Ka Nupepa Kuokoa, Volume XIII, Number 34, 22 August 1874 — HE MOOLELO KAAO NO WANIAVILA: [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO WANIAVILA:

Ka moopuna kualua a Robiaka Lo >ra ! KA MEA >'ONA KA OI.ELOIA ANA, HE "3IAOIL 11.1 LAHILAHir' I anohii* n»»i loko uiai o ka Bake Arabi», m>i ka OlelO' Beritani» a ka O'elo Hawa.ii. MAB£LC IV—Helu 125. E NA makamaka maikai o ke "Krokoa," na hoa kaukaueu «*\ haihai olelo, na hoa uhaiaholo a kui lima pu hoi 0 keia moolelo ; ma kela pule aku nei i hala, ua hiki mai kakou i ka palena hope o ka Mahele 111., a ua pau ko kakou hoonanea ia ana e na hana kuwili o ia Mahele, aka, ma keia pnle, e hoopnka aku ana au i ka Mahele IV., a e kamailio ana kakou no AVaxiavila, ka moopuna kualua a Kohiana Lo ina, a keiki makahiapo hoi a Lo Ilipa laua me Kauiokalewa, ka "maoli ili lahilahi" o ka nani* a ua kaulana oia ma ke koa, a o na kupua i koo aku ia Jtobiana Lo raa, ua lilo lakou he mea paaui walo ia no e keia kamaeu. 0 keia Mahele, ua hoomakaulii no au me ka manao e hoopuka mahope iho o ka pau ana o ka Mahele 111, oiai aA e hoopuka ana i kona hapa mua, aia hoi ua nui na keakoa a me na hoino mai mawaho, ua hoohaiki ia mai ko'u noonoo, a aneane e kuhau ko'u manao, aka, aole nae au i hooki i ka hoopuka ana, no ka mea, ua ike no au, a ua lohe no hoi, o na kaao a me na moolelo, ma na wahi a pau o ke ao nei, aoie no ia i'hololea loa i ka pololei, oiai ua haku wale ia aku no kekahi mau kaao a me kekahi mau moolelo ma ke akamai o ka mea haku, a ua loaa kona ola malaila, a ua kaulana a waiwai kekahi poo ma ia ano. Aka, ma ia mau leo keakea, aole no au 1 kanalua, aka, o ka moa nae nona ka papa pai, ua ane kuemi oia, mo ka manao o hooki i ka hoopuka ana, aka, ua nui na leo o hooho mai ana, "Auhea o Robiana Lo ?" oiai o paumeume ana ka puka aua iloko o ia mau pule. Aka, ma ka Helu hope iho nei o ka Mahele 111, ua noi ia mai la au o hoopuka i ka Mahele IV., a ua hookuu akea ia mai la ka loaa me kalaula o ka Aoao 1 o ke "Kuokoa," a ua ae no au me ke kanalua ole, nolaila, ke hoopuka nei au i ka Helu mua, i mea hoonanea no oukou, me ko'u manao, e umo ia ana ko oukou mau noonoo e ka uwea mimiki o ka nani, a o ka Mahele paha keia i oi aku i ko na Mahele i hak, a maanei e hiki ole ai ia oukou ke hookapeke puka iki ae i ko oukoa mau puuwai no ka mahalo, a maanei no hoi e weheia ai na hipuu paa a ka poo pi, i maunu e ike ai lakou i ka Moolelo o Waniavila, ka mea nona ka "maoli iii lahilahi ,? i oleloia, a ma ona la e hoonaoeaia ai ookou, a e lilo ana ia i hoa hoinainau no oukou iloko o kona man la, a e kamailio ana kakou nona no na la loihi e like me kona palena, a nona na kamailio ana malalo iho : ĀIA maluna o ke kahua ilihualala o ke anpuni i ka lihilihi o ke anuenue, e noho ana o Lo Hipa a me Kauiokale* wa iloko o ka hauohano, a ua nui loa ka waiwai i loaa ia laua, a hala he mau makahiki. ua loaa he ohuinu mawaena o laua, no ka mea, aohe loaa keiki ia lana, a he uioa makehewa wale no ka huli ana i ka waiwai a nui,oiai aohe o laua hooilina ; a o keia ohumu a laua, ua holo aheahe aku no ia ma ua welau o ka lewa, a i lea lohe ana o Poloahilani, kela hoku eaakapo e oleloia nei, a he kupunakane hoi oia no Kauiokalewa, a ua kipaknia oia e Mahina, mai ke aupuni mahina alhi, aka, no kona lohe ana i ka 1 leo ohumu o kana man moopuna, ua iho koke mai la oia me kana laau hoohapai keiki. Aona laau nei, he hikiwawe loa oia mi» ka hoohapai ana i ka la hookahi, • hioian no i ka l« hookmhi, a nui uo i ka la hookahi, a hele no I ke kaoa i ka la hookahi, a ua kuluma loa ia laau ma ia ano, aka, i ka haoai ana ia Ka-

