Ka Nupepa Kuokoa, Volume XIII, Number 30, 25 July 1874 — Page 2
| This text was transcribed by: | Lissa Leong |
| This work is dedicated to: | My Grandmother, See Hou Tong Wat |
KA NUPEPA KUKOA, ME KE AU OKOA I HUIIA.
MA KE KAUOHA.
I na Luna Helu
Aohe uku I hana hou ia iho nei no ka Auhau ana i na waiwai paa a me lewa - He ola mau no. he 50 keneta no kela a me keia haneri dala.
Ma na kuhikuhi ia oukou I paiia ma na Buke Auhau, ua waiho hakahaka ia i wahi e hookomo iho ai i ka huolelo “hapalua.” P. NAHAOLELUA, Kuhina Waiwai
660
AHA HOOKOLOKOLO KIEKIE, OAHU. ss HONOLULU
Mamuli o ka mana oiaio i loaa mai la’u ma na Kanawai a me ke kumukanawai o keia Aupuni, nolaila, ke kauoha aku nei au I ke Kau Hookolokolo mau o Augate, no ka Aha Kaapuni Apana 4, ua hoopaneela aku a ka Poakahi, la 12 o Augate 1874.
Hanaia e ko’u lima a me ke Sila o ka Aha Kiekie ma Honolulu, Julai 21, 1874.
ELISHA H . ALLEN
660 Ka Lunakanawai Kiekie o ka Aha Kiekie
UA HOOKOHUIA i keia la o Messrs Z, Kalai a me SC Luhiau, i mau Komisina Alanui a Wai hoi, no ka Apana o Kohala Akau a me Heina, mokupuni o Hawaii. Eia na poe o ia Papa. O W
Merseberg, Z Kalai a me S C Luhiau.
W. L. GREEN, Kuhina Kaiaiana
Keena Kalaiaina, Iulai 15, 1874 660
UA hookohu ia i keia la o W.D. Alexander i mea koho i ke Kumukuai o na aina no ka mokupuni o Oahu. A eia na noa o keia Papa koho kumukuai o C.J. Lyons, J. W. Makalena a me W.D. Alexander. W.L. GREEN,
Kuhina Kalaiaina
Keena Kalaiaina, Iulai 10, 1874
UA hookohu ia na poe nona nainoa A. W. Maioho, I Luna haawi Palapala mare no Kuloa, Kauai; ao P. Momoa no Hana, Maui W.L. GREEN,
Kuhina Kalaiaina
Keena Kalaiaina, Iulai 10, 1874
UA HOOKUHUIA ka poe mahalo iho i mau Luna Helu no na Apana Ohi Auhau o na mokupuni lehulehu:
HAWAII – Hilo…………………J.W. Keaomakani
Hamakua……………G.W. Halemanu
South Kohala………..H.S. Mahuka
North Kohala………..D.S. Kupahu
North Kona ………………S.K. Kaai
South Kona……………… D.H. Nahinu
Kau……………………… J.H.S. Martin
Puna…………………….. L. Kaina
MAUI-Lahaina………………...J.A. Kaukau
Wailuku…………………Thomas Birch
Makawao………………..J.W. Ukumea
Hana…………………….C.K. Kakani
MOLOKAI & LANAI………D.W. Kaiue
OAHU-Honolulu………………Charles H. Judd
Ewa & Waianae………….A. Kaoliko
Waialua…………………. S.M. Naukana
Koolauloa…………………J.Amara
Keolaupoko……………….James Holt
KAUAI- Hanalei………………..D. Kaukaha
Anahola…………………...Kapahuilima
Lihue………………………S. Kamahalo
Koloa………………………Palekaluhi
Waimea…………………….Kuapuu
NIIHAU………………………….Kaapuni
P. NAHAOLELUA
Kuhina Waiwai
Keena Waiwai, Iune 19,1874. 656
Hoolaha Kula Aupuni.-Mai Ka la 1 o Aperilla 1874 a ma ia hope aku, e hoili ana ka Papa Hoonaauao Iluna o keia me keia kumu kula iaia kekahi kula ma ka olelo haole Enelani, ma Honolulu, ma kea no he hana pili i ka Oihana, ke kakau ana i na bila kula a me ka ohi pono ana i
na dala mai kela me keia haumana, i ka pau ana o kela me keia hapaha kula, a lawe koke ae i ko Kakauolelo o ka Papa ma kona Keena hana.
Aole e ae ia ke kuu wale ana o kekai me ka uku ole i ka uku o ke kula, koe wale no ka poe i ae ia e ke Kakauolelo mamuli o ka mana i haawi la e ka Papa ma ka rula e pii ana ia mea.
O na haumana a pau i haule ka hookaa ana o ko lakou uku kula no kekahi hapaha kula okoa, e hoopau ia ana ko lakou hele ana i ke kula a pau pono i ka hookaa ia ko lakou aie no ka hapaha kula i kaa hope ae, ke ole e ae ia ko lakou hele hou ana e ka Papa Hoonaauao no kekahi kumu kupono i ko lakou manao, a ke ole hoi i ae iae ke Kakauolelo e like me ka meaihai ia maluna.
O ka uku no ke kula aua ma ke kula o Alanui Papu, (Kula o Beckwith) he hapalua no kela a me kela hebedoma ,a ma na kula o Kahehuna a me Pohukaina. Elima Dala no ka makahiki, oia he $1.25 no kela me keia hapaha.
