Ka Nupepa Kuokoa, Volume XIII, Number 24, 13 June 1874 — HE MOOLELO KAAO NO ROBIANA LO: Ka Hiwahiwa o ke Koa. HELU AKOLU O KA IKAIKA. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO ROBIANA LO: Ka Hiwahiwa o ke Koa. HELU AKOLU O KA IKAIKA.

anahiii mii loki uaii o ka lī-iko Araoii, m&i ka i Olelo Eenlani» % ka O-elo Ilawaii. M.miele 111 —Helu 120. i INA e makeaiake ana oe e ike ina mea a pau, me ka lioao wale no e pono ai f aole hoi me ka pupuahulu ana, no ka mea, ua hai mua aku nei au iaoe, o na mea a pau malaila, he make wale no, noiaila, e hana oe me ka noonoo, ae hooiiio hoi i ka'u mau kuhikuhi i mea nau e hoomanao ai a hiki i kou pukalauakila ana : mai kaniuiiu hoi oe no na poino e loaa ana ia oe, no ka mea, aole no he mea e liele ana i ke kaua, i nele kona mahunehune ana ma ke kahua kaua. Nolaila, e loohia ana no oe ina pilikia, no ka mea, o na kokua me oe, aole no ia he mea nou e hololea ai i ka ianakiia, e komo ana no oukou iioko o ka mahunehune a me kainea, akii, mainuli nae o kuu mana, ke ike nei au, e ioaa ana no ia oe he kokua, aole nae mamuii o ko'u aoao, aoie no lioi ma ka aoao ou kupuna a me ou makua, aka, mamuli no ia o na kokua ana a ka mea nana i makemeke ia oe, a oia no ke kokua mai ana ia oe, a lie uwao no hoi ia nou iloko 0 kou mau pilikia. Noiaila, ke noi aku nei au ia oe, e hookuu i ko kaua launa ana, a e hoi oe a hooko aku e like me na mea a pau a'u e kuhikuhi nei, a i ike oe i ka hookoia, nlaila, e hoomanao ae oe ma kuu inoa. Aloha no. Aia uae iloko o ia manawa, puoho ae la o Lo Hipa, aia ka he moo, a i kona lioomaopopo ana, akaka wale mai la no iaia na mea a pau, aka, no ka poeleele, aole oia i hooko koke aku ma ka hoao ana, nolaila, hahai ala aku la keia a hiki wale iko ao ana. Ano kona makemake e hoopau koke ia kona kuhihewa, nolaila, lalau iho la oia i kana wahi L>uke aniani, a wehe ae la i ke kui i omau ia ai ma ko ka ilio wahi, a puka ae la a ku ana i waho. Oiai keia e makaukau aua e hooko aku i ka mea i kuhikuhiia mai ma o ka ilio ia, aia hoi,konini e mai la kona huelo, a hoohonehone mai la, me ka hoalohaloha pu mai, nolaila, komo iho la ke aloha iloko ona, a hooki ae la i ka manao ana e hoopa aku, aka, ua hoolelele mau ia mai la uae kona hauli no ka mea i kuhikuhiia inai iaia, a ua hoonalonalo wale nae oia aole nae he walii mea a mao ae, nolaila, lana ae la koua manao e lioao aka, aia nae, i kona lalau nna iho ma ke poo, a hoohuli ae la i kona aio iluna, a e kui lawe 1 ka niho i makemakeia, aia hoi. haloiioi mai la kona mau waimaka, a no ia mea, aua hou mai la oia (Lo Hipa) i koua mau linia i ole e hoopa aku, aka, uo kona hoopuiwa mau ia e na olelo alakai a ka makuahine, nolaila, lalau iho la oia ma ke poo o kana iiio, a hoohuli ae la, a wehe ae la i kona waha me ka hoonenene, a i kona hoopa aua iho uo ma ka niho i manaoia, a o ka hemo wale mai la no ia o ua niho nei, me he mea la no ua hemo mua. Ho mea haohao loa nae ia Lo Hipa, i! kona ike ana iho, he mea hemo w«le no; ka ka niho o ka iiio ke hoopa aku i ka; lima. Ano kooa manaoio pela, manao wale iho la no oia, ua like wale no la pela ua niho a pau, aia nae i kona hoopa aaa iho i kekahi niho, aohe nae he wahi mea a hemo iho, a hoonioui ae la, aole nae he wahi mea a naue ae, nolai- | la, i iho 1* oia, Heaha la hoi ka mea i hemo ole ae nei o keia poe niho, a i ke!a niho wale aku nei no ka hoi ka hemo wale iho no ma ka hoopa wale ana ako no, a o keia poe niho hoi, ua hana iho nei &u me ka hooikaika ioa ana, ao!e loa nohe wahi mea mliemo ae } o!e !a hoi ka hemo oka naue iki ae !a hoi; a hoopau ae la oia i koua kuhihewa ma ia aooaoo ana.

