Ka Nupepa Kuokoa, Volume XIII, Number 32, 8 August 1874 — HE MOOLELO KAAO NO ROBIANA LO: Ka Hiwahiwa o ke Koa. HELU AKOLU O KA IKAIKA. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO ROBIANA LO: Ka Hiwahiwa o ke Koa. HELU AKOLU O KA IKAIKA.

I unuhii» mai loko mai o ka I3uko Arabia, mai ka Olelo Boritania a ka Olelo Ilawaii. Mahkle lll—Helu 124. AIKE o Keahinoa, ua hoohokaia oia e ka mana o kaeke talena f i ihola oia, He mea kupunaha, ia ia la (Lo Hipa) ka hoi, hooikaika loa oe i ka ume ana mai ia'u, a ina palia he liapa ikaika 'ko'u, ina paha ua make au ia oe, nolaila, i keia wa ano, e kiola ana au ia oe me ka hoomanao hou ole aku, a na ka ua a me ka la e hoolilo ia oe i mea ole, a i punana hoi na na mauu, a kiola aku Ia ine ka manao aole he pomaikai e loaa ana ma o ua eke talena la. Oiai nae mahope iho o ko Keahinoa | kiola ana aku i ka eke taleua, liuli ae la oia me ka manao e lalau lima aku ia Lo Hipa, aia nae, ua hookuu mua ae la kej la ia Biuda kana ilio, me ka manao e lanakila ana oia maluna o Keahinoa, nolaila, i pane iho ai oia i kana ilio, i ka i ana iho, 0 oo wale no ko'u wahi kokua i koe, a ina no hoi oe e like ana rae laua la, (pahi, eke talena) alaila, e komo pu ana kakou iloko o ka pilikia, aka, aole nae o'u manao, e like io ana oe me laua, no ka mea, he mea ola hanu oe, a he mea ole wale no laua, a o ko laua ikaika nae, aia no a kokna pu ia aku e a'u, nolaila, e lele oe a nanahu aku ma ka puanai o kela kanaka, a e lawe i kona ola ma ka mana o kou inau niho, i ike ai hoi oe, aohe mana e ae ma ka lewa nei, ilo ko o keia aupuni e like me oe. Aka, mamua ae nae o kona lele ana aku e nahu ma kahi i ololoia, hookala mua ae la oia i kona mau nilio me kona alelo. A iaia i manao ai e lele aku, wehe ae la oia i kona waha, pii ae la kona a lunaa kiekie maluna o ko poo o Koahinoa, a o kon'a a lalo hoi, eku liele mai la ilalo, a o kona alelo hoi, liele kapakahi ae la ia ma ka aoao akau o Keahinoa, me ka manao e apo aku a nme mai hoi iaia iloko o kona waha, kahi o ke puhi a me ka nau, kahi hoi e hiki ole ai i ka mea ikaika ke palenona iho, aka, i keia kamaeu hoi, ua lilo ae la ka ikaika o Bi uda i mea ole, no ka mea, oiai oia e hele mai ana mo ka huhu, aia hoi o Keahinoa, e ku ana me ka makaukau, a no ia Ia (Biuda) hoi ke kokoke loa ana mai, a e aueane aku ana e aie aku iaia nei, a he mea weliweli no ia i kaike aku, aka, e lele aku ana keia a ku ana iloko, a keehi iho la kona mau wawae i ke a lalo, a o kona mau lima hoi, koo ae la ia i ke a luna, a ua hiki ole i ka waha o ua ilio nei ke upoi iho, no ka mea, ua like iho lao Keahinoa me he laau la i kooia ae. A hala paha na hora elua, nawaliwali loa iho la ka ikaika o ka ilio, a like iho la oia me he mea la ua make. A ike hoi o Keahinoa, aohe h ana a ka ilio i koe, lele aku la keia a ku ana iwabo. A no ka maloeloe loa o kā waha o ka ilio, ua hiki ole ke upoi iho. A ike o Lo Hipa, ua pilikia kana ilio, pau loa ae la kona.hoomanao ana, he lanakila kona mai na kokua mai o waho, ka poe no lakou na hana kaulana o ka wa i hala—a hookahi wale no hoi mēa i koe, o kona iho kino maoli aku me kona mau lima, ka mea ana i hoao mua ole ai i na kau i hala. Aka, mamua nae o ko Keahinoa lalau ana mai ia ia nei, nana mua iho la keia i kona mau lima, ua hele a kukai ka ula o ke koko, a manao iho la oia, aole no e lanakila ana o Keahinoa maluna ona, a nolaila, i iho la oia, Ke hilinai nei ko'u pomaikai maluna o olua, na mea i hanau pu ia mai me a'u, a o ka maka mua no hoi keia o ko'u hoao ana ia olua, i pomaikai no kuu kino holookoa, no ka mea, i na kau i hala 'ku, ua pale ia ko'u mau pilikia e na kokua mai o waho, kahi waiwai hooilina mai ko'u mau makua a me o'u kupuna mai hoi, aohe a lakou

