Ka Nupepa Kuokoa, Volume XIII, Number 21, 23 May 1874 — Page 1

Page PDF (1.58 MB)

This text was transcribed by:  N Cookie Numazu
This work is dedicated to:  To my parents Luynard Ku'ulei Ka'alouahi and

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

BUKE, XIII.  HELU 21   HONOLULU, POAONO, MEI 23, 1874.          NA HELU A PAU 651.

 

E PAU NA PUPUPU KAHIKO!

E pani me na Hale Laau!

PAPA! PAPA! PAPA!

O KELA ME KEIA ANO,

---A ME---

NA LAKO KUKULU HALE

O KELA ME KEIA ANO, MA KA

PA-PAPA O S. G. WAILA MA!

---KIHI O---

ALANUI PAPU me ALANUI MOIWAHINE, no ke Kumukuai HAAHAA

LOA! ae like ka nui me ka makemake.

-----

LAAU NOUAIKI!

NA LAAU KAOLA,

                         NA PAPA MANOANOA,

                       NA PAPA HELE,

                       NA KUA,

                                       AAHO,

                                        AAHO LIILI, &c.

           LAAU ULAULA!

LAAU KAOLA,

NA PAPA MANOANOA,

NA PAPA HELE,

NA KUA,

AAHO, POU,

AAHO LIILII,

MOLINA, &c.

Pili Cida keokeo, Pili Laau ulaula,

Na Puka Hale, o na ano a pau,

Na puka Aninni, o na ano a pau,

Na Olepelepe Puka, o na ano a pau,

--------

Pepa Hale me na Lihilihi.

--------

NA LAKA PUKA!

NA AMI-PUKA,

                       NA-AMI PUKA LIILII,

                  NA KUI NAO.

----- ---

PENA, AILA-PENA, VANIKI,

WAI HOOMALOO.

---------

-PAAKAI Helu 1,

O PUULOA.

-----

E lawe wale ia no na mea i kuaiia

mai keia Pa-papa aku a i kahi o ka mea kuai mai, ina ma ke kaona nei, a ma na Awa

o keia Paeaina e like me ka aelike.

-----

Aia maanei ke Keena o ka

                 MOKU MAHU "KILAUEA,"

          D. TAYLOR, KAPENA.

-----

S G. Waila Ma.

614-3m

 

He moolelo no G W Lilikalani

 

