Ka Nupepa Kuokoa, Volume XIII, Number 25, 20 June 1874 — Page 2

Page PDF (1.75 MB)

This text was transcribed by:  Joanne Ha'o
This work is dedicated to:  Joseph Kamae Ha'o (KS1939) & Dora Naumu Ha'o

KA NUPEPA KUOKOA, ME KE AU OKOA I HUIIA.

 

MA KE KAUOHA.

 

            UA OLUOLU i ke Alii ka Moi, e huikala aku ia John Watson me Nakaahiki, e hoopaaia nei ma ka Hale Paahao o Oahu. O ka huikala aku ia John Watson, e hooko koke ia, a o ko Nakaahiki, ma ka la 15 o Okatoba 1874.
            Ua oluolu hou i ka Moi ka huikala a hoihoi aku i ko na poe malalo iho nei mau pono Kivila:
J. Hameku,      Puna    Paulo Kalawa
J.L. Keaunui,   A W Kaapuni  Kamali Oloio.
Hale Alii Iolani, Iune 6, 1874. 633

 

            I KEIA LA, ua hookohuia aku o Mr. Kane i Komisina o na Ala Liilii a me na pono wai, a ia Mr. @@@ i Komisina no na Pa, no ka Apana o Koolaupoko, mokupuni o Oahu. W.L. GREEN, Kuhina Kalaaina
Keena Kalaiaina. Iune 12, 1874 633

 

Hoike Kula Aupuni.

            E hoikeia ana na Kula Aupuni o ka Apana o Kona (Honolulu) mokupuni o Oahu i loko o keia malama ae o Iune, e like me kela hoomaopopo ana iho malalo:

Na Kula ma ka olelo Hawaii
            Poakahi, Iune, 22, ma ka luakini o Kamoiliili, na kula o Wailupe, Pak@, Kamoiliili, Waikikikai, Makiki, Manoa.
             Poalua, Iune 23, ma ka Luakini o Kawaiahao, na Kula o Moanalua, Moanalua-Hema, Kalihi-uka a me Kapalama.
            Poakolu, Iune 24, ma Kawaiahao no na kula o Kamkela, Pauoa, Maemae, Roma (k) a me Romu (w).
            Poaha, Iune 25, ma Kawaiahao no, na Kula o Kalihikai, Kaumakapili, Kawaiahao (k) a me Kawaiahao (w).
            E hoomaka ana ka hoike i ka hora 9 o kakahiaka o keia a me keia la i haiia maluna
            Ke konoia aku nei ka lehulehu e hele nui ae.
            E hoomaha ana keia mau kula, mai na ia i haiia maluna a hiki i ka Poakahi, la 3 o Augate, 1874, a  ma ia la e hoomaka hou ai ke kula ana.
            Ma ke kauoha a ka Papa Hoonaauao.
            W. JAS. KAMIKA, Kakauolelo.
Oihana Aopalapala. Mei 19, 1874. 651

 

            Hoolaha Kula Aupuni.- Mai ka la 1 o Aperila 1874, a ma ia hope aku, e holii ana ka Papa Hoonaauao @una o kela me keia kumu kula ma kekahi kula ma ka olelo haole Enelani, ma Honolulu, ma ke ano he hana pili i ka Oihana ke kaaau ana i na bila kula, a me ka ohi pono ana i na dala mai kela me keia haumana, i ka pau ana o kela me keia hapaha kula, a lawe koke ae i ke Kakauolelo o ka Papa oia kona Keena hana.
            Aole e ae ia ke kuu  wale ana o kekahi me ka uku ole i ka uku o ke kula, kou wale no ka poe i ae ia e ke Kakauolelo maniuli o ka mana i haawi ia e ka Papa ma ka rula e pili ana ia mea.
            O na haumana a pau i haule ka hookaa ana o ko lakou uka kula no kekahi hapaha kula okoa; e hoopau ka ana ko lakou hele ana i ke kula a pau pono i ka hookaa ia ko lakou aie no ka hapaha kula i kaahope ae, ke ole e ae ia ko lakou hele hou ana e ka Papa Hoonaauao no kekahi kumu kupono i ko lakou manao, a ke ole hoi i ae ia e ke Kakauolelo o like me ka mea i hai ia maluna.
            O ka uku no ke kula ana ma ke kula o Akoni Papa (Kula o Beckwith) he hapalua no kela a me keia hebedoma, a oia na kula o Kahehui@ a me Pohukaina, Elima Dala no ka makahiki, ola he $1.26 no kela me keia hapaha.
Ma ke kauoha a ka Papa Hoonaauao.
W. JAS KAMIKA,
Kakauolelo.
Honolulu, Aper 12, 1874. 646

 