mea nui e ae i haawi mai ia'u, o kela wahi eke, keia wahi buke a mo kela pahiwakawaka wale no, a na kokua nui ia au e lakou mamua, aka, i keia la, ua hala ka lakou mau pono, a ma o olua la ko'u hilinai i keia wa, a ina e ole ae, e komo kino ana kakou iloko o ka pilikia, a na ka mana ike ole ia e hoopakele hou mai. Aole nae i hiki aku ika amama ana o kana mau olelo, lele koke mai ana no o Keahinoa malua o ia nei, me kona mau lima wela i like me ke ahi, e alo ae ana o Lo Ilipa, a o ka hala no ia ma ka hopu mua ana. A iloko oia hala ana, liuli papu mai la o Lo Ilipa a i mai, Ua ike no au, e lilo ana au i pio malalo ou, a nolaila, o kela wahi eko auanei la a me kela pahi, e haawi mua mai oe ia'u, oiai ua hoohikiia laua, e hele pu me a'u ma na wahi a pau a'u e makemake ai e hele, ina o make au, e kanu pu ia laua me a'u, ke ole nae e loaa ana he hooilina ponoi no'u, alaila, e ili aku no ia maluna ona. Pane mai o Keahinoa, Aole au he kauwa nau, e kii ai au i kau, ina no he minamina kou, nau no e kii, aole o makou manao ia mea, heaha ka laua waiwai, ua oi aku anei ko lauā nei nani imua o na eko a me na pahi e ae, i lilo ai ia i waiwai hooilinano oukou ? "No." Ma na aupuni o ka honua a me ka lewa nei, he aupuni a he mau waiwai ka mea hooilina, aole e o na mau wahi mea lapuwale ; a ina oe e makemake ana e kii, e kii no. Na ia la hoi ka hua kena e kii, o ko ia nei kii aku la no ia, a lalau iho la i ka eke talena, a hookomo iho la iloko o kona pakeke, a i ka pahi hoi iloko o kona wahi, a hoi aku la a ma koua kulana mua. Aia nae iloko o ia wa, lele hou aku la 0 Keahin-on, me kona manao paha e lanakila ana oia malunao Lo Hipa ma ia lele ana, aka, ua eo mua nae oia i ka malihini, no ka mea, ia lele ana mai no a Keahinoa, e hopu koke aku ana no o Lo Hipa, a loaa aku la ma ka hapalua o ko ia la kino, a pau ae la na iwi o ia wahi i ka haihai, a i paa wale no i ka alualu, oia hoi kahi e oleloia nei he opu a he puhaka. No ka meahoi, ona kanaka a pau ia wa, ua lawa paa loa ka ke kino o kanaka, aia nae ma kela hopu ia ana o Keahinoa e Lo Hipa, ua pau ae la na iwi o ia wahi i ka haihai. Iloko o keia poino i loaaia Keahinoa, ua make anei oia ? Pela ka hoonoelo a ka mea ninau. Aole, ua moni koke oia 1 ke koko o ka inaina, a kuupau loa aku la oia i kona ikaika, a ua hiki ole ia Lo Hipa ke pale nona iho, a haawi pio aku la iaia, a hoopaaia aku la ma kahi e hoopaa mau ia ai na pio ; a ina e hala ana na anahulu elua a oi, o ka make no ia ; a he mea mau loa no ia no na pio a pau i hoopaaia malaila, aka, i ka kakou wahi moho nae, ua hala ka rula paa o ua aupuni la, no ka mea, ma ka mana o ka lio, ua puka ae oia mai loko ae o ka buko, a hoi aku la i ke aupuni kanalima kumamalua, a ku ana imua o Hipa a me ka wahine dia. Aia nae iloko o ia manawa, puili like ae la