Ka Nupepa Kuokoa, Volume XIII, Number 23, 6 June 1874 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

KA NUPEPA KUOKOA, ME KE AU OKOA I HUIIA

 

OIai na waiho mai na hoa oka Aha Kuhina i ka Poaha aku nei i hala. Mei 2@. i ko lakou mau palapala na @@@@a i ke alli ka M oi ka hookoho aku e like me ia mahalo iho nei: H@a Ex. P NAHAOLELUA. Kuhina Waiwai. H@e Ex. W L GREEN. Kuhina Kalaiaina a Kuhina @o ko na Aina e no ka manawa  H@s Ex. R @ ST@LKYm Lo@o Kuhina  Mei @@, 1874.   @@@

 

Ua hookohala o J D Haveko@@ o Makawao. Maui, I k@@@ @@ i A@e@@ no keia Oihana. no ka Hooiaio ana i na palapala no ka Apana o Makawao. mokupuni o Maui.  THOS BROWN, Luna Hoonaa@o Kopa.  Apooola e  H A W@d@mana  K@ena Kakau Kope, Honolulu. Mei 19, 1874    @@@

 

E hoike ana ke Kulahanai Keikikane o Haleakala ma ko kakou Haleakala ma Makawao ma ka Poako!u ia i o Iu!e mawaeoa o ka hora 9 o kakahiaka a me ka hora i o ka auina la  Ua Konoia ka lehulehu e naue ae @kau@@ ae  @@ ka Hoike  E hoomaha ana ke kula ma ka ia i o Iu@e a hiki i ka Poakahi ia i o Iu@.  O ha makua a ka@u paka e ake ana e @@ ka @ko@ mau keiki I na home no ka Hoo@aha he pono ia kakou ke kakao palapala i ke ku@n Mr F L CLARKE a ke ole e lohe ke kumu mai a iakou mai, e kipa ia ana na keiki ma ke kula no ka hoomaha.  H R HITCH@OCK. Kahuk@ia Nui  K@@@a Oihana Aopalapala Honolulu Mei 15 1874    6@1

 

Hoike Kuma Aupupuni          

E hoikeia ana na Kula Aupuni o ka Apana o Kona Honolulu mokupuni o Oahu Hoko o keia malama ae o I@ne, e like me kia hoomaopopo ana @@o malalo:

Na Kuma ma la olelo Enelani. 

Poalua Iune 9. ke Kula ma Alanui Papu.  Poakolu. Iune 10 ke Kula ma Kahe@@na.  Poai@@na. Iune 12. ke Kula o Pohuka@na. 

Na Kula ma ka olelo Hawaii

Poakahi Iune ww, ma ka luakini o Kamo@@@@@@. na kula o Wailupe.  Palolo. Kamo@@@@@@@ Waikokokai. Makiki. Manoa. Poalua. Iune 23. ma ka Luakini o Kawaiahao. na Kula o Moanalua. Moana oa @oma. Kalihi-uka a me Kapalama.  Poa@@@. Iune 24. ma Kawaiahao no na kula o Kamakeia. Pa@oa. Maemae. @o@@ k@a me @oma w@  Poha. Iune 2@ ma Kawaiahao no. na kula o Kalihikai. Kaumakapili. Kawaiahao k@ a me Kawaiahao w@  E @oomaka ana ka hoike i ka hora @ o kakah@aka o keia a me ke@a is hai@a maluna.  Ke konola aku nei ka ehulehu e hele nui ae.  E hoomaha ana keia mau kula. mai na ia i ha@@a maluna a hiki i ka Poakahi. ia @ o Au@a@@. 1874. a ma ia la e hoomaka hou ai ke kula ana.  Ma k@ kauoha a ka Papa Hoonaanao.  W. JAS. KAMIKA. Kakanolelo. Oihana Aopalapala. Mei 19, 1874    6@1

 

Hoolaha Keia Aupuni. - Mai ka ia i o Aperila 1@74. a me ia hope aku. e ho@@@ ana  ka Papa Hoonaauao @una o keia me keia kumu kula @aia kekahi kula ma ka o@@@o @@ole @nelani. ma Honolulu. ma ke ano he hana pili i ka Oihana. ke kahau ana i na @ila@ kula, a me ka ohi pono ana i na @ala mai kela me keia haumana. I ka pau ana o keia me keia hapah@ kula. a lawe koke ae i ke Kakanolelo o ka Papa ma kona Keena hana

Aole e ae ia ke ku! waie ana o kekahi me ka @ku ole i ka @ku o ke keia. koe waie no pa poe i ae ia e ke Kakanolelo mamuli o ka mana  I haawi ia e ka Papa ma ka @ula e pili ana ia mea.

O na haumana a pa@ i haule ka hooka@ ana o ko iakou uku kula no kekahi hapaha kula okou. e hoopau ia ana ko iakou he ana i ke kuia a pau pono i ka hookau ia ko iakou ale no k@ hapaha kula i Kaa hope ae. ke ole e ae ia ko iakou hele ho@nana e ka Papa Hoonaauao no kekahi kumu kupono iko iakou nanao, a ke ole hoi i ae @a e ke Kakauolelo e like me ka mea i hai la maluna.