Ua hanauia o G. W. Lilikalani Esq., ma Kahilipali, Kau, Hawaii, Iune 1821.  O Kekuanohomakalae kona makuahine.  He mo ʻ opuna oia na Nuuanu, keiki a Iwikaualii, kiki a Kuaikehikumanawaokalani; he kanaka oia i pili i na alii e noho aupuoi nei, a he iwikuamo ʻ o hoi no lakou.  I kona wa i hanau mai ai, ua lawe ae o Lilikalani nui iaia, (kekahi alii o Kau) i keiki hanai nana, a nana no i kapa mamuli o kona inoa, oiai e noho ana kona mau makua ponoi me ia, a ua pili no hoi kona makuakane iaia.  I ka eiwa paha o kona mau makahiki, oia ka wa e huli nui ana na kanaka i ke ao-palapala ma Kona, ua hele kona mau makua ponoi a me ia ma Kaawaloa, i ke kula a me ka imi ana hoi i ka pono o ke Akua.  Ho haipule io kona mau makua, a ua waiho aku laua iaia me Rev. Polepe makua, a ua ae aku oia me ka oluolu e noho malalo o laua, ma kea o ana ma na mea hoonaauao.  A i kona wa keiki, ua hoolohe oia i ka leo o kona mau makua; me ka naau haahaa a me ke aloha lua ole.  He keiki aloha makua, a aloha hoi i kona mau hoahanau.  Ua ao ia oia i ke kula a me ka hana lima pu; a hala kekahi mau makahiki, lilo oia i keiki akamai hoi ma na mea i aoia iaia.  He haumana hoolohe, hoohaahaa a malama no hoi i ka olelo ao a kana kumu.  I ka A D 1836, ua kaheaia kekahi mau haumana e komo i ke Kulanui o Lahainaluna; a ia wa, ua hoouna koke aku la o Rev. Polepe ekolu haumana, a o Lilikalani kekahi o lakou, me kea o pu aku no hoi o kona mau makua iaia, e hele e imi i ka naauao a me ka pono pu o ke Akua.  Ia lakou i komo aku ai i Lahainaluna, ua lawe koke ia oia i luna no na kuene no ka papaaina o na haumana o ke kula.  Ma na mea e pili ana i na hana lima, malaila oia i aoia ai e na kumu, a ma na mea kula hoi, ua loaa iaia ka ike.  Ua lawelawe maikai oia i keia mau hana me ke akahai, noho malie a me ka hoolohe hoi i ka leo o na kumu, me ka hooko pono i ko lakou makemake.  Ma keia mau hana maikai wale no oia i lawelawe malie ai, me ka lawe akahai i ke aoia iloko o kona naau, a ua malama pono oia i na kanawai o ke kula me ka maluhia, a pau na makahiki eha o kona noho ana, ua hoi aku oia i kona wahi me ke aloha nui ia e na kumu, me ka mahaloia a me ka haawi pu aku no hoi i palapala hoomaikai nona.
            E o'u mau hoa heluhelu nupepa, e nana kakou i na hua maikai i kanuia iloko o ka naau o ko kakou hoa kanaka, nana na hana maikai i haiia aku la maluna, a e hooko iho hoi i na olelo a Solomona, a penei kana: "O ka mea hoolohe i ke aoia mai, he kanaka naauao oia, hoolohe ka mea naauao a mahuahua ka ike."
NO KONA NOHO ANA.
            Iaia i hoi aku ai mai Lahainaluna aku, ua hoi no oia a Napoopoo, me Rev. Polepe, kana kumu i noho mua ai, a me ia no oia i noho ai a hiki i ka wa i loaa ai kaua hana oihana.
HE KUMUKULA,
a ma ia oihana oia i hoomaka mua ai; a ua lawelawe oia i keia hana me ka makaala a kiai hoi, me ka makemake nui e loaa i kana mau haumana ka ike; a pela io no oia i hana ai, me ka molowa ole i kea o ana aku.  Ua ike lea na makua mea keiki i ka hua maikai ana i kanu ai iloko o ka naau o na keiki a lakou; a ua mahalo nuiia no oia no ka ike a me ka makaukau, ma ke alakai ana i na kumu, na haumana a me na makua pu hoi, ma ka hoonaauao ana.  Nui ka hauoli iloko o lakou.  Me keia hoomalamalama pu io ana o na mea a pau malaila e ia.  Aole o keia wale no kana hana, ua haawi hou ia mai iaia he oihana Kahukula, i ke au ia Rikeke ke Kuhina Aopalapala, a he Hope Lunaauhau, a he Puuku malama waiwai no na kula, ma ka Apana o Kona Hema.  A pela no ka ulu mau ana ae o na hana i loaa iaia, me he mau hua kanu la i kipuluia make kihapai maikai.

