Ka Nupepa Kuokoa, Volume XIII, Number 11, 14 March 1874 — Page 2
| This text was transcribed by: | Walt Kekoanahenahe Bodnar |
| This work is dedicated to: | Halau Malamalama 'O ka Mahina |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
KA NUPEPA KUOKOA, ME KE AU OKOA I HUIIA.
MA KE KAUOHA.
E IKE aku ana ke Alii ka Moiwahine i na Lede o Ho o nolulu nei, maloko o Halealii Iolani, ke hele mai lakou ma ka Poaono nei, he 14, mawaena o na hora 3 a hiki i ka 7 o ke ahiahi. E ku na kaa lio ma ka aoao makai o ka puka nui owaho.
JOHN O. DOMINIS.
Keena o ka Puuku o ka Moi.
Maraki 11. 1874. 641
Ua hookohuia na Keonimana malalo iho nei i keia la. I mau Komisina no na Pa no ka apana o Hilo, mokupuni o Hawaii: S.L. Austin, B.A. Lyman, K. Paulo.
H.A.WIDEMANS.
Kuhina Kalaiaina.
Keena Kalaiaina. Mar 9, 1874. 441
Keena o ka Luna Dute Nui.
Maraki @, 1874.
I KEIA la, ua hookohuia o William A. Markham i Luna Kiai Awa, no ke awa o Honolulu, mokupuni o Oahu.
W.F.ALLEN,
Luna Dute Nui.
Aponoia e:
P. Nahaoleima, Kuhina Waiwai. 641
HOOLAHA A KA LUNA KULA O HONOLULU.
I KULIKE ai me ke Kanawai. e malamala ana ke koho Balota. no ke kota ana i ka HOA EKOLU o ka Papa Kula Apana, o ka apana o Honolulu, mokupuni o Oahu, ma ka Hale Kula Aupuni ma Kawaiahao, i ka Poakahi, la 29 o keia malama o Maraki e hele nei, iwaena o ka hora 14 o kakahiaka a me ka hora 2 o ka auina la.
O na makua a me na Kahu mea keiki e hele ana i na Kula Apana o Honolulu, i kakauia na inoa e na Kumu kuia ma ka lakou mau papa inoa helu makua, i waihoia ae i ka Lunkula: o lakou ka poe i ae la e ke kanawai, e koho no ka Hoa EKOLU o ka Papa Kula Apana.
W.IAS. KAMIKA.
Luna Kula Apana o Honolulu.
Oihana Aopalapala, Mar. 11 1974. 641 2tm 643
Ua oluolu i ke 'Lii ka Moi ka hana ana i keia mao hookohu malalo iho:
AHAKUKAMALU.
Edwin O. Hall, P. Nahaoieiua,
Jno. O. Dominis E. H. Allen,
P. Kanoa, C. Kanaina.
A. S. Hartwell, Chas K. Bishop,
H. A. Kahanu, Chas C. Harris,
Jno. Mott Smith, Sam’l G. Wilder,
Sam’l N. Caddie, Godfrey Rhodes,
S.P. Kalama, J.W. Makaiena,
H.M.Whitney, A.M.Cleghorn,
Jno. M. Kapena, W.L. Green,
H.A. Wedemann, Jno. Moanauii,
A.F. Judd, J.U. Kawainui
W. L. Moehonua, E.H. Boyd.
J. Kahai.
February 23, 1874
PAPA OLA.
H A Widemann, Peresidena:
Dr. G. Troua@u, Samuel G. Wiider.
Feberuari 23, 1874
640
NA KOMISINA O NA AINA LEI ALII.
H A Widemann, P Nabaoleiua, JO Dominis.
Feberuari 27, 1874
640
KAIAINA O KAWAII.
Samuel Kipi.
Ioiani, Maraki 2, 1874. 640
KE HAIIA aku nei ka lohe i na kanaka a pau i loaa ole ka lepera, mai keia ia aku a mahope aku uei, ua hookaawale loa la na aina o Kalaupapa. Waikoiu, a me Kalawao, ma ka aoao makani o Molokai, e ka “Papa Ola,” I wahi noho Kaawale ai no na mai lepera; a ua kapu loa mea e ae a pau aole e hele aku, a o na moku pau, na waapa a me na waa ke papaia aku nei aole e ku a pae ma ia mau wahi. aia wale no a ae aku ka Papa Ola; ua hookapu pu ia no hoi ke alanui moe ia maluna o ua mau aina ia, a ua papa ikaika loa ia no hoi na kanaka a pau, aole e hele malaila me ka ae ole o ka Papa Ole a o kona agena paha. Ke inola aku nei no hoi ka lehulehu, e nana i ka pauku 5, o ka Mokuna xxxiii o na Kanawai o 1870, penei:
PAUKU 3(A.) Aole no e aela kekahi mea i loaa ole ia ia a mai lepera, ke hele aku a e noho paha maluna o kekahi aina, wahi, a lioko paha o kekahi pa i hookaawaieia e ka Papa Ola, no ka hookaawale ana a me ka hoomalu ana i ka poe mai lepera, ke ole e loaa mua ia ia ka palapala ae a ka Peresidena o ka Papa Ola, a i ole la o kekahi luna i hookohuia e ka Papa Ola; a ina i loaa kekahi kanaka maluna o ka aina, wahi a pa paha i olelo mua ia, me ka palapala ae ole, lua i ku ka hewa iaia imua o kekahi Lunakanawai Hoomalu a Apana paha, e hoopaiia i ka uku aole e umi mai malalo o na dala he umi, aole hoi e oi aku i na dala he hookahi haneri no keia p me keia hewa; a i uku ole i ke dala, alaila, e hoopaahaola ma ka hana oolea a kaa ka uku hoopai a me na koina o ka Aha.