@ ka uku no ke kula ana ma ke kula o Alanui Papu. Kula o Beckwith, he @apalua no keia a me keia @e@edonia a ma na kula o Kahehu@a a me Pohukaina. Elima i ala no ka makahiki. ola he $1.2@ no kela me keia ha@ha.

Ma ke kauoha a ka Papa Hoo@aauao.  W. JAS. KAMIKA, KAKAUOLELO.  Honolulu, Apr 13, 1874   646

 

OIHANA O KO NA AINA K. - E ike  auanei na mea a pau e na@a mai ana, ma keia la ua hoike mai James lll Wodebou@@ E@q. ko Beritania Komisina a Kanikela Nui, e ike aku ia Mr. George Macfarlane, ma ke a@o Kokua Kanikela Beritania  no ka manawa a kaawale ana o Mr Hope Kanike@a Davies, a ma kela ke hoikela aku nei, mamuli o ke kau@ ha a ka Moi, e hilinalia ka@a mau ha@a Kokua Kanikela Beritania a pau e ko ka Mai aupuni. 

Haawila malalo o ko'o lima a me ke Sila o ka Oihana o ko na Aina e, i keia ia @0 o Maraki A D 1874  W. L. GREEN  Kuhina o ko na Aina e.   644tf

 

OLELO HOOLAHA I NA KULAHANAI KAIKAMAHINE HAwaii. - Mai ka ia @ o Iulai, a ma la hope aku, aole e uku ana ka Papa hoonaauao i ka uku e uku mau ia nei, no na kaikamahine e hoo@omo ia ana ma ia mau Kula, in a ua oi aku ka nui o na makahiki i ka umi (10) i ka wa i hookomoia aku ai @ a mai ia manawa, a mahope aku, aole e uku ia ana no na kaikainahime i oi aku na makahiki mamua o ka um@ kumamaon@  (1@).

I@a ua hele mau ka haumana i kekahi kula o keia ano, mai ka umi (10) mai o kona mau makahiki, a hoololila aku i kekahi kula @ ae o ia ano, oiai oia e hele ana @oko o ka palena o ka umi (10) a hiki ! ka umikumanaono (16) o kona mau makahiki, e loaa aku ana no i ke Kula ka uku nona: aka. e uku ia ana no nae no ka loihi o ka manuwa i hala aimai ke komo @ua ana i ke kula ana i hele hope ai @@@ol @@ ni hoi i ka uku nona; me ka hoomanao ole ia o ka loihi o ka man@wa i hala ai iaia i na lula i helel mua ia.

I mea @a@ e loaa ai ka uku i oleloia no na haumana e hoolo@@@a ana e like me ka mea i ha@@ malua, e hoomaopopo pono ia ka hookuu maikai ia ana o ka haumana mai ke kula i hele mua la ai, ola iho no hoi, o ke kula e noi una i ka uku no la ano haumana. aia ia malalo o ma rul@ a ka Papa Hoonaauao i hoolahala i ka ia 8 o Iune 1865.

Ma ke kauoha a ka Papa Hoonaauao.  W. JAS. KAMIKA.  Kakauolelo o ka Papa Hoonaauao. Honolulu, Ian 28, 1874.  637

 

Ka Nupepa Kuokoa

me

Ke Au Okoa  

I HIIA.  Published every Saturday, @2 a year. 

HONOLULU, IUNE 6, 1874.

            O na KUMU nana i hoonioni i ka Aha Kuhina i pau, aole no ia i puka a maka mai, ko@ wale no kahi olelo iloko o ka Hale Ahaolelo i haiia ae ai, no ka like ole o na manao ma na ninau hooponopono aupuni. Aha, ua hookoeia mai makou e koho aku, no na mea e pili ana i ka B.la Haawina ka like ole o na manao, oiai, ua lohe maopopoia mai, he makemake ka Loio Kuhina e ho@@i iho i na lilo o ke aupuni malalo o na loaa i koho waleia aku ai. Ina io o ke kumu ia i haalele ai ka Loio Kuhina o kona hoemi iho i na lilo, alaila, he mea pono loa e lohe ka lahui i na kumu oiaio.

            O ka pololei maoli io keia, a ma kona hana ana pela, he makamaka oiaio maoli oia no ka lahui Hawaii.  He mea p@akiki ka imi ana @ loaa ona kanaka e lilo i kauwa a ka Moi ma ke @uo alakai, no ka mea he kanaka hoopono a makamaka oiaio maoli oia, aole e huna ana i ka oiaio. He Loio oia, a he Lunakawai nui o ka naauao, a ua noh@ iloko o ka Ahaolelo o Makesukeka, a he elima makahiki iloko o ka puali koa o Amerika.  Ua ike nui oia, a aole e loaa ana i ka Moi a me ka lahui he hoa'loha oiaio elike me ia.  Ua like pu oia me Wale, Ka@ka, Li, a me Rik@@@, no ia mea @a ehaeha loa makou i kona pau ana mai ka Aha Kuhina aku no kona hoao ana e kokua i ka Mei a me ka lahui ma ka ai pakiko a@@.  Eia hoi kekahi, @a hookeawaleia aku he hoaaloa maikai no kakou.