uiokaiewa, ua nu ia kona mana e ka ili humuhumu, kela ia ilikalakala, a hoi nele aku la ia me ka hooko ole ia o ka makemake o kana mau moopuna. 0 ko Poloahilani makemake a me ka lia nui ana o kona manao, ina e hookoia kana haua i maa, ina ka ua nonoi oia i na moopuna, e noho ohua aku oia malalo o laua. oiai aole oia i kupono no ke kiai ana i ka po a me ke ao, i ka 2a hoi a me ka ua, aka, no ke ko ole ana nae o ka ma makemaKe o kana mau moopuna, noluila, aole oia i hoomahui aku i kona makemake a me ka lia uui aha o kaua kuko. la Poloahilani no a hala akn, hiki mai la o Makalii me kana laau hoohapai, nona ka ikaika e hoohapai mahope iho o o ka hala aua o na la elua, a hala na la elima, e hanau mai auanei oia ua nui, a ua ikaika a koa hoi, aohe ikaika e ae e hiki ke ukali aku mahope oua, a he mea ole na mea a pau imua oua ; a pela ke ano mau o na keiki i hoohapaiia e ua laaa la, aka, i ka hanaiia aua oae ia Kauiokalewa, ua pahua ka mana hoohapai o ua laan nei, a ua hoohokaia o Makalii, a hoi aku la oiame ka htlahila, no kona haule ino ana mahope iho o kona hoopuka ana i kana mau olelo kaena. Wahi hoi a keia moolelo, he mau laau hoohapai oiaio no keia, a oia ka ka mea i nui loa ai na hoku ma ka lani, a ia Kauiokalewa hoi, ua hoohokaia ko laua mana hoohapai, aka, aole nae ia ma ko laua ano oiaio ole, aka, mamuli no ia o na keakea a kekahi mana i ike 010 ia, a na ia mana no i hpolilo ia Kauiokalewa i wahine pa, a nele ai o Lo Hipa ma kaua hooikaika ana e loaa ona keiki, i loaa ai i Hooilina Moi no ke aupuni, a pella no hoi i na laau hoohapai a ko laua mau kupunakane. Aia nae ma kekahi po, moe iho la o Kauiokalewa, a maloko o ua moe nei, ike aku la oia, elua mau anuenue e pio aua i ka lewa, a, aia ma ko lana mau piko, ua huiia lana ma kahi hookahi; aia maluna iho o ko laua mau hookuina, he elua mau ohia-rose hemolele o ke ola e kau ana ; aia hoi, lohe aku la au i ka leo e pa-e mai ana mai ka lewauuu mai, e i mai ana, Ina oe e ai i keia ohia-sose hemolele o ko ola, e loaa ana ia olua he keikikane, a e kapaia kona inoa o Waniavila, a oia ka oi o ka ui a me ka nani ma ka lewa nei, a o na manu kona hoa olelo—aole nae ia mai ko olna mau puhaka mai, aka, mai ka lokomaikai mai no ia o ka Mea Mana, no ka mea, ua loheia ka olua mau ohumu. Penei nae olua e hana ai, o kekahi rumi kaawale 0 ko olua hale, e hoomaemae olua ia rumi, a e hoonani hoi me na pua o na ano a pau. A ina e makaukau ua mea a pau, alaila, e hoopaa olua i ka puka, aole hoi e komo hou ko olua mau poo maloko o ia rumi, aole hoi o kekahi mea e ae, a hiki i ka hala ana o na la he umi mai keia la aku. Nalo aku la ka leo, a puoho ae la keia, eia ka he moe. Ma keia wahi, e waiho iki kakou i ke kamailio aua aku o Kauiokalewa ia Lo Hipa no keia moe, a e wehewehe iki aku au i ke ano o na hua ohia-rose hemolele, no ka inea, o kekahi hua ohia, o Waniavila no