Ma ke kauoha a ka Papa Hoonaauao
W. JAS. KAMIKA
Kakauolelo
Honolulu, Aper 13, 1874 646
OLELO HOOLAHA I NA KULA HANAI KAI KAIMAHINE Hawaii – Mai ka la 1 o Iulai, a ma ia hope aku, aole e uku ana ka Papa Hoonaauao i ka uku e uku mau ia nei, no na kaikamahine e hookomo ia ana ma ia mau Kula, ina ua oi aku ka nui o na makahiki i ka umi(10), i ka wa i
hookomeia aku ai; a mai ia manawa, a mahope aku, aole e uku ia ana no na kaikamahine i oi aku na makahiki mamua o ka umi kumamaono (16).
Ina ua hele mau ka haumana i kekahi kula o keia ano mai ka umi(10) mai o kona mau makahiki, a hoololiia aku i kekahi kula e ae o ia auo, eiai oia e hele ana Hoko o ka palena o ka umi (10) a hiki i ka umikumamaono(16) o kona mau makahiki e loaa aku ana no i ke Kula ka uku nona; aka, e uku ia ana no nae no ka loihi o ka manawa i hala ai,mai ke komo mua ana i ke kula ana i hele hope ai, ai poi ae ai hoi i ka uku nona; me ka hoomanao ole la o ka loihi o ka Manawa i hala ai iaia i na kuia i hele mua ia.
I mea nae e loaa ai ka uku i oleloia, no na haumana e hoololiia ana e like me ka mea i haiia maluna, e hoomaopopo pono ia ka hookuu maikai ia ana o ka haumana mai ke kuia i hele mua ia ai, oia iho no hoi, o ke kula e noi ana i ka uku no ia ano haumana, aia ia malalo o na rula a ka Papa Hoonaauauo i hoolahaia i ka la 8o Iune 1865.
Ma ke kauoha a ka Papa Hoonaauao.
W. JAS KAMIKA
Kakauolelo o ka Papa Hoonaauao.
Honolulu, Ian 26, 1874 637
Ka Nupepa Kuokoa
-ME-
Ke Au Okoa
I HUI IA
Published every Saturday, $2 a year
HONOLULU, IULAI 25, 1874.
No ke Dala Pepa
Ma kekahi nupepa o na aina e i loaa mai ia makou, ua ike iho makou i ka manao o Gen. Kalani, ka Peresidena o Amerika, no ke kala pep aka mea i hooholoia ikala; aka i keia wa, ke manao la ia, e hoopau loa ia ke kala pepa, a o ke kala gula wale no a me kona like ke kala e pono ai. Ua hoike ia keia manao ona e kekahi hoa o ka aha Senate imua o ka lehulehu, penei:
Akahi. He iini loa au e ike i ka hoopau ia o ke kala pepa ma keia mua aku, oia hoi ma ka la 1,
o Iolai, 1875. A ma keia mea, e pau ana na olelo aelike e hana ia ana mahope iho o ia la, no na uku, kuai aku a me ia mea aku ma ke kala maoli wale no e uku ia ai. Pela e hoopololei ia ai na waiwai; oiai o ke dala maoli wale no ke ana pololei bookahi e hiki ai e iko ia ka waiwai io o kekahi mea.
“Alua. He makemake loa au e ike i ka hana ia o kekahi kanawai ma ka la e hoopaa ia ai ina paha ma ka la I,o Iulai, 1876 no ka ae lealea loa ia o ke kala maoli e kahi Waihona Waiwai ma Amerika Huipuia, a e hooki loa ia hoi ka hoopuka hou ana i ke kala pepa. O ka pomaikai o keia, oia no ka loaa ana mai o na kala maoli no na bona e hoopuka ia ana a pela no hoi ka puka e ohi ia no ia ma ke kala gula a me kona like mai ka Waihona Waiwai aku.”
Ma Ka nana ana i keia manao o ka Peresidena ua maopopo loa no hoi he manao maikai. Oiai o ke Gula a o kona like paha ka oi loa o ka mole paa o na kala aupuni. O ka nui ana o na kala pepa ma Amerika Huipuia, o ka mea maopopo loa, no kekahi poe hapa wale no ka pomaikai nui; aka i na poe ilihune, he haawe kaumaha loa ia mea; oiai aole like o ka waiwai iloko o ke kala pepa me ke kala gul. O ka bila kala pepa i hooholoia mai ne e ka Ahaolelo a i kakau inoa ia hoi e ka Peresidena, e hoomana ana e hoopuka ia i “40,000,000” aole nae i hoopuka ia a pau loa. Laulaha e ae la ka manao ma Amerika Huipuia, e hoopau loa ia mea, a e hoihoi ia ka hoopuka ana ma ke kala gula wale ne ,a e hoopau loa ia ana ke kala pepa.
He manao Maikai
Ma ka Poakolu iho nei, oiai e hoopaapaa ia ana ka bila aie dala, ua hoike ae ke Alii C.R. Bihop a me ke Kuhina Kalaiaina i ko lakou manao no keia mea. Ko Bihopa manao aole pono e aie a nui e like me ka mea i olelo ia ma ka bila, a aole no ona makemake i ka bila. O keia man wehewehe ana, ua ulu mai no ia mailoko mai o kekahi makamaka o ka lahui, a nolaila, he pono ke noonoo ia e ka poe koho a pau, a e hooholo like aole pono e kokua aku i ka bila aie dala e waiho nei imua o ka Hale.