            OLELO HOOLAHA I NA KULAHANAI KAIKAMAHINE HAWAII.- Mai ka ia 1 o Iulai, a ma ia hope aku, aole e aku ana ka Papa Hoonaauao i ka uku e uku mau la nei, no na kaikamahine e hookomo ia ana ina ia mau Kula, ina ua oi aku ka noi o na makahiki i ka umi (10), i ka wa i hookomola aku ai: a mai ia manawa, a mahope aku, aole e uku ia ana no na kaikamahine i oi aku na makahiki mamua o ka umi kumamaono (16).
            Ina ua hele niau ka haumana i kekahi kula o keia ano, mai ka umi (10) mai o kona mau makahiki, a huololiia aku i kekahi kula e ae o ia auo, oiai oia e hele ana Hoko o ka palena o ka umi (10) a hiki i ka umikumamaono (16) o kona mau makahiki, e loaa aku ana no i ke Kula ka uku uona;  aka, e uku ia ana no nae no ka loihi o ka manawa i hala ni niai ke komo mua ana i ke kula ana i hele hope ai, a i noi ae ai hoi i ka uku nona: me ka hoomanao ole ia o ku lolui o ka manawa i hala ai laia i na kuia i hele mua la.
            I mea nae e loaa ai ka uku i oleloia, no na haumana e hoololila ana e like me ka mea i halia maluna, e hoomaopopo pono ia ka hookuu maikai ia ana o ka @anmuna mai ke kula i hele mua la ai, ola iho no hoi, o ke kula e noi ana i ka aku no ia ano haumana, aia la malalo o na rula a ka Papa Hoonaauao i hoolahala i ka la 8 o Iune 1865.
Me ke kauoha a ka Papa Hoonaauao.
W. JAS. KAMIKA,
Kakauolelo o ka Papa Hoonaauao.
Honolulu, Ian 26, 1874. 637

 

HE HOOLAHA I NA MEA A PAU.

            Mahope iho o ka pau ana o Iune 1874, e haawiia aku ana wale no ka nupepa Kuokoa i na Luna Pepa a me ka poe i uku pau a hiki i Dekemaba 1874.
            Ua konoia mai makou e hoopololei mahope o keia rula, no ka hiki ole ke pai i ke Kuokoa me ka hoaie, oia hoi ka hookaa e ole ia o ka uku nupepa i kinohi.
             He pono i na Luna a me ka Poe Lawe ke hoolohe i keia leo kahea.
H. M. WINI.
Luna Hoopuka.

Iune 8, 1874.

 

Ka Nupepa Kuokoa

ME

Ke Au Okoa

I HUIIA.

Published every Saturday, $2 a year

 

HONOLULU, IUNE 20, 1874.

 

I Kuikahi Panai Like.

 

            Ko lohe nei makou, ke makaukau nei o Amerika Huipuia a me Canada e hana hou i oua a kuikahi panailike ;-a maloko o ia kuikahi e komo lanakila wale ai ua huita, laau, huluhipa a me na waiwai e ae o Canada iloko o Amerika Huipuia me ke dute ole, a pela hoi ko Amerika Huipuia mau waiwai e komo wale iloko o Canada.  Peneia no ke ano o ke kuikahi mua iho nei o lana i kekahi mau makahiki ae nei i hala.
            Ano, heaha hoi ko Hawaii mea e loaa ole ai ona kuikahi me Amerika,-i ae ia ai ko kakou mau waiwai e komo dute ole aku iloko o ka aina nui palahalaha o Amerika, nona na miliona kanaka he kanaha a keu, a me ka ae aku i kona mau waiwai e komo dute ole mai iloko nei.  Ina e loaa ona kuikahi panai like o Amerika me kakaou, alaila, e pomaikai kakou i ka $400,000 o ka makahiki, oia hoi ke dute a kakou e uku aku nei ia Amerika i kela a me keia makahiki no ko kakou mau waiwai o komo aku ai iloko olaila.
            E hoao hou kakou me ka ikaika-E heoholo iho ka Ahaolelo i ona Kauawai e hoomana ana i ke Aupuni e hana i kuikahi o ia auo i keia wa koke, a i palaleha kakou, e papapau auanei kakou i ka pilikia.  Ke pilikia nui ia nei ka hapa nui o na mahiko no keia dute koikoi, a e pau ana paha kekahi mau mahiko e ae i ke paniia, ina e hana wikiwiki  ole ia ana ona mea e pakele ai.
            Ke makaukau nei o Amerika e lohe i ko kakou noi aku e hana i ona kuikahi, ina ua makemake like kakou e loaa ona kuikahi.  Aka, he pono ia kakou e huki ikaika a huki lokahi.


Waea Moe Moana o ka Pakipika.

 

