knhe ke koko a kulu ; iluna o ke aupuni lani, alaila, e haumia ; ana ia aupuni, aole e ike ia kona wa e j kala ia j>i. \ A lohe ka mmn iua olelo aLo Hipa I hoi aku la ia a hiki imua o Mele Kuliui na h hai aku 1* no ka Lo Hipa mau ole- : 10, a lohe o Mele Kuliana kii aku la ia i | kana buke, a nana iho la i ka moolelo o I ka hvni loe ka honua. a olelo aku ia i ka j j manu, ua pololei ku olelo a ke keiki maj ikai ua pau ko J u kanalua. E kii oe i na kuene a me na kuke e | kuke i mea ai maikai, a lohe lakou hoi j mai oe i o'u nei. A lele aku l.i ka ma- | nu kiai e like me ke kauoha a kona HaI ku, a hoi mai la oia a hiki iinua o Mele 1 Kuliana. Olelo aku la ia ika manu, e i kii oe ik« malihini a e lawe ae ma ka j helilelua ona lumi hookipa a e kena

akuji na wahine e hoomuemae ia lakou me faa kahiko nani a e noho ae ma ka lumi hookipa a hiki aku au. A pau kana hoomaemae -ana, hoi aku la c>ia a kona rumi, a ike aku la i kana I masu, a ninau aku la, Auhea ka malihi--1 ni f Pane mai ka mann kiai, Aia no I iloko o ka rumi hookipa kahi i nanea ai j i ka nana i na kii nana e hoohui na kihi | o ke aupuni Uwila nei. | Aia nae iloko o keia v;a a Melekulio- | na e nolio ana iloko o kona rumi, hiki | mai la kona mau ukali, elinia ko lakou | nui, a kuku ana imua o Melekuliana ; a ia wa, olelo aku oia i kana Puuku, a oia hoi ka lima o ka wahine, E kii aku oe i kuu pua rose, a e lawe pu mai no me ! ke kiaha daimana, oiai aia ke ala iloko | olaila kahi i hoopohu ai. j Aia nae, ku ae la ka puuku, kii aku la i a lawe mai la, aiahoi, ku ae la o Mel<>- | kuliona iluna, a ku ae la elua ukali ma | ka aoao akau. a elua no hoi ma ka aoao hema, a o ka puuku no hoi mahope pono aku. Ia lakou nei nae e hele ana a konio I iloko o ka rumi hookipa helu 1, a wehe ! aku la i ke pani, a komo loa uku la no a i hiki raa ka rumi a Lo Hipa e noho hoo- ! makanlii mai ana. | Aia nae, ike mai la o Lo Hipa ia Me- | lekuliona mawaena o kona mau ukali, a he hoku daimana ma kona umauma, a he apo daimana ma kona puhaka, a pela no hoi ma nā lima. A iloko o ia wa. ku ae la oia iluna, a unuhi ae la i kana pahi wakawaka mailoko ae o ka wahi, a haawi aku la i kona aloha m.. ke kumu o ka pahi, a lalau mai la o Melekuliona. a paa malie iho la ma kona lima, me ka hoalu like aua o lakou a pau imua o Lo | Hipa. | A hala he mau minnte o ko laua paa j aloha aoa, hookuu ako la o Lo Hipa i | kana pahi ma ka lima o Melekuliona, a : noho iho la oia a me kona m tu ukali, a ; kuu mai la i ka pahi iluna o ke pakau- | kau, a ku mai la ka puuka o ke alii, a : kukulu mai !a i ke kiaha daimana iluna 1 o ke pakaukau, me ka pua rose ala ilo--1 ko, a wehe ae la i ke pani i hoopaaia'i, i a pii ae la kona ala a piha na rumi hooj kipa, a puka iwaho na poka aniani, \ a owiii ako la na makani ikaika o ka le- ! wa, a lilo ia i mea nui i ka manao o na Moi e uoho ana ma na welau o ka lewa a me ka honoa, a oa hooikaika kekahi poe o ka lewa a me ka honua i ka imi ana, aohe nae he loaa, no ka mea, he a)a aia iloko o ke aooli, oa kamaahaia iloko , o ka ipu palapaaa Miikkoliooa, aka, i ka )a kanaka maikai oie o Lo Hipa t ni* | pia wala mai ana no oa aia oei, a kuana , {ilnaa o ke pakankao. ,4 A ia lakou nei e loaioa ana, pane mai | o Melekoliana, Ua heia ka mano a boi | mai, a oa hai mai oia i koo moolelo ia'ii»