ia, aoka laaoka hua ohia, o Rainavila, a oia hoi ke kaikaina, a nona no ua leo la i pa-e mai ai, a nona hoi ka maua paleua ole i oleloia ma ke* ia moolelo. Aia nae iloko o kela wa a Kauiokalewa i puoho ae ai, ike iho la oia he uioe, piha koke iho la oia i ka olioli, aka, koe nae kona noonoo nui ana no ka hookoia ana, nolaila, hoiila aku la oia ia Lo Hipa, a hahai aku. la i na mea a pau 1 loaa iaia ma ka moe* A lohe naq o Lo Hipa,i aku la oia, loa he moe io ua nau, a!aila, e loaa ana im kaua ka pomaikai i oi ae i keia hanohaoo a kaua eno* ho nei, a o ka makeonake o kaua i ke keiki,eko ana no ia, a e like ana ao hoi ia me ka loaa ana o ko*o kopunakane, aka, ua loaa nae ia īio lokd mai o ka hua manu, i hauauia e Ane, a na ka mauu aeio hoi i hoomoe a hiki i ke kikoia

aoa. aia nae he keiki kanaka ko loko ; a 0 kau hoi e olelo mai nei. mailoko mai no ia o ka hua ohi<i-rose hemolele o ke ola. Aia nae mahope iho o ka leo i pa-e mai,a mamua ae hoi o ka inanawa aole 1 ai o Kaaiokalewa i ka hua ohia-rose hemolele o ke oia, a mamuli hoi oke ano mana, ua hele muaaku la o Waniavila e makaikai i na aupuni a pau o ka lewa a ka honua. a hiki loa aku Ia oia i ke aupuni o Mikuadaimana, a i kona alawa ana ae ma o a maanei, ike aku la oia i kekahi ahi o a mai ana, a o ua ahi la, he ahi no ia e hoomalamalama ana i ke aupuni i ka lihilihi o na manu; a o ua aupuni la, oia no ke aupuni nani o Meleliko, ke kaikamahine ni a nani hoi, i hanauia mai, mai ka puhaka mai o Debolo a me Meleikahonua, a o ka mana a pau o I>ebolo, ua ili aku ia ma* luna oua kaikauiahino nei. Makahehi aku la keia i ka nani o ua kaikamahine nei a me ke aupuni. a ho nani wale no na mea a pau i ka nana aku, a o na hiohiona a me helehelena 0 na kanaka, he hookahi wale no ano, a ua hiki ole iaoe ke hoomaopopo no ka mea hookahi. Mahope iho o ka pau ana o kana makaikai ana, huli ao la keia a nana ao la ma o a maanei, me kona manao e hoi, no ka mea, ua kokoke mai kona manawa i oleloia, aka hoi, no kona hoomaopopo ole i ke alanui ana i hele mai ai. nolaila, o wale ae la no oia i ka welelau o kona manamanalima, aia hoi, holo mai la ka huihui o ka makani mai ke aupuni mai i ka lihilihi o ke anuenue, a loaa keia ika lewa, a ma ia kololio makiini huihui no oia i hookolo ai a hiki ana i ke aupuni i oleloia ae la maluna, kahi hoi aLo Hipa a me Kauiokalewa e noho hoomanao ana e like me ko kauoha a ka po. Aia nae, i na hora ahiahi o ka po a Waniaviia i hiki mai ai, a oiai o Kauiokalewa e kn ana ma ka hio hikina o ka Halealii, ike aku la oia elua mau mahina i ka lewa, a o ka ponaha o ka luakalai, huli pono mai Ia ia imua ona, a ike aku la oia, hookalii keiki e ku ana iloko 0 ua luakalai la, a ua hoopunia oia e na hoku eha, a o ka lei o ka lanakila kana e lei ana. Noonoo nui iho la oia ike ano o ia mea, a no ka mnopopo olef ua hoi aku oia a hai ia Lo Hipa. no keia mau mea a pau ana i ike ai, aka, i mai oia, Ma kahi ike uuku i loaa ia'u, he hiki loa ia'u ke olelp aku, o ua keiki la au 1 ike aku la, o ke keiki no ia e haawiia mai ana na kaua, a o na lioku eha an i ike akn la, he mau manu ia. a oia no hoi kona mau hoa olelo, a o na mahina hoi elua au i ike aku la t o k iua no ia. A o keia no hoi ka po hope i oleloia. (Aole i pau).