            I KA Poalua iho nei o keia hebedoma, ua heluhelu mua mai ka Loio Kohina he bila e hoohoihoi ana i ka hoomoe ana i ona waea olelo moe moana.  E haawi ana i ka mana i ke Kohina Kalaiaina, e ae a e a pono aku i na Poe Hoi e nobo nei, a e hui ana ma keia hope aku paha, no ka hooili ana i na manao mamuli o ka oila, e kukulu lakou i na laina Telegarapa maluna a ma kapa o na alanui o ke Aupuni, a mai ke kahi kapa a i kekahi kapa o na aina, ua wai a me na kai o keia Aupuni, me ka lawe i na laau e ulu wale ana, a me ka ku kolo ana i na mea kupono no ia oihana, oia hoi na poa, na puu a me na uapo, kahi e hoomoe ai na kaula a waea paha o ia mau laina; ke ole nae, ma ia kukulu ana, ua hoopilikia ia ua pono o ka lehulehu ma ia alanui, a ke ole hoi i hoopilikia ia ka hooholo moku ana ma ia mau wai a me na kai.  He maikai loa ke kanawai, a ina e hooholoia ana, pomaikai kakou, a he hoikeana hoi ia ma ko kakou aoao, na makaukau kakou e hoohoihoi aku i ka hoomoe ana mai i ona waea olelo moe moana e  kaei ai i keia pae aina.
            Ina e pae mua ma Hilo, alaila e moe mai no maluna o ka aina a i Kohala paha ; malaila mai i kahi kokoke loa aku o Maui, malia o poai ae a hiki i Lahaina a Kaana pali, alaila, lau hou iloko o ke kai, hoea i Pukoo paha ; malaila mai a-e maluna o ka aina hele ma keia huli o Molokai, luu hou iloko o ke kai, puoho paha i Kawaihoa ; malaila mai i Honolulu nei, alaila i ka lae o Kaena a moe aku no Kauai.  Puka aku malaila, holo loa i Iapana.  Ke huli ke au o ka pomaikai ma keia alanui e hoomoe io ia mai ai, alaila, iloko o ka amo ana o  ka maka, ke kihe ana a ka iho, e lohe no kakou i na mea hou i na la a pau. Ia wa, e ike kakou o na mea mamao loa, ua hookokoke loa ia mai i o kakou nei.


            A HIKI MAI I KEIA WA, ua maa imua o ko makou mau maka ka maalo ana o na kanaka i hoohauohauoia e ke aupuni ma ka haawiia ana aku o na oihana, ka hilala akea ana mai ma na kuamoo, na alahele, na anaina a me na wahi poliuliu a ka ike akea ana aku.  Ano, ke hoeiaio ne makeu, he hana hoohilahila mai keia a ka poe i hoopomaikaiia aku e ke aupuni.  Ke loheia mai nei na lunakanawai ona, na makai, na lunamakai, na lunamakaainana a me ka poe e ae o ia lalani.  Oia anei ka helehelena o ka luna aupuni hoopono a hoopololei?  He hana kupono anei i ka poe hooko kanawai o ke aupuni ka hoikeike akea aku i ka lakou mau hana kue i ke kanawai me ka pahi o ka maluhia ma ka lima akau a me ka pahi o ka hookamani ma kekahi lima ?  Aole anei i kue mai ka olelo weliweli, "o oe ka ke ao aku ia haimai aihue oe, aka aihue no nae oe?"
            Ke manao nei makou, o na luna aupuni e hana ana pela, e ike lakou ua hewa ia, a e hoopau aku ano.  Ua papa ke kanawai ia kakou i na kanaka Hawaii mai ka inu rama ana, aka, hookuli no nae kakou.  E ike ia ka oiaio o keia i keia wa mawaena o ko kakou mau luna aupuni.  A me ka lawa ole i ke konawai papa i ka inu rama ana o na kanaka Hawaii, ke hapaiia nei he bila e ae aku ai e puhi rama na mahiko.  O ka lakou olelo kokua i ka hooholo ana ia mea, o ka hoopaaia o na haole puhi rama aole e haawi a hoohainu maloko nei me na hona.  E malahia ana anei keia papa ana ?  Aole makou e hewa ke hoole e uku, aole e maluhia ana.  No ka mea, he mau hona no ko ka poe hale kuai waiona e noho nei, aka, loaa no nae ka rama i na kanaka Hawaii.  Nolaila, o ka manao ana e maluhia ka inu ana o ka rama i puhiia maloko nei, he moeuhane hoopaukoalaala loa ia.  Ke hookiekie aku nei makou i ka leo no kela olelo kahiko, "he kuli ka make, a he lohe ke ola."  E ike i ka hewa, a e hoopau.


            UA kaulana keia Kau Ahaolelo i na la mua o ka noho ana mai, he hoemi i na lilo, a ma ia ano, ua hoole lakou i ke paiia ana o na bila, ka lawe ana mai i ona mau nupepa a me kekahi mau mea e ae, aka, ma ka Poakolu iho nei, ua hoohaloia kekahi olelo hooholo, e hoolakeia mai ka Hale Ahaolelo i ka wai hau i na la a pau, malalo o na lilo o keia kau ahaolelo.  Mamuli paha o noi hou mai lakou, e ai mea ono, inu ki a me na mea ai e ae a pau, a heaha ka oukou e na makaainana e kapa mai i ua poe lunamakaainana kani waha wale nei i kinohi.