a no ka loaa uo p.iha o kou ino«t iaii«, aoie uo oia i hoike mui. A nn ka hiki ole no hoi ia Lo Hipa ke huna iho iaia, nolaila, i aku la oia, uia kuu inoa mua, he kauuku waii, a uia ka iua o ka inoa, he holuholona au, a ma ka hoomaopopo ana. Lv» Hipa. nolaila, ma kuu nno kanakn, he tuamo hu no ka honūa, a o Ad imu ko'u kupuna, a tea kuu ano holoholona ? he akua no au e like me oukou, ao kn lewa nei kahi e hoomoeia ai ko'u poo, a no'u no hoi ka hapauui o na uupuiu o ku lewa nei. A pau hoi ka Lo Hipa wehewehe ma ona iho, ninau aku 1» oia ia Melekmlioua. aole nae ma ke ano loaa ole o kona 'inoa iaia nei, ak;L, i uiea e kulike aii, no ka mea, u.i loaa kona iuoa iaia nei, « ua hoike mai no hoi kela. o Melekuliona ko'u inoa. A lohe o Lo Hipa i keia mau olelu, naiia ae la oia ma na pain o ka rumi,a kulou iho lu e akaaka ana, me ka ixirku, Eia no ka o oe no ka ia i moe mua ilokd o ka lawalu. i mea paina ua'u no kuu ai- 1 na awakea. maiiope iho o kuu ae ana e j lilo kuu kino nei nau Ia wa lele aku la ka manu me Lo Hipa a hiki laua ma kahi o ka rumi, kikeke aku la i ka puka o ka hale, a loho ke kiai hale, nin »u mai la, ku hai mai i ka hua, ? II ti aku la ka manu ma ka inoa

o kona Haku, Mele K.uliaua, a wehe mai la ke kiai rutui, a ike mai la i ka inanu, uinau mai la, heaha ka manao ? Oie--10 aku ka inanu, he malihini ka'u i lawe m»i nei ma ke kauoha -a ke alii Mele Kuli :na, a wehe ia aku Ia ka puka, a kahea mai la ka manu ia Lo Hipa a lele iho la.o Lo Hipa mai luna iho o koua lio, a liookomo ae la i kona lio ilokoo ka buke ani;ini, a komo aku la iloko o ka hale, a ike mii la ke kuene. oiai oia e hoouai pono ana i na noho me ka hoomaemae pu ana i ko loko o ka hale, haawi mai ia i kona aloha ia Lo Hipa ma ke kunou ana, a kukulu mai la i ka noho imua o Lo Hipa a noho iho la keia ilalo. 0 kahi manu aia oia ke olelo pu 11 ine na wahine, e i aku «na e komo i

ko lakou lole a e kahiko a maikai, a haalele aku la ka manu a hoi mai la a hiki i ka rumi hookipa kahi a ka malihiui e noho ana, a olelo aku la, e hoi ana au. Ae aku la ke keiki Lo Hipa me ka haawi aku i kona aloha ika manu ; a hoi aku la am i koua wahi mau. A i ka inanu i hiki aku ai, aia no o Melekuliana ma kona rumi komo kapa, e hoomaemaemae ana iaiaiho, no ka hele ana aku imua o Lo Hipa Mahope iho nae oka pau ana o na olelo a Lo Hipa, pane koke mai la no o Melekuliona, me ka i ana rnai, Aole he maopopo ia*u o kau mea i kamailio mai nei, nolaila, ke ninau aku nei an ia oe, Heaha kau huakai o ka hiki ana mai nei iko makou aupuni nei ? j mai la o Lo Hipa,, Ooe a me koo aupuni, ua haawi mua ia mai ia'o, a i hele mai nei au no ka hooko ana i keia manawa. I mai o Meiekoliona, He mao makahiki mamua ae nei, ua haiia mai iaia ma ka moe, aole nae ao i ike i ka hookoia ano hoi, ke lohe nei au ma fca olelo walaia ana, a o ka hooko ana, e hala hon ana paha he mau makahiki ma keia hope aku. A ina hoi ooeio ka mea i lilo ai o koo kino nei a me ke aupuni, aia ia ma ke ano hea ke komo o koo kanaloa» ma o'o nei paha, a ma o ke aupuni la no paha. £ hai mai ia'u, a e hookou koke aku no au ia oe me ke kaumaha noi o kan manao i ka hilahila. Pane aka )a o Lo Hipa, O oe e Meleknliona, na komo moa oe iloko o koo wahi eke talena, ake pai!a mao ia nei ia e koo poowai, a o ka aoponi oei, em wale iio oia ke kaalo nei ma ka nukn o knu wahi eke ialnna, a na ke a!a oka pua e kaoo nei i ke Mipuni holookoa iloko o ka eke talena. Ano ko manao kohihewa o llelelm' liona, oa makahehi laoLo Hip« l» k« alaoka poa, x>oiaiU» i mai la oia, Ina oa ioakemake oe i ke ala o ktto poa ro« »e, a pehea la e ko ai koa iini oui o keit kino nei. '~ v-

