Ka Nupepa Kuokoa, Volume XIII, Number 3, 17 January 1874 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

KA NUPEPA KUOKOA, ME KE AU OKOA I HUIIA

 

MA KE KAUOHA.

 

Ua hookohuia aku o Chas. Titcomb i keia la i Komisina no na Ala Liilii a me na Pono Wai no ka Apana o Hanalei, mokupuni o Kauai.  Eia iho ka Papa i keia wa, o A Wilcox, Z. Seta a me C Titcomb.  EDWIN O. HALL

Kuhina Kalaiaina

Keena Kalaiaina, Ian 13, 1874.  633

 

KE konoia aku nei na Luna Nana Koho Balota, e hoomaopopo i ka olelo hooholo a ka Lunakanawai o ka Aha Kiekie, i 1862, aole wale no i ka poe i hookaa i na auhau mamua iho o ka la 1 o Ianuari, e loaa ai na palapala kupono i ke koho balota.  O na inoa o ka poe i hookaa i ko lakou mau auhau mahope iho o ka la 1 o Ianuari, e pakuiia aku lakou me ka poe i loaa mua ka mana koho mai na Luna Nana Koho Balota mai, ma na wa wale no a ka Papa e noho ai.  O keia mau noho ana, he elua wale no : o ka mua, aole e noho mamua iho o ka la 12 o Ianuari. a o ka hope, aole hoi e lohi loa a mahope o ka la 22 o Ianuari – mahope iho oia wa, aohe papa inoa e pakui hou ia aku, i ka papa inoa o ka poe kupono i loaa mamua.  E hoolaha pono ia na inoa o ka poe koho. mamuli o ka hoolaha a lakou ma ka papa inoa hua palapala pi-a-pa. a papai aku ma kahi o ke koho balota a ma na wahi akea e ae paha o ka apana.  Ma ka ho-o ana i ka balota. aole loa e ae la kekahi e koho, ina aole kona inoa ma ka papa inoa o ka poe kupono i ke koho, aia wale no a loaa kona inoa ma ka papa inoa me ka hoike pu mai hoi i ka palapala hookaa auhau i kakauia me na huaolelo, kupono i ke koho balota.  A F JUDD, Loio Kuhina.

Hale Hookolokolo. Ian 12, 1874.  633

 

KE HAIIA akua nei ka lohe, ua hookaawaleia ka Halekuai ma Kalaupapa, mokupuni o Molokai i wahi e hookomo ai na balota koho Lunamakaainana no keia Kau Ahaolelo ae no ia apana.  EDWIN O HALL,

Kuhina Kalaiaina.

Keena Kalaiaina, Ian 3, 1874.  632 3ts

 

E IKEIA auanei ke nanaia malalo iho nei, ua hoonoho ke Kiaaina o Maui. i mau Luna Pa Holoholona Aea.

C K Kapule...................no Hamakuapoko, Maui,

Waha.................................Honomaele, Hana “

Solomona...........................Keanae Koolau “

W H Kahanuala..................Palauea Honuaula “

e like me ka Pauku 232 o ke Kanawai Kivila o ko Hawaii Pae Aina.  P NAHAOLELUA, Kiaaina o Maui.

Lahaina, Maui, Dec 20, 1873.  631 3ts 633

 

AINA HOOILINA OLE – No ka mea, ua manaoia, ua make hooilina ole, me ke koe ole hoi o kekahi pili kana hoahanu o MAHU, ka mea i haawiia kekahi mooaina ma Pepeiao, ili o Kaluaopalena, Kalihi, Oahu, ma ka Palapala Sila Nui, Helu 1260, (keleana Helu 2596) nona na eka 1 ½ ; nolaila, ke kaheaia aku nei na mea a pau i pili i ua Mahu nei, e hoike mai ma ke Keena Kalaiaina, iloko o na mahina ekolu, i ko lakou pili ia Mahu, a ina i hiki ole mai na hooilina, e hoi hou keia mooaina i ke Aupuni, ka mea nona ka ili o Kaluaopalena, e hoopuni ana i keia kuleana. e like me ke Kanawai o ka la 6 o Iulai M. H. 1866, ma na aoao 8 a me 9.  EDWIN O. HALL, Kuhina Kalaiaina.

Honolulu , Dec 24, 1873.  630 4ts 633

 

HE KAHEA I KA POE ALOHA. – Ua nele ka Malemai Lepera ma Molokai, i na apana lole lilina kahiko, a apana keokeo e ae paha, no ka wahi ana i na palapu, nolaila, o ka mea lole nahaehae o ia ano, e oluolu lakou e aloha i kapoe i hoopilikia ia, ma ka waiho ana ae ia mau apana lole nahaehae ma kahi o Mr. S G Wilder, ka mea nana e hoouna aku i kahi e waihoia’i.  EDWIN O. HALL,

Kuhina Kalaiaina.

Honolulu , Dec 1, 1873.  627

 

NO KA BAKA. – I mea e maopopo ai ka palapala hoolaha no ka Baka, ke hoakaka nei, aole kuai ke Aupuni ka baka a kanaka ; aka, i mea e hiki mai ai ka mea ike ka hana ana o ka baka ma kekahi hana okoa, i ike ole ia maanei, oia hoi e like me ka hana ana o kahi haole o “Culp,” ma Kaleponi, nolaila ka haawi ana o na dala i hoopukaia ma nanupepa.  E. O. HALL, Kuhina Kalaiaina.

Oihana Kalaiaina, Augate 8, 1873.