 

No ka Ale Aupuni

            I ka 1842, oiai o Kauikeaouli ua pilikia loa, no ka mea, ua nui ka aie o ke aupuni, a aole hoi e hiki ke aie hou aku, ua koho aku oia ia Kauka Judd i alakai nui nona, a e kokua mai i kona pilikia.  Ua ae aku o Kauka Judd, a i kona wa i komo mai ai, he $100,000 ka aie lahui.  Ua hoemi oia ina lilo o ke aupuni a haahaa loa, a ona lilo no na @ @ i kela a me keia makahiki, ua emi iho malalo o $10,000. Ia mau la he $10,000 wale no ka uku o ka Moi, aloila o ka @ naka no ia o Kauka e uku i ka aie lahui, a iloko o eha makahiki, oia paha ka 1846, ua pau loa ka aie @on@ ua $160,000, a koe he $50,000 i ka waihona. Ua hana oia ma ka pakiko me ka manao e hele ae ko ka Moi pilikia. He makamaka oiaio o Kauka no ka lahui.

            Oia ka kakou mea e makemake nei i keia wa, ina iloko o kekahi poe o kakou ka wiwo ole, e ku mai lakou a maloeloe a hele imua o ka Moi e olelo aku e hoemi i na lilo, i hiki ke poke mai a hala malalo o na loaa a i loaa ai ke dala e uku ai i ka aie lahui he $350,000. Ina aole kakou e akahele, alaila e kokolo mai no auanei keia aie a $400,000  E makaala kakou o komo ho@ ak@ iloko o ka aie nui, o like ananei me ka lio i poho iloko o ke one.  O ka aie ka mea nana e hooha@naelo nei i kekahi mau lahui e ae, a malia paha o lilo ko kakou kookoa.  E koho ka Moi i ke kanaka aloha lahui, a e makemake ana e imi i ka mea e hookaa ai ka aie, i hiki ai ia kakou ke noho lanakila.

 

Na Mahiko ke Kumu @Waiwai Nui

            Ua ninauia mai makou i kekahi la aku nei, eia i hea na dala o ko kakou mau kopaa e hele nei? Ma ka halawai aua o na poe mahiko me ke komite ahaolelo, ua olelo lakou he $1,200,000 ka nui o na dala i loaa mai i keia a me keia makahiki, a hooliloia e na mahiko maanei. I hea keia dala e hele ai? E nana mai kakou:

He 4000 paha lima haua no lakou ku loaa makahiki he $125, a i na no lakou a pao, alaila…..$500,000

He 200 paahana e ae e loaa ana paha he $500 pakahi o ka makahiki, like me ………….100,000

Ke uku nei lakou i na aina hoolimalima, na mahele ko no ka poe k@nu ma na mahele ko …………..200,000

No ke kukulu ana i mau hale hou a me na mekini……………….200,000

Ka uku moku o ka lawe ana i na kopaa a me na moku nui, uku o ka poe @gena nana e kuai …200,000

Hui pau loaia na loaa o na mahi ------- ko, ua hiki i …………$1,200,000

Ua oi aku ka lilo no na kopaa i hoounaia no ka hooulu ana mamua ae o keia.  Olelo kekahi poe, he 1,500,000 ka lilo, a nolaila ua lilo malalo iho o na lilo.  O ke poho nui keia.  Nolaila, o na mahiko ma ke ake e loaa nui mai, eia nae he poho, a holaila aie no lakou i ke dala a hai me ka uku i na uku panee kiekie.  I na e kauia kekahi kanawai e hoemi ai i na hora hanai eiwa e hoonui ana oukou i na lilo, a e ka hopena e make ana kahi mau mahiko.  Lohe makou, e make na ka m@hiko o Lahaina ke hooholoia keia kanawai.

 

No ke Anaaina Aupuni

            Iloko o na makahiki elua i hala ae nei, na holo no imua keia hana, aole nae paha i hiki loa aku i ka mea i makemakeia e na kokua o ia oihana aupuni. O ka hookumu ana i na hana o keia ano, he mea akahele mau no, a aia wale no o ka poe i ike maoli o lakou ka poe e hoomaopopo ana i ka nui o ka hana i pau, a me ka ikaika o ka poe e lawelawe ana.

            E hai mua paha kakou i na mea i pau i ka hauaia, alaila, e hiki ke noonoo ia na hana i koe.  E hoomanoaia paha, iloko o ka makahiki mua o keia hana, ma Maui kahi i anaia'i ke kahamoe nui, a me na huinakolu nui o ia hapa o keia Pae moku. Ua hookui aku i Kahoolawe a i Haleakala ke ana huinakolu ana, aole nae i hui pono meLanai a me Molokai, oiai ua komo ia mau Mokupuni iloko o ia Apana anaaina. Ualaweia nae ka Apana o Makawao a me Hamakuapoko i wahi e hana ai ke ana hopeloa i maopopo ke ano oia hana.