Ehookoia ke kuhikuhi maiuna ae me ka ekaika mai kela ia a mahope aku nei.
Ma ke kauoha a ka Papa Ola.
CHAS. T. GULICK,
Kakauolelo Papa Ola.
Keena Kalaiaina, June 18, 1872.
O KA poe a pau i hoolimalimaia e ke aupuni a me ka poe e ae, no lakou na dala e koe nei ma ka waihona o ke aupuni, ke kauohaia aku nei lakou e kii mai mamua ae a ma ka la 31 o Maraki 1-74: a o ka poe he mau helu ko lakou me ke aupuni, ke kauohaia aku nei, e hoihoi mai, i mea e hoololoiahiii ole ai i ke pani ana o ka Buke no na makahiki elua e pau ana i ka la i haiia maluna.
CHAS. A CASTLE,
Malam Buke o ke Aupuni.
Oihana Waiwai, Feb 23, 1874
639
OLELO HOOLAHA I NA KULAHANAI KAIKAMAHINE Hawaii.-Mai ka la 1 o Iulai, a ma ia hope aku, aole e uku ana ka Papa Hoonaauao i ka uku e uku mau la nei, no na kaikamahine e hookomo ia ana ma ia mau Kula, ina ua oi aku ka nui o na makahiki i ka umi (10), i ka wa i hookomoia aku ai: a mai ia manawa, a mahope aku, aole e uku ia ana no na kaikamahine i oi aku na makahiki mamua o ka umi kumamaono (16).
Ina ua hele mau ka haunana i kekahi kula a keia ano, mai ka umi (10) ami o kona mau makahiki, a hoololili aku i kekahi kula e ae o ia ano, oiai oia e hele ana iloko o ka palena o ka umi (10) a hiki i ka umikumamaono (16) o kona mau makahiki, e loaa aku ana no i ke Kula ka uku nona: aka, e uku ia ana no nae no ka loihi o ka manawa i hala ai, mai ke komo mua ana i ke kula ana i hele hope ai, a i noi ae ai hoi i ka uku nona; me ka hoomanao ole la o ka loihi o ka manawa i hala ai iaia i na kula i hele mua ia.
I mea nae e loaa ai ka uku i olelola. no ua haumaua e hoololiia ana e like me ka mea i haiia maluna. e hoomaopopo pono ia ka hookuu maikai ia ana o ka haumana mai ke kula i hele mua ia ai, ola iho no hoi, o ke kula e noi ana i ka uku no ia ano houmana, aia ia malalo o na rula a ka Papa Hoonaauao i hooiahala i ka ia 8 o June 1865.
Ma ke kauoha a ka Papa Hoonaauao.
W.JAS. KAMIKI,
Kakauolelo o ka Papa Hoonaaual.
Honolulu, Jan 26, 1874. 637
NA HEIHEI WAAPA.-Ma ka auina la Poakahi iho nei, ua malamaia he heihei waapa maloko o ke awa nei o Honolulu mawaena o na moku kaua e ku nei. Ua hookipa ia ua poe makaikai heihei maluna o ka manuwa Portsmouth. A mawaena o ka poe i konoia o ke’lii ka Moi, ka Hooilina Alii, ke Kiaaina Oahu a me kana wahine, ko ka moi mau Kuhina, a me kekahi poe ukali.
O ka heihei mua, he mau huelopoki mai ka manuwa Portsmouth mai. Ua hoomaka ka heihei o keia mau waapa ma ka hora 2:24’ aku. Holo a hiki i ka boe maihole, huli hoa iloko nei a hiki i ka pahu i hoomaka ai, oia ka waapa i kukuluia maloko nei o ke awa. Ua eo no i kekahi waapa, o kona manawa holo, 21m 12s. O ka lua hoi, 22m 10s.
O ka heihei alua, he mau waapa hiki eha o ke Tuscaroro, Portsmouth, a me ka Benecia. O ka manawa o ka waapa o ka moku mua, he 20m 30s., ka loa, 20m. 40s., a o ke kolu, 23m 40s. Ua eo i ka waapa elua, no ke kolohe o ka waapa mua.
O ka heihei akolu, he mau waapa nunui o ke Tuscarora 1, Benecia, Tuscarora 2 hou, Portsmouth 1, Portsmouth 2, a me ko ke Tendos. Ka manawa o ka waa mua he 20m 20s., ka waapa alua make keluna 20m35s. ke kolu hoi, 21m., ha ha, 21m. ka ha, 21m. 10s., ka lima, 21m. 40s., ke ono, oia ka waapa o ka manuwa Pelekane ua haule ino; o kona holo ikaika 23m me 25s. Oki loa maoli. He mau heihei okoa e ae kekahi, aka ua hoi e mai makou.