 

NO KA MEA, ua hiki mai na hoopii ana he lehulehu i keia Keena, no ka hana ino ia o na Kiowai Mapuna o Kunawai, Kumuhane a me Kalaupalolo, e ka poe anau, a holoi ma ua mau kiowai ia, a me ka hookuu wale ana i na lio a me na puaa e naku iloko o na auwai e kahe ana ia wai, a oiai he wai einu ia no ka poe  e noho kokoke ana malaila ; Nolaila, ke hoolahaia aku nei, oia mau hana, mamuli o ka haukae ana a na holoholona malaila, ua papa loa ia, a o na uhai ana i na rula e pili ana i keia hoolaha, e hoopilia no ia e like me ke Kanawai.  EDWIN O. HALL,

Kuhina Kalaiaina.

Keena Kalaiaina, Oct. 17, 1873.  620

 

HOOLAHA. – Ke papa loa ia aku nei na mea a pau, aole e hele wle maluna o na Aina Aupuni o keia Aupuni me ka mana ole, e oki i na laau, wahie a hana ino e ae maluna o ia mau aina i ko lakou mau mea ulu.

EDWIN O. HALL, Kuhina Kalaiaina.

Honolulu , Sept. 22, 1873.  617

 

KE HAIIA aku nei ka lohe i na kanaka a pau i loaa ole ka lepera, mai keia la aku a mahope aku nei, ua hookaawale  loa ia na aina o Kalaupapa, Waikolu, a me Kalawao, ma ka aoao makani o Molokai, e ka “Papa Ola,” i wahi o noho kaawale ai no na mai lepera ; a ua kapu loa na mea e ae a pau aole e hele aku, a o na moku a pau, na waapa a me na waa ke papala aku nei, aole e ku a pae ma ia mau wahi, aia wale no a ae aku ka Papa Ola ; ua hookapu pu ia no hoi ke alanui e moe ia maluna o ua mau aina la, a ua papa ikaika loa ia no hoi na kanaka a pau, aole e hele malaila me ka ae ole o ka Papa Ole a o kona agena paha.  Ke konoia aku nei no hoi ka lehulehu, e nana i ka Pauku 5, A, o ka Mokuna xxxiii o na Kanawai 0 1879, penei :

 

PAUKU 5 (A.)  Aole no e aela kekahi mea i loaa ole ia ia ka mai lepera, ke hele aku a e noho paha maluna o kekahi aina, wahi, a iloko paha o kekahi pa i hookaawaleia e ka Papa Ola, no ka hookaawale aua a me ka hoomalu ana i ka poe mai lepera, ke ole e loaa mua ia ia ka palapala ae a ka Peresidena o ka Papa Ola, a i ole ia o kekahi luna i hookohuia e ka Papa Ola ; a ina i loaa kekahi kanaka maluna o ka aina, wahi a pa paha i olelo mua ia, me ka palapala ae ole, ina i ku ka hewa iaia imua o kekahi Lunakanawai Hoomalu a Apana paha, e hoopaiia i ka uku aole e emi mai malalo o na dala he umi, aole hoi e oi aku i na dala he hookahi haneri no keia p me keia hewa ; a i uku ole i ke dala, alaila, e hoopaahaoia ma ka hana oolea a kaa ka uku hoopai a me na koina o ka Aha.

 

E hookoia ke kuhikuhi maluna ae me ka ikaika mai keia la a mahope aku nei.

 

Ma ke kauoha a ka Papa Ola.  CHAS. T. GULICK,

Kakauolelo Papa Ola.

Keena Kalaiaina, Iune 18, 1873.

 

O KE KOHO BALOTA ana no na Lunamakaainana no keia Kau Ahaolelo ae o hiki mai, e malamaia no ma na Apana koho Balota lehulehu a puni ke Aupuni, ma ka Poakahi mua o Feberuari e hiki mai ana.  Eia malalo iho na wahi i hookaawaleia no na koho balota ana :

 

HAWAII .

 

Apana o HIlo – Hale Hookolokolo ma Hilo, Halekula ma Onomea.

Apana o Hamakua – Hale Hookolokolo ma Waipio a me ka Hale Kula ma Honokaa.

Apana o Kohala – Hale Hookolokolo ma Waimea, a ma ka Hale Hookolokolo ma Kohala Akau.

Apana o Kona Akau – Hale Kula ma Kailua.

Apana o Kona Hema – Hale Kula ma Honaunau.

Apana o Kau – Hale Hookalokolo ma Waiohinu.

Apana o Puna – Hale Kula ma Halepuaa.

 

MAUI .

 

Apana o Lahaina – Hale Hookolokolo o Lahaina.

Apana o Kaanapali – Hale Kula ma Honolua.

Apana o Wailuku – Hale Hookolokolo o Wailuku a ma ka HAle Kula ma Ulupalakua.

Apana o Makawao – Hale Hookolokolo o Makawao.

Apana o Hana – Hale Hookolokolo Hana ; Halekula ma Keanae.

Apana o MOLOKAI & LANAI – Hale Hookolokolo hou ma Pukoo, Hale Kula ma Kaohai, Lanai.

 

OAHU .

 

Apana o Kona – Hale Hookolokolo o Honolulu, ma na puka mua a mahope.

Apana o Ewa & Waianae – Hale Kula Waiawa, Halekula Waianae.

Apana o Waialua – Hale Kula Waialua.

Apana o Koolauloa – Halekula Hauula.

Apana o Koolaupoko – Hale Hookolokolo Kaneohe.

 

KAUAI .

 

Apana o Waimea, Halekula Waimea ; Halekula Niihau.

Apana o Puna – Halekula Lihue ; Halekula Koloa.