Ua hana ia iho nei kekahi bila kala e kekahi Loio, a oia ka mea a makou i manao ai he bila maikai a he pono hoi ke noonoo ia ia bila. Aka he mau hoololi nae kekahi e pono ai mamua o ka hooholo ana i ka bila. Aole i pai ia keia bila, aka he mea pono nae ke ike ia kona ano.
Ka Bila Aie Dala
Ma ka Poalua aku nei i hala, ua hoike mai ke Komite i waihoia ai ka bila aie dala a Hon. S Kipi, imua o ka Hale Ahaolelo, me ke noiia ana i mau hoololi, a o na mea nui, oia no ka ae i ka hookaa ana ike kuala, ka haalele ana i ke kumupaa a me ke kala pepa, “a ma ke dala maoli ke hiki mai ka wa o ke kuala a me ke kumupaa” Ina ua pili keia haawina i na aie a pau malalo o keia bila, e hookaaia ana ma ke kauoha, alaila, ua haule aku la kekahi mea ano e o ua bila la. A o kekahi hoololi i manaoia e ke Komite, oia no ka hoololi ana i 7 a me 3-10 keneta ke kuala ma ka hi o ka 6 keneta; a he mau hoololi e ae no kahi, aole nae he mau mea ano nui, a he 3 poe o ke Komite i ae e hooholo i ka bila.
Ua hoikeia mamua aku nei ko makou makemake ole i keia bila, no ka mea, he ae keia bila i ke kala pepa; a aole no hui he mea maloko o ia bila, e keakea aku ai i ka hoemi ana i ka waiwai io malalo o ke kala gula.
Ina e hiki ana ia kakou ke aie, alaila,he pono no ke aie ma ke kala gula, aole hoi ka hoopuka pu i ke kala pepa A ninau mai paha kekahi, “No ke aha hoi? Eia, mamuli pilikia kakou ke hoopukaia ke kala pepa.
A eia ua bila ae nei i ke kala pepa imua o ka Hale i ke ia wa. No keia mea, ke hoike akaka aku nei makou, e kue loa aku ia mea, a ma ke kala maoli walo no ka bila e ae ai e aie aku. A ina e hana ia ana me keia, alaila, aole ka kou e pilikia ana.
O na poe a pau i ike i ka hana ana i na bila dala maoli, ke i nei lakou, “he ino loa ke kala pepa” A no ke aha la e hoaoia nei e hooholo i keia bila? O ka pono loa, o ke noi i bila hou, e ae ia ana ke dala gula, aole hoi o ke kala pepa.
No ke Puhi Rama.
Ua ninau mai kekahi mea kakau manao o ke Gazette, i keaha la hoi i ae ole ia ai oia e puhi okolehao mailoko mai oke ki, e like hoi me ka ae ia ana o na poe mahiko e puhi rama mailoko ae o ka malakeke a lakou. Ma Kona manao, aole loa he pono o ka ae ana i kekahi poe a papa loa i
kahi poe ma ke puhi okolehao ana main a ki mai, a o ua poe wale la no i ae ia ke waiwai. A i kona manao maoli he pono e ae pu ia na poe a pau i nui na ki e ulu ana ma ko lakou mau kuleana.
A eia iho ka pane a ka L.H. o ke Gazette iaia:
Ina paha e heluhelu oe i ke Gazette, ina la ua ike oe i ko makaou ku-e loa i ke puhi rama. No keia mau kumu; aole o makou manao e loaa ana he wahi pomaikai i na poe mahiko no ko lakou puhi ana i na malakeke i rama. Ua ike lea ia no keia e na poe mahiko noonoo a pau ma keia au mokup@nni. A o ka ae ia ana o ke puhi rama he mea ia e lilo aku ai na mea pono maoli mai mawaena aku o na kanaka Hawaii kue i ka ona. A na keia mea no hoi e hoopau ae na monaoio hana e waiho ana iloko o kanaka, a lilo nui ma ka inu rama. Ma keia mea e oi loa aku ai ke puhi rama ma Hawaii nei i keia mau la mamua o na la i hala, a aohe e hiki ike aupuni ke kaohi i keia mea, oiai, ke puwa nei no ke kawili waiona i ka wa kapu loa, a i wa loa aku ka wa e noa ai ka rama i kahi poe. A elike me na hua o na ia i ke kau o Boki, pela auanei ko keia wa.
I ka noonoo ana i keia manao o ka mea kakau, ua pono loa kono hoohalahala ana. Ina ua manaoia he pono ke ae ia na poe mahiko ke puhi rama; alaila, ua pono no hoi ke haawi ia i laiki@i e ae ana e puhi okolehao na mea a pau e makemake ana, mai na kanaka a i na haole. A ke i nei mokou, aole keia he mea maikai.
A ke manao nei makou ina no hoi o ka ae ia o ke puhi rama, aole no paha e lilo ana i ke kuai nuiia ka okolehao Hawaii ma ka lawe ana aku i ka aina e kuai ai. O ke kannaka he mau wahi galani uuku kana,ua hiki no ke loaa ka laikini ae puhi rama.