            Aia ma ka malama o Iune 1851, ua kohoia oia e na makaainana o Kona Hema a me Kona Akau, e hele e noho ma ka Ahaolelo, i Lunamakaainana no lakou.  A ma keia hana malihini i lawelawe hou ai oia, me ka wehe ana i na auhau kaumaha e pili ana i na wahine a me na kaikamahine, auhau popoki, na i-a kapu o ke aupuni a me na kapu lehulehu o na konohiki hookaumaha wale.  A ma keia hui pu ana o na Lunamakaainana a me na’lii o ka Ahaolelo o ia kau, ua weheia na kaumaha a pau.
            A ia wa ana e noho ana iloko o ka Hale Ahaolelo, ua kohoia oia e ke Kiaaina o Kauai, P. Kanoa, i Lunakanawai no ka Apana o Koloa.  Ua ae aku oia me ke akahele, me ka manao e hooponopono maikai no ka waiho malie ana aku i kana mau hana i lawelawe mua ai, ma ka lima o ke Kuhina Aopalapala Hon. Rev. Limaikaika,
            A ma ka malama o Iulai 1851, ua hiki ae o Rev. Limaikaika ma Napoopoo, Kona Hema, e hoike i na kula; a ia wa no ia hoihoi aku aia oia i na hana ana i malama ai, no kona nawaliwali, a e hookuu iaia e hele e imi i kahi e oluolu ai kona noho ana.  Ua ae aku o Limaikaika me ke kanalua a me ka minamina no hoi, no ka loaa ole o ke kanaka kupone nana e malama ia mau hana.  A pela oia i hoomaka ai e hele a e hapai i ka hana hou ana i haawiia mai ai.  A ma ia mau pule koke no, ua hoomakaukau no ka hoi ana i Kauai.
            Ma ka la 29 o Augate, ua holo mai la oia me kana wahine, kaikamahine a me na hoa hele pu.  He elua la paha ma ka moana, hiki ae la ma Lahaina, ma ka la Sabati, pii i Lahainaluna e ike i na hoa kula a me na kumu, a ma ke ahiahi ae o ka Poakahi, oia ka la 1 o Sepatemaba, holo aku la no Honolulu, a make kakahiaka ae, ku ma ke awa o Kou, a ike pokole no me na hoa luhi; a ma ia ahiahi no, holo aku la no Koloa, Kauai, a ku malaila ma ka la 3.  A hala he mau la, ua lawelawe oia ma ka oihana Lunakanawai no ka apana o Koloa.  Ua lawelawe no ka apana o Koloa.  Ua lawelawe akahele oia me ka noonoo nui i ke ano o na hihia i hiki akua imua ona, me ka imi pono i ke ano o ka hihia a me ka hihia ole, a me ka hooholo pololei i na hihia mamuli o ka ike a na hoike.  Aole oia i nana i ke kanaka waiwai a hoopili wale iaia, aole hoi i haalele wale i ke kanaka ilihune, ua hana no oia i ke kaulike pololei i kela a me keia aoao.  Nolaila, ua aloha nui ia oia e na haole a me na kanaka o kona wahi i noho ai, a ua minamina nuiia oia me ke kaumaha, no ka hala ana o ko lakou hoaloha maikai i noho pu ai no na makahiki he 22, me 5 mahina a me na la he 13.  He hoa aloha maikai oia no na mea a pau i launa pu me ia.  A ke kanikau pu mai la no hoi lakou iloko o keia kaumaha kumakena no kona make ana.  Aloha ino ka makua o ka lehulehu, ka makamaka o ia wahi malihini, ke kamaaina maikai hoi o na Lani Moi a kakou a me na malihini hele e kipa ana ma kona hale.
            Iaia no hoi e lawelawe ana i keia mau hana, ua hooikaika pu no oia i ka pono o ka haku, a ua lilo i hoahanau no ka Ekalesia o Kealakekua.
            A me ka A D 1843, Augate 17, ua lawe oia ia Hana Ululani i wahine mare nana.  He mau hoahanau pu no laua ma ia berita a hiki i ko laua haalele ana ia wahi, a ua hookuu maikaiia mai laua a komo ma ka ekalesia ma Koloa, Kauai, a ua lilo laua i mau hoa hooikaika pu ma ka pono me na hoalauna ma ia Ekalesia a me ana kumu pu no hoi, e hana ana ma na hana maikai a ka Haku; a ua ike Akaka ia ka hua o kana mau hana maika i luluia malaila.
            Eia hoi kekahi; he kanaka malama ohana, a he aloha wahine oia; ina e hiki nui mai ka mai maluna o kana wahine, e waiho koke aku no oia i kana mau hana lima, a lilo nui ma ke kiai a me ka malama ana, a hala ae ana ia wa pilikia, a pela mau no a hala wale aku la.  Ua hanauia no hoi he mau keiki na laua, a hookahi keiki e ola nei.  He makuakane aloha keiki, a he makemake loa oia o hoonaauao maikaiia lakou.  Ua hoouna aku oia he mau keiki hanai me kana wahine, ma ke Kulanui o Lahainaluna, a ua puka mai nei me ka maikai, a ua hookomo hou no oia i Punahou; a o kaua kaikamahine ponoi, ua waiho aku oia make Kulahanai o Dr. Smith ma Koloa, a me Mr. Dole a me Binamu ma Honolulu, a ua mare i ke kane i keia wa.
            A i ka huakai hele iho nei a Kalani Moi ia Kauai, o laua pu no kekahi i hele mai i Oahu nei; a i ka wa i hele hou aku nei ka Moi ma kana huakai no Hawaii, ua ukali pu aku laua, a ua ike  hoi i ke one hanau-a o kona ike hope loa ana ka ia i Kauakanilehua, a me ka makani hali ala lehua he moani, i ka lai a Ehu i ka malie, a i ka malu hoi o ka hekuawa o Wailuku a me na hono hoi o Piilani-a ma Lahaina oia i loaa ai i ka mai biva, he anu a me ka wela.  Ua haawiia i ka laau, aohe nae he loaa o ka oluolu, a pela wale no a ku mai ma Honolulu nei me ka mai ikaika.  Aole no i liuliu kona mau la i kaa mai ai, a make aku la.
            Ua make oia ma Honolulu nei, i ka la 16 o Aperila 1874.  Ua haalele mai i ka wahine, na keiki, na makamaka a me na hoaloha a pau ma keia aoao o ka lua, e uwe kanikau ana iaia, no kona haalele ana mai ia kakou, a hele aku la i ke ala hoi ole mai.
            A i kona hora hope loa, he manaolana kona me ka maluhia; aole oia i poina i ka pule, ua make oia iloko o ka Haku, Ua hoomaha aku oia i kona luhi; ua pau kona mau hana maanei ua hala loa aku la.  Aloha wale! “O kakau ke hele aku ana i ona la, aole oia e hoi hou mai ana i o kakou nei.” “Na ka Haku i haawi mai, a nana no i lawe aku; e hoomaikaiia koua inoa.”
            A no ke aloha nui no iaia me ka minamina pau ole i ke hoa pili, hoa hele, hoa’loha maikai, a hoa hoomanawanui pu no hoi i na luhi inea o keia ao poluluhi, nolaila, ua haku iho makou i wahi kanikau nona. Eia mai ka ukana a ke aloha la, luuluu wale.