Apana o Hanalei – Hale Hookolokolo Hanalei ; Halekula Anahola.

EDWIN O. HALL, Kuhina Kalaiaina.

Keena Kalaiaina, Dec. 17, 1873.  629

 

UA HOOKOHUIA ka poe na inoa malalo iho, i mau Lala no na Papa Hoopii Auhau, o na Apana o keia mau Mokupuni, e ia :

 

HAWAII .

 

Hilo .................L. Severance,  K. Pahio.

Hamakua.........Isaac Maui,  J. Bicknell.

S. Kohala .........S. H. Mahuka,  Z. Pakiki.

N. Kohala .........S. C. Luhiau,  Geo. Holmes.

N. Kona ...........G. P. Kaonohimaka,  Henry Weeks.

S. Kona ............H. N. Greenwell,  Papaula.

Kau..................J. Kauhane,  C. E. Richardson.

Puna..................J. W. Kumuhoa,  J. Ellis, Kelia Naeole.

 

MAUI .

Lahaina...........J. O. Kawehe,  D. Mamaki.

Wailuku...........J. Kahula,  J. Kamakele.

Makawao...........G. S. Kalama,  J. Pilipili.

Hana...............A. P. Waahia,  P. Kauimakaole.

MOLOKAI ...........E. H. Rogers,  D. W. Kaiue.

LANAI ..............J. Naliikipi,  Kealakea.

 

OAHU .

Honolulu ...........J. I. Dowsett,  W. L. Moehonua.

Ewa & Waianae..J. H. Coney,  J. Kahauolona.

Waialua..........S. N. Emerson,  J. Amara.

Koolauloa.........F. A. Mitchell,  S. M. Naukana.

Koolaupoko........M. Rose,  J. K. Wilder.

 

KAUAI .

Waimea............J. Kamalinui,  G. B. Rowell.

Koloa................Maioho,  J. H. Wright.

Lihue................G. N. Wilcox,  W. H. Rice, Pikao.

Anahola............A. Kaia.

Hanalei.............Z. Seka,  J. Ross.

ROBT. STIRLING, Kuhina Waiwai.

Oihana Waiwai, Nov 17, 1873.  624

 

E HAAWIIA ANA I MAKANA HE HOOKAHI TAUSANI DALA i kekahi hui a kanaka paha, oia hoi ka mea mua e hoomaemae maikai ai  ma ka mea hana a “Culp,” i na lau paka maoli i hoouluia ma Hawaii nei, a lawe aku i waho o ka aina i na paona he iwakalua tausani (20,000 ;) me ka hoomaopopo nae, o ka poe e ako ana i keia makana, e hoike e mai lakou i ke Kuhina Kalaiaina mamua ae o ka la 1 o Maraki 1874.  EDWIN O. HALL,

Kuhina Kalaiaina.

Honolulu , Mei 26, 1873.

 

Heaha ka mea i like ai o na Kamalii hanai iho nei a M, Kekuanaoa me ka papale koa ke kalai ? No ka mea, ua kapaia lakou he mahiole. “Kalali kalali ko mahiole.”

 

E NANA MAI!

-NO KA-

Makana Hou o ka Makahiki 1874!

 

KE hoomakaukau nei makou i makana nani loa, e haawi wale ia aku ana i ka poe lawe Kuokoa, i hookaa kuike mai i ka uku pepa

 

ELUA DALA ($2.00) WALE NO.

E like pu ana no ka nui o ka pepa makana, me ka mea i hoopuka a i ka makahiki e pau nei, oia he hapalua aoao o ke Kuokoa, me ke komo pu o ka Alemanaka, a me ke Kii o

 

Ka Moiwahine Emma Kaleleonalani,

me kekahi mau kii nani e ae e hoohiehie ana, i paiia me na wai hooluu like ole.  O keia makana kilohana o ka nani, e haawi wale ia ana no lakou i ka poe hookaa mua i ka uku nupepa no ka 1874 i kinohi.

 

Ke papa loa ia aku nei na Luna aole e haawi i ka pepa ke ole e kaa mua mai ka uku no na malama pua eono, a i ole no ka makahiki okoa paha.

 

Ka Nupepa Kuokoa

-ME-

Ke Au Okoa

I HUIIA.

Published every Saturday, $2 a year.

 

HONOLULU , IANUARI 17, 1874.

 

I KELA POAKAHI IHO NEI, ua haalele ke Kilauea ia Honolulu nei, a holo aku i Kailua, me ka manao e hoihoi mai i ke ‘Lii ka Moi.  Aka, i ke ku ana aku o ka mokuahi aole ke Kauka o ka Moi maluna ona, nolaila. ua kena mai ka Moi me ka hikiwawe i ke Kilauea e kii hou mai i kona Kauka lapaau a me Mr. Holo me ka houna pu mai i Kona Puuku.  Ua holo aku laua i kakahiaka Poaha iho nei.  Ina he hiki i ka Moi ke hele, e hoi mai ana oia ma ka mokuahi i keia la.  Aole makou i lohe pono i kona Nawaliwali, aka, ua lohe wale makou, ua loaa hou oia i ke anu.  Ke lana nei ko makou manao, e ola ae ana ia wahi mai a e noho hou a loihi na makahiki.  Ke kono ia aku nei no hoi na pule a ka poe pono, e haliu aku nona.

