Ka Nupepa Kuokoa, Volume XIII, Number 35, 29 August 1874 — Haiolelo kue a ka Hon. J. Nawahi I KA BILA AIE I $1,000,000! [ARTICLE]

Haiolelo kue a ka Hon. J. Nawahi I KA BILA AIE I $1,000,000!

E ka Pehesidexa : i E ae inai ia'u e ninau aku, He make- j make io anei ko knkou i keia Biia Aie i Dala, i $1.000,000? j Ke hoike m*i nei ka Hoike Makahiki i a ko Kuhiua Waiwai, Ua hiki do i ko | kakou aupuni ke hooholo i kona mau ■ hana iho, ma ka hoolilo pakiko ana i na haawina, i na inea kupono wale no ; aole hoi i na hana kuahewa a mo na hana i maopopo ole ko lakou hopena. Ke olelo aku nei au me ka miuami-1 na nui, o ka hoemi aua i na hoolilo malalo mai o na loaa, he kalaiaina naauao loa ia. A ina ma ia alanui ko kakou aupuni i hahai ai iloko o na makahiki i kaahope ae nei, alaila, aole loa e komo mai ana iloko o keia hale kekahi biia aie nui hewahewa launa ole, e like me keia, he $1,000,000!! Ua manao no au, ua liiki no ia kakou e hookaa i ko kakou aie i ka wa kupono e hookaa ai ; a ua hiki po no hoi o hookaa aku i ka ukupaneo oia aie. Malia paha, e olelo mai ana kekahi poe o oukou, "Aole e hiki aku ana na loaa e like me na mea i kohoia." Pela io no paha, aka, aole no i pau loa na dala i kauohaia ai e aie aku, ma ke Kanawai o ka makahiki 1572 i hala aku nei, a ua hiki no ke aie aku i na dala he haneri tausani a oi aku, malalo o ka mana o keia kanawai. E oleloia mai paha auanei, e uku aku ana kakou i ka ukupanee kiekie, ke aie aku maloko nei. Aka, i ko'u manao, ua j oi aku ka maikai o ka aie elala ana ma-1 loko iho nei o ka aina, no ka ukupanee j i 12 a 15 paha hapahaneri, mamua o ka I hele ana aku o aie mawaho, me ka moraki pu aku i ke aupuni no ia nie. j O ka aie dala ana maloko iho nei, he hana wale no ia e hiki ai ke hooponopono ia iho e kakou wale no i ka wa hookahi, aka, o ka aie ana aku ia waho, he mea maopopo ole, kona nui, ko kaumaha a me na lilo a kakou i maopopo mua ole ai e hooliloiaaku ai, a liiki i ka wa e kaheaia mai ai kakou, e uku aku i ka ukupanee a me ke kumupaa. Ano, oiai au e ku nei, he hiki ia'u ke hoikeike aku i ka hana naauao a kekahi aupuni ma Inia Komoliana, no keia mea he aie dala, a penei ia hoike : '•Port-au-Prince, Aug 8. 1873. Haiti. Ua hoole na Hale Ahaolelo elua i ka manao aie aku o ke aupuni ia waho, no na $3,000,000. Ke makemake nei ka Ahaolelo e hapai i ke kuka ana, no ka aie ana iho iloko o ka aina, no ka huiua dala, he $800,000 ; a ina e hui pu ia me ka loaa aupuni, alaila, ua lawa ia no ka panai ana i ke kala pepa," He aupuni mokupuni keia no ka poe negero, aka, no ko lakou aloha i ko lakou aina, ua hoole lakou i ka manao o na Kuhina, ma o ka mana la o na makaainaiia iioko o ka Ahaolelo. | Ina hoi he hiki ia lakou ka poe paele e aloha i ko lakoa aina, heaha hoi ka mea e hiki ole ai ia kakou na Hawaii ponoi e aloha i ko kakou aina hanau, ka aina i noho ai ko kakon mau kupuna a kulaiwi, a kau mai i ka lakou mau mamo o kakou. Ma keia Bila e noonooia nei, ua haawiia ka mana i ka Moi e aie aku ai—E na hoa hanohano, e ae mai ia'u e ninau aku, Ua noi mai anei ka Moi e aie dala aku ? E olelo mai paha auanei oukou, u Pela i ikeia ma ka Haiolelo Alii." Peia paha, aka, i ko'u manao ponoi iho, aole ka Moi i ake e hooholoia keia bila. Qe poe iko maka kakou a pau loa, o ka Moi e noho alii nei, oia ke alii mua loa i hoopuka akea ma na nupepa, e kue loa aiia i ka haawi ana ia Puuloa, i mea e loaa mai ai ke< Kuikahi Panai Like, a oo ka mea, wahi aoa, "he mea ia e hooweliweli mai ai i ka noho kuokoa ana o ko kakou aina." lua' he ino ka haawi ana i wahi apana aina uuku, aole anei i oi loa aku ke iuo o ka de dala ana aku i $1,000,000, me ka haawi pu ia aku o ka aina a pau o keaupuni.