lakou i ke aloha pumehana mawaena o lakou, no ka mea, ua nui na la o ke kaawale ana, akahi wale no ko lakou hui hou ana. Mawaena hoi o na hooluana ana, ninau mai ka wahine dia, Pehea ka oukou huakai, a heaha hoi ke kumu o kou hoi hou ana mai i hope nei, a haalele ia aku la hoi ka haku o kakou, no ka mea, ua hoounaia oukou a make mamuli ona ? Kahili ae la ka lio me kona huelo, a i mai, Aohe palena i koe no ko makou mau ola, oiai ua pau makou i ka hopu pio ia, a ina hoi e hala na anahulu elua a oi, e pau loa ana makou i ka make ; aka, mai ka la nae o makou i hoopaaia ai a hiki i keia la, ua hala ke anahulu a me na la keu elua, a hookahi wale no anahulu i koe a me na la ekolu. I ka lohe ana nao o Hipa, kaumaha iho la kona manao, a i aku i ka wahine, Pehea auanei ka pono o ke keiki a ka-

ua, no ka mea, ua lohe pu ae la no kaua, be annliulu a me ua la keu eko\u wale no koe ? I iui\i ka wahine, Pela iki iho, e lele ae au i ke kupunakane, (ke'kua poowalu) anoai aia no iaia ka mea e pono ai, a lele aku la. laia nae i lele ai a hiki i ke aupuni waoakua, e noho mai ana no ka makuakane, a ninau mai la, Heaha ka hana a kuu hiapo o ka hiki ana mai ? Noho mai nei paha oe a manao ua make au, hele mai nei oe e makai ? Pane aku ke kaikamahine, Auhea oe, o ko moopuna, ke keiki hanai a maua, aia Ia ua hoopaa ia i ke aupuni o Keahinoa, a he mau la wale no i koe, a e make ana, nolaila, ina oe ua ike i ka mea e pono ai, e hahai mai oe, a hoi ae au, o naauauwa e mai auanei ka makuakane. I mai ke kupunakane, He wahi mea iki wale no, a o ka hemo no ia, nolaila, e kii mai oe a poalo ae i kekahi makao'u, a me ka waIe o ia maka oe e hamo ai ma kahi o ka puka i hoopaaia'i, a e hemo wale mai no ia ; a o ka opu hipa hoi a me ko pahi, e lawe pu no ia mau mea, a ina e huhu o Keahinoa, a manao e lele mai maluna ou, e hoohamama koke aka oe i ka waha o ka opu hipa, e moni koke ia mai auauei oia a poholo ana iloko, a nialaila mau oia e noho ai a hiki i kona mau la hope, a e hoihoi pu mai no hoi a na olua ka malama. A e hookuu aku no hoi oe ia Lo Hipa e liele lanakila a hiki i ka palena o kana huakai. A mahope iho o ka pau ana o ka laua mau kamailio, hoi aku la ka wahine dia a hiki i o Hipa ma, a hahai aku la i na mea a pau a laua i kamailio ai. A mamua ae o ka napoo ana aku o ka la, lele aku la ka wahino dia a me ka lio, a hiki ana i ko aupnni o Keahinna, aia no oia e holoholo ana mawaho o kahi i hoopaaia'i o Lo Ilipa. Aia nae a ike mai oia ia laua nei, he he mea e kona olioli nui, i ka loaa hou ana o kona mau hoa hakaka. Haawi mai la oia i kona aloha, me ka i mai, Ina he huakai ka olua no ka makaikai, e hookuu aku no au ia olua e like me ko olua makemake, a ina he huakai 110 ka hakaka, ke i aku nei au ia olua, e ku olua a hoi aku me ka maluhia, no ka mea, aohe kupua e lanakila ke hiki mai ianei. I akukawahino dia, He huakai hakaka ka maua, a ia wai ka mua ? Pane mai o Keahinoa, Ia olua no ka mua. Na ia la ka hua kena, e hoohamama aku ana ka wahine dia i ka opu hipa—aole ka na la i oaka lea ae, moniia mai la ua 0 Keahinoa e ka mana o kahiopu hipa, a naku hele ana iloko, oia no oe o ka ia 1 ku i ka makau Ia ke kiwi. A paa o Keahinoa, hana aku la ka wahine dia e liko me na mea i kuhikuhiia mai ai, a hemo ae la. A i ka