 

-1-
He Kanikau aloha no Geo. W. Lilikalani,
Kuu aikane mai ka la wela o Kuhalapoko,
Mai ka lai huli lua i ke kehau,
Mai ka wai nana i ka maka o ka opua,
Ka opua kiai makani i ke kai,
E nana ana i ka waa holo,
Ua hele hookahi ka uhane aohe lua,
Ua huhu manawaino aku nei ka hele ‘na,
Ua haalele mai nei i ka pili me ka wahine,
I ka hoa ohumu o ka po me kea o,
Iloa kuka o ka keiki me ka pilikia,
Pilikia kou manao e noho nei,
Kaumaha luuluu i ka ukana a ko aloha,
I ka nalo ana aku nei au wale ana loko,
            -Auwe ! he aloha-e o oe ia,-
O oe ka ia e ka pua lau-i o Kuia,
Ke kuina i ke oni o Kanaloa,
I ke poo o ka oliko, ua opua, opua hiki liliko iloko o ke kai, ko inoa ia.

KAINUWAI.
-2-
Kuu aikane mai ka la wela o Lahaina,
Mai na hono aku o Piilani,
Mai ka hale lewa au i ke kai,
Ke oni ae la e like me Lae Ahi,
I pili hele lua i ke kai o Mamala,
I ka ua Kukalahale noho mai iuka,
Ke hoopulu mai ia i ka pua Kamakahale,
Hal aka uhane ka hoa pili o ke kino,
I pili ia e kaua na ale o ka Ieie,
Ike ai kaua ia Haupu,
I ke oni ae a Kalalea i ke kai,
Noho malihini ai kaua ia Kauai,
Ilaila haalele mai ai ko’u hoapili ia’u,
-Auwe he aloha o oe ia.-