            Mahope ae o ka Ahaolelo o 1872, ua an@ia ke kahamoe o Oahu nei ma Kulaokahua. Ma ia kahamoe aku ua hookumu ia ke ana huinakolu, a pau na kokowaena nui a pau o keia hapa o Oahu, e laa o Puu Ohia, Konahuanui, Kaimuki, Leahi, Makapuu, Mokapu, Leilono a p@la aku. O na kiekie o keia mau wahi a pau ua ana ia, eia nae, aole keia o ka hana nui, o ke ana hoomoe loa, oia ka hana nui, a he mea hoohoihoi manao wale no ke Ana keikie; oiai ua kanalima paha nana ana o ka Ohenanahuina i mea e hoonoho pono ai i kekahi kikowaena, a hookahi wale no paha naua ana no kona kiekie. E laa o Konahuanui, nana pololei loa ia keia piko kuahiwi, aole i mea e loaa wale ai kona kiekie, aka, no ka mea, o ke alanui kupono hoakahi keia e hiki aku ai k@ ana mai keia kahamoe a ia na wahi a pau o na Koolau a elua.

            Pau keia, o ka holo aku ia o ka puali Anaaina i Hawaii, e ana ai i kahamoe no ia mokupuni ke kiekie mai ka ilikai aku o ka welau komohana o ua kahamoe ia, he elua mile a ma ka hapa ka loa. Mai ia kahamoe aku na hoomohalaia ae ke ana hainakolu, a ma na puu pakahi o ia aina ka nee ana aku a kau na hae hoailoaa ma na pilo o Maunakea a me Hualalai, me ka manao e kupaa ia mau hoailona i kahamoe nui no na hana a pau o Hawaii, a hookui aku me Maui, no ka hana i Palapala Aina pololei o ko kakou Paemoku, a kakou e hoohilahilaia mai nei no ke paewaewa o na Palapala Aina Holomoku a na haole malihini i hana ai.  O ke kiekie io i loaa o Mauna Kea, he 13805 kapuai, aole paha i alima kapuai ka ak aui ae o keia kiekie mai ka pololei loa. O ko Mauna Hualalai hoi he 8275. Ke koe nei no o Mauna Loa.

            Mai Hawaii mai, hoi hou i Oahu, me ka manao e hoihoi i kekahi hapa o na paahana e hana i ka Palapala Aina o Kona nei, a o kekahi hapa i Maui, e hoopau i ko laila ana huinakolu  Eia nae, ua kauohaia mai e ka poe ia lakou ka mana e ana pono i na kapakai a pau o Puuloa, i maopopo no mea malaila. Nolaila, ua hoomohala hou ia ke anahoinakolu a komo ia mau aina a pau o Ewa, a ma ia mau huinakolu i hookumuia ai ke ana liilii i paa pono ai ka Palapala Aina o ia mau kapakai a pau, a me ke ana hoh@nu o ke awa komo e waiho nei ma ka lima o ke aupuni.  He waiwai mau no ia Aua ana no keia aupuni o kakou e like me na aupuni naauao a pau, e ana makalii nei i na wahi a pau o ko lakou mau kapakai. Ke koe nei ko Kaneohe, ko Kahului, a pela aku.

            Mailaila mai hoi ka hana o ka imi l@l@i i na palena aina aupuni, a me ua koena aina aupuni. O Kulaokahua, o Makiki, kekahi o ia mau wahi i hanaia. A no ka pau o ka pau o ka haawina dala o ke aupuni, ua hanaia kekahi mau aina nui o Ewa, a pela aku. Na ka poe mea aina no i uku mai, eia nae, ua huipuia ka ka hooponopono ana i ko lakou mau palena me ka hookomo ana iloko o ka Palapala Aina nui o Oahu nei, nolaila ke paa nei kona kii ma ke Keena Oihana, me ke kii o Hawaii Akau.  E pono e hoomanaoia, o ka haawina o keia hana, he Haawina kupono i ka Puali Anaaina Hookahi wale no; ina o ka poe e hele ana i ke anaaina aupuni o Kaleponi paha, a o Nukilani paha, aole e lawa na puali elua, oiai aia iloko o ka puali hookahi ka poe e piha pono ai kela a me keia mehele o ka hana.

            Ua hui iki ia na rula mau o ka pii a me ke emi ana o ke kai ma Hawaii nei, a ua nana pinepine ia no hoi ka aui ana o ke kui mageneti o ke panana, a me kona loli ana mai na makahiki i kaahope ae nei.  He 9 degere 12' Hikina kona aui ma Oahu nei, ma na wahi kaawale mai na kuahiwi aku, aka ma na kualapa a me na awawa he okoa loa kona ana.  He 40' = 2/3 degere kona loki ana iloko o na makahiki he 25, he loli hoomahuahua keia.

            O kekahi hana lohi o ke poo o keia Oihana, oia ka huli ana i na papa inoa aina aupuni, me ka hoomapopo ana i kahi i lilo a me kahi i koe, oiai ua huikau loa keia lala o ka oihana mamua iho nei.  Ke lana nei ka manao e ikeia ka hua o keia luhi ma keia hope aku.

            E hoolaha ia ma keia hope aku kekahi mau papa kiekie a me na papa loa o na wahi i ana ia.

 

He Makana nui na ko Hanalei

            Maloko o ka nupepa haole puka malama Makamaka o keia malama, i ike iho ai makou i ka haawi manawalea ana mai a ko Hanalei mau makaainana i ke Kuhina noho o Amerika Huipuia, H@s. Ex H. A. Pierce, he hoike ana ia i ko lakou mahalo i ka luna aupuni Kiekie o ka Aupuni makamaka e noho kokoke mai nei me kakou, no kono eleu i ke kahea koke ana aku i na koa o na moku kaua Amerika Portsmouth a me Tuscarora, e lele mai e hoomalu i ka haunaele ma ka la 12 o Feberuari i hala.  He pono e hoomanaoia o Mr. D. Kaukaha kekahi o na lunamakaainana i pakele mahunehune ma ka la koho moi ai, a pau kona mau dala i ka poe powa.