ike ana mai o Lo Hipa i kona makuahine, ua hoohui koke ae laua me ka olioli, a uwe iho Ia me ke aloha. A pau na olelo hoalohaloha mawaena 0 laua, hoi aku la ka wahine dia ma kona alanui. A i mea hoi e hookoia ai ka wanana a Keahinoa 1, (kupunakane) kii aku Ia o Lo Hipa e hoala i kona hiamoe, a nahai aku la oia i na mea a pau i hanaia, a me ka paaana o Keahinoa 2. Pane mai ke kupunakane, E paa no ia a e pono, no ka mea, he naau hookiekie, a he pepeiao hookuli. Mamua ae nae o ko Lo Hipa haalele ana iho i ua aupuni la, waiho iho la oia 1 kana olelo kauoha ia Keahinoa, i ka i ana iho, 0 oe no ka haku maluna o keia aupuni, a o na pomaikai a pau e loaa mai ana, maluna iho no ia ou, aka, o ka maluhia, oia kau mea malama loa ; a ina he malihini e hiki ana maanei, e hookipa mai oe me ka maikai, a hookuu aku me ka maluhia, aole me ka hana ino, o kailiia na pono mai oe aku. A pau kana mau olelo, kau ae la oia maluna o kona lio, a lele aku la, a o ke aupuni Mahina no ka ihu. Aia nae i ka hiki ana aku o ia nei i ke aupuni Maliina, a komo aku la iloko o ka Halealii nani, a o na hiohiona a pau ana i ike ai ma ka hihio, aole o lakou mea i ano hou ae, a o ka rumi ona

i hookipaia ai, e waiho atia 110 me kona nani, a o ka mea nuo nann i hookipa, (Kauiokalewa) aole oia malaila ; a noke aku la keia i ka huli ma na rumi a pau 0 loko o ka hale, he neo wale no, eia ka auanei, ua lioihoiia kela i ke aupuni i ka lihilihi o ko anuenue. A ike nae o Lo Ilipa, ua nele oia ma kaua huakai, huli ae la paha oia a nana aku la i kai, a ike aku Ia i ka pii ae a ke ao opua mai ka moana ae o ka lewa, puana ae la paha oia i keia īnau lalani mele : "I aloha i ka opoa makai la, Ke hina ae la i Awalau-la, A lau ka manao a loko-la, Ke noho mai la i Hoona-la, Hoona mai ana ko aloha-la, Aohe hale e noho ai-la," A no ka loaa ole iaia o kekahi mea nana e kuhikuhi inai, a e hoike mai hoi 1 ko Kauiokalewa wahi i nolio ai, nolaila, hele makaikai ae la oia i ka mala pua, me ka manao e kali no kekahi mau la, a ina e ole ae, "Hoi nele i ke kahaloa," aka, aia nae iloko o ia wa, lele ae la ko Kauiokalewa hauli, a huli ae la oia a nana i ke aniani nui o ka ike, aia hoi, ike aku la oia i kana kane hoopalau, a nolaila, kena ae la oia i kekahi o koua mau manu kiai, e kii. Aole no hoi i halaae kahapaha hora, hiki ana. A ia ike ana aku 110 o Lo Hipa ia Kauiokalewa, puana ae la paha oia i keia mau lalani mele ma ke ano kanaenae, peuei : "Kuu ipo kui lei, Ilnnu lauae o ka pali, Nae aala 110 kuu hon, No ia man pua ke lei, Hai i ka pua o ka ilima, Puia pu i ke onaona, E aloha mai ia'u-e,( E maliu mai i ka ualo-a.'' Ia ike anamai nohoi o Kauiokalewa, kii mai la oia a liookipa aku la me ka aloha pumohana. A mahopo iho oko laua hoaoia ana, noho iho laua he kane a he wahine me ka oluolu maikai, a hiki wale i ka hanauia ana o ka laua hiapo. 0 ka Helu hopo loa keia o ka Mahele 8, a o na mea a pau ma ia mau mahele, aole no paha oukou e poina ana. Ua manao au e hoomaha loa ma ka hoopuka ana, no ka nui loa o na keakea mai mawaho, aka, no kuu aloha ia oukou e na hoa kuwili o keia Moolelo, nolaila, e hoopuka aku ana au i ka Mahele 4 ma keia pule ae, no na mea e pili ana i ke keiki ame kana mau hana, ana oukou no e kaana no oukou iho. Aloha no. B. R. Kalama.