Ka Nupepa Kuokoa, Volume XIII, Number 11, 14 March 1874 — HE MOOLELO KAAO NO ROBIANA LO KA HIWAHIWA O KE KOA, Helu Akolu o ka Ikaika. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO ROBIANA LO KA HIWAHIWA O KE KOA, Helu Akolu o ka Ikaika.

I unuhiia mai leko mai o Buke Arabia, mai lea OMo Beritanirt a ka Olelo Haieaii. Mahele lll—Helu 111. AIA nae i ka hala ana o na mahina eono, a i ka ehika o ka mahina, a i na la hope o ua mahina la, haalele iho la ke aīiuenue i ke alakai ana ia ianei, a hele aku la oia mamnli o ke alakai a ka mana o kona lio, a ua holopouo kana alakai ana, aole i halawai mai me laua kekahi keakea ma ke alanui, aole hoi kekahi poino ulia wale, aka, ua hele laua me ka alaneo wale no, a e mau aua la ia ano a hiki i ko laua haule ana iloko oka poino a i ka lanakila paha, me ko Lo Hipa manao kuhihewa no, aole la e halawai mai ana me lana kekahi puuoioina kupono no ka hoomaha ana, aka, i ka puni ana o ka makahikii, hiki ana laua nei ma kekahi wahi ; a oiai no hoi o Lo Hipa, e haka pono ana kona mau maka imua, ike aku la oia i kekahi ao opua, a manao iho la no oia he aina, eia ka auanei o ke aiipuni Mapu ia. A o ka lio hoi, i ka hala ana o kekahi mau la, kuemi honua iho la ka lio, no ka mea, ua kau wale mai la no iaia ka halialia makau, a ua ike no hoi oia, e komo ana laua iloko o ka pilikia, nolaila, nuha iho la oia, me ka manao e kapae ae ena ke alanui e, aka, aole nae i poinā o Lo Hipa no ke ao opua ana i ike ai, me ka paa o kona manao he aiua no, nolaila, hoohuli ae la oia i ke poo o ka lio ma ko laua alanui mua, aka, hele pahua aku la ka lio mamuli o kona makemake, a haule loa aku la laua i ka hema mai ke alanui mua aku a laua i lele ai, no ka mea, ua piha loa ka lio i ka makau.

A no keia hana pauhakee a ka lio, ua ulupuni koke ae la o Lo Hipa i ka inaina, a hoopuka aela oia i kana man huaolelo huhu, i ka i ana iho, 0 oe, he holoholona maikai oe, hoolohe hoi, mai kou la i lilo ai ia'u a hiki inehinei, a me he mea la, o kou ano mau ia mai o'u kukupuna mai a hiki mai i o'u mau ma> kua, a ua liio oe i punahele a i miliuiiii hoi na lakou, a no ko lakou ike i kau mau hana maikai a hoolohe hoi, ua waiho mai lakou ia oe me a'u, a ma ka'u olelo e hoolohe ai oe a hiki i ko kaua haule pu ana i ka make, a ina hoi uo'u ka make e uiamua, aluila, e ili aku no oe a me keia mau hoa make o kaua a'u e paa nei i ko'u hooilina, a o ke aupuui a me na waiwai a pau, he mea ole iakou ia oukou, aka, i keia la nae, ke ike uei au i kon hoowahawaha nui a me kou kue ana mai ia'u, a ke hoolilo nei oe ia oe iho i haku uo'u, a heaha ia wau i kou manao ka mea nana ka huakai ? Heaha iho ia ka hewa ko hele kaua a make imna, no ka mea, he huakai make no ka kaua? A eia hoi, aolo no kaaa i halawai pu me ka make, o kou uiakau houua e iho nei no ka ia, nolaila, a i hooko ole oe i kuu makemake, e lawe koke ana au i kou ola ano, a nou aaanei ka moolelo e helu pu ole ia maioko o ka m&hele o ka buke mooleio e piii ana i ko'o moolelo, no ka mea, ua liio kau maa hana m&ik&i a me kau mau kokna ahonui i mea ino loa imua o'a i keia U, no laila, e ku no au a heie mamali o ka ika-1 ika o kuu mau lime» a me ka mana hoi 0 kuu wahi makaakane pahi neii, a hiki 1 kahi a kua manao i kau nui «i, kahi hoi i oleloia, aia malaila e kanuia'i keia mau iwi, a ina no hoi e make e ana au ma ke alanni, me kuu ike oie aku i na papalima o ka mea nona keia haakai» alaila, aa oi aku ka pomaikai i loaa ia'u mamna o knn hoi hoa ana aku ma ke alanui a'u i hele mii ai. Lele iho la o Lo Hipa mai luna iho o ka lio, a annhi ae la i kana pahi wakawaka, me ka man&() e hooko i kana mea