            Aloha: --Ma ka inoa o na makaainana o ka apana o Hanalei, ke haawi aku nei au i ka lakou makana he eha mau bipi, i hoailona no ko lakou mahalo  i kou lokomaikai ana mai e kahea i na moku kaua o kou aupuni e hoopau i ka hoopau i ka haunaele ma ke kulanakauhale o Honolulu i ka la 12 o Feberuari 1874.  Me ka hilinai e lawe aku oe i keia makana i ka hooiaio hoi o ko lakou aloha i kou aina"

            Eia ka pane a ke Kuhina Pierce:

            "E Mr. Kaukaha: --Ua hookuiia  mai ko'u m@u noonoo e keia hanohano a na makaainana o ka apana o Hanalei, a ke ae aku nei au i keia i hoialona no ke aloha, ka hauoli a me ka noho ana hoaaloha a lakou i hana ai no ke aupuni, no na kanaka o Amerika Huipuia; me na manao i panai likeia a lakou.

            "O kela hookahakaha ana o na koa o Amerika Huipuia au i hoomaikeike pu mai nei, ua kena kokeia mamuli o ko makou manao no ka pomaikai o kou lahui; a he mea hauoli ka ike ana, oia mau hookouwa ia ana e lakou, na uku kuponoia mai nei ia e kou poe kanaka ponoi.

            "O kela uwao i hiki mai ia manawa ma ka aoao kokua i ke kanawai, oia paha ka mea i pakele ai ka lunamakaainana, (D. Kaukaha) mai Hanalei mai, a me he mea la he pakui aloha ana paha keia mai luna mai no na hana maikai a kekahi poe o namakaainana o kou apana; oiai i ka malama o Dekemaba 1870, na hoikeia mai na aloha kanaka a pau i ka mea hookahi i pakele a me ke kino o kan mea i piholo, o ka waapa i pae ai a nahaha i ka naiu ma kahi kokoke i Hanalei, mai ka moku kaua Amerika poino "Saginaw" mai, i ili ai ma ka mokupuni Moana, a i hoounaia mai ai lakou mailaila mai e imi i ka mea e pakele'i ka poe olelo i ikaia ae maluna o ia pukoo.

 

            "Aole paha he hana kupono i ka manao o ko'u aupuni ka ae ana aku i ka makana a kou mau kanaka maikai; aka, i kulike ai me na maa o ka Hawaii noho ana ma ia mau ano, a he mea hoehaeha puuwai paha ka hoole aku, oia ka mea nana i kono mai ia'u e ae ako i ka makaua, me ka ae ako, e haawi ia makana no ka Hale Luina o Honolulu, he hale i kukuluia no ka pomaikai ana ia Honolulu nei. I kou kino ponoi a i na makaainana hanohano ko'u aloha nui loa no ko lakou hoike ana mai i ke aloha ia'u."

 

Nu Hou Kuloko

            HAIOLELO MAKAHIKI - E haiolelo ana o Rev. M. Kuaea maloko o ka luakini o Ka waiahao i ke awakea o ka la apopo, no ka Oihana Misionari kuwaho. E hui ana na anaina pule elua.

 

            He hebedoma hoike ae keia o na kula olelo Beritania o Honolulu nei.

 

            KA LA HOOMANAO O KAMEHAMEHA I - Oia keia Poaha aku, la 11 o Iune, e like me ka hookumu ana a Kamehameha V.

 

            Ma ka la 16 o Mei, ma Waikahalulu, hanau o J. Smithies Aea, na Joe Aea me Mrs Kahae.

 

            Aole i ku mai ka mokuahi Mikado a hiki i ka wa a makou i hoi ai e pai i ka pepa o keia la.

 

            Ma ke ahiahi Poakolu iho nei , ua holo aku ke "Cyphrenes" no Kapalakiko, ma ka lawe pu aku i na ukana a me na eke leta mai a@ei aku

 

            he lono lanahea kai loheia mai nei mai Hilo, na ike ia ka o Paliuli, keia aina kupua o ka wa kahiko, mauka aku o Panaewa, i Hilo. He oiaio paha, aole paha, aka, e kali iki kakou i ka oiaio.

 

            PILI KINO - Ua hoio aku nei o Kauka Minukeole, maluna o ka mokuahi Kikane, no Kapalakiko, a hele aku la i hea.  Malia paha o ua hele no e ao hou a nui aku ma kekahi mau mea aku i koe.

 

            Ma ke kakahiaka Poalua iho nei, ua komo mai@ka mokuahi "Cyphrenes" maloko nei o ke awa o Kou, iloko o na la he 22 mai Kikane mai, ma ke ala ae o Fiji. He 125 ka nui o na eenamku maluna ona, a e holo loa ana i ka makaikai.