E HOOPIIIA ANA.-Ua lohe wale mai ma kou, e hoopiiia ana ke kumukula Luka o Kaumakapili i mua o ka Papa Hoonaanao, no kona hoohaunaele wale i na halawai a ka Ahahui Opiopi maloko o kona halekula, ke ko ole kona mea i noi ai. Ke ao aku nei makou i ka poe manao pela, e akahele i ka hoopili ana, e kau leo e aku hoi mamua ka pono a i lohe ole mai, alaila hele loa aku hoi i mea e hoopili ai. O ka lohe ke ola a o ke kuli ka make.
Na Nupepa Kuokoa
ME
Ke Au Okoa
I HUIIA.
Published every Saturday, $2 a year
HONOLULU , MARAKI 14, 1874.
Na Mea Hou o ke alo Alii.
Ke ola maikei nei na moa kane a me wahine, a pela no hoi ka hooilina alii. Eia no ko lakou hoaumoe ana ma lolani Hale
-Ke hoomaamaa nei ke Keiki Alii Leleiohoku ma na ike o na hookipa alii ana o na aupuni nui. A ke luna nei ko makou manao, e lilo aku ana oia i alii naauao ma ia mau hana pohihihi o na mana nui.
-Ma ka la Sabati aku nei i hala, ua hele kakahiaka ae ke Alii ka Moi i ka pule aka, hiki ae nae Ia e noho ana ka Papa Kula Makua o Kawaiahao e noonoo i ka pauku 4 mok 6 o ka episetole a Paulo i ko Epese. I ka waiho i’ana o ka ninau no, ka pauku, ua wehewehe ae kela a me keia i kona noonoo iho, a i ka hiki ana Iaia, o Kona ku no ia a wehewehe a pau, o ka ninau like ae la no ia o ka papa kula holookoa a hahai mahope o Kana wehewehe ana a apono like ae la. Nani maoli no.
“He mea nani i ke Akua ke huna I kekahi mea,
‘He mea nani i na’Lii ke imi’ku.”
Aole no e hiki ia makou ke noii loa aku i na mea i koe, aka, o keia mau iho ana mai nae o ka moi mai kahi kiekie mai e huipu me kona poe makaainana nona mea hoomana, he mau hiohiona ia e hoike mai ana aia no iloko Ona na noonoo no na hoomana.
-Ma ka Poakahi iho nei, na holo kino Oia me Kona Pokii Alii iluna o ka manuwa Portsmouth e nana ai i ka heihei waapa. Maluna no Ia o Kona waapa ponoi. Ua hoohala laua i ka auina la maluna o ka moku, me ka lealea kupono.
-I ke awakea Poalua iho nei, ua malama ka Moi he Ahakukamalu, a ua noho e hana no na hora ekolu, a he nui na hana i hanaia.
-I KE ahiahi Poakolu iho nei, ua hookipa aku ke alii ka Moi ma ka ahaaina i hoomakaukauia e Ia, he mau hoaai kono, oia hoi na Elele nui o na aupuni e a me na Kanikela, ko ka Moi mau Kuhina a me na luna aupuni, a me na aliimoku o na Au moku kaua e ku nei ma ke awa.
-Ma ka Poaha iho nei, ua hookuu aku ka Moi he ewalu mau paahao me ka huikalaia. Ke hoike mai nei ka moi i kona aloha makaainana io.
-E malama ana ka Moi i Ahakukamalu, ma ka hora 9 o keia kakahiaka.
-I NEI Poakahi ae, e kau ana ka Moi maluna o “Kilauea,” a holo aku no ke kaapuni ia Kauai.
Ka Laina Hooholo Mokuahi hou.
ELUA mau hoao ana mamua iho nei e kukulu paaia ka launa ana mawaena o na Panalaau o ka hema a me ka Ripubalika Nui, aka oia mau hoao ana, ua poholo pu wale na manaolana. O kekahi kumu no ka lili mawaena o na aupuni panalaau, a no ka ae ole mai hoi o ka Ripubalika i ona kakua mawaho ae.
I keia makakiki, ua kukulu hou ia he laina mokuahi hou, mamuli o ka manao e hoopokole i ka wa lawe leta mai Enelani mai a i na panalaau ma ke ala ae o Amerika, ka launa ana ma ke kalepa a me ka lawe ohua ana. Ano, akolu aenei mau moku o keia laina hou i ku mai i Honolulu nei, a ua hala aku la ma na mana elua, i ka hema a i ka hikina.