i olelo ai, aka. hoohaahaa iho !a ka lio iaia iho, a pane mai la, E kuu Haku, uoa kou lokomaikai, e kala mai, no ka mea, ke ike lea nei au i ka hewa o ka'u mea i hana fho nei iniua ou, nolaila. aole au e pono ke kapa hou ia mai he kauwa nau, a hiki i kou la hoouka kaua, e haawi aku oe i kuu ola ma ka lima o kou mau enemi, a o kuu uhane, e iho aku uo i;i iloko o ka lua hiki ole ke kalaia. Pane mai īa eLo Hipa, Ma ka oiaio o ka'n olelo, na kahiī.i kou hewa, a ua maikai oe a mau aku, aka. o lilo kau olelo i mea hoomanao nau a hiki i kou hopena. Mamuli o na olelo kaukau a me na hana hooweliweli a Lo Hipa, ua loaa i ua lio nei ka mihi oiaio, nolaila, aui ae la kona poo, a lele aku la ma kahi a Lo Hipa i ike aku ai ike ao aina. A hala elua ia, loaa ia laua nei ke alanui mua a lauai'lele ai, a ma ia alanui no laua i hoomau ai ma ka lele ana, a hala hou elua la, komo iho la ka manao kanalua iloko o Lo Hipa, a manao iho la oia, ua kuhihewa oia ma kana mea i ike ai no ke ao aina, a manao iho la oia, aole la i like pu na ao aina o ka honua me ko ka lewa, aka, i kona o ana ae i ka welelau o kona lima, holo huihui mai la ka makani mai ka aina mai, a manao ae la oia ua oiaio no kana mea i ike ai, nolaila, hoomau aku la no laua nei i ka lele ana rna ia alanui, me ko Lo Hipa makaala no nae i ka uana ana imua, aia hoi, ike aku la oia i ka wena aweawea me he ahi la, aka, i ka hala hope ana o kekahi mau mile, ike pono aku la oia he ahi pele, a 0 koua wahi e a ana, aia no ia ma ka piko pono o kekahi puu kiekie eku ana iwaena konu o kekahi wahi aupuni poepoe, i hoopnniia e kekahi pa hao kiekie loa, i hoopuniia me na puka komo he lehulehu wale ; a mai ke kumu ae a hiki 1 ka elua hapakolu paha o ke kiekie o ua puu nei, ua puni i ka hale-lua o na mapu, he mau puka hale nunu la i ka nana aku, i hana kinohinohiia me na wai hooluu like ole, a he alohi hoi ke nana aku. Na ka malamalama oke ahi pele e hoomalamalama ia iakou i ka po, a na ka la no hoi i ke ao.