 

            Ua lohe mai makou, he elua mau haole o Kikane mai nei, i kuai nui iho i na ko paa Helu 1 o Hawaii nei, no lakou ka heluna nui i hiki aku ka huina i kaelua haneri tona, a ua kauohaia e hooili aku i Kikane, ki hoi mai ka mokuahi Mikado.

 

            MAI KIKANE MAI, i loheia mai ai keia mau mea hou o Europa mai, ua lilo aku ke kulanakauhale o bilboa, ma Sepania, ikoko o na lima o na koa aupuni, a na auhee na kipi Kilisa.  " Ao no ke koa ao no ka holo," wahi a ka olelo kaulana.

 

            LA KAI MALIHINI - Ma ka Poaha iho nei, ua malama na hoahanau Katolika i ka huakai hele malihini e like me ka lakou hana mau ana.  Ua hele lakou ma Alanui Beritania, nuli ma Alanui Emma pii iuka huli ma Alanui Kula iho ilalo, huli ma Alanui Papu hoi i ka Halepule Roma.

 

            AHAHUI EUANELIO HAWAII - Ma ka hora 10 o ke awakea Poalua iho noi, ua halawai makahiki ae keia Ahahui nui, o ko kakou Pae Aina, maloko o ka Luakini o Kawaihao.  Aole no i pau loa mai na hoa ma keia halawai ana, aka, malia paha o hiki pau loa mai ma keia mau la e hele nei.

 

            A keia po Poalua ae, e haawi ana na kamalii kula o Kehehuna i anaina haiolelo, mele a paio maloko o ko lakou hale kula hoonaauao.  Ke ku keia hana, alaila, o ka makamua paha ia mahope iho o ko Bekuwiki kaawale ana mai ke kulani kumukula aku no ia Hale.

 

            HAIOLELO HOOLE WAI ONA NUI - E malamaia ana he anaina nui maloko o ka luakini o Kawaiahao, ma ka auina la o ka la apopo, (Sabati) no keia manao nui e hoonioniia mai nei iloko o ka noonoo ana o kekahi poe o ka honua nei.   E kamailioia ana ke anaina ma na olelo elua, a na konoia na mea a pau, e hoopiha ae e ka luakini ma ka manawa i makemakeia

 

Ka Opiuma, - Ma ke awakea Poaono aku nei i hala, na kuai kudala ia ae na laikini poiuma elua o Honolulu nei, i ka Luna Kudala E.P. Adamu, a ua lilo i ka Hui o Afono a me Akaka, no ke kumukuai pii, he $20,100.  He keu ka o ka mea makemake nui ia keia mea ino hoomalule kino. Hewa paha auanei na maka o na Lunamakainana i keia puu dala nui a haule wale ka mea i makemake nui ia.

 

            KA AHAHUI OPIOPIO. - Ua makemakeia na lala a pau o ka Ahahui Opiopio. e akoakoa pau loa mai ma ke keena halawai mau maloko o ka Halekula o Kaumakapili, ke hiki aku i ke ahiahi Poaono nei. Iune 6. hora 7 1/2. no ka noonoo ana i na mea hookahakaha no ka la Hoomanao o Kamehameha I., Iune 11 e hiki mai ana.  Mai hoopalaleha mai oukou, o lilo auanei ka pahu hopu ia hai.

 

            O ka loaa makahiki o Beritani nui no ka makahiki, e pau ana i Maraki 31, 1874. na hiki aku i ka $386, 675, 009; a o na lilo ponoi o ke aupuni no ia makahiki, ke hui pu ia me ka $15,000,000 uku poho ia Amerika, na hiki aku no ia i ka $382,280,000 oia hoi  he emi i ho na lilo mamua o na lo@. Heaha la auanei ka ka Ahaolelo o na kanaka wale no e hooholo ai no ka pomaikai o ko lakou aupuni? E lumai ana paha iloko o ka aie a i keaha la?

 

            O ka heluhelu manawa ana, oia ka mea nana e hooikaika mai i ke kino a me ka manao, hooholo pono ia na aa koko me ka ikaika kupono, hoomahuahuaia ka lolo, kupololei ke kii, lahilahi ka helehelena, maemae ke kino a pau, a maikai ke ola, ke malama pololeiia no nae hoi na rula o ke ola kino, e like me ka paa mau o ka wa ai ana, ka hooikaika kino ana, ka hooluolu ana, ka malama ponoia o ka wa hiamoe a me ka hooluolu kupono i ka noho ana.

 

            Eia Ke Aupuni o Fiji, malalo o ka hooponopono ana a na Kanikela Beritania, Amerika, Gerenania a me ka Hawaii, ka Lunakanawai Kiekie a me elua Kuhina; a hookahi mea a ka Moi i koho ai, a oia hoi ka mea nana e hooponopono nei i na hana, a loaa mai ka pane a Beritania Nui, no ka mea e pili ana i ka hoohui aku.  O ka aie o Fiji i keia wa, he $400,000, a ina e hui pa@ loa ia na koina i na luna aupuni i pau, aneane e hiki i ka $500,000. auwe ka make e! O ka mea aie, e mau no kona aie @ me kona kauwa kaupaa.