            Ua holo mai i Hawaii nei kekahi hapa ilikini mai Nu Ioka mai, me kona manaopaa e ola iaia ka mai lepera.  Ua hele mai oia mai kela wahi loihi loa e imi i ke ola no ka poe i loohia ia mai, a o kona inoa o W. P. Powell.  He makahiki paha a oi aku nei i hala, na palapala mai oia i kekahi poe o Honolulu nei, he ola iaia ka mai lepera, ke loaa iaia ka mea e hiki mai ai i Hawaii nei.  He laau no kana, a nana i hana iho.  Mamuli o ke kokua ana mai a kona poe makemake, ua holo kino mai oia ia anei, a ano ua makemake oia e hoola ia na poe mai lepera e hoikeikeia aku ana iaia.  Oiai aole makou e paulele loa ana i ke ola io o kana laeu, aka, ke makemake nei nae makou e ae ia oia e hoao e lapaau, a ina e ola io, e uku hoomau ia oia.  Ua noho loihi oia maloko o ka Hale Luina ma Nu Ioka, a na makena wale ana moa i ike ai.  He elima tausani na mile a keia haole i hele mai nei, me ka manaoio e ola ana ko kakou nei mau mai lepera iaia.

 

Nu Hou Kuloko.

 

            E ku mai ana kekahi moku kaua Rukini mai Kalio mai, a e holo'na lapana.

 

            Ke kapilli huaia nei na wahi poino o ke kona "Hiti" ma Ainahou.

 

            E kuai kudalaia ana na Keena Kuai la o ka Makeke o Ulakoheo ma keia Poaouo ae.

 

            E kuai kudalaia ana ke Ahupuaa o Kahauloa, Kona Hema, Hawaii, ma ka la 3 o Iulai, e like me ka hoolaha.

 

            Ua hoao ae kekahi kanaka o Honaunau Hawaii e kipu iaia iho, no ka makau i ka anaana ia.  Naaupo maoli.

 

            Ma ka Poakolu nei i holo aku ai ke kiapa Hawaii D. O. Murray, me ka piha ukana ao ke awa o Kapalakiko.

 

            Ua hele aku na hoa o ka Ahahui Euauelio o Hawaii nei e ike i ka Moi, ma ka Poaono i hala, a na ikeia mai lakou.

 

            E holo kaapuni ana ke Kilauea ia Kauai ma ka hora 4 o nei Poakolu ae.  O ka poe makemake holo kaapuni eia ka wa.

 

            Ua nui ka make palaka o na ekalesia Hawaii ma keia makahiki, a nele maoli no na kahu i ka pupu weuweu ole, no ka paulele kapekepeke o na hoahanao.

 

            Aia ka ma Honomani i Molokai, kekahi kanaka kolohe loa, i ike oleta kona lua ma Hawaii nei ; wahi a ka mea nana makou i hai mai.

 

            Ma ka auina la Poalua nei, ua lele mai luina a me ua koa manuwa, e hoomaamaa ia lakou ma ka paikau ana makai o Ainahou.

 

            Ma nei Poakahi ae e hoomaka ai ka hoike o na Kula la Hawaii o ke Aupuni, e wehe muaia ana ka hebedoma hoike maloko o ka luakini Kumoiliili, a mahope aku i Honolulu.

 

            Ua hala loa ka wa ku mai o ke kuna "Kinau" i hoounaia aku nei i ko Nuuhiva Pae Aina.  Eia la ihea kahi i hele ai, aka he moku paa keia, aohe uhalu.

            Aia ma Kawa kahi i paa ai ka poe Iopana hoohaunaele o Ulupalakua, maluna mai o ka "Neti Mela" i ke Sibati aku nei, mahope o ka ahewa ana a ka Aha Kiure Kaapuni o Lahaina.

 

            Ma ka Poakahi nei ka hookou ana o ka Halawai Makahiki o Ahahui Euanelio o ka Pae Aina Hawaii, mahope o ka noho ana elua pule.  E halawai hou ana i ka Pualua elua o Iune o keia makahiki ae.

 

            KA LA 4 o IULAI !- Ua lohe mai makou e malama lokahiia ana keia la kaulana o Amerika Huipuia o na puuwai Amerika a pau, aka, o ka mea wele no nae i maopopo loa, e haawiia ana he ahaaina nui no kamalii haole ma ia la.

 

            A hiki loa mai i keia wa, aole makou i ike ua loaa ka hoaponoia o ka bila e hookaawale ai i Hooiaio Buke helu aupuni ka mea i hauaia ma na aina naauao.  Iua i hooholo mua ia keia kanawai, ina ua koe nui okoa he mau tausani dala i ke aupuni, pela ka mauao o kekahi poe.

 

            Ua wehe ae nei o A. S. Hakawela i ke Keena maluua o ka Hale Kauka o Hopemana, e ku nei ma ke kihi o Alanui Kalepa me Kaahumanu ; i Keena Loio nona, a malaila oia e lona'i i na mea hihia a pau.  Aia pu me ia he mahele olelo e pilikia ole ka poe namu ole.

 

            Ma ka Poalima aku nei i hala, ua hapaiia kekahi bila e hoololi ana i ka aku lunamakaainana mai ka $250, a i ka $150 o ke kau Ahaolelo, i $300 o ka la o ke kau Ahaolelo ku i ka wa.  A no ka hilinai hewa o na hoa e hai hou mai ana no lakou i keia kau ae, oki e iho auanei hoi uuku loa, nolaila, ua hoopanee loa ia ka bila.  Eia ka mea lea loa:   I ko hai nui ka leo i ke kukala i ka hoemi i loheia aku, a i ko ka io pono hoi paa ka waha.