Eia ia makou ka olelo mana a Saulo Samuela ka Luna Leta o Kikane, oia kekahi mea nana i paipai ikaika e kukulu i keia laina mokuahi, e i ana, ina aole e hiki ia kakou ke hooikaika i na mea e hiki’i ia laina mokuahi lawe leta ke komo mai i na hora a pau iloko nei o ke awa, alaila, aole e ku ana maanei, aka, e holo loa aku no i Kapapakiko. I ka holo mua ana mai a ka mokuahi Magareta, na hooiliia maluna ona ka lanahu e lawa ai ka holo ana mai Kikane a Kapalakiko; a o ka mokuahi Mikado mai nei, aia maluna ona ka lanahu e lawa ai ka holo ana mai Kikane a Kapalakiko a huli hoi hou i Kikane. O keia mau mokuahi, aole loa lakou malalo o na kauoha hiki ole ke paleia e ku maanei. a i ole, e lawe aku paha i ko kakou mau leta, na ohua a me na ukana, oiai, he hoopai nui ke auhauia ana maluna o ka Ahahui, ke hooholoia mai na mokuahi hou i manaoia no keia hana, nana e hooko i ka manawa i oleloia i 600 hora ka loihi mawaena o Kikane a me Kapalakiko e holo ai. Aohe keia he hana paani na kamalii, aka, he hana no ka poe waiwai no lakou na miliona dala aia i ke ahi kahi i koalaia’i. Aole loa e hiki i keia mau mokuahi ke kalewa wale mawaho o ka nuku o Mamala i umi a umi kumamalua paha hora e palaualelo wale ai, aole no hoi e ku loihi i iwakalua kumamaha hora maloko nei o ke awa, i kulike ai me ko na malihini manao.
Eia ka makou, ina e ake aku ana kakou e kipa io mai keia mau mokuahi ma ko kakou nei awa me ka lawe aku i na eke leta a me na ohua, me ke kali ole i ka ukana, alaila, e hoolako aku kakou i na mea kupono e hiki ai i na mokuahi e komo mai ai i ka po e like me ke ao, me ka hookaulua ole. Eia ko kakou kalana ma kahi o ka nele i na mea ole e kokua aku ai a hoihoi mai kela aoao, aka, e hoomaopopo iho auanei kakou, aohe p@ihakahaka ne ka hookaulua iho o keia mau mokuahi ke kokua wahi mea uuku ole aku kakou. Aka, he mau me e ae no kekahi a kakou e kono’ku ai i ko keia laina komo ana mai, ke kokoa ole aku kakou i ona dala, a oia keia malalo iho:
Akahi. E kukulu i pahu laau kau moku ma ka lae o Koko. No ka mea, i ka holo ana mai o ka “Magareta.” ua ike oia i ka lae o Koko ma ka hora 4.30 o ke ahiahi o ka la 11 o Feberuari, a ina paha he he pahu laau hae kuhikuhi moku malila ina la ua kau mai ka hoailona moku o Kaimuki, a mailaila mai hoi i ke kaona nei, holo e la hoi ke pailata, a hookomo e mai a ke ma ka wapo i ka hora 7, aole hoi i ka hora 10 a 11.
Alua. E hoomalamalamaia na mouo o ke awa me na kukui malamalama. i hiki ai i na moku ke komo mai i na hora a pau o ka po.
E nui ana no paha keia mau lilo, aka, he aho nae ia, eia iho no ia kakou nei na dala e lilo ai aole hoi i waho aku. He pono e hanaia keia me ka hookaulua ole. Ina kakou e hemahema ana ma keia hana, alaila, mai nukunuku wale aku kakou i na Ona o keia laina mokuahi, ke hooholo lakou e waiho mai ia kakou ke anu, a kauoha i ka lakou mau moku e holo loa, me ke ku ole maanei. Ke kau nei keia hana maluna o ke aupuni a me na haole kalepa, ka lawelawe ae i mea i keakea aku ai i ko kakou hooneleia mai i keia pomaikai.
------------------------------
O KA AI PAKIKO ana o ke aupuni ma keia mua aku, oia ka mea e kamailioia nei mawaena o na kanaka, a pela no hoi me na haole. Ua loaa iho nei i ka aina he Moi hou kino puipui, a o kona mau Kuhina ana i wae aenei, he poe wale no i “paki kepau” ma ka hooponopono aupuni. Me keia mau kanaka hou ma ka hoeuli o ko kakou moku aupuni, e manaolana aku ai kakou, aia he ola hou iloko o ke aupuni. Ua ike no kakou ka lahui, i ka wa o na Moi Kamehameha hope i hala, ua hoomaka ka pii ana mai o ka aie lahui, aka, he wahi mea no nae paha e paukiki ole ai ua manao kana lua, ke hoike aku makou, aole loa hookahi wahi kapuai o na aina aupuni i morakiia no ka aie. E hoomanao nai kakou, i na wa a pau, ke kulu nei ka hale, oia hoi, ke pii mai nei ka aie lahui.
Aohe e liuliu na la i koe a akoakoa mai ka Mana nui o ke aupuni ma keia kulanakauhale, a he mea pono mamua ae o ko lakou lawelawe ana i ka hana, e noonoo mua lakou i na hana o ke aupuni a me ka holomua ana. O ka hana mua a ka poe mea hale kulu, o ke ako hou ae i ke kulu, kiki iho a paa, alaila, lea ka hiamoe ana i na wa a pau. Ae pela no kakou i keia wa.
Ke loheia aku nei na leo e kalahea mai nei mai o a o o ka aina, e hoemiia na lilo o ke aupuni, ke kakau mai nei hoi kahi poe, e kuaiia na aina aupuni i ka poe mea dala, i hiki ai ke mahiia kela mau aina waiho wale, a loaa mai ka waiwai mai ka lepo mai o ka honua, a o kekahi poe hoi, ke hooikaika nei e hookomo mai a nui ka lahui, malia ma ia hana ana, e hoonui hou ia mai ai ka waiwai o ka aina.