A o ua uiho nei nae i liemo ai, lawe ae la keia a i iUo r ooeuo e keia niho, i kou miiu la ui, ua nui loa kau m iu kokua ana i o'u mau kupuna a me o'u mau makua, a ua hoopakele oe ia lakou mai ioko ae o kekahi mnu piiikia nui, n no lakou na kaua lanakiia a kaulaua i ka \va kahiko, i kakania ma ka buke mooleio a Waiena ; a e iilo e ana keia lani a me keia honua i mea ole, aka, o ke kauiana o ka oukou mau hana, aoie no ia e nalowale ana a hiki i ka wa pau ole. A o kou ikaika nae ia manawa, aoie no ia he mea na'u e kanaluaai, no ka mea, ua hana aku oe me ke kino hoiookoa, a o ka wa ui a me ka wa iana no hoi ia o ke koko o kou kumu, aka, i keia wa, ua elemakule kou kumu, a peia no auanei oe, a nolaila, ke kan;ilua nei an, a ke haohāo nei hoi, a pehea la e hiki ai ia oe ke hana i kekahi hana nui o oe wale iho, ke ole me ke kino holookoa o kou mea i ikaika ai ?

Ua ike no hoi au, o na ano niho a pau i kaawale mai ke kiuo okoa mai e like me oe nei, he mea ole wale no lakou a pau, a pela no auanei me oe i keia la, a nolaila, ke waiiio nei au ia oe me ke kanalua, a o na alakai a me na kuhikuhi ia ana mai nou, aole no au e manao ana he oiaio, nolaila, e aho no kuu waiho maiie ana aku ia oe peia, mamua ae o kuu hoolīilahila ana aku ia'u iho, imua hoi o keia mau paia laumania e ku mai nei, ka mea hiki ole i kekahi mana kupua ke hoolilo i keia paa i mea ole, a o oe ano ole ae nei ka hoi ka mea o hiolo wale mai ai keia paa i hana ia me ke akamai nui. Oiai nae oia e nanea ana ma ka noonoo ana i ka pono a me ka pono ole o kona nolio ana malaila, aia hoi, wawalo alieahe ao la ka ieo ma na kumu pali, a me he irea la ua leo Ia e i mai ana, E lawe koke oe i ka niho o ka iiio au i unuhi ae la, a e hana koke e like ino ka mea i kuhikuhiia mai ia oe, a e hoopania auanei kou kuhihewa ma ia mea, a pela no auanei e hookoia ai na mea a pau mahope aku.

A iloko no o ia wa, ialau iiio la oia i ua niho nei me ke aiio hooinaina, a olelo iho la, He pono paha kau aole paha, a ina aole au a peno, alaila, e kioia no au ia oe me ka minamina ole, a e wailio hakahaka auanei kou makaiua a hiki i ka hopena o kou kumu i ulu ai.

Aia nae i ka pau ana ae o knna mau olelo kuhihewa, hoaui wale ae la no oia i ua nilio nei, me kona manao ole nae e moku io ana, aia hoi, ike aku la keia i ka oaka ana ae ma kahi a iawei i hoani ae ai ; akahi no keia a hoomaopopo iho, ua oiuio na mea i kuhikuhiia mai, nolaila hoomau ae la oia i ke kaha ana ma na wahi i koe, a hui aku la ma kahi i hoomakaia'i. I loa no a puni, o ke kula na mai la no ia o ua pani nel, a i kona haule ana iho, liolo ae la kona haluiu a puni ka lewa, a puoho ae Ia ka hiamoe o Keahiuoa, a i ae la, Ina he hope ko ke pupua nana i wehe mai la i ka puka o knu anpnni, alaiia, e hele mai ana oia me ka lanakiia, a hiki mai nae oia ike pani ewalu o kuu aupuni, kahi e hiki ole ai i ka mea ikaika ke pale nona iho, no ka mea, mai ka la i kukuluia ai keia aupuni a hiki i keia ia, aole loa he kupua a kanaka ikaika hoi e hoi ola mai kuu aupuni aku, no ka mea, he mea ole na mea a pau e hiki mai maanei, ke ole he knleaua a pilikana hoi koua maloko nei o keia auponi.

£ia hoi, i na wa a pau mamua aku, he mea mau ia Keahinoa ka noho nanea wale iho no, me ka lioomakaukau ole i na mea e pale aku ai ika enemi. Aole no hoi hookahi mea owaho aku nei i ike maka iaia.