O ka ninau a ka mea kakau, aole anei he mea pono ke ae likeia na Hawaii me na haole i nui la-i
e ulu ana ma ko lakou mau kuleana? Eia aua nei ka pilikia, ke wehe ia nei ka puka a hamama no ka poe a pau e makemake ana e puhi rama—na kanaka Hawaii a me na haole—me ka bona paha auanei e ae ia ai e puhi. Eia ka ninau,heaha ka pomaikai? Na na poe heluhelu ia e noonoo.
MA KA Poakahi i hala ae nei, ua hooholoia ka Bila Haawina, a ua Kauohaia e kakau poepoe ia no ka hooholo loa ana. A ua ike ia ka huina nui o ka Haawina $970,565 – Ka i ka palahaku ko-i a keia lahui uuku a me keia wa kupilikii e amo ai. A eia iho ka hoonohonoho ana o na haawina malalo nei:
No Ka Moi $ 50,000.00
Na uku hoomau 17,400.00
No ka Ahaolelo & Aha Kuk. 15,300.00
“ “ Oihana Hookolokolo 68,200.00
“ “ “ o ko na Aina e 66,070.00
“ “ “ Kalaiaina 421,590.70
“ “ “ Waiwai 152,513.17
“ “ “ Loio Kuhina 98,832.09
“ “ “ Hoonaauao 80,660.00
I ka noonoo ana o keia kipapa kaumaha, ua maopopo ua oi wale aku no ia mamua o na loaa o ke Aupuni, oiai aole i oi aku mamua o $750,000. na loaa maoli o ke aupuni iloko o na makahiki elua, a ma ka hooi wale ana aku hiki ai i ka $810,000. E na i kekahi olelo, “ma kahi e makemake ai e loaa auanei he ala malaila,” ina aole e hiki i ka Ahaolelo ke pakiko i ke koho ana i na haawina, alaila, he h@ki no i na luna aupuni ke hoemi ma ka hoolilo ana aku i ua mau haawina la.
Ma na bila haawina a pau ua loaa no he mau haawina a o na hoolilo ana ia mau mea aia no ia i na Kuhina, a ma ia hana ana e nele ai, a hiki ole ke pakiko e like me mamua iho nei.
Ka Panalaau Pomaikai.
MA ka helu ia ana mai nei o na kanaka ‘o Nu Kilani, ua ikeia he 301,000 no ka aina e mai, (Chatham). O ka mahuahua mai ka M H 1871, ua hikiwawe loa ka pii ana, he 62,000. Pela ka mea i ike ia iloko o ka nupepa Herald o Auckland. I ka nana ana i keia hoike no ka nui o na kanaka ma ia pepa, ua ike ia, e i ana penei: He hoike ia e hiki an aka huina o na kanaka ma ka hope o ka 1874, i ka 320,000, he poe no Europa mai. A ina e huiia na Maori he 36,000,(na kamaaina) alaila, he 356,000 ka nui o na kanaka. O ka mahuahua ana, o na kanaka o Europa, he mea ia ma keia panalaau e mahuahua ai ka pomaikai o na hana aupuni.
O ka nui o na hale noho o ko Europa poe he 15,929. Ke holo loa nei ka hoala ia ana o na hale nui hoahu waiwai ma kela a me keia wahi o ka aina. Elima banako e malama ia nei i keia wa; a o ka huina o na kala i waiho ia iloko ma ka hope o ka malama o Maraki, he 5,309,685 paona, 9 S. 5d., ma ka 5 keneta ka uku panee o ke kala no ka makahiki.
O ka puka o na kala i waihoia maloko o na banako, aole i emi iho malalo o ka 4,157,008 paona, 12s.7d.,i ka nana anai keia huina, me he mea lae pa $70 ana i ke kane, wahine a me ke keiki o ko Europa. He hoike ana keia i ka pomaikai nui o ia panalaau.
Hoikeike Lahui o Kili.
Ua aie makou i ka lokomaikai o C.S. Bartow Esq, ke Kanikela o Kili. i ka haawi ana mai i kekahi pepa, a ua hoike ia maloko o laila, ka hoikeike lahui e malama ia ana ma Santiago,, ke Kapitala o Kili ma ka malama o Sepatemaba M.H. 1875. A ua hai ia mai makou e kokua ia ana no na poe a pau e hoouna aku ana i ka lakou mau mea hou i ka hoikeike. Eia no hoi kekahi mea ua kauoha ia ka poe hui hooholo mokuahi o na moku e holo nei mawaena o Nu Ioka, Kapalakiko a me Panama, a hiki loa aku i Valparaiso, e lawe wale i na mea a pau i manao ia no keia hoikeike aole e oi aku i ka 2,000 paona ke kaumaha, a aole hoi e oi aku mamua o ka 20 kapuai paailiona o n@ mea e hoouna ia ana. A i ka nana aku, o kakou ana paha kekahi, e komo pu aku no keia mea, oiai he laina mokuahi ke holo nei mai nei a Kapalakiko; aka, aole nae i hoolaha ia mai i o kakou nei he kauoha. Aka, heaha la hoi ka hewa o ka lohe a hoomakaukau i o lahonua, malia e hiki mai ana he kauoha, alaila aole olelo ana.