Ia makou e apono aku nei i kekahi mau mea i weheweheia maluna, ke manao nei makou e pakui aku i keia mau kumu maluna ae, e hoopauia kekahi mau oihana lilo mau wale a e hoohuihui mai hoi i kekahi mau oihana a na ke kanaka hookahi e lawelawe me kahi lilo pakiko.
Ke houpuupuia mai nei, e aie dala aku kakou ia hai, alaila hoi mai a hoolilo ae maluna nei o ka aina ma na hana hou. Pono no paha keia, aka, a hoomanao kakou, he pono anei kekahi kanaka e hele aku e aie ia hai, ina ua oi kona mau lilo mamua o na loaa mai? Aole loa e pono, no ka mea, aole loa he dala e hookaa ai i kona aie i ka wa e pau ai ka manawa. Aia a koe kekahi mau dala i ka waihona o ke kanaka mawaho ae o ka pau loa ana, alaila kupono ke aie aku ia hai.
Ano no i keia wa, ke loaa nei i ke aupuni na koa no ka $15.00 o ka malama, a pehea hoi kakou e uku nei i ka makai i $22. a pii ae iluna no ka malama? I ka nana aku, ua like no a like na hana a laua, no ka mea, e ku ana no ka makani i ka ua a me ka la, a pela no hoi ke koa. Pehea la ko oukou manao, he pakiko anei keia?
Ua loheia mawaena o keia anaina, ua hoopaa ka Moi make lunalilo i kona manao, e hoemiia na lilo o ke aupuni a me ua uku makahiki o na luna, e hoomaka ana mai kona uku ponoi a i ka luna i lalo loa, i iwakalua hapa hameri ka emi, koe nae na Kuhina, no ka mea, aole ka i kulike ka hanohano me ko lakou uku ke hoemi hoa iho. Ua hala nae kela, a ke koe nei ke kumu hana na ka Ahaolelo ae nei o noho mai e noonoo.
Mai na mea mai a pau i loheia e makou, aole loa i hooholoia a noonooia kekahi o keia ano. A ao keia kumu. ke waiho nei makou e noonoo nei ia keia mau kumu.
---------------
KAKAUOLELO PONOI--Ua lohe wale mai makou, ua hookohuia o E M Maea (Mayor) i Kakauolelo ponoi no ka Moi.
KAMOKUAHI “MIKADO.”-O keia mokuahi hoa o ka laina lawe leta o Kikane i kali loihiia iho nei, me ka hookaulana nui ia no kona holo, ua ku mai oia ma Honolulu ma ke kakahiaka Sabati i hala. Aka, i ke ahiahi poeleele nae o ka Poaono, ua ike ia aku kona mau kukui, a ua pahola ae ka lono, e holo loa ana no me ke kali ole, aole nae pela. I ke kakahikaka ana ae, ua komo mai oia iloko nei o ke awa, aka, iaia e komo mai ana i waho o ka nuku, ili iho ia oia ma ka puuone, a hemo wale no me ka poino ole. O ka oi paha keia a na mokuahi lawe ohua i ku mai ma Honolulu nei, a o kona loa, he 385 kapuai, (kokoke like ka loa me ko ka manuwa Amerika Vanabila i hoihoi mai ai i ka Moiwahine Ema.) He moku holo keia, a ua hiki iaia ke holo i 300 Mile i ka la hookahi, me ka hopohopo ole. Ma ke ahiahi Sabati iho no, ua holo aku oia no Kapalakiko, a malia e ku ana oia iloko o na ia eiwa i Kalaponi. Eia malalo iho nei na mea e pili ana iaia, i laweia mai e makou mai ka nupepa Elele o Aukalana i Nu Kilana:
“O ka mokuahi Lawe Leta Nu Holani, Nu Kilana, a me Amerika nona ka inoa, Mikado, 3034 ton. Kapena F. Moore, ua ku mai ia nei i ka la mehinei hora 7 o ke kakahiaka, ma ke ala mai o na awa kumokuo Nu Kilana hema. Ua hooukaia oia a komo i ka lanahu. Ua hooukaia maluna ma Kikane, na tona lanahu he 3,200 i lawa ai oia ke hololoa a hiki i Kalaponi. O ko na hohonu iloko o ke kai, he 20 kauai me 3 iniha. Mai ka pa kapilimoku mai keia moku o Ioane Magareta o Leith, a mailaila no oia i holo mai ai. I kapiliia nae no ke kalepa mawaena o Kalaponi a me Kina, e paonioni i ka Laina Hooholo Mokuahi Lawe Leta o ka Pakipika. A no ka hoopaaapaa i ulu ae no na kokua lawe leta ma ka Beritania aoao, ua hoopauaia ka palapala ae like, a mahope iho, ua hoolimalomaia e lawe i na leta mai na Panalaau mai o Nu Holani a i Kapalakiko. Ua maopopo ka holo o keia moku, i kona haalele ana ia Livapulu a holo ae i Honokaona, ma ke ala eli ae o Sueza, no ka mea, he 35 wale no na la me 8 hora o ia ala loa o ka au ana mai. O kona holo mau ma ka avariga ana, he 11 ½ mile o ka hora.”
Nu Hou Kuloko.