Aia hoi ina ka aoao hikina ae o ua pmi uei, e ku ana he wahi puu uuku, he aneane ekolu mile ke anapuui o kona kumu, a ua pii ae oia me he puoa la, a ma kona piko maluna, ua huini loa ia me he kia moku la. a maluna olaila, e pulelo mau ana ka hae Moi, he ekolu malama i ka aoao akau, a pela no hoi i ka hema, hikina a me ke komohana, no ka mea, pela iho la ke ano o ka pa ana o ka makani ma ia aupuni, he like loa ka manawa, aole e like me ko kakou nei, he okoa i kekahi la, a he okoa hoi i kekahi la, a pela hoi i ka po. Aia nae i ku makahiki lele oi, pii ae la kona pulelo ana a kupono iluna. Aia iloko o ia wa, e weheia ai ka Ahaolelo nui o ke aupun*. Ma ke kumu 110 hoi o ua puu nei, malaila ka hale-lua o ka Moi, na'Lii a me ko na oihana aupuni, a ua kapāia ia aupuoi, ka "Puualii," aoka puunui, ua kapaia, "Puumakaainana." E na hoa, e kala inai ia'u, no ka mea, ua mahaoi e aka nei au i ke alakai ana iaoukou e hoomakaikai i ke kulana o ke aupuni, aka, o ke alanui nae e hiki ai, aia no ke 010010 mai la i hope, a ke manao nei aa, % ku ana paha i ka a'u, no ka mea, ua oleloia, "010010 aku no ku i ke a'u." Aka, ma keia wahi, e hoopololei hou ae kakoa ma «ke kamailio ana, 110 ka mea, aia no i kela manawa a Lo Hipa i hoomaopopo ai i ke ano o ke ahi pele, lana ae la kona manao, he aina io no. A mai ia la nae a po, a ma ke aumoe o ua po la, maalo ana kekahi mea i ko Lo Hipa mao maka, a no ke koliuliu loa, manao ae la oia he hoku. Aole do hoi i liuiiu iho, ike pono aku la oia he ahi, a o kona ano, aa like no ia me ke kukui, nolaila, hoomanao ae la oia, ua kokoke ioa laua i ke kulauakanhale, a o ua kukui la, he kukui kuhikuhi a*v& la, eia ka he kukui uo k& mapu elele. A oo ka paa loa o ka aiua i ka noe, ua

ike nku keia i ka malaaialaiuii o ke ahi pele. A no keia manao kaliihewa o Lo Hipa, kuohi inai la oia i ka īlio, oie koiui innnao. malaiU laua e kaii ai a hiki i ke ao ana. A ia laua nae e hoolai ana, pi-o ae la na pepeiao o ka lio i ka makau ; a 0 oa kukui la hoi, ke nee mai la e kokoke loa mai i o laiia nei. Aia nae iloko o ia \va, hoomakaakan e iho Ia o Lo Elipa iaia iho ; uuuhi ae la oia i kana pahi wakawaka a paa i ka lima, uo ka mea, ua hoomanao ae no oia he kiu. Lele poai ae nae ua kukui eei i elua puni o laua uei, a i ke kolu o ka puni, ku iho la uo kukui nei ma ke poo o ka lio: aia wa i ike iho ai OLo Hipa, he mapu, a o ke kukui aia no ia ma ka welau o koua huelo. Iloko no oia wa, pane mai la ua mapu nei ma ka olelo ponoi o kona aupuni, a hoka iho la o Lo Hipa, no ka mea. aole oia i ao ia i ka olelo a na holoholona, aka, o ka liakaka ana nae a na holoholona kana i ao ; a no ka hiki ole iaia ke pane, noho iho la oia me ka mumule, me ka haka pono no nae i ko ia la lele mai, a o ko ianei manawa no la ia e ani ae ai i kaua pahi, a kamailiomai ke poo 1 kahi e, "pio kukui poele ka hale, haha pouii ka papai o Honolulu.'*