O keia hoikeike lahui, he mea ia e kokua mai ana i kekahi pomaikai nui ma ka lawe ana aku i ko kakou mau mea hou i Amerika Hema, ma Santiago, e like me ka laweia ana o ko na wahi e ae malaila. A ua kaulana loa ka pomaikai o Kile a me ko kekahi wahi e ae o Amerika Hema. I ko makou houluulu ana i na loaa o na mea kupu o Kile, ua hiki aku ka huina o na loaa o ka M H 1872, i ka 12,000,000 a oi! No na mea i hoounaia aku i na aina e, he $37,122,460, a o kona mau mea i hookomo ia mai iloko, he $34,637,928. Ma keia mea, ua ikeia ka oi loa o ka loaa ana i ko ka makahiki mamua iho. O ka huina kumupaa i waihoia iloko o na Banako, na alanui hao, na mokuahi, na lua metala a me na hana noeau o ae, ua oi aku ia i ke $61,000,000; a he hoike ana keia i ka pomaikai.
Ma ka noonoo pono ana i keia mau mea, ua maopopo loa, aole mea e ae i pomaikai nui ai keia aina. Nolaila, eia ka ninau, Aole anei e pono ia kakou nei ke hoomahui aku i keia mau hana, i mea e ili mai ai pomaikai maluna o kakou?
KE ANA MOANA.
Ua hoike aku makou no keia mea iloko o ka malama o Maraki i hala aku nei, no ke Ana ana mai a Kapena Belknap o ka moku kaua Tuscarora i ka hohonu o ka moana mawaena o Sana Diego a me keia awa. A ua haalele iho oia ia Honolulu nei ma ka la 20 o Maraki, no ka hoomau ana aku i kana hana a hiki i Iokahama ma ka la 24 o Aperila iho nei, iloko o na la he 34. A ua hoolahaia ae ka hua o kana hana mahope iho o ka ikeia ana o kana hoike ma Wasinetona, a penei ka hoike ana:- Mahope iho o ka haalele ana ia Honolulu nei, holo aku la oia ma ke komohana, a i ka aui iki ana ae i ka akau, ike aku la oia i ka mokupuni o Marcus i hoike ia Kapena Gelett ma ka ka MH 1865, aia ma latitu 24° 04’ Akau, lonita 154° 02’ Hikina. A he okoa ka hoike a kehahi no kahi i ku ai o keia mokupuni.
Ma ko Capt Belknap manao he “ohu pele, nona ke kiekie i oi aku i ko keia wa. Ua paapu ka mokupuni i na laau, a he paapu i na manu.”
A ua loaa no hoi iaia kekahi mau kualipi ohu pele mai ka papaku ae o ka moana, he 7,000 a i ka 12,000 kapuai, aole uae i puka mawaho o ka ilikai, O ke ano o ka waiho ana o ka papau o ka moana mai Honolulu a i Iokahama, he anuunuu, aole hoi e like me ke kalanakahi o ka waiho ana o ka papaku o ka moana mai Sana Diego a hiki ia nei; a o ka hohonu loa i ikeia’i, he 3,287 anana, ua like me 3 ¾ mile.
Iloko nae o keia Ana ana, ua moku a lilo loa he 7,000 anana o ka uwea makelii ana moana, no ka loaa ana i ka makani hoolua ikaika, a ma ia mea, ua aui ino ka moku i o a ia nei, a moku ae la ua uwea nei.
Ma ko Capt Belknap manao, na oi loa aku kona makemake i keia ala, mamua o ke ala ma ka mokupuni o Aleutian a Mr. Cyrus W Field e noho la i Kapalakiko. Eia na kumu o kona makemake i keia ala; akahi, o ke ano o ke ea i na kau a puni ka makahiki he oi loa ka maikai no ka hookuikui hou ana ina e moku ka waea olelo, a o ka lua, o kahi kupono hookahi keia o ka laina e hoohui ai ia Hawaii nei me Fiji a me Auseteralia.
Ma ka la 6 o Iulai nei e haalele ai ka moku kaua Tuscarora ia Iokahama, a holo aku ma ka akau e ana ai, ma kahi i koe aku aole i ana ia mamua iho nei, no ka hiki ana mai o ka hooilo. I ka wa e pau ai ke ana ana, alaila, e hooholo koke ia ana ka a pono ana i ka hoomoe ana i ka waea olelo. I ko makou manao, e hoomoe io ia ana no ka waea olelo ma keia ala. I ka hoomoe ana, e hoopaa ia ana ka moku Hikina Nui no ka lawe ana e hoomoe i ka waea, (o ka loa a pau o ka waea he 8,000 mile,) a he lilo ia pokaa nui i mea poholo pu iloko o ka opu o ka moku nui o ke ao nei. O ka uku i manoia no ka huaolelo hookahi mai Kapalakiko mai, he $1.00 a $200 no ka huaolelo mawaena o Kina a me Iapana.
Nolaila, o ka bila e hoohoihoi ai i na poe hoomoe waea oleo a ka Ahaolelo i hooholo iho nei, ua hiki mai ka manawa, me ka lana o ko makou manao, e hui koke ana kakou me Amerika.
Na Mea Hou o ke Alo Alii.