------- -
He makehewa na anaina haipule po ma Kaumakapili ina aole e malamaia ana ka maluhia a me ke eehia o kahi hoano.
----- -
Ua lohe mai makou, ua pae ae he mau kohola ma Lani a me Molokai, aka, aohe nae he leta i ke Kuokoa no ia mea e maopopo ai ka oiaio.
------- -
KAHI PUHI OHE.-Mahope aku o keia wa e hoihoiia ana ka hoonanea ana o ka poe Puhi Ohe i ke anaina o Honolulu, maloko o ka pa o Pohukaina ma na Poaono aku nei o keia hope.
-------- -
NA KII O NA MOI-Ua hoohaiamuia na hale pai kii o kakou i keia mau la aku nei no ka makahehi e loaa ona mau kii o ka mai make Lunalilo a me ka Moi Kalakaua.
-------- -
Ua hoike mai o J. L. Keaunui o Hauula, aia ma kona wahi ka ilio a Mary Lindsay i hoolaha ai ua nalowale. E kii aku itaila.
--------- -
Ua lawe loa ia aku nei ka lio hulu ole o Nu Holani mai, maluna o ka mokuahi Mikado, no ka hoikeikeia ma Kapalakiko, a hala loa aku i ka Hikina.
------------ -
KE KU makaukau nei ke Kauka O.S. Cuminings, no na manawa a pau a ka Moi e makemake ai iaia. A ma keia, ua maopopo oia ko ka Moi kauka.
-------- -
Ua lohe mai makou, ua hoopuiwa ia ki Hilo, ma ka lohe a me ka hiki koke ana aku o ka lono, ua hookohuia o Hon. S Kipi, i Kiaaina no ia mokupuni. Ua ukuia kona eha no ka maikai.
-------- -
Ua lohe mai makou, e hookohuia ana o Sanford B Dole Esq. o keia kulanakauhale, i Lunakanawai Kaapuni no keia mokupuni o Oahu nei, no ka manawa.
------ -
Ua lohe mai makou, ke makemake nei kekahi hapa o ka Ekalesia a o Kaumakapili ia Rev. M Kuaea, e hoi mai e noho Kahu; a o kekahi hapa hoi, ia W H Rice o Lihue. Aia mawaena o keia mau Hawaii ka hailona.
------- -
No MAUI.-Ke holo ae ke kuna Neli Mera i keia ahiahi, alaila, e hoi ana ke Kiaaina hou Jno. M. Kapena, e malama i kana oihana Kiaaina no ka mokupuni o Maui a me na moku e ae e pili koke mai la.
------- -
O kahi paahu a Nu Hou i pakuku mai nei i pakele i ka poka o ke Kuokoa, ua puehu ae la, a mai ku i keehi ma ka puka o ka hale ilina alii.
E ke kiai, Heahe ka Nu Hou olaila?
------ -
Ma ka la Sabati aka aei i hala, na hoikeike mai o Rev O.H. Kulika i ke kii o ka aiaa o Iapana, ka waiho ana, na mea i ikeia malaila, no ka oihana misionari, ka hele makaikai ana, ka noho’na mare paa ole, a o ka hope loa na kii akua e hoomana ai ko laila lahui. No hai mai ko lakou akua kii, eia nae, he poe akamai no na Iapana ma kahi mau hana, e laa ka hana lole ana, na pahu Iapana, a pela aku.
A hiki mai i ka hora a makou i hoi ai e pai i ka kakou pepe, aole loa i ku mai ka mokuahi lawe leta Kulanakauhale o Melebona mai Kapalakiko mai, ka moku a makou e kali nei o ka loheia mai o na mea hou o na aina e ma @ la.
--------- -
Ke kaliia nei ke kiapa Hawaii Ka Moi mai Beremana mai o ke ku mai ianei. Aia maluna ona na ukana a me na mea a pau no keia makeke. Ke ku mai oia, alaila, e hoohuohu hou ia mai ana ko kakou makeke e na mea hou e kuai ai i na iini hoohialaai a ka puuwai.
------- -
POE HIMENI HOU.-Ma ke ku ana mai o ka mokuahi mai Kikane mai i ka la Sabati aku nei i hala, ua hiki mai he puukani ma ke mele ana maluna mai ona. Eia lakou ma Honolulu nei, a e haawi mau mele ana maanei ma keia mau po aku.
------------ -
KA MOI MA KE KULA SABATI.-Ma ke kakahiaka Sabati aku nei i hala, ua hele kino ae ka moi a me ka hooilina Moi a noho he mau haumana no ka papa kula Sabati o na makua ma Kawaiahao. Na ka Moi i wehewehe mai i ke ano o ka pauku 4 o ka mokuna 6 o Epeso, a maopopo iho la ke ano i ka poe hawae kai nui e pipi ana na lae i ka hoopaapaa.
---------- -
HA MAU LOEA HANA ALANUI-Ua hoao ae o Messers. Keaupuni, a me Keoni Kalima i ko lana akamai ma ka hahou ana i Alanui pipila iwaena o ke aa haoa o Kapapaakea Waikiki, ua maikai a nani kela alanui, ua hiki pono ke holo ke kaa mai ka ipuka hale a loaa mai kahi laumania o ke kula; aole pela ia wahi mamua. he nani maoli keia-pela ka hoike a ko makou nei Hua-a. He hoomahui maikai ka olua.