 

            HANOHANO KE KUAAINA LA.- Ua ike iho makou i ke Keiki lalawai o ka "Paia ala i ka hala" o Puna, oia o L Kaina, eia ina Honolulu nei kahi i nanea ai i keia mau la kohaihai.  Akahi no oia a noho loi'ai iki maanei, mahope iho o kona hookuuia ana mai ka noho ana hana mai.  Ke holoholo kaa nei oia, ka mea kuloma ole ma kona kahua paa ; a ma ka Poakahi iho nei, na ike makou iaia  e holo pu ana me ka Moi ma ke kaa lio.  Pomaikai kakou ina he elima haneri Hawaii ponoi e like me Kaina ka noho hana a hookuonoono.

 

            KILAUEA NO KALAWAO.-Ma ka Poalua iho nei, ua hooholo ka Ahaolelo e hoouna i ke Kilauea i Kalawao, me ka lawe pu aku ia Kaai, Kaine, Kapule, Birch, Mikalemi, a me Nawahi, ma ke ano he Komite no ka Hale Ahaolelo.  E haalele ana ka mokuahi ia Honolulu nei ma ka po Poaono nei, a e ku ana i Kalawao ma ke kakahiaka Sabati, alaila, e noho ana ka mokuahi a ma ka hora 12 awakea, alaila hoi mai a ko maanei i ke ahiahi Sabati.  O ke kumu a nei hoouna ana, no ka nui o na hoopii e hoohahala mai nei, a e makemake ana ka Ahaolelo e ike kumaka i na mea a pau no lakou iho.

            Ma nei kulanakauhale ua mareia e ka Rev. D. D@le ma ka la 16 iho nei, o Mr. J. N. Wright o Koloa me Miss Anna Wundenberg.

 

            Ua lohe makou he wahi nunenune mawaena o kekahi poe kipi o Kawa i ka Poaloa iho nei.  Aole nae i maopopo ua kumu o ia haunaele.

 

            Ua ninaninao i a o Mr. A Kalaoli e na lunakanawai o ka Aha Kiekie, a ua hoaponoia he kupono ke lilo i loio.  Ua loaa mai kona laikini, a e hoomaka ana.

 

            KA LUNA O KOLOA- Ma ka Poaha aku nei, Iune 11, ua hope kinoia ka Luna Hanohano o Koloa e ua makai o ke kulanakauhale nei no kekahi hihia.

 

            HOIKE KULA A KIHA.-Ma ka hora 9 1/2 o ka la 24 o Iune i hoike ai ke Kula haole o Kawaiahao malalo o Kawaiahao.  Ua konoia na mea a pau e nane ae ilaila.

 

            No MAIKONISIA.-E holo ana ka moku Misionari HOKUAO i kela Pae Aina maluna ae ; a ke kauohaia aku nei na hoa'loha o na makamaka e noho mai la i kela paemoku, e lawe mua ae i na leta, na puolo, ma ke Keena Kuai Buke o ka Papa Hawaii, mamua o ka la 1 o Iulai.

 

            HE NUNE oiaio ole ka i wawa se ma Honolulu nei, eia ke hanaia nei he palapala hoopii ino i kakauiaoa ia e ke ano kanaka o ka la 12 o Feberuari, a ua kui aku ia lono lapuwale a i na kuaaina me he olaio la.  Ke olelo aku nei makou, e hele pela ma kahi e loa e olelo haku epa wale ai no, he oi aku ka pono e noho ma lie, a o ai no i kahi mea i loaa.  E kipaku loa i na wawa lapuwale mai na ipuka hale aku.

 

            NA MAHIMAHI O KA MOANA. -Mahope o ke kali loihi ana o na moku kona kaulana o kakou, ke "Ka Moi," a me ka "Neti Mela," o ka loaa o ka wa e heihei ai, a ma ke ahiahi poalua iho nei, akahi no a holo like O Ka Moi kai puka mua, alaila mahope aku ka Neae Aukai.  O i hana aku makou a hala ma o Lae Ahi, e hele mua ana no ke Ka Moi, a e okali ana no ka Neue.  Nawai la auanei ke eo a laua ke hiki aku i Lahaina ?  He mau keikikane ane ana no laua a elua, wahi a ka olelo Aka, he moku hou nani a paa ke Ka Moi, a lawa ke li ole ia na pea, a he elemakule hoi ka Nene, a lawa ole ke paa na pea.

 

            UA MAULIAWA.-Ma kela Poakolu aku nei, ua puka ae ko makou hoa paio maka sila o kela noao, Ka Hawaii Ponoi, a ua hoike mai, ua konoia lakou e hooki i ka hoopuka ana ia pepa.  "Ke olelo nei makou," wahi a Ka Hawaii Ponoi, "pela i keia manawa, no ka mea, aole i akaka ia makou ke kokua ia mai, ke hoopuka hoe aku i ka pepa ma keia hope."  Ma keia e ikeia ai, aole he hana waiwai no ka mea e hoopuka ana i nupepa Hawaii ka hana he hoonanao, aka nae, ke hoike mai nei ia i ko kakou hawawa i ka hoonui ole i ko kakou mau ai imi ike.  Nolaila, ina he makemake ko na Hawaii e loaa ona nupepa no lakou, he pono lakou e hooikaika loa e uku e mamua i ka uku nupepa, a ina aole ia, alaila e nele ana i ka nupepa ole Ua make aku la o Hawaii Ponoi, a ua hele aku la me ka kuamoo o Ka Hoku Pakipika, Ka Elele Hawaii, Ke Au Okoa, Ka Manawa, Ka Nuhon.  Aloha ino ia.