KAHELE.
-1-
Kuu kane i ka moku kele i ke kai-e,
Au aku kana o na ale o ka Ieieawaho,
Aia Haupua la ke au mai la i ke kai,
Oia mauna kilohana ku kilakila i ka alai e,
Noho malihini aku ai kaua i ka noe o Koloa,
Oia aina makamaka ole a kaua i noho ai,
Hookahi no makamaka o ka pono, [mai, I noho ai mai ka wa lehulehu a koe hapa Ilaila i haolele mai ai ka lei aloha a kana he keiki, [malihini,
Noho ai kaua a kupa, a kulaiwi ia aina I ia mai ai kakou he poe kamaaina no ia wahi, [o Kuihewa,
Eia ka hoi e waiho ana oe I ke one kapu Ilaila oe i wehe mai ai i ka pili aloha a kaua.
Auwe ! Kuu aloha kuu minamina pau ole i kuu kane-e.
H. KAPILIALOHA L.
-2-
Kuu kane i ka la olalo-e,
Papale i kou maka ko aloha e noho nei,
Huihui, anuanu, maeele i ka houpo ke hiki mai, [hana nei,
Noho ka paa ka pea kua o ke kanaka ia e
Ke lalawe nei ma kuu nei kino.
Eia i ka lau o ka onohi kahi i loku ai,
E kukia ai o ka po, puiwa hiaa ia oe
O oe wale mai ana no ka manao e noho nei,
I moe au a huli ae nei, kapapa hewa ana
Mahea la hoi oe i nalo iho nei, [aole oe,
Auwe kuu aloha, kuu minamina pau ole i kuu kane-e.
HANNAH ULULANI L.

 

Kuu kane hoa pili i ka uka ano o Kuia,
Oia uka anoano iu a ke aloha i noho ai,
Ua lau kanaka wale no ia wahi ia kana, 
Kuu hoa pili, hoa hele, hoa uhai a holo o ke kula ke pii, [Hanapaila,
Mai ka piina loa o Kaumula a ka luna o Aloha ia wahi a kaua e holoholo ai iuka i kai-o,
Kuu kane pili peepee hoa alo ua o Haupu,
Ke nihi hele ne la mauka o Kaala,
Pu’u a elo kaua i ka ua a ke Kiu-e,
E ake aku ana e malu i ka hale laulae,
Malu kaua i ke oho o ka hala me ka lehua,
Kuu kane o ia uka nahele paoa i ke ala,
He ala ka lauae i pauku ia me ka hale,
Hala aku le oe au wale ana au,
Mahea la oe i nalo iho nei e,
Auwe ! kuu aloha kuu minamina pau ole i kuu kane e-
HANNAH L. KANEALOHAPAUOLE L.
JNO. W. KAIKEPAHU.
Hanalei, Kauai, May 1, 1874.

 

Ka Holo Makaikai ia Kapalakiko.
[Kakauia e Hon. J. Nawahi no ke Kuokoa]

 