 

O ke koho ana i na Lunamakaainana

 

E hiki mai ana ia ma ka Poakahi mua o Feberuari, oia hoi he elua pule i koe mai keia Poakahi aku, a e like no me ka makou i hai mua aku ai, me he mea la e ikaika ana ke a umeume.  Ma kekahi manao o ka pepa o keia la, e ikeia’i na poe e manao nei e holo balota Lunamakaainana ma kela a ma keia apana koho.  Aole nae lakou ka pau loa ana o ka poe holo balota, aka, o lakou nae ka poe i kaulana mai, o ka poe ikaika ia, a i manao nui ia hoi e ka lehulehu o na apana pakahi iho o lakou.  Ma na apana koho mawaho aku nei, ma kahi he hookahi wale no elele e komo mai ana, ma ka elima a i ka iwakalua poe holo.  O ka nui o na balota i paiia ma ke Keena o ke Kuokoa a hiki i ka Poakolu iho nei, ua hiki aku no ia i ka 30,600, a me he mea la, pela no hoi paha ma kahi hale pai opu punalua ae nei.  O ka nui o ka poe kupono i ke koho balota o ke aupuni holookoa, ua emi iho noia malalo o ka umi tausani.  Ma na apana i paluaia a oi aku paha ka heluna o na lunamakaainana i ka akahi, aole e pono e hoole i ko ka haole komo ana ma ka hapalua oia paa.  E ike na kanaka naanao a pau, oia maoli ke Kaulike.

 

E like me ka rula i kukuluia ma na aupuni Moi Kumukanawai, pela no makou e hoole paakiki aku nei i ka pono ole ke komo mai na luna aupuni.  O ka makou e kapa nei he luna aupuni, o lakou ka poe e ukuia nei e ka waihona o ke aupuni.  No ka mea, he mea maopopo ole ke kuokoa o kekahi luna aupuni mai ka aoao mai o na kuhina ke noho oia he lunamakaainana iloko o ka Ahaolelo.  Aole loa hoi he pono e kohoia ona lunakanawai apana a lunakanawai e ae paha i ona elele no na makaainana ; aole no ke kumu wale no maluna, aka, no kona kue kumukanawai maoli o ka noho ana mai e kau kanawai iloko o ka Hale Ahaolelo.  Aole loa no hoi he hana naauao maoli ke koho ana mai i ke kahunapule, no ka mea, he hana lani kana, a mai noho kakou a hoohui i kona hana lani me ko ka honua nei.

 

Ia makou e ae aku nei i ka hookaawale ana aku i na papa inoa kanaka maluna ae nei, nolaila, ua hoemiia na poe holo balota Lunamakaainana a maluna wale no o ka poe kuokoa mawaho ae, no lakou na noonoo i hiki ole i na apuhi ke hoohuliia, a malianae paha ma kekahi mau apana, he poe kupono ole ke komo mai’na, aka, he makemake nae makou e ike aku i na kanaka naauao uuku e kohoia mai ana, ina he poe hoopono a makaukau lakou e ku kaokoa ma na ninau a pau e hoopilikia mai ana i ko ka lehulehu mau pono, ua oi ae ia mamua o ka na Kuhina mau milimili i hoomomoae ai, a he huki wale mai no.

 

Ke kahea aku nei makou i ka poe koho balota i ka hoolaha a ka Loio Kuhina malalo o ke poo “Ma ke Kauoha,” e hoike’na, o ka poe a pau i hookaa i ko lakou auhau mamua iho o ka la 22 o Ianuari, e ae ia no lakou a pau e koho balota ; ma kekahi mau apana nae.ua ae ia lakou e hookaa i ko lakou mau auhau mamua iho o ka la koho lunamakaainana, e koho.  He hooholo kua ana ia i ke kanawai, aka, he mau kuhihewa paha ia i kahi wa.

 

I ka poe koho Balota.

 

Ua ikeia ma na olelo nupepa a me na mea mai i loheia e makou, he makemake ole ka poe koho e nui loa ka poe holo balota Lunamakaainana.  Malia paha, aole oukou i ike i ka hopena e hiki mai ana.  Ina pela e wehewehe kakou penei.  Ina he apana elua haneri wale no poe kupono i ke koho, a o A. E. I. O. a me U nae ka poe holo balota Lunamakaainana, a e hookomoia paha na balota penei : A, he 50 balota ; E, 45: I, 43 ; O, 35 ; U, 27 ; alaila, ua maopopo, ua kohoia o A, aka, malia paha aole oukou i makemake ia A, e like me ko oukou makemake ia E, aka, ua maopopo nae ua hoka oukou, eia ke kumu, ua koho mahele oukou i o a ianei.  Malia paha, o olelo mai ka poe i koho ia U, ua koho makou iaia no ka mea, ua kauohaia makou e koho pela.  Aka, ina nae i koho kela poe 27 i lilo ai ia U, ia E, ina la ua komo oia.  Nolaila, ma ka mahele ana i ke koho i o a ianei, ke hopohopo nei makou, e loaa ana ia oukou kekahi mau luna makaainana a oukou i makemake ole ai.  Aka, o ko oukou hui ana e koho i ke kanaka maikai hookahi, lawe i kona balota a koho iaia, e eo auanei ia oukou.

 

Eia kekahi, mai hoolohe i ke alakai a ka poe e makemake ana e kipaku i na haole mai keia aupuni aku, malia ke hoolala nei lakou i na kahua o ke aupuni a oukou e makemake ole ai.  E hoomanao oukou, o ka paa o ke aupuni aia no ia maluna o oukou e na makaainana, nolaila, e hooholo lokahi oukou i ka oukou balota i makemake ai e komo i ka Hale Ahaolelo.

 

E kupaa malalo o ke Kumukanawai a me na kanawai o ko kakou aupuni, alaila aole kakou e hopohopo.