 

            HE MARE HANOHANO.-Ma ke awakea Poakahi iho nei, he anaina nui ka i akoakoa ae ma ka Halepule Bihopa e makaikai i ka malamaio ana o ka berita mare mawaena o ke kaikamahine hanai a ka Moi Kamehemeha V, Miss Carrie Brickwood (Kahikiola,) a me Lutanela E. S. Houston o ke Aumoku Kaua o Amerika.  Ua malamaia a hoonaauaoia keia kaikamahine Hawaii maloko o ka Halekula Kaikamahine Bihopa malalo o ke kauoha a ka moi make.  Malaila oia i noho ai a loaa wale no ke kane me ka maikai.  Ma ka hora 11 ponoi, ua malamaia ka mare e Rev. Mr. Dauae.  Ua hiki ae malaila ka Moikane, ka Hooilina Alii, ka Moiwahine kanemake Emma Kaleleonalani, na Kama Aliiwahine R Keelikolani, Liliu, a me Likelike, a me na alii moku kaua me ko lakou mau kaliiko kaua a me na Kauikela o na aupuni e, a me na maka hanohano.  Ua kahikoia ka wahine mare me ku lole Silika keokeo, i uhiia mai luna a pulelo wale aku no, a o ke kane hoi me kona kahiko alii koa moku.  Mahope o ka pau ana o na hana, ua malamaia he wahi paina ma ka halekula.  I ke ahiahi ana iho, ua kau aku na mea mare ma ke "Kilauea," no Hawaii, i hele aku la e makai kai i na makamaka ponoi o ka wahine, a i ka huli hoi ana mai, e hoi ana laua e huli i home ma ka aina e.  Ke ake nui nei makou e oluolu ko laua noho ana aku o keia mua, a e piha laua i na pomaikai a me na waiwai o keia ola ana.

 

            OLELO PAIPAI - Ia oukou o ka poe a manao ana e lawe i ka nupepa "Kuokoa," iloko o ka hapa hope o keia makhiki, mai Hawaii a Niihau, ke hai aku nei au i ko'u mano ia oukou, oiai owao no kekahi e lawelawe pu nei me ka hooko ana, a no ko'u ike he manao kupono ke hoike e aku i olahonua, oi hiki ole mai ia wa, nolaila, ke noi aku nei au i ko oukou lokomaikai, a e oluolu oukou e koomakaukau moe i ka uku pepa ae ia hapa, a kakali mai o ka hiki aku o ka Luna lawe pepa, alaila, e hookaa koke ia mai no ia wa, a pau ko oukou pilikia, a na ka luna no ia e hoomanao i kana hana, no ka mea, ua hoolahaia, aole e haawiia ka nupepa i ka mea hookaa mua ole mai ; a oia kumu ko'u mea e hoike e aku nei ia oukou i ko'u manao paipai, oiai hookahi wale no Helu i koe o ka hapa mua, e komo aku i kela hapa, nolaila, he mea kupono ka hoomakaukau mua, o nele io no auanei, no ka noho nanea, noonoo kupono ole, a hiki mai ia wa, o ka nele io no ia, a nolaila, e makaala a hoolohe i keia mau olelo paipai, o hoka io auanei.  A pela no hoi au e paipai aku nei i ka poe i maa a maa ole ia'u, e noho ana ma ka Apaua o Kona, Honolulu, Oahu, e hoomaneo i ka uku  pepa o ka hapa hope, a waiho ma ka waihona, a hiki i ka wa e laweia aku ai ka Helu 27, haawi mai, mai hoololi i keia olelo paipai ma ke kua, o nele ananei.
W. H. NAILIPELAPELA.

 

KE AU O KALAKAUA.
Na hana o ka Ahaolelo.

 