            Ia wa no a makou e hookomo aku nei, ua kuhikuhi mai kekahi makamaka o’u, (Charles Kaiaiki,) i kahi noho o Mr. Weaver, ka hunona a Limaikaika; e ku ana kona hale ma kekahi awawa malalo o Laurel Hill, uliuli maikai na laau paina o ia wahi ke nana aku, a oiai makou e holo’na mawaho ae o keia wahi, ua ike aku la makou ia Mokupuni Kao, (Goat Island) aia ia mokupuni mawaena o Kapalakiko a me Okalana, a he ike ia aku no na kauhale o Okalana e kuku mai ana ma kela kapa o ka muliwai.  Ua napoo aku ka la i keia wa a makou e hookomo aku nei, a o ke ahiahi Sabati no hoi ia; ia makou i kealo pono ae ai mawaho o ke kulanakauhale, aohe i kana mai ua mea he paiakuli o na pepeiao; e hauwalaau ana ma o a maanei o ke kulanakauhale, e kani ana na oeoe o na mokuahi e nakeke ana na huila o na kaa, e kakani ana na bele o na halepule mao a maanei, a e kani ana hoi na Bana me kela wahi keia wahi, ane hiki ole ke hoomaopopo pano i ka leo o kou kokoolua ke kamailio mai ia oe.  Ua hoomalamalama ia ke kulauakauhale holookoa me ke gas, a he mea nani ke ike aku i na kukui e ku lalani ana mai lalo aku nei o ke kulanakaohale a iluna o na puu, a pela no ma na alanui a pau, ma kahi papu like, a ma na awawa, e ike poao aku no oe i ua mau lalani kukui nei e hulili mai ana.
            I ko makou wa i kokoke aku ai e pili i ka uwapo Harrison ma ka lae Rincou, o ka pili mai la no ia o na Hope Luna Dute Awa, a pii mai ana iluna o ka moku o makou, me na lipine liilii ulaula, a me ka we pa koni, me ka ipu kukui; a o ko lakou inana aku la no ia ma na puka e wehe ai i ka ukana, mamua a mahope, a o ka paa mai la no ia o ia mau wahi i ua mau lipine nei, me na makai e kiai ana, o lawe malu ia kekahi ukana; he hana maikai loa ia.  I keia wa, ua pili aku makou i ka uwapo, a ia pili ana aku no, ua mahaoi e aku ia no au e lele iuka, no ko’u makemake e hehi e i ka lepo o Kaleponi.  Mahope iho o ka hora 7 o ia ahiahi no, ua pii aku la au me ko’u kokoolua C. Kaiaiki, e holoholo, a e hanuhanu aku hoi i na ea oluolu papuhea o ke ano ahiahi e kololio mai ana mai na oawawa olu kohai mai o ka aina gula, a i pau ae ai hoi ke poluea moku oia holo’oa mai; a pau ka holoholo ana, ua hoi mai no e moe ma ka moku.  Ma neia wahi la ano wale mai la no ke aloha o ka aina hanau, a me na mea a pau, a puana ae la:
"Aloha no hoi ka noho’na o ia aina,
Ka nenee mai a ka ohu i ka nahele,"
            Ma ke kakahiaka ae o ia la mai, he la malie loa ia, na ehu wale mai la na wahi a pau o ke kulanakauhale, na mauna, na puu, a me na oawawa e kokoke mai ana; a ike pu ia aku la no na mana muliwai e pu aku ai i Kakarameta a pela no hoi me ko San Iose mana wai.  O ka mana wai e pii ai i Sakarameta, na palahalaha ia, mawaena o 6 a 7, a 8 paha mile ke akea ma kau wahi, a he 138 paha ka loihi e pu ai na mokuahi ilaila, he ololi aku o uka loa; a ka mana wai hoi o San Iose. ua ane like no me ia ke akea me kau wahi, aka ua pokole mai kona loihi i 50 mile wale no.  Maanei au e hoike aku ai no Kapalakiko ponoi iho:-
            O Kapalakiko, oia ke kulanakauhale nui loa a ka mokuaina o Kalaponi.  Ke ku nei maluna o na puu eha, a ma na kahua palahalaha.  a me ua awawa no hoi; aia hoi ma ka aoao hema ke kai kuomo o Kapalakiko, e huli ana oia i Akau a me ka Hikina Akau, e nana pono aku ana i ka uluwehiwehi o na lau laau o na kulanakauhale o Okalana a me Alamida, ma kela kapa mai o ka muliwai
            O ka nui o na kanaka o ia kulanakauhale, ua oi aku ia mamua o ka 200,000 me he mea la ua pa ha ko laila mau kanaka i ko Hawaii nei Paeaina holookoa a pau.
            Ma ka hoike ana mai a kekahi mea i kamaaina ia wahi, ua manao oia he 20000 na pake iloko o Kapalakiko, a he 30,000 ua Iudaio, a he like no paha me na paniolo, a me na Farani.  O na lahui nae i lehulehu loa, a i ane like a like paha, oia na Germania a me na Amerika ponoi
            Aole hoi au e poina i ka hoike aku, aia iloko o ia lehulehu, he elima mau Hawaii ponoi, a ewalu hapa Hawaii.  Iloko o na Hawaii ponoi, hookahi wahine no ka Uaukiuki o Makawao.
            Ma ka nanaina aku o ke kulanakauhale me he la, aia a he 14 kulanakauhale o Honolulu, alaila ane like aku me Kapalakiko.  Ina oe e pii a luna pono o ka puu nana ‘ku, aohe i kana mai o ua mea he hale, aohe oe e ike aku i kekahi aoao, a ina hoi e huli’e ma kekahi aoao e nana ai, poliuliu mai ana na hale.  Ina oe e huli pono a nana aku i na muliwai, aohe i kana mai ua mea he moku o keia me keia ano, e ike aku no oe i na moku pea, na mokumahu, na waapa lawaia he lehulehu wale, e holo ana iuka o Sakarameta a me Sana Iose, a e hoi mai ana; e holo ana i Okalana a me Alamida, a e hoi mai ana; e hookomo mai ana ma ka Pake Gala, a e hoohemo aku ana, he kuakea wale no n aka wai o ka huila o na mokuahi, a pele me na moku pea.  Ina hoi oe e nana iho ilalo ma na uwapo e pili ai ua moku, aohe i kana mai ua mea he moku, ua hele a haualaoa na kia; me he la no ua aneane e 1,000 ka haina pau o na moku.  O ka loihi o na kahakai uwapo i paa i ke kuia e na moku, ua like ia me ka loihi mai Lacahi a Honolulu, a o kekahi mau uwapo aku he waiho wale mai no.
            O na alanui hoi, ua oi aku ia mamua o ka 200, a ina e nana pono iho oe ilalo o na Alanui mai luna iho o na puu, e ike iho no oe i na kanaka me he naonao la ka inana iho ma oa alanui, me na aahu eleele wale ao.  I ko’u mau la a pau i noho ai i Kapalakiko, aohe no au i ke ike i kekahi wahi kane e aahu mai ana i ka aahu keokeo, he paa eleele wale no ko lakou, aka, he hapa uuku loa nae o na wahine e komo ana i na aahu keokeo, a hinahina, a me kea no bolu o ka eleele no ka nui.