----------- -
O na kanaka Hawaii naauao loa, he poe ino loa lakou, wahi a Laiana opio maloko o kana kaiolelo i mua o na keiki misionari ma ka po o ka la 31 o Ian. i hala. Pehea la i noho lanakila ai o Laiana opio mawaena o ka poe ino loa ana e kapa nei? O keia iho la ka makana a Laiana i ka luhi a kona makuakane i hooikaika ai e naauao kakou na Hawaii.
------------- -
O na alanui a na kaa wai e hookahakaha ai i keia po Poaono, eia mai: E iho mua ana ma ke alanui Papu mai na huina mai o na alanui Hotele a me Papu. Ahiki i alanui Moi, huli i Waikiki, pii a komo iloko o Halealii. Puka mai Haealii ae, huli i Waikiki ma ke alanui Moi a loaa ke alanui Puowina, pii i uka. Hiki i alanui Beritania, iho i lalo a hiki i ka huina o na alanui Papu a me Beritania, alaila, hookuu ka huakai.
------------ -
NINAU aku la kahi kanaka i ka mea kalewa pai kalo, “Heaha ia ka huaolelo e lilo ai o ‘nui’ me ‘uuku’ i hookahi?” E awala koke mai ana o Pihikani, “Kupikimola,” Luliluli iho la o Ukama, a puana’e la, “O! nuinui akamai Pihi na ke kaua.” Hu ae la ka aka o ka poe o ka huina a Kale. A o kahi kanaka lawe pai liilii hoi keia, ke noke la i ka huki i kahi lio e ake e hiki koke i Hamohamo.
--------------- -
UA LANAKILA NA PIO-Ma ka poaha nei, ua lohe mai makou, ua oluolu i ke Alii ka Moi ka hookuu ana aku i keia mau paahao malalo iho i pau ole na manawa hoopai ; a ua huikala puia no hoi lakou.
Akina pake, he wawahi hale.
Beni, “ “ “
Sol. Miner, Haawi waiona i kanak.
W B Mahu, Hoikewahahee ke kino o hai.
Palea, Hoohiki wahahee.
Kahiamoe, Aihue.
Kuamoo,
“Ua hiki mai ka Iubile, O u hoi oukou na pio e.”
--------- -
KULA LOIO.-Ke hoomaka nei o D.B. Mahoe, he Kula Ao Kanawai no ka poe e makemake ana i ka Oihana Loio, ma Hana Maui O ka nui o na haumana, e oi ana mamua o ke kanakolu. Ua haawiia aku he Inoa hou iaia mamuli o kana oihana; a ua oluolu o Mahoe e lawe ia Inoa, a ma keia hope aku e hea ia oia o Gameriela Davida B Mahoe, Kumu Au Kanawai.
------------- -
AHAAINA A KA PUALI KELU 4.-Ma ka hora 12 o keia awakea Poaono, e haawi ana na luna a me na lala o ka Puali Kinai Ahi Helu 4 i ahaaina e hoohanohano aku ai i ka Moi, oiai, he hoa hana kahiko no ia Puali mai ka makahiki 1857 mai, a he Luna Hoohana no na makahiki i hala ekolu. Ma ka wa ana i haalele ai i ka noho ana luna hoohana a koho hou ia ai i pani nona oia ka po i make ai ka moi i aloha nuiia Lunalilo. Nolaila, me he mea la, ia kupono maoli no kona lilo ana i Moi.
“HOOKAHI LEO MAI O A O.”-Oia ke poo o kekahi palapala kakaulima i hoounaia mai i ko makou nei keena. me ka ake paha e hoopukaia aku. Aole no he inoa ponoi o ka mea nana i hoouna mai, a ua pili nui nae, me he mea la, e uwehe ana i ka noho ana Moi o ke Alii ka Moi, ma ka apana o Hilo. No ka hai ole mai o ka mea kakau i kona inoa ponoi, nolaila, ua manao makou, he alapahi ino loa keia. Heaha la ka mea i ae mai ai o ka mea lapuwale e hana pela. Hele ma kahi e ke ino, e hoohapahapai mai nei,
“I ka wai ua lana malie.”
O ka haanui a kahi mau nupepa o Honolulu no ka make o Hon. J.W. Lono aea, ke pu makani wale iho no ia, aohe he oiaio. Aia no ka mea Hanohano ke ola la.
--------- -
I keia ahiahi mawaena o na hora 3 a me ka 5, e ike mai ai ke Alii ka moiwahine i na wahine a pau o Honolulu nei maloko o Halealii Iolani. Pela ka hoolaha malalo o ke kauoha.
------------- -
E hoomaemae hou ia ana ka lio kakele o ka moana, (Kilauea,) no kahi mau hebedoma, ae hoomaka ana ma ka la 6 o Aperila, o ka loihi, aohe Maopopo, no ka mea, e naaaia ana na wahi hemahema a pau ona.
-------------- -
Ma ka Poaha nei i helelei iho ai na wahi paka ua ma Honolulu nei; a me he la e hoohaule hou mai ana no, no ka mea, ke poluluhi e wale mai nei no. Ma ka Poakolu aku hoi he noenoe ano uwahi kai pahola ae me na ao poluluhi, a ma ka po iho, he mau mapuna uwila ka i o mai me na oi’na pohaku (hekili) mai na ao mai.