LA HANA 35.  Iune 10.-Hoomaka na hana e like me ka mau.
            Ma ke kapaeia ana o na rula, ua heluheluia mai he hoopii no Lahaina, e hoopau ia ke Kahukula Nui, a e kohoia i kauaku Hawaii malaila ; e hoonohoia i kauka hao le no Lahaina ; e hoopauia ke ana-aina aupuni ; e mau no ka uku o ka Moi i $45000 Waihoia.  Ma ke kapae hou ia ana o na rula, ua heluheluia he hoopii no Molokai mai, aole e kukulu hou ia ona mau hale kula la ma Kalawao, ua lawa elua hale e ku nei ; e hookunia na auhau holoholona o na lepera ; e hoeiniia ka uku o na Luna ; i ewalu wale no, maki o na mai lepera ; e hoopau ia o W. P. Ragsdale ; e aeia na kahunapulu a me ua kauka lapaau e hele aku i kahi o na mai lepera ; e ae ia na kokua mai e hele i waho a o hoi mai iloko o Kalawao e like me ko lakou makemake.  Waihoia. 
            Hoikeia na hoike malalo iho :  Na ke Komite Wae, no ka bila e hooponopono ai i ka holu a me ka ohi auhau ana, ma ka bila hou. Ae ia.  Na ke Komite Wae, e hoomana ai i ka Moi e hoohuihui i kekahi mau oihana, e hooholo me kekahi mau hoololi.  Ae ia.  Na ka hapa uuku o ko Komite Wae i waihoia aku ai i ka noonoo ana no ka Bila puhi rama, e hoopanee loa, Waihoia a noonoo pu me ka hoike a ka hapa nui.  Na ka hapa uuku o ke Komite Wae i waihoia aku ai e noonoo i ka ae ana aku e lapaau wale i na lepera me ka laikini ole, e hooholo loa.  Hoike mai ke Komite wae no ka bila e hoololi ai i ka Pauku 1477 o ke Kivila e hoopanee loa.  Na ka hapa uuku hoi, e hooholo.  Hoike mai ke Komte wae no ka bila e hoololi ai i ke Kanawai e pili ana i ka Papa Hoonaau ao, he bila hou. 
            Ma ke kapaeia ana o na rula, ua ae ia ka Loio Kuhina e heluhelu mua mai i ka bila e pili ana i ka helu a me ka ohi auhau ana.  Kauohaia e pai.
            Hapaiia na hana o ka la, oia ka Bila Haawina iloko o ke Komite o ka Hale.  Noho o Hon.  W. T. Martin.
Uku o ke Kuhina o Ko na Aina e (hoemiia)   $8,000 hooholoia
Uku Kakauolelo          "             3,000      "
Na Lilo Oihana no na Agena Kuwaho           "             1,500      "
Na Lilo pooleta a me na mea e ae                   "             1,500      "