 

            Na Luna Kinai Ahi Nui.  Ma ke ahiahi Poakahi iho nei, mawaena o na hora 7 a me 9, ua malamaia ke koho balota ana no na Luna Nui o ka Oihana Kinai Ahi o Honolulu nei.  He koho ana balota maluhia keia, aole e like me kekahi mau makahiki aku nei i kaahope ka hele uluulu o na luna hooikaika balota.  Ma ka heluia ana o na balota eia na hopena i loaa mai:

Luna Nui…....J.S. Lemon 143 kohoia

Kokua Mua ….George Lucas 144 "

Kokua Alua …. John Nott 108 "

"       "      ……..F.W. D@nue  36 nele.

 

            Ahahui Kinipopo.  E puka ana iwaho o Kulaokahua ka "Ahahui Kinipopo" a na Opio Hawaii pono i keia Poaha ae, ka la 11 o Iune, no ka hoomanao ana i ka la kaulana o Napoliona o ka Pakipika, ua kapaia ka inoa o keia Ahahui Kinipopo "Lunalilo I Ball Club" he 30 no ka nui o na lala.  Mahope @ lealea hooikaika kino ana, he wahi paina kekahi na lakou.  E nane ae i ike pono i ka miki, eleu a me ka hoihoi o na Opio Hawaii, he ano e na nahu o kela me keia aoao.

 

KEAUOKALAKAUA

 

Na hana o ka Ahaolelo

 

            La Hana 24. Mei 28.  Hoomakaia ka hana e like me ka mau.

            Heluheluia ka hoopii o Puna mai ma na kumu hoopii lehulehu.

            Waihoia mai na hoike Komite malalo iho nei: Na ke Komite o na mea huikau no kekahi mau e waiho ma ka papa. Na ke Komite Ku i ka wa no ka noonoo ana i ka bila e hoololi ai i ke kanawai lawe ohua, e kakau poepoe. Ae ia. Na ka hapa nui o ke Komite i waihoia aku ai e noonoo i ka bila e hooponopono ai i ka lole ana o na kao a me na hipa, e hoole loa ana a he bila hou ka lakou i lawe mai ai.

            Heluhelu mauaia mai na bila malalo iho: Na Hon. W. T. Martin, e haawi ana i ka mana i ka Moi e hohuihui i kekahi mau oihana.  Na ka Loio Kuhina, e hoopau loa ana i ka Oihana Lunakunawai Kaapuni o Oahu.  Hoolaha mai o Mi Kaai he bila kana e hooloihi aku ai i ka mana o na Komisina Palena Aina. Noi mai o Hon. Waila e lawe muaia mai ka noonoo no ka bila hooponopono uku pailata mamua o ua hana e ae. Ae ia.

            Hapaiia na hana o ka la, oia ka bila e hooponopono ana i na uku pailata, a hooholoia e kakau poepoe.  Heluhelu aluaia ka bila Opiuma a Hon. J. Moanauli a hoopanee loa ia. Heluhelu alunia ka bila e hoololi ana i ka kanawai hoeha a me ka hakaka a hooholoia e kakau poepoe me kekahi mau hoololi. Hapai@ ka bila o pili ana i na luna helu a kauohaia e kakau poepoe.  Hapaiia ka bila e papa loa ana i ka hookomo ana mai i ka opiuma a waihoia i ke Komite Wae.

            Mamuli o ke kapaeia ana o na rula, ua heluhelu mai o Mi Mikalemi he olelo hooholo e pepa ana i ke Kuhina Kalaiaina aole e kudala i na laikini opiuma a hooholo a hoolei paha na bile. Halahu mawaho o ka rula.

            Waihoia ka bila e laikini ai i ka poe piep@ele meaono no ka la apopo.

            Heluheluia ka bila e ae i $25, no ka makahiki o ka poe kalew@ lole a waihoia i kekahi Komite wae. Lawe ia mai ka bila e hookun ai i ka auhau kino, a ma ke noi, ua waihoia oia ka hana hope loa o na hana a ka Hale. Hoopanee.

 

            La Hana 25. Mei 29.  Hoomakaia na hana e like ma ka mau.

            Heluhelu mai ka Peresidena i ka palapala a ke Kananolelo e noi mai ana e hookuu aku iaia mai ka noho ana Kakauolelo oia ua oluolu i ka Moi ka hookohu ana mai iaia i Loio Kuhina. Ae ia ke noi.

            Ma ke kapaeia ana o na rula, na koho lokahiia o H. Macfarlane ma ka o lima @ Kakauolelo no ka Ahaolelo.

            Kamailio mai ke Kuhina Green, oiai aole i lokahi na Kuhina o ka M@i ma ka hana like ana i na me@ e loaa mai ai na pomaikai no ke aupuni, nolaila, ma ka la iuehinei, ua hoihoi aku lakou i ko lakou mau hookohu kuhina.  Ma ia manawa, ua oluolu i ka Mai ka hookohu ana e like me na mea malalo iho nei: His Ex W.L. Green, Kuhina Kalai@ina a Kuhina no ko @a Aina e no ka manawa, His Ex P. Nahaolelua, Kuhina Waiwai, His Ex R. H. Stanley, Loio Kuhina.