OLUOLU maikai ke ola o ko kakou Moi maikai Kalakaua, a me ka Moiwahine Kapiolani, a me ke Keiki Alii Leleiohoku.
OLUOLU maikai no hoi ke ola o ka Mea Kiekie R. Keelikolani, aia ma ka aekai a malalo hoi o ka malu a me ka olu kohai o ka lau o na niu o Apua oia e hiolani nei, ma kahi o ke kaikunane Alii ona i hala aku nei.
Poakahi, Iulai 20, hora 11 A.M.,ua hiki hou mai no he mau wahine haole ike Alii, a ua hookipaia mai no ma ka Hale Alii Iolani, e ka Moiwahine Kapiolani, a ua hoohanohanoia mai hoi e ke Kama Alii Mrs. Likelike Cleghorn. Aole no i kana mai o ua poe hauoli ike Alii.
UA MAUMAUA wale ka ike ana mai a na luahine haole i ka Moiwahine Kapiolani i keia mau la o keia mau pule iho nei, a ua oluolu i ko kakou Moiwahine ka hookipa ana aku ma ka Hale Alii Iolani.
MA KA hora 3 P.M. o ka auina la o ka Poaono i hala iho nei, ua hiki mai kekahi Huakai wahine maoli, a aloha alii, nona ka huina 40 ke huiia me na kaikamahine liilii e 8, ua hele mai lakou e ike alii, a ua hookipa ia mai lakou ma Kinau Hale, no Kamoiliili mai keia poe aloha alii, maluna mai lakou o na kaa lio. Ua hoohanohanoia lakou i ka laina Mamalahoa, a me na Koa kumau. “E ola o Kaulilua i ke anu waialeale” wahi a ko lakou alakai. Ua haawi ae lakou he mau kahea inoa, a hoi nui aku la.
Ka Ike Alii ma Halealii Iolani.
Ma Ka Poakolu o kela pule aku nei, ua oluolu i ka Moi ka hookipa ana mai ia Mekia James Hay Woodehouse ke Komisina a Kanikela Nui o ka Moiwahine o Beritania, no ka hoolauna ana aku ia Kapena A.J. Kennedy a me na’lii o ka moku kaua Cameleon me ke ano ike Alii. Eia na’lii moku malalo o Kapena Kenede i hele i ka ike Alii: o Lutanela MacGill; Lutanela Hookele J Procter; Kauka D Mc N Johnson MD; Ka Wiliki Nui G Fitzgerald; a me ka Pikimana Tufnell. A o Geo. W Macfarlane, Hope Kanikela o Beritania kekahi i hele aku.
No keia mea, ua ukaliia ka Moi e ka Hooilina Aliii W P Leleiohoku; ke kuhina o ko na Aina e (no ka wa) W L Green; ke Kiaaina o Oahu J O Dominis; ka Hon C R Bihopa; Hon A S Cleghorn; ka Puuku o ka Moi W L Moehonua; Kanela W. F Alani; Kanela C H Judd; Kanela Kauka Edewada Hoffemana; a me Mekia Penikalaka.
Ma ka Poalua iho nei, ua oluolu i ka Moi ka hookipa ana aku ia J W Pfluger Esq., ka Hope Kanikela o Rusia, no ka hoolauna ana aku ia Kapena A.J. Keenedy ame na'lii o ka moku kaua Cameleon ma ke ano ike Alii. Eia na'lii moku malalo o Kapena Kenede i hele i ka ike Alii: o Lutanela MacGill; Lutenela Hookele J. Procter; Kauka D. Mc N Johnson M.D.; Ka Wiliki Nui G. Fitzgerald; a me ka Pikimana Tufuell. A o Geo. W. Macfarlane, Hope Kanikela o Beritania kekahi i hele aku.
No keia mea, ua ukaliia ka MOi e ka Hooilina Alii W.P. Leleiohoku; ke Kuhina o ko na Aina e (no ka wa) W.L. Green; ke Kiaaina o Oahu J.O. Dominis; ka Hon. C.R. Bihopa; Hon. A.S. Cleghorn; ka Puuku o ka Moi W.L. Moehonua; Kanela W.F. Alani; Kanela C.H. Judd; Kanela Kauka Edewada Hoffemana; a me Mekia Penikalaka.
Ma ka Poalua iho nei, ua oluolu i ka Moi ka hookipa ana aku ia J.W. Pfluger Esq., ka Hope Kanikela o Rusia, no ka hoolauna ana aku ia Kapena S Tirtoff o ka moku kaua o ke Aupuni Imeperiela o Rusia ka Hedemaka,a me kona mau alii moku, ma ke ano ike Alii, oia hoi keia poe: Lutanela P Molas, Dr.P Lovechenko, Lutanela Schmeleff, Sub. Lutanela Essanloff, Lutanela Hookele Socoloff, ka Wiliki nui Orlovsky, C B Ambramson, Hookele elua A Ostolopoff; ke’hi oihana pukuniahi M. Remer, ka Pikimana Mikheef, a me ka Hope Malama moku Pavloff.
O na poe hoohiluhilu i ka Moi, ka Hooilina Alii W P Leleiohoku, ke Kuhina o ko na Aina e (no ka wa) W L Green, ke Kiaaina o Oahu J O Dominis, Kaaina o Hawaii S Kipi, Ka Puuku o ka Moi W L Moehonua, Kanela W F Alani, Mekia Penikalaka, na Hon J A Cummins a me D. Kaukaha, a me L Kaina Esq.