Na Lilo no na Misiona Kuwaho                      "              1,500      "
Uku o ke Kanikela ma Ladana                       "              1,000      "
Uku kokua o na Koa               "             45,000     "
            Noi mai o Mi Nawahi e kiola loa ia haawiua, a haule ke noi.  Huopanee ke Komite a hoopanee ka Hale.
            LA HANA 36.            Iune 12 - Hoomaka na hana e like me ka mau.
            Heluheluia he hoopii no Honolulu, e hana hou ia o Alanui Liliha, a e hookaawale i $2,000.  Waihoia.
            Hoolahaia mai e ka Loio Kuhina keia mau bila malalo iho nei:  E hoololi ai i ka Pauku 1383 o ke Kivila e hoomana ai i ke Kuhioa Kalaiaina, aole e kau kekahi mau auhau maluna o na lako o na mokuahi lawe leta o na aina e mai; e hoomana ai i ke Kuhina Kalaiaina e hoomoe i waea olelo mai ka lae mai o Kawaihoa a hiki i Honolulu ; he hoololi i ka pauku 65 o ke Kumukanawai.  Hooholoia he olelo hooholo, e haawiana i $200 no ka makahiki i ka wahine a Hon. J. W. Louosea, e like me kona wa e mare ole ai.
            Hapaiia na hana o ka la, oia ka Bila Haawina.
            Hoopaneeia ka haawina no na Koa a hiki i ka wa e hoike mai ai ia Komite.
Uku o ke Kuhina Kalaiaina (hoemiia) $8,000 hooholoia
  "         Kakauolelo Nui                         4,000     "
  "         Kakauolelo Alua                       3,000     "
  "         Kiaaina o Oahu                         3,600     "
  "         Kiaaina o Maui                          3,600     "
  "         Kiaaina o Kauai                        2,400     "
  "         Kiaaina o Hawaii                      3,600     "
  "         Kakauolelo Kiaaina o 
                        Oahu                                800     "
  "         "           "         Maui                    1,000    "      
  "         "           "         Kauai                      800    "
  "         "           "         Hawaii                 1,000    "
  "         Luna Paahao Oahu                     3,000  hooholoia
  "         Luna Leta Nui (hoemiia)             4,000    "
 "          Kakauolelo mua
  "         Luna Leta                                     2,400    "
  "            "      Alua      "                            1,900    "
Uku o na Luna L. o Hawaii                        800   hooholoia
  "         "           "      Maui                          1,000    "
  "         "           "      Kauai                            400     "
  "     o na Lawe Leta                                  7,126    "
Na Lilo Pooleta                                          2,274   "
Uku o ka malama Ilina'lii                              600  "
Na lilo o ka Ilina Alii                                    250  "
            Waihoia na haawina no ka Luna Wai o Honolulu a me ke Kakauolelo o ka Makeke a me na uku o na Luna Alanui, a hoike mai na Komite.  Hoopanee.
            LA HANA 37.  Iune 13- Hoomakaia na hana e like me ka mau.
            Hoike mai ka hapa uuku o ke Komite e hoomahuahua ai i ka uku o na kumukula la e hooholo loa.  Na ka hapa uuku o ke Komite Wae, e noi ana e hooholo loa i ka hoomahuahua ana o na Lunamakaainana.  Na Mikalemi ka hapa uuku o ke Komite wae i hoike mai e pili ana i ke kanawai Makeke, e hooholo loa me ka hoololi.
            Heluhelu mua ia na bila malalo iho:  Na Mi Aholo, e hoololi ana ke kanawai e pili ana i ka Papa Hoonaauao.  Kauohaia e pai.  Na Mi Komoikehuehu e papa loa ana i ka hookomo ana mai o ka opiuma.
            Hoolahaia mai keia bila malalo iho:  Na ka Loio Kuhina, 1-no ka hoohoihoi ana i ka waea moe moana ; a heluhelu mua mai i na bila malalo iho :  e hooponopono ai i ke kuai ana o na Kahu Malama Waiwai a me na Lunahooponopono waiwai i na waiwai a me ka bila e homana ai i ke Kuhina Kalaiaina e lawe i na aina a me ka wai no ka loa wai e hoolawa ai ia Honolulu nei.
            Hoolaha mai o Hon. Kuihelani he mau bila e hookaawale ai i mau wahi no na mai lepera a me ka bila  hookuu ai i ua auhau o na kokua mai lepera.
            Waiho mai o Mi Kaai he olelo hooholo e ninau ana owai la ka Luna o na Hana Hou.  Hoike pokole mai ke Kuhina Kalaiaina.
            Heluhelu mua mai o Mi Birch he bila o pili ana i ua keiki poo ole.
            Hapaiia ka hana o ka la, iloko o ke Komite o ka Hale, oia ka bila no ka haawina hoomau no ka Mea Kiekie R. Keelikolani.  Noho o L. Aholo.  Ma ke noi, ua hoopauia ke Komite, a ua hoepanee loa ia ka bila.
            Ma ke noi, ua Komite ka hale no ka bila e haawi ana i haawina hoomau no His Ex. P. Kanoa.  Mahope o ka noonoo ana, ua hoololiia i $1,000, a hooholo ia e kukuu poepoe.  Hoopanee.
            LA HANA 38.            Iune 15-Hoomaka na hana e like me ka mau.
            Heluheluia na hoopii malalo iho :        Mai Makawao mai ma na kumu hoopii lehulehu.  Mai Kau mai ma na kumu hoopii elima, a o kekahi o lakou, e koi ana e hele makaikai ka Moi i na mokupuni a pau, i hookahi holo ana.  I hiki ai i na kanaka ke hookupu i ka Moi, a oia mau dala, e hookaa no ka aie  aupuni.  Mai Kaanapali mai, e hoopauia ku Lunakanawai Hoomalu o Lahaina, no ka ike ole i ka olelo Hawaii.  Mai ia apana hookahi mai no, e noi ana, aole e hookaawaleia kekahi dala no na alanui a me na alahaka o kekahi apana hookahi.
            Hoike mai ke Komite no na Hana Hou no ka hoopii e noi ana e hoopau i ke anaaina, e waiho ma ka papa.  Ae ia.  Na ia Komite hookahi no, e hoomoe ma ka papa i ka hoopii i $2,000 no ke alanui Liliha.  Ae ia.  Hoike mai ke Komite Wae i waiho ia aku ai e noonoo i ka bila hoopau loa i ka auhau kino e houmoe ma ka papa.  Ae ia.  Hoike mai ka hapa nui o ke Komite Wae i waihoia aku e noonoo i ka wehewehe ana i ke ano o ka huaolelo konohiki, e hoopanee loa.  Waihoia a noonoo pu me ka hoike a ka hapa uuku.
            Hoolaha mai o Mi Kepoikai i keia mau bila malalo iho, e haawi ana i ka mana i ke Kuhina Kulaiaina, e kuai kudala aku i ua hoolimalima o na aina aupuni waiho wale, a e hoololi ai i na pauku 232 a me 237 o ke Kivilia.
            Heluhelu muaia na bila malalo iho :  Na Mi Komoikehuehu, e hoololi ai i ka pauku 3 o ke Kanawai o 1870 e pili ana i na mana hookomoia mai.  Na Mi Kakani e hoololi ai i ka pauku 387 o ke Kivila.
            Hoolahaia mai keia mau bila malalo iho:  Na Mi Birch e hoohikiia na luna aupuni i mau kupa Hawaii.  Na ka Loio Kuhina, e hooponopono ai i na waiwai i loaa i na Hooilina.
            Hapaiia ka hana o ka la, iloko o ke Komite o ka Hale oia ka Bila Haawina.  Noho o Mi Kipi ma ka noho
            Uku o na Elele                                                            1,700 hooholoia
            Na Lilo Oih. Kalaiaina                                                8,000       "
            Kuai o ua lako Alanui                                     1,000       "
            Lilo o na Alanui poino                                                1,000       "
            Lilo alanui me alahaka mai
            Hawaii a Niihau                                                         10,000      "
            Lilo no na mai Lepera 50,000 a ma ke noi, ua waihoia ka haawina a me na mea e ae e pili ana i ka papa ola i ke Komite wae.  Ma ke noi ua hoopauia ke Komite o ka Hale.  Koho ka noho ia Messrs Wilder, Kaai, Kaukaha, W. T. Martin, Aholo.  Hoopanee ka Hale.