O na huaolelo nae a ua mapu la i pane mai ai, penei no ia : He mamo kaoe na Adamu ? I hele mai nei anei oe ma ke ano kiu ? Ina hoi he huakai kiu ka olua, a anei no olua Ia hoi me na ola o olua, a ina olua e hoolohe ole mai i ka'u, a hoopaa aku a komo iloko 0 kuu aupuni. mamuli o na ikaika o olua, alaila, e hoi uhane ana olua i ko olua aupuni, no ka mea, he hoowahawaha loa ko makou aupuni i na inamo a Adamu. A no ka hookikina mai o na olelo a ua mapu nei, luli pono ae la ke poo o ka lio, a i aku la, Ae, he mau mamo 10 no maua na Adamu, aka, aole nae maua i hele mai nei ma ke ano kiu, aole hoi ma ka ikaika o n t liuia o ia nei a me ka mana o ka pahi-wakawaka, aka, e hele ana maua ma ke kuamoo e hiki aku ai i ka piko, ka palena pau hoi o na aupuni 0 ka lewa nei, aka hoi, ina e halawai mai ana keknhi enemi e kue mai ana i ko maua mau ola, e hoao no iraua ma ke pale ana aku, a ina e hooikaika loa mai | ka enemi ma ke kue ana, e inu auanei j ka maka o ka maua pahi i ko lakou ko- j ko, a o ko lakou mau kino kupapau hoi, j e lilo auanei ia i puu lehu ahi nui, a o j ke aupuni hoi, e hoolilokoke ana maua j 1 mea ole iloko o ka wa pokole, ke loka- j hi nae ko lakou manao e hele mai me j ka hoino mai ia maua, aka hoi, ina e he- j le mai ma ka maikai, e like me kau e ' hana mai nei, alaila, he maikai no ka j maua e hana aku ai T nolaila, e hoi oe a j olelo aku i kon mau haku, e hele a hai koke aku i ka lohe i ka Moi, ? maopopo ai iaia kana mea e hana mai ai no maua. Pane mai kahi mapu elele, Aohe ana mea e ae e noonoo ai, eia wale no kana hana hiki, o ka ae aku i na hooko ana a ke Kumukanawai. I aku hoi ka lio, He mea mau no nae paha kona ike ana a o ka lahui holookoa paha i ua mamo a Adamu ? Hoole mai ia ua wahi mapu nei, Aole oia i ike, a pela uo hoi makou a me ko makou mau makua, aka, o ko makou poe kupuna wale no paha kai ike, nolaila. hanaia ai ke Kumukanawai e lakou, a he lohe wale no ko makou, aka ano, ke ike maka nei au. Mamuli nae o ko makou kuhihewa, ua manao makou, he poe nunui la na mamo a Adamu, he umi la poo, he iwakalua la maka, he eha la wawae, a pela la hoi na lima, eia ka aole. Pane aku !a hoi ka lio, Ina pela, pehea hoi i pololei ai kau kapa ana mai- la maua hemamo na Adamu ? I mai kahi mapu, Aole uo ia o ko'a manaoio maoli, aka, i hewa no ia olua i ka hooia ana mai, ina no la hoi olua e hoole mai, o ka pau no la »a, iua do la hoi ua alakai ako la au ia olua iloko • kuu a@pnni e hoomakaikai.ai. Pa* ne aku no ka lio, Pehea ia kou manao

uo muu.i, ua hoowuhawaha anei oe no maua aole paha ? I mai kahi mapu, O kuu mahalo a me ka uiakemako no olua, eia no ia uialuna iho o kuu poo, aka, o ke kuhihewa nae o ke Kumukaimwai, ua kue loa i» olua, nolaila, ua poiuaikai au ma ka ike aua i ka mamo a Adamu, a o ka'u uku nui no hoi e makana aku ai na olua, e hoi olna me ka maluhia mai keia wahi aku, a o ko'u mau hoomaikai ana uo olua, e nkali aku no ia ma ka meheu o ko olua mau kapu ti, a na ko olua lokomaikai e hookipa aku iaia iloko o ko olua aupuni. Mai keia wahi aku, ua lilo na Lo Hipa ke kamailio aōa me kahi mapu. no ka mea, ua !oaa koke iho la no ka olelo mapu iaia iloko o ia inanawa ; a penei kana ninau mua, Heaha la ko oukou mea i hoowahawaha loa ai i na mamo u; Adamu ? Pane mai kahi mapu. Ua lohe wale no au uia ka oleloia, no ka anaaua ka, a o ua mea 'la, he mea make, a nolaila, hanaia ai ke Kumukanawai. A ina hoi pela, heaha la ka hoi kou uiea e make ole nei i keia manawa, oiai eia oe ke kamailio pu nei me maua? "Heaha hoi,'' wahi a kahi mapu.