 

Ina e ohiohi mai ana ka waha o kahi poe e ake ana e holo balota lunamakaainana ea, e hoomanao oukou, he mau olelo makani wale no ka lakou, e hoomalimali mai ana e ake o ke komo.

 

Ina he poe hana hewa a i ole, hoalaala manao hoohaunaele paha ma ke kamailio ana e wiwo ole mai ana i ka hana kolohe a haihai kanawai o ka aina, e pono e haawi ia lakou i na mana aupuni kupono, a na ko kakou mau Aha hookolokolo e hana ia lakou, a haawi aku i na hoopai e like me ko ke kanawai makemake.

 

E like me ka loihi o ko kakou malama ana i ke kanawai, pela no na lahui a me na aupuni e ae e ike mai ai ia kakou, he aupuni a he lahui Kuokoa.

 

Mai hoolahe i ka olelo mai a kekahi ina e koho ia i ka Ahaolelo a hooko ole i ka makemake o na makaainana, e hele aku e hahau i na laau a e nou i na pohaku i mea e hookoia ai na manao, no ka mea, he ano hoohaunaele kaua kuloko maoli kona ano.

 

A i ka wa e hana io ia ai ia mau mea, alaila, e komo mai auanei na aupuni e ae a malama i ko lakou mau makaainana ponoi iho, e like me ko lakou ike he pono.  He wahi aupuni uuku kakou a he wahi lahui nawaliwali ; aka, e like me ka loihi a kakou e mahalo aku ai i na kanawai a me ka noho ana maluhia, alaila ua ikaika kakou e like me ka ikaika o na lahui e ae.

 

E hoomanao oukou, o ko oukou mau balota, oia no ka Mana, a e kau aku oukou ke kumukuai, e like ma ka hoike maluna ae.

 

Ka Mokuahi mua o ka Laina Hou

 

Ua kalewa mai ma ke ahiahi o ka Poakahi aku nei ma ka nuku o Mamala, ka mokuahi mua o ka laina hou, Makareta iloko o na la he 23 ½ mai Kikane mai ma ke ala ae o Kanadavu.  He mokuahi keia i kapiliia i ka 1872 no ka haole no nona ka inoa e paa la i ka moku, a oia no kekahi o na moku ano hou.  Ua kapili hou ia no hoi ke kokoolua o ka moku o Kikado ka inoa, no keia haole.  Ua holo iho nei keia moku mawaena o Kina a me Kapalakiko a hiki wale i ka wa i hoolimalimaia aku nei.  He moku lawe ukana ti lau keia i kapiliia ai.

 

O ka loa o keia mokuahi, he 350 kapuai, kona nui he 1,413 mau tona, a o ka ikaika o kona enegini mahu, ua like me ka ikaika o na lio he 320 i huiia.  O kona holo i ka hora hookahi, he 11 mau mile, a eha ona mau kia.

 

Ua haalele oia ia Kikane ma ka la 20 o Dec., a kapalulu ae la i Kanadavu, Fiji, ma ka la 29-Haalele no ia laila i ka hora 5 ahiahi a holo mai nei.

 

O ka nui o na ohua ma keia huakai mua mai nei, he 75, ke hui pu ia ka 26 ohua o hope Mailoko mai o keia poe, he eono no Honolulu nei.

 

Ka Emepera Uilama.

 

Ua hoike mai ka lono waea olelo, ma ka la 21 o Dekemaba, ua loaa ka Emepera o Geremania i ka mai kuhewa, a ua lilo i mea kaumaha nuiia.  Ua hoike pinepineia mai mamua iho nei kona hookaawili mau ia ana e ka mai, a ma ka nana ana aku i kona kahiko, ua 77 ona mau makahiki, nolaila, aole paha he mea ia e uluku loa ia ai, oiai ua o-o pono kona mau la.  Ua hanauia oia i ka la 22 o Maraki 1797, a ua noho alii ma ke kalaunu o Perusia i kala 18, 1861.  Mai ia wa mai, na pii ae kona Emepire a oia kekahi o na Emepire mana loa o Europa, aohe mea e kanaluaia ai me kona noho mau ana e nui loa ae ai kona aupuni ma ka mana.  Mawaena iho o kona lahui, ua lilo i mea e hoomana ia ai no kona nui makemake loa ia, a o kona inoa ua ikeia e ke ao palahalaha ; a ma kona wahi i ikeia ai, ua mahalo wale ia no.  E ola loihi hou aku oia.

 

He Hawaii aia i Amerika Hui !

Aohe makemake Hoohui Aina o

Amerika !

He Palapala Ano Nui !

 

(Koena mai kela pule mai.)

 