Hoike a ke Komite Wae.
HON CHARLES R BISHOP,
Peresidena o ka Hale Ahaolelo,
Aloha oe: O ko oukou Komite i waihoia mai ai ka olelo hooholo e imi a huli pono no na mea i oleloia iloko o ka Ahaolelo, aole ka he loaa pono o ka uku i kekahi poe makai o Honolulu nei; ke hoike aku nei, ua ninaninau pono lakou i na hoike he iwakalua kumamahiku ka nui, a ua nana pono no hoi iloko o na buke a me na pepa hoike, a ua maopopo he manao kuhihea wale no, no na mea e pili ana i ke kahi mau rula i hooko pololei loa ia e ka Ilamoku a me kona mau hope; no ka uku o na makai. Mamuli o ua mau rula la, ua laweia no na uku ma ke ano hoopai, a o na uku i laweia ma ia ano, ua waihoia’ku no i ke aupuni. Ma ko makou huli ana i na mea a pau, ua pololei loa.
Me ka mahalo.
W.C LANE,
Komite, L. AHOLO,
J. KAKINA
D. KAUKAHA
Iulai 17, 1874.
O keia ne la ka olelo hoike a ke Komite i waihoia aku ai ke kauoha e ka Ahoaolelo, no ka ninaninau pono ana i ka oiaio o na olelo hakuepa wale ia e ka poe e hapala aka ana i ka ino maluna o ke poo, a o na poo paha o ka Oihana Makai. Aka, he mea mau no i kahi wa, e niania wale no kekahi kanaka i kona hoa, a o ka makamaka hoi i ka hoalauna, a pela aku, aole nae he hua pomaikai i loaa mai. O na olelo i hoopukaia e ka Luna Helu 1 o Honolulu nei, e pili ana i ka Ilamuku, aole loa makou e lawe mai ana ia man olelo, ina ua hoopukaia ma kahi malu, aka, no ka hoopukaia ana ma ke akea, a ma ka Hale Kau Kanawai o ke aupuni, a imua hoi o ka lehulehu, nolaila, ke ku nei makou ma ona la, a ke lili nei hoi ika poe e ake nei e hoonou aku i na poehaku o ka awahua maluna o ka mea e noho poo nei ma ia Oihana.
O ia kanaka, he hoa’loha oiaio loa ia no na kanaka Hawaii, na noho Ioihi ma ka oihana, me ka hooko pololei ana ma kana mau hana a pau, a aole he wa a he manawa i emi iho ai kona hilinaiia, mai na nanaina a me na hoao ana mai hoi a ka lehulehu. O ka pololei o kana mau hooko ana i ka oihana, aole paha he wa i oi ae ai kona hoomaopopoia mamua o ka wa i huliia’i eke Komite; a o na hua i loaa mai, oia kela olelo hoike a ua poe Keonimana la e kau ae la maluna, aka, koe wale no paha ka poe e hoopaakiki wale iho ana no maumuli o ko lakou kuhihewa.
KUHIHEWA. – I kekahi Keonimana maikai a me kana wahi Lede maemae no, no Huelo, i Maui laua, a ma na pali Koolau ae nei no kahi i noho ai no kekahi mau makahiki elua i hala ae nei, a no ko laua manao e hoi i Maui, ua pii mai laua, a kipa ae la ma kekahi o ko laua makamaka, a ninau aku la, “Ua ku mai nei paha o Moi?” Ae mai ke kamaaina, me ka i mai, “I kakahiaka nei no ke ku ana mai, a e holo ana no i keia ahiahi,aia no nae la ma ke alo iho o Halemakeke kahi i ku ai.” A mamua ae o ka holo ana o ka moku, iho aku la laua a hiki ma ka uapo, e ku ana no ka moku, ma kahi i oleloia, a I nana aku ka hana, o “Mere Poka” ka inoa e kau ana i ka hae, a o ka i aku la no ia o ke kane, “ O Mere Poka kela e ku mai la, ua kuhihewa nae o mea ma.” Huli ae la laua a hoi aku la, a hiki ma ka Nekina, halawai me ko laua kamaaina, a i aku, “Iho aku nei maua ua hala ka moku, a o Mere Poka ke ku ana a ua holo aku la paha la haalele aku nei mana ua makaukau” I mai ke kamaaina, “O Moi no ia, a o ka hae nae, o ka hae no ia o na Ona mua.” I mai ke Keonimana, “Aole maua i kuhihewa, aka no ka hae ka hewa.” Hu ae la ka aka a ke anaina.
Nu Hou Kuloko.
O kahi nanea mau o keia mau po i hala iho nei, o ka Hale Keaka Alii Hawaii, i ka nana i na poe keaka nika.
Ma ka Poakahi nei i lele mai ai na koa Marine a me sela o ka moku kaua Benicia,a paikau nui aku la ma ke kaona nei.
UA MAE – Ma ke kakahiaka Sabati nei, ma Kawaiahao, ua make iho la o Kealoua liilii no ka mai fiva, he wahi opuu hou. “Mohala a noho iki, e emo ole mae.”
Ke noi aku nei makou i ko makou poe heluhelu e nana ae i na mea Ma ke Kauoha a e ike i ka hoolaha a ke Kuhina Waiwai e pili ana no ka auhau waiwai.