Ke makemake nei au e hoomaopopo hou aku no na mea a olua i kamailio mua ae uei, oia hoi ko ka Moi a me ka lahui holookoa ike ole ana i na mamo a Adamu, aka, aia nae ma o ke Kumukanawai wale la no ko lakou hiliuai ain, a nolaila, e like no hoi me kou ike maka ana iho nei a hilinai nui maluna o maua, pela no hoi paha ko ka Moiwahine manao, ina oia e ike ana, e hookipaia'ka no maua me ka maikai, a e malamaia no ko maua maluhia, a hookuuia aku me ka lanakila, a e ku malie auanei ke aupuni me ke kupaa, no ka me.i, aole uo he mea n na e hooimueue, a iua e hilinai ana lakou ma ke kuhihewa, alaila, ke kauoha nei au ia oe, e hoopau loa i kou kuhihewa, a e kupaa hoi e&alunaiho o kau mau olelo, alaila, e lilo auanei o oe kekahi waha olelo o ka Moiwahine. Nolaila, inai poina oe i ka hoi ana a hai aku i ou mau h iku, no ka hele aua a hai aku i ka Moiwahine no maua. A e hoike pu aku no hoi oe. aia ma ke aumoe o ka po o ka la apopo, e komo aku ana maua iloko o ke kulanakauhale, a e hoomaha aua maua maanei mai keia koena po aku, a hiki mai ka manawa a'u i hai mua aku nei, nolaila, e hoi oe me ka hoomanao a me ka makaala hoi.

I loa no a pau na olelo aLo Hipa, o ka hao aku la no ia o ua wahi mapu nei i ka lele, a no ka pakela mama loa o ia lele ana a ua wahi mapu nei, ua pio iho la kona kukui, a hiki poeieele aku la oia iloko o ke kulanakauhale, a nui ana ka hanu imua o kona mau alii koa, a hoike aku la i kona halawai ana me kekahi o na mamo a Adamu, a mamuli o kaifa kauoha, e hele ka olua a hai aku i ka Moiwahine, i maopooo ai ka kona manao e hana mai ai no laua, ina paha no ka maikai, a ina paha no ke ino.

I ka lohe aua oo o na aliikoa, alnpuni ae la laua i ka ukiuki no kahi m.ipu ele- ! le, a paue aku la, MaHiua o ko maua he-' le ana e hai aku i ka Alihikaua a me ke Moiwahine, he mea pono iii maua ke lawe mua i kou ola, ka mea nana i hoopakele aku la i ke ola o na mamo a Adamu, no ka uiea, ua lohe no oe a ua ike no hoi, oia waie no ke kanawai ikaika loa ma keia aupuui, a heaha la kou mea o ka hoopakele ana aku nei, a ili mai kau hewa i hana ai maluna o maua, na mea nana oe i hoouna aku nei ? Pane mai la kahi mapu elele, Ua ike no au, he mea makehewa wale no ko'u hana aku i ka ino maluna o iaua; a ina paha wau e hooko akn nei e iike me ke kauoha i hooiliia iho maiuna o'u, ina paba aoie au e hoi ola mai imua o oiua, a ioaa ia kakou keia hui ana, aiaila e noho aoa oukou me ka nanea, a hiki wale i ko !aua komo ana mai iloko nei o ke kulanakauhale, ma ke aumoe o ka po o ka ia apopo, a o ko oukou pau no ia ia i ka iukuia, no ka mea, o ko laua ano, aole | no ia i iike me ko kakou, aka, o kekahi [ nae o iaua ka mea i ano like, a me ia

| ko'u k iniiiilio ana i kinohi, a m»hope 1 iho, lilo nsi kona hoa, a nana no hoi ke* i (ia m.iu huaoielo a pau, aiii hoi nia ona ia ko ? u makau ana, no ka mea, © noho ana loi» maluua iho o ka mea i kamailio pu | uie a'ii. aia hoi ma kona lima, e p«n ana | oia i kekahi mea loihi a hulali hoi, a o I ka maka mua no ia o ko'u ike ana ia men, a o ka hana a ia mea, aole no ia i maopopo ia'u, wka, ma ko'o manao wale aku nae, he hiki ioa ia mea ke lawe i ; ko kakou mau olu & pau. I (Jole i pau.)