Eia ke kume, aohe makemake o ka lahui Amerika e hookauliilii hou aku i ka lahui i o ianei.  Aohe i piha ka aina, a o ka nana mua ka lakou hana i ka lilo o kekahi hana, mamua o ka lawe hoohana ana aku.  O ka lakou ninau mua, E pomaikai ana anei kakou ke hoohui mai o Sana Dominigo me kakou ?  A no ka mea no hoi, ua ike lakou, he nui ka lilo o ka malama ana aku ia lakou, mamua o kahi loaa mai ia aina mai  Nolaila, olelo lakou a pau, “mai ae aku kakou e hoohui mai ia aina me kakou !”  Pela no o Hawaii.  Ina e hele mai ana kekahi Elele o Hawaii, a kikeke ma ka puka o ka Ahaolelo o Amerika, a noi aku, “mai Hawaii mai nei au, ua hele makou a ilihune, a nawaliwali, e oluolu mai oukou ia makou e hoohui aku ?”  E pane mai auanei ka Ahaolelo a me ka lahui, “E oi aku ana anei ko makou pomaikai, a e nui aku ana paha ko makou mau lilo ?  E pane mai no auanei lakou i ka Elele a ka lahui Hawaii, e ku ana ma ka puka.  Ua minamina makou ia oukou, no ko oukou ilihune a nawaliwali, aka, aole o makou makemake e hoohui mai ia oukou me makou, no ka mea, e nui auanei ko makou mau lilo i ka malama ana aku ia oukou.  Nolaila, e ike ia auanei ko kakou naaupo i ka makau wale aku no ia Amerika, me ke koho hewa o ka manao, e alapoho ia ana o Hawaii ; a ina no e noi mai ana o Hawaii e hoohui, a he oi loa aku o ka hoole ia, no ka mea, ua lohe nuiia manei, aohe makemake o ka lahui Hawaii e hoohui mai me Amerika Huipuia.  E oi loa aku ana ke poho o Amerika, ke hoohuiia mai o Hawaii, no ka mea, o na auhau keia, e hoohaahaa loa ia iho ana a like pu me koonei, a e nui ana na puu dala e hoolilo ai no ke kapili ana i mau papu a me ka hoonoho ana i na koa i poe malama ia lakou, ka uku ana i na luna aupuni a me na hana e ae.  Nolaila, ina e lohe ana oukou i na olelo hoonuinui a kekahi poe e kamailio ana no ka poino ke hoohui aupuni, he pono e akaaka henehene aku ia lakou, no ka mea, he makani wale no ia mau kamailio ana.  Oia mau ninau elua, he mea wale no ia i okomoia mai i mea e kuhauia ai ke kuikahi panai like.  Ua ike au i ka oiaio o ka’u mea e kamailo nei, no ka mea, ua kukakuka nui aku au i keia kumumanao i kekahi poe e aku a lehulehu, ua heluhelu i na nupepa a ua maopopo maloko mai o lakou, na manao o ka heluna nui o ka poe a’u i kamailio pu ole ai, mawaho ae o keia  Ua ike maopopo au i ka mana o keia lahui, a ua like me ka’u mea i hoike ae la maluna.  Ua ike no hoi au i kekahi poe e olelo ana, “E ae aku kakou ia Hawaii, e hoohui mai,” me ka olelo pu, “E kaili mai kakou ia Cuba a me Canada a me Enelani a me Europa holookoa a pua !” a e “huro kakou e kamaii !  E hoohui mai kakou i ke ao holookoa a lilo i hookahi wale no Amerika Huipuia !”  Aka, aole oukou e manaoio naaupo aku ana ia ano olelo, a manao kuhihewa paha, oia ka olelo a ka hapanui o keia lahui, a o lakou la ka mea nui o ka noho hoomalu ana o keia aina:

 

Ano koke no, he hewa mainoino kai hoopaiia maluna o na Amerika ma Cuba, a pela ma ke ao nei a puni.  O Cuba, ua oi aku ko Amerika pomaikai iaia, a ua oi aku ka nui o ka poe e makemake ana e hoohui mai ia Cuba me Amerika Huipuia, mamua ae o na aina e ae o ke ao nei, aka, na ka nui o ka pioloke a me ka pilikia, malia o leleia mai o Cuba, ke olelo mai nei ka poe naauao, “E akehele, ua oi aku ko kakou pomaikai ia Cuba, aka mai kaili hewa wale mai kakou, a nolaila he pono ia kakou e noonoo mua mamua o ka lawe ana mai, malia paha o oi loa aku ka hewa mamua o ka maikai.”  No ia mea, ke hoao nei lakou e hoopau i ka pilikia mawaho ae o ke kaua, a aoloe hoi make ake aku e komo mai o Cuba iloko o ka noho ana ohana o na mokuaina hui.  Ano, i ko’u ike paka ana i na mea a pau, ke manao nei au he hana pono anei ke hoalaala i na manao ino a huhu, no ka mea, ke olelo nei kehi poe, “Ua makemake o Amerika Huipuiae hoohui mai ia Hawaii ?”

 

Aka, aia no he manao anao hou i hoikeikeia ma Honolulu, i kekahi mau malama aenei i hala, a ua mamao loa aku ka hahana a me ke kaumaha mamua o na mea a pau, a he mea paakiki ke kaua ana aku.  Ua hiki ia kakou ke hakaka aku he kino a ke kino, kamailio aku ia lakou a hoolohe aku i ka lakou kamailio mai, aka, aole e hiki ia kakou ke hakaka aku me ke akua lapu, aole e hiki ia kakou ke oki aku i ke akaku, ke kii o ke ao kalelewa, a i ole o ke ao lahilahi paha.  O keia akaku, oia no ka manao lili mawaena o na kanaka o kuu aina hanau a me na haole.  O kekahi poe mea kakau o Honolulu, ua kokua lakou e like me ka poe i puka mai, mai ka hana aila ana ia, e a ana ke ahi, nana e holapu aku i na mea a pau mamua ona, a o kekahi poe hoi, aole lakou i pakui aku e kokua i ka a ana o keia manao ino.  Ke manao nei au ua hooikaika kekahi poe e ae a pawela, a ano weliweli.  Aka, oiai o keia manao, ua like ia me ke diabolo a me ke akaku, aole au e kukulu manao ana malaila, aka e hoao a hoomalielie aku.  Ua ike no au, ua hookumuia, aka, ua nehe ole nae, no ka mea, he kukaikahi ko’u lohe i ka oleloia.  Eia wale no ka’u e olelo aku, aole hoi au e ku palaualelo wale aku e nana, oiai na haole e hana oolea ana a pii ae ko lakou waiwai, aka e noho pono ka lahui, hana hookanaka, e noho kuoo, haalele loa i na mea ona a me na ino o ia papa, e hookomo i ka manaoio hana a me ka hoomanawanui, a e noonoo no ka holomua.  O ka mana a me ka manao hilinaiia o ka haole, mai makau, no ka mea, e oi ae ana ko ka lahui makemake ia mea.