He mea nu hou ka’u i ike aku i na wahine o ia wahi; he kohu Bea kekahi poe o lakou ke nana aku i na kahiko.  Ua kahe@ ia ka ai a puni i na ili hulu (Rabik paha) a pela no hoi na lima; o ka papale hoi, oia ana no; o ko lakou lakeke, he hulu wale no, kohu akua huluhulu o ka mauna ke nana aku.  Ina paha e komo mai ana kewahi wahine o kakou ia ano paikini, aole paha i kana mai ua mea he akaaka ia; aka ma Kapalakiko, he nai iho la no ia, i mea e pale aku ai i kekahi anuanu.
            O ka hele ana ma na alanui olaila, he hookeke loa, he pomaikai kou hiki pono ‘ku ma kekabi aoao o ke alanui.  He awiwi ko laila hele ana, i mea e mehana ai ke kino, aohe lolo ka hele ana, lohilohi iho no ku ia mai i na wawe o ka poe mahope mai.  He palahalaha ka nui na alanui olaila; a he maika no hoi kekahi mau alanui.  O na Alanui i kapaia Kearney a me Mongomery o laua ka oi o ka nani, a me ka piha pono i na kanaka.  He like pu no ka nui o ka poe e hele an ama ia mau alanui i ka ahiahi me ka poe e hele ana i ka hora 12 o ke aumoe.  Ia oe e hele ana ma na alanui aoao, ua hemo penaia; e ike iho no oe i nakukui malamalama e na ae ana malalo pono ae o kahi a na kanaka e hele ana, ua eli ia olalo a naoa pono ae malalo o ua mau alanui aoao nei, a ua kau ia iho ua aniani mapoepoe maluna o ke alanui, e like la me ko na aniani o ka oneki o na moku.  (Aohe i la ua’ku)