-------- -
KA LUNA M LONOAEA.-Ma ke ku ana mai a ke kuna Kinau i ka Poaha nei, i loaa mai ai ke @ oiaio; ke ai la no o Hou. Lonoaea i kalo moa, aohe i make, ua oluolu ae oia. Aohe makou i mahalo i kahi poe mahaoi o Maui i holo mai i Oahu nei e hoopunipuni ai ma ke Kilauea o ka Poaono nei i hala, “ua makeia ka Lunamakainana. He pono ole loa ia houpuupu ana.
------------ -
Ua hele na keiki hoewaapaa o ka Moi a eleu. Ua hoohalikelikeia na kapa a me na papale. No lakou ka pulaheke aku, me he pua i o la ka ua mea he holo, a pela paha ka like ana:
“He uwila hiki aumoi,
He pakuikui holoholo,
He kuluna mapuna hoe,
E kunewa i ka nui o ka holo.”
Me he la o ka waapa nani no keia hoakai a ua o Kalani, oia no ke Koaheahe, i
Hee aku i ka nalu-Ae oi-e,
I ka ualu opuu-Ae oi-e.
HE MAU MAKUA E LEWA ANA-Ua lohe mai makou, ua kii mai nei o Rev. Oromela H. Kulika i kona mau makua palupalu e ola hapauea nei maauei, e lawe i ko @Kulika opio kihapai misionari hou ma Iapana. O ka la 2 aenei o Aperila ka la e kau nui ai maluna o ka mokuahi a holo aku no Iapana ma ke ala ae o Kapalakiko I na luaui e haalele iho ai i ko laua aina hookupa nei, ke nonoi nei makou i na lokomaikai oluna mai, e kokua ma ka laua huakai, a hoopae pono aku ma ka aina malihini, kahi o ka laua keiki e lawelawe hana ana no ka pono. Pela pu no hoi ko makou ake no ka hana e ka laua keiki.
Ma ka la 31 o Ianuari, oia ka la i haiolelo ai na Lunamakaainana o ka apana o Hana, ma ka halepule o Wananalua; a mawaena o ka haiolelo a E. Helekunihi, heluheluia aku la ua pauku kanawai e pili ana no ke koho balota ana, oia ke Kanawai Karaima Mokuna 86, Pauku 28.30,31, a me ke Kanawai Kivila Pauku 809, 811,812. Ua hoohaunaele koke ia ae e kekahi poe, eha ko lakou nui. A, o ua poe la i keakea ai i ka heluheluia ana o ke kanawai e pili ana i ke Koho Balota ana, o lakou no ka i keakea i ke koho kuokoa ana o ke kanaka, a e kauo ana ma ka balota i makemake ole ia ma ka la koho balota. He makemake ko lakou e ike ole na kanaka i ka malamalama.
O KA HUAKAI KOOKAHAKAHA a ka Oihana Kinai Ahi o Honolulu nei, e hoomaka ana ke kai ana ma ka hora 7 ½, a hele ma na alanui i hoomakaukauia e ka Luna Kinai Ahi nui, a me kona mau kokua. E hoomalamalamaia ana ka Hale Bele nui me na kuikui o na ano like ole, a o na kaa wai pakahi iho, e hookelakela ana kela a me keia, e like me ka nani a me ka hiwahiwa a na luna iho i manao ai oia ka heke. E paa ana kekahi lima o na hoa kinai ahi me na ihoiho kuikui, a o kekahi lima hoi me ke kaula e huki ai. E ulumahiehie ana keia po i na keiki Kinai ahi o ke kaona. Aole hewa i ka poe palaualelo hele po e pau nui ae e makaikai i ka hana a na keiki ili wikani.
HOOMAIKAI i na inoa 108 o ka Apana Koho o Hana, a me na inoa 38 o ka apana Koolau Maui. Weliua oukou.
E oluolu oukou e na inoa 108, oia ka poe i hookomo i ko lakou mau balota ma ka pahu balota o Hana nei, no ko lakou kupaa loa; mai na kauoia ana aku e na poe i manao ole ana i ko ke kanaka koho kuokoa ana, a me ke kanawai no ke Koho Balota ana. A pela no hoi i na inoa 38 o ka Apana o Keanae, ka poe i hooko i ke Kanawai o ke Koho Balota ana, a i hookuu aku hou i ke kanaka e koho mamuli o kona makemake iho. A plea no hoi i na poe e ae i lawe ole i ko’u balota; no ka mea, malalo o na kumu ka lawe ole ana, a ua hai maoli ia mai no ia’u kekahi mau kumu e makau, a e lawe ole ia’i ko’u balota, a me ko na mea e ae. Aohe a kakou hana i koe ; o ka nana wale aku no maluna o ka hana a ko kakou Luaamakainana ke noho ae ka Ahaolelo; oiai, aole oia i hoike iki mai i kana mau hana ia kakou. Ia wa kakou e ike ai i kana mau hana, no kakou paha ia aole paha? E bilinai kakou iaia ma kona ano maa.
E. Helekunihi.