 

Aka, e hooki au a e kalokalo aku, aloha (adieu).  Ke hoomanao mau nei au ia Hawaii, o ko’u home ia, oia ka oi o na aina nani a ka la i hohola piha ai i kona malamalama ; he aina o na mea a pau e pono ai ke hoomaikai aku, a nona hoi ka mana hilinai maikaiia e hohola aku ma ka loa a me ka laula o ka Pakupika kai lana malie, ina e hoopaa ana ka lahui pela.  Ke aui aku nei na lahui a pau a nana ia Hawaii, oia ka aina nona na paia pouliuli i komo loa ia e ka malamalama – ke puhee la ka naaupo imua o ka hoonaauaoia, a hiki i ka wa o ka hooko pololei aua a nee ke kanawai e malamaia ai, alaila, aole e kapa hou ia he haumana, e ao aku ai i ke ao holookoa.  O e Hawaii e ! e kapae ae ana anei oe i keia moolelo aiai ou, a hoihoi hou mai i ka makapo o ke au kahiko ? Aole loa au e manaoio aku ana.  E ae mai ke Akua o na lahuikanaka a me ka mana e kiai a malama me ka hilinai i ko kakou huaolelo kumu, “UA MAU KE EA O KA AINA I KA PONO !”  Me ke aloha pau ole

WILE R. KAKELA.

 

Na Lunamakaainana e hana balota ana no ke kau koho balota o 1874.

 

Ke hoopuka nei makou ma keia helu o ka kakou pepa, i ka papa inoa o na Elele e holo balota ana e lilo i mau Lunamakaainana no na apana a pau mai Hawaii a Niihau, me ko Honolulu nei.  O na balota ano kaulana a ike nui wale ia no mawaena o na Apana iho ka makou e hoikeike aku nei, a me ka lakou mau ano oihana, oia iho nei:

 

Honolulu .

J Kahai – Luna Kepa kanaka.

Z Poli – Hope Lunakula.

W C Jones, Aito – He paa kanawai.

Hale L Sheldon – Lunahoopono nupepa.

 

Keo Kaaka – Imi Buke Waiwai Aie.

W L Moehonua – He loaa nona iho.

Z Poli – (ua ike muaia,)

A Kalauli – Kumukula.

 

J Kahai – ua (ua ike muaia.)

E Mikalemi – He mahiai.

J Kakina – He loaa nona, a he lawaia.

D Kahanu – Ke kuai awa.

 

Koolaupoko Oahu.

J. P Kamai – Luna Makai.

C. H. Judd, (Kale Kauka,) L. Helu.

 

Koolauloa.

J L Naili – Aohe maopopo ka hana.

J Kupau – Loio

W C Lane – Ohi Auhau.

 

Waialua.

N J Kaiaikawaha – Hope Lu. Alanui no Ewa me Waialua.

S M Naukana  Kumukula, a he loio.

J N Paikulu – he Kahunapule.

Z Y Squires – Mahiai.

 

Ewa me Waianae.

J Komoikeuehu – he Loio.

Pinehasa Wood – Kuai io bipi.

S W Mahelona – Loio.

 

Hanalei me Anahola.

H J Wana – he loio.

D Kaukaha – he loio.

G B Palohau – heaha la ?

 

Lihue me Koloa.

W H Rice – He mea ona mahiko.

F Koakanu – He hii buke kanawai.

G W Lilikalani – he Lunakanawai.

 

Waimea me Niihau.

S B Dole – he Loio.

J Kauai – Lunakanawai.

 

Molokai me Lanai.

D W Kaiue – Loio.

J Kaluaipihaole – He ona halekuai.

J W Kalua – he Kahunalapaau.

S Kupihea – kahu pai na na lepera.

Nazareta – he maauauwa poi.

 

Lahaina – Maui.

F W Hutchinson – Kauka Aupuni

L Aholo – L. Auhau a kakauol  Aupuni.

L. Keliipio – Loio.

E Preston – Loio.

 

Kaanapali.

Adamu J Kaukau – Kauo wahie.

D Hale Kaia liilii – he piepiele.

D M Kalama – kalewa pai.

 

Wailuku.

J W Lonoaea – Luna kahu bipi mahiko.

Thos N Birch – kiai hale waiho ko.

J Kealoalii – kumukula.

L W Papalimu – malama hale kuai.

 

Makawao.

J P Creen – Kahunapule, a ohi aie.

W T Cooper – Luna Palau, (Mahiai.)

 

Hana.

E Helekunihi – Kahunapule no Hana.

C K Kakani – Lunakanawai.

D b Mahoe – Kumuao kanawai.

 

Hilo .

H R Hitchcock – He Kahukula Nui.

J Pahio Haui – Kahunapule no Onomea

S Kipi – Luna mahiko no Kaiwiki.

B Haupu – aohe akaka ka hana.

G K Maka – kumukula.

 

Puna.

Jos Nawahi – Kupakako.

S Kauhane – Kumukula o Kapalama.

 

Kau.

B Kaaeamoku – aohe maopopo ka hana.