O Keahinoa no hoi, ua maa loa oia i ke ano o ka hemo ana o ka pnka a me kona paa hou ana, oia hoi, he elua paha hor& mahope iho o ka hemo mua ana me kona halōlu nui, na ala hon mai no oia a paa e like me mamna, a o kona meheu, aole no ia heike ia ke nana akn, aka, o ka halulu o kona paniia ana mai, na iike no ia me k& halulu o kona hina

ana; aka. ma keia hiua ana uae. ua kakaii oia a ioihi ioa,aole nae ona lohe iki i ka halnlu o ke paniia ana mai, nolaila, komo iho la ka haohao iloko ona a me ka poe kiai i hoonoho ia ma na puka, oiai he poe no lakou ua maa i ka wa e hemo ai a me ka paa ana o ka puka. Iloko o ia wa, na hoomakaukau koke ae la na kiai puka ia laKou iho, a peia no hoi o Keahinoa, ua kauoha koke ae la oia i kana moopuna, e hoomakaukau i na inea a pau e like me ko laki)ti mau haawina, a e hoopihaia ke aupuni holookod iko ahi. Aka, i mai kamoopuna, he mea makehewa wale no ka hoomakaukau e ana i keia manawa, oiai ua hoonoiioia e oe na kiai ma na puka, a pehea la e pakele ai ia enemi mai ko

lakou mau ikaika aku, a mai ka mana aku lioi o ke kololio uwahi a me ka w«*i wela o ke pani ewalu o kou aupuni ? A nolaila, ho mea makehewa ka hoomakau e ana, oi ii aole i hiki inai i ka paiena o na puuhouua ikaika i hoonohoia e kiai a e inalama hoi i kou maluhia a ine ko ke aupuni. Pane mai ke kupunakane, He oiaio no ia, no ua wa palia i-hala aku, aka, i keia wa, ke malana e wale nei no na ohohiua o ko'u poo, ka inea i maa ole ia'u iloko o ko'u mau la ui, a ke aneane aku nei lioi au e iho iloko o ka lua, akahi wale no au a ike i keia mea. I mai ka moopuna, Ile mea mau no i ka lauoho ka luii i ka inakuni. Paue aku ke kupunakane, 0 ka luli ana o ka iauoho i ka makani, aole no ia i iike me ka malana ana o ka lauoho me ka ili poo pu. Ua nui loa ko laua hoopaapaa ana ma keia mea, a ua ane inainaina loa ka moopuna. Pane hope loa mai nae ke k'ipuuakane, Ke hopohopo e wale nei au no kaua, aoie paha kaua e mau ana makeia wahi, no ka mea, he noho wale ae nei no hoi, akahi no a ike ia ke kupua naua i wehe a i kulai hoi i ke pani o kuu aupuni, ke ala hou ole mai la ke pani a paa e like me kona mau, nolaila, ina o keia kupua a ua pili ia kaua, alaiia, ua pomaikai, aka, iua aole kaua i piiikana iaia, e liio ana keia aupuni i mea ole, a o kaua aku no ka moepuu, aka hoi, he pomaikai nui loa nae ko kaua, iua e hooliloia mai aua kaua e noho kauaka aku malalo ona, alaiia, e aho no ia, hala ae kekahi mau la, mainua ae o ka iho koke ana aku o keia mau oho hina ilalo oka lua. Pane mai la nae ka moopuna, Ina no pela, ooe no ke noho kanaka aku malalo ona, a owau nei la, aole au e ae ana, a e noho aiiii ana no au maluna o kuu aupuni, a 0 na pomaikai a pau e loaa aua, no'u no ia, oiai aohe ou kuleua i koe ma keia aupuni. E na hoa, ua ike ae nei kakou i ka hemo aua o ka puka ia Lo Hipa, mainuli o na kuhikuhi a kona makuahino a me ka mana kupua o ka niho ilio, a e nana ae hoi kakou no kana mau hana, oiai, i ka haule ana iho no o ke pani, a kaena ae la ma ka inoa o kona makuahine, e like me ka mea i hoopoa ia ae ia kakou ma kela helu iho nei, a o ua mau olelo la, ua !i!o iho !a ia i pohaku hekau nana e kaohi i na pani puka nei, 1 ole ai oia e ala ae a paa hou e like me kona mau la mamua, ua haule iuo kona mana, a o kona nani, ua lilo ia i mea ole a hiki i keia la.

Haaieie iho la oia i keia wahi, a ko- j mo aku la keia iloko o ka pouli, a hala | na !a ewalu, halawai oia me ke ano ma ; lamalama aweawea, a mauao ae la oia, e loaa aoa iaia ka malamalama ; a ī ka eiwa o ka la, iko aku la keia i kahi mamao loa, mo he mau ipukukui ia eha, a manao ae la keia he kauhale, aka, i ka umi obla, hiki pono aku la keia, a i nana pono aku ko ia nei hana, eia ka he mau moo, a o na mea a m& he kukui ia, 0 ko laua maa maka no ia. A e like no hoi me na mea i kuhikuhiia mai iaia, a 1 hoike hoi ia kakon ma kela hela iho nei, n& weheia mai la he poka nona, a pela oia i komo akn ai. A e like no hoi me na loina i hahaia mai, mai ke pani mua a hiki i ka ewalu, aole no ia i aoo | e ae, a o na la hoi mai keknhi pani a i

kekahi pani, ua iike loa. (E hoomanao e ka poe heluhelu no na uiea e pii* ana i na hana aua o keia wahi. a e kiei hou aku hoi ma ka heiu i hula iho nei).