I nku o Lo llipu, E Melekulion». mai kuhihewa oe, o k6 «lii pau waie o k;iu pua, oīh ka mea i kuui ia o kuu kino o lilo nao, hoUj peiw, oini o ko kino, ua lilo mua ia'u, h oia ka'u i olelo mua ao nei, be ia oe i uioe aiua iloko 0 k« Inwalu, i hoomakūukHU ia uo ko'u HinaaWHkeu o k«ia a akahi wale nu ko'u ike una i keia piiH f a pehea oo e hilinai ai rm»luna o ia pu;» ume wale, a uianao iho oe. oia kau mauuu pakali e lilo ni kuu kino hoiookoa nau. A loho o Melekuliona 110 na olelo a Lo Hipa, kuiou iho la oi » ilalo, i i uiai la, Ke haohao nei au no knti men e oleio mai nei, no ka mea, owau nei, ua hoopaiauia au o kuu mau kiai e noim umi nei iloko o na ao eiele, a iloko iioi o ka Ua liekilLn me ka nwihi, a na lakou ka hoopaiau ana ia'u me ke keiki o ke aupnni Makeiianu, ke aupuui hoi u»na e paa ana i na eiieu o ka makani, a ua lilo au nana ma ka iakou hoopalau ana, a ke i mui nei hoi c?, ua haawi mua ia ftu e ka po a liio nau, a nolaiia, ke hooie nei au i ku hoopalau a knu man kiai, a ke ae nei au e liio kuu kino nau, na ka mea i heie mai a hiki imua o'u i keia la, a i-keia ia, e iiio ainu i wahine nau, a o oe hoi i kane na'u a inau loh aku. I mai oLo Hipa, Mamuu ae o kuu ike ana iho nei i ko kino, ua paa mua

kuii manao e lawu ia oe i-wahine im'n, aiu wale no ma ou I» ka loile nna i koia wh, noUila, e hoopokole ia ka noonoo ana raa na mea hona, a e hookoia nia na hana o keia I«t* Ia wa, kauoha koke ae la o Melekulion.i i kana mau kuene, e hoomaknukau i kekahi papuaina nui, a e lioopihaia me na mea a pau. A ike hoi ka puuku nui, na makaukau nnmeaa pau, hoi aku la oia a hai aku la ia Melekuliona. A lohe o Melekuliona, ku ae la oia iluoa, a lalau aku la i ka lima o Lo Bipa, a hele kuikui aku la a komo iloko o ka rumi aina, me ka ukaliia mai e kona puuku nui a me na haiawahine, a noho iho la maluna o nā noho i hoomakaukau ia 110 lakou. Mamua ae o ko lakon paina ana,_kau°ha ae la oia L konapuuleu, e kaheaukn i na manu a p iu e koino iloko, a e me!e mai i na mele m ūkai loa, i hoou uieūa ai ka mmao oka milihini. He manawa ole no hoi, haukawewe ana na m inu iloko. Aia nae iloko o ia manawa, ku ae hi o Melekuliona ilnim, lalnn akti la oia elua kiha, a hoopiha iho la me ka waina maikai loa, a i akn la ia Lo Hipa, Ua imaopopo anei ia oe ke ano o fretu maw ikiaha a'n e hoopiha nei ? Pane mai la 0 Lo Hipa, Ua maopopo no ia'n, ina nae e like me ka mea i maa mau ia'u ma ko'n man aupnni honna k lewa hoi, ina e pan ke paiua ana, pa kinha ae la na ! mea a pan. Pane mai o Meiekoliona, Pela no maanei, aka, o keia man kiaha nae a'n i iho nei, o kana waleno ke inn an«4keia mau kiaha «>lna. I akn o Lo Hipa, 0 kana wale no ka hoi ke inu, a heaha iho !a ka hoi ka inea e nele ai o keia poe ? Pane mai o Meieknliona, E mirnao ana ka paha oe, e inn ana kana i keia mau kiaha po ka 1 &alea, aole pela, o keia maukiaha i hoei- \ pihaia e kn nei, malaiia kana e hoohai ia ai, a liia an i wahine nan, a o oe hoi i kane na'n ; a ina hoi kakou e inn ana a pan ioa, e like ana me ka mla man o kau papaaina f alaila, na mareia kakon a pao loa me keia poe haiawahine e noho mai i»ei, oia nae paiia, i hookahi oe i leh?hu makon. He mea haohao loa keia ?a Lo f no ka mea, na lohe oia, aia imua o ke KUhnnapnie e mareia ai, a o keia hoi, | imna ka ona kiaha e mareia ai ai, ooia- | ln, olelo akn la oia, He kuhihewa ko'n, m* knu manao, e like la me ka mareaa . ana o ko'u aupnui, a ina ma keia amo p kanaeliloai i min pnnwai hookahi, t aiaila, ke manao nei ao ; aole e maa ko ka«ia noho pa ana,a naoi loa akn * kā ponooko kaua nolioana ibo mamu- I * >li o na makemake « kana, ] *: ■ i