            Mamua o ko His Ex. A. S. Hartwerll haalele ana i kona noho, na haiolelo mai oia imua o ka Ahaolelo penei:

            E ka Peresidena.  I ka waiho ana aku i na haoa mai ko ka Moi aupuni mai no na kumu i waihoia aenei e ke Kuhina Kalaiaina hou (Green), na hana au e like me ko ʻ o manaoio no ka pomaikai oi o ka Moi a me ko ka Moi Aupuni.  Ua oluolu loa au i ka loaa ana o keia wa maikai ealoha lahui aku i keia  Hale no na hoomaikai puni mai ia ʻ u ponoi.   I kekahi manawa, ua like ole no na noonoo mawaena o kakou, aka, ua ike no au aohe mau manao ino pilikino mawaena iho o kakou. Malia paha, e aeia mai ana au e hoike aku, mamuli o ko ʻ o maa i ka Ahaolelo o Mak@suketa ko ʻ u Mokuaina hanau, ke manao nei, au aole paha i kaawale loa ae na hana mawaho, ua hanaia na rula e li@e me ke kupono, a ke manaoio nei au me ka hilinai, e hahai ana ka hopena o na hana o keia Ahaolelo me ka maikai.  Ke haawi aku nei au i ko ʻ u aloha i ka Peresidena no kana hoomalu rula ana me ka pol@lei. Ua oluolu loa ua i ka waiho ana aku i ko ʻ u kulana maluna o ke kanaka i maa i ka hana, a ka mea hoi au i manaoio ai e hooko ana i na hana.

            Pane a ka Loio Kuhina hou imua o ka Ahaolelo:

            E ka Peresidena a me na Hoa o ka Hale Ahaolelo, ua hookohu mai nei ko kakou Moi ilinia maluna o ʻ u ka hanohano a me ka oihana koikoi o ka Loio Kuhina o Kona Aupuni, nolaila, ke hilinai nei au e hiki ana @a ʻ u ke lawelawe i na hana oia oihana me ka hoohanohano i ka Moi a me kona Aupuni Oiai, ua kaheaia mai au e komo aku e lawelawe i na hana, e like me ke kuhikuhi ana a ke Kumukanawai me ka ike ole ia, ke manaolana nei au, iloko o ka kakou mau noonoo ana e malama i na hanohano a pau o ka hoopaapaa ana, me ka hilinai e loaa la ʻ u ko oukou mau hoomanawai , e like la paha me ko oukou kokua pu ana ma na hana e pomaikai ai ka Moi a me ke aupuni.

            Ma ke kapaeia ana o ka rula, ua waiho ia mai he mau olelo hooholo hoalohaaloha e mahalo ana i ka Loio Kuhina i pau a me ke Kakanolelo i pau.

            Heluheluia mai na hoopii malalo iho nei: No Honolulu mai, e noi ana e hoopau i ko D. K. Fyfe noho Luna Paahao ana no Kawa, a e liko o E Mikalemi ma ia wahi, no ka $25, o ka malama, a me ka hapalua o na loaa o na kuau@a manu. Hoole loa ia. No Honolulu mai, e hoomau no i ko ka Moi uku; e hoomau no i ko ka Moiwahine Emma a o na uku o na luna aupuni e ae, ke hoemiia waihoia ma ka papa.

            Waiho mai ka hapa nui o ke Komite o na Aha Hookolokolo i ka Hoike e hoale ana i ka hoopii kue a ko Wailuku ia N. Kepoikai. Hoike mai hoi ka hapa nuku o ke Komite, e hoopau i ko Kepoikai kohoia ana, a e kauohaia e koho hou.

            Kokua o Kakani, Birch, Kaukaha a me Kaai ma ka hoike a ka hapa nui.  Kokua hoi o Dowsett, Nawahi Koakanu a me Waila ma ka hoopa@ ia N. Kepoikai. Na Waila ka haiolelo ikaika ma keia mea.  A mamuli o ke noi, ua waihoia na hoike ma ka papa.

            Hoike mai ka hapa nui o ke Komite Ku i ka wa i waihoia aku ai e noonoo i ka hookomo wale ana mai o na waiwai halepule e hoopanee loa.  Waihoia a laweia mai ka hoike a ka hapa nuku.

            Koho hou ia ke Komite Pi Palapala, Na Mea Kiekie ke Kuhina Kalaiaina a me ka Loio Kuhina.

            Heluhelu mua ia keia mau bila malalo iho: Na Kaai, e hoopanee hou aku ana i manawa no na Komisiua Palena Aina.  Na Mikalemi, e hoololi ai i ke kanawai e pili ana i ka Papa Ola, a he bila e hoololi ai i ka uku o na kula ia.

            Hoolaha mai o Mi Kaai he bila e hoololi ai i ke Kanawai Opiuma. Hoolaha mai o Mi Kaiue he bila e hoololi ai i ka Pauku 63 o ke Kumukanawai.

            Hookunia o Waila a me P. Isenberg a hoi mai i ka Poakahi.

            Hapaiia ka bila e papa ana i ke kalewa mea-ono a waihoia i ke Komite Wae.

            Hapaiia ka bila e ae ana i ka poe hiki ke hoola i ka lepera, e lapaau wale a waihoia i ke Komite Wae.

            Hapaiia ka bila e ae wale ai e ku loio ma na aha kuloko ma na laiki ole a waihoia i ke Komite wae.  Hapaiia ka bilae hoopololei ana i ka olelo Hawaii ke kue ka olelo Beritania a waihoia i ke Komite wae.