Ua noi mai ko Waikiki poe e hai aku makou i Waikiki waena i ka poe nel hana o Honolulu e hele aku i Waikiki waena i ka hana loi.. Ua makaukau ia poe e hoolako mai i ka poe nele hana, i loaa ai ona kenikeni.
E hoomaka ana ke Kulanui Kaikamahine o Waialua ma ka la 10o Aukate e makaala na haumana i ka hoi mai ana mamua oia la, pela me ka poe komo hou mai.
Mary E Gerina.
Ma ka auina la Poalima o kela pule, ma Waikiki waena, ua ehaia na wawae o kekahi haole hookele kaa iaia e lawe’na i ka ukana no Wailupe, o ke kumu oia eha ana i owala ka lio, loaa aku na waewae o ka haole i na kpuai hao o ka lio.
Ua haawi ae ka poe paahana o ke Kilauea i wahi paina hauoli maluna o ua mokuahi la ma ke awakea Poalua nei, ua lawa pono ka papaaina i na mea ai, koe ka rama. Nani kela, nunui na opu.
Ua kapae ae makou i ka olelo pane a ka Luna Hinuhinu o Hamakua ia Na Makaainana o kona apana, no ka pilikino loa o na olelo, no ka mea, aole paha pono i ke kanaka naauao e like me oe, e hailiili wale aku i ke “ poo kihikihi, muumuu,” a pela aku, no ka nele manao anei i hana’i oe pela?
He mea kaumaha i ko makou manao ka ike mau ana, i na kaikamahine opio Hawaii e hele kuulala ana, me ka manao ole i ka pomaikai kuonoono maoli. Nolaila, e na kaikamahine opio, kohi ia i paa na iini ana ole o ke kino, no ko mea ua olelo ia, “aohe pomaikai ke loaa mai ko keia ao, a lilo aku nae ka uhane.”
HEIHEI WAAPA. – Ma ke ahiahi Poalua nei, ua hooulu heihei ae kekahi mau waapa elua, o ka moku kaua Cameleona, mo ka hoe ana; ua hoomaka ko laua kakele ana mai ka uwapo aku o Burua, a holo a ka alo ae makai o ka Halekukui a hiki ae i ka moku; ma ka hoike oiaio aku i ka mea o laua i eo ai, ua pani ia iho e makou penei: “Aumeume ke eo,” no ka mea, ua ikaika like no o Keaka ma. (Jacks)
AHAHUI OPIOPIO. – Ke kaheaia aku nei na hoa a pau o ka Ahahui Opiopio, e akoakoa ae ma keena halawai mau, ma ke keena kula o ka Hale kula o Kaumakapili ma ka hora 7 ½ ke ahiahi Poaono July 25 1874, no ka hoolohe ana i ka Palapala pane a ka Moi i ka Ahahui o ka la 11 o Iune i hala aku nei, a no ka noonoo ana kekahi ina hana o ka la 31 o Iulai e hiki mai ana.
J.K. KAILI Kakauolelo A.H.O.
LOLOKU – Ma ke Sabati iho nei, ma Kamoiliili makou i ike aku ai i ke Kama Alii wahine Liliu Loloku, e hele ana e paipai, a e hoohuli i na poe hoahanau palaka e noho ana, e huli nui ma ka pono o ka Haku Iesu, a e hana me ka ikaika, no ka mea, oia ke koo e paa ai ke aupuni a me kona kuokoa ana. A nona ka olelo ana: “mau ka ea o ka aina i keia hana a ua o Weleniaikekiiokaonohi,a ke kapa aku nei iaia o “Kaahumanu Elua.” E hele ana paha ia ma Manoa i ka la apopo.
HOOMANIHA NO HOI. - He mea manene a paweo no ko makou maka ka ike ana’ku i kekahi mau luina ua ona, e inu hele mai ana i ka wai iloko o kekahi pola-nui ma ke Alanui Hotele, i ke awakea Sabati ‘ku nei, ua manao paha laua he kiaha kupono ia no ka inu rama; o ka makou mea i liliha ai, o ka ike aku i na koana o loko o ua ipu la. He hua keia no ka puni ona o ke kanaka; aole wale maanei ia ano, aia ma na aina inu rama a pau ka oi aku o ka manaonao a me ka weliweli. Malia paha he hua keia e hoaiai ana i ka bila puhi rama o keia kau Ahaolelo.
Ma ka Poakolu me ka Poaha nei, ua ikaika loa ka hoopaapaa o na hoa o ka Hale Ahaolelo no ka Bila Aie Dala. Ma keia mea, ua hoolaukanaka ia ae ke keena Ahaolelo e ka Mamalahoa ma ke ano makee malahia, no ka mea o lakou kekahi o ko kakou mau Puali Koa eleu. Eia na poe ma me kue loa i ka Bila: Messrs Mikalemi Nawahi, Kauai, Haupu, a me Isenberg. O na mea kue hapa: C R Bihopa, a me W L Green, o ko laua manao pono no ke aie, aole nae i miliona, aohe e aie aku mawaho. O ka poe ae e hooholo loa i ka Bila, Messrs Kipi, Kaai, Naukana, Aholo, Ka hanu, Kakina, Koakanu.