W J Kaulia,  “  “  “

J N Kapahu,  “  “  “

 

Kona – Hema.

H Manase – Kahunapule.

D H Nahinu – Lunahelu.

K Kamauoha – Hope makai.

Saml K K@a - piepiele Kope me Alani

 

kona – Akau.

S K Kaai – Luna Makai.

H N Kahulu – no ka papa Kepa kanaka

Kaomea – aole maopopo ka hana.

 

Kohala.

S Aiwohi – Kahunapule no Kawaihae.

D S Kupahu – Kahu Ekl. noho halekuai.

J D Halai – Loio.

Z Paakiki – Hope Makai.

 

Hamakua.

S Kamelamela – Kumukula.

R P Kuikahi – Kalepa.

J K Kaunam@ - he kua wahie.

 

Nu Hou Kuloko.

 

Ua nele o Honolulu nei i ka palaoa wali ole, a ua pii ino na kumukuai o ka eke.  Pela ka lono mai.

 

Mailoko mai o na buke loaa I,II. a me III o Malo, aole i kaa ka Auhau kino ma ka papa inoa o ka poe koho balota. He hoike ana ia i kona poonalo, a i ole he makau auhau paha.  Mai koho iaia.

 

AHAHUI EUENELIO OAHU – Ua kono mai ka Luna Hoomalu o ka Ahahui Euenelio Mokupuni o Oahu nei ia makou, e hoolaha aku e halawai ku i ka wa ana keia  Aha ma ka la 23 o keia malama, ma ka hora 10 kakahiaka ma Kawaiahao, nolaila, ke konoia aku nei na kahu a me na Elele e akoakoa ae malaila.

 

E wehe ia ana he ahaaina nui ma Kahana Koolauloa Oahu ma keia Poaono aku, la 24 o keia mahina, a he la ia e akoakoa nui mai ai o kolaila mau makaainana.  Nolaila, ua makemake nui ia ka poe e holo balota ana ma ia apana.  E hele ae ilaila e hoike mai ai i ka lakou mau kumuhinu i manao ai no keia kau Ahaolelo ae imua o ka poe nona ka mana koho balota.

 

WI O KAMALO. – Mai ka wai mai o ka makapeni a o George Kekipi o Kamalo i Molokai, i ike iho ai makou ke mahuahua mau la ka wi ma kela wahi maluna ae, a he anoai ka ka ia, oia ka ai e nuu aku ai, a kani a ka wai. – Ua hoike pu mai no hoi oia i ka hiki ana ae o Rev. G Puuloa e malama i na Ahaaina a ka Haku mai Halawa a Kaluaaha, a me ka hoolaa i ka luakini o Kawela.

 

Ua hoopii ka Aha Luna a me na hoahanau o ka Ekalesia o Pukaana i ke kahu o ka ekalesia.  He 115 na ino ka nui, no keia mau kumu : 1 no ke koele mau o kona noho ana 2.  No ke  oki loa a kapae i kekahi poe mai ka ekalesia aku, aole nae launa hou aku me lakou 3.  Nui ka leo i ke kukala e halawai me na hoahanau, aole nae hooko.  Ua waihoia keia hoopii imua o ka aha kahuna, a o Kamauoha ka loio o ka aoao pale.  O ka olelo hooholo nae, e noho hou no ke kahu.  Nune aku nune mai na hoahanau a pau o ka ekalesia.  Aohe makemake e noho hou.

 

[ O keia palapala maluna ae, mai kekahi mai no ia o ka Ekalesia. L. H.]

 

KUAKEA NA IWI O MALO I KA LA. – Ua “ hapala ke kea nakele ka ai “ mai nei o Malo na kahi Uhane Aienui o ka la 13 o keia malama, me ke kauna “amakihi waha kakani i lele ai i kuahiwi a hanau ai na keiki keko,” no ka makou olelo ana no ke kupono ole iaia ke holo i Lunamakaainana no keia apana oi loa o ka waiwai.  I ke ka holo ana i kana mau kauna pane, aohe i ku i ka ii, a aohe no hoi pane pololei ua holo pukaka e nanakee ai. Pololei wale keia mau lalani mele, eia ka nou ke kaona :

 

“Nana kee ka ia i ka maunu ekaeka, Hoi nele i  ke kai o Auk@kina.”

 

Ua haawi mai nei o Malo i kana pahikaua, me ka huaolelo aohe o’u waiwai paa, aka, he ekolu nae buke i piha i kona loaa makahiki.  Heaha la na huaolelo Hawaii kupono e hooili aku ai no ke kanaka i oi aku kona epa mamua aku o na palena o ka wahahee?  He pukahee, he epa, he hoopunipuni palena ole a nei?  Ua kupono nae ana no a pau wahi a ka haina.  Ua keha mai nei e hele aku e nana i na buke loaa I, II, am III, eia nae i ka hele ia ana aku, aohe i kea ka auhau, aohe pahu o ka hale e waiho ai ka waihona, aohe noho e noho iho ai, aohe hale e hoomoe iho ai ke poo, a he oki loa aku ma na mea i koe.  Huliia aku ma na buke, hoikeia mai ana penei : Mai Ian. 1, 1873 a hiki i Mei, aohe hana, he neo wale no, na ka luaui kahi pa@.  Mai Mei a hiki i Aug, oia ana no ; a mai ia wa mai a hiki i Del., he kahu no Laka akua hula, no ka uku he dala hapalua no ka hebedoma, pela ka hai a kona makuakane i kekahi mea e aku.  Eia ka makou ia oe, mai ake aku oe i ka hanohano, na ka hanohano e ku mai ia oe, oia ka pono.