Ua haohao loa uu i ka ike ana bku, o k» poe keia i hoikeike uiai ai ia kakou ike ino o ka haawi aina, aka T aole nae 0 lakoa kue mai i keia bila aie dala. A 110 keaha la i kahea ole ai ka haiolelo akainai o Kaumukapili, i halawai e hooinalamalama mai ai ia kakou i ke ioo o keia biia ? Ua maa kakou, a ua kuluma hoi, o ke kanaka i lumilumiia e ka aie, aoie loa oia e kuokoa, e like me ke kanaka aie ole. Pela no hoi ko kakou wahi aupuni nei, ke aie aku kakou i ko waho poe mea dala. Ua hiki ia lakou ke keehi mai i ko lakou mau kapuai ma ko kakou kaniai ; aole loa ana kakou e ku a hele pololei, aka, e paa no kakou i ko kakou mau papale i na lima, a e kolo hele ana maluna o na kuli, no ka hele ana i kalii hanohano o ka poe uauake daia i hoaie mai ia kakou. Ke olelo aku nei au, ina e makemake anakakou, e hooloihiia ko kakou noho ana kuokoa, ho pono ia kakou ke pale loa aku ina aie ooa auo a pau ! Oka 01 loa aku nae o ka ino, oia no keia aie,! o koiia mai nei e-keia bila. Ua like loa | keia me ka mea i hanaia, a'u i ike ai ma ka moolelo o kekahi aupuai kahiko ma na aina Hikina, a penei no ia : Ua kauaia kekahi kulanakauhale o ua aupuni nei (i hoopuniia e ka pa nui) e ka enemi, aole nae lanakila iki oa ene- ! mi o waho aku nei, nolaila, noonoo nui lakou i kalii e hiki ai a lanakila malunaJ 0 uakulanakauhalo la, nolaila, kapili lakoa i kii lio nui hakahaka o loko, a maloko o keia lio laau, ua hookomoia na I koa i makankau i nameakaua. I ka po, ua laweia ua kii lio nei, a kukuluia ma kahi kokoke i ka pa, e pili ana i ka puI ka nui e komo mai ai o walio ; a i ke ao ! ana ae, ike aku lana kanaka o ua kulanakauhale nei i keia mea nu hou e ku ; mai ana mawaho o ka pa ; a no ko la- | kou pihoihoi a roe ka naaupo, ua kii la- ! kou i ua kii lio nei, a hapai ia aku la a | waena konu o ke kulanakauhale, a hooi kuu iho Ia ilalo. Iko ke kulanakauhajle noho ana mo ka makaikai ana i keia i mea hou, aia hoi. puka pau loa mai la na koa a pan o loko o ua kii lio nei, a lawe pio ae la i ko kulanakauhale holoj okoa. I Malia paha o pane mai auanei kekahi | poe o oukou, "He keu aku la no ko laj kou naaupo !" Pela io do ; a pela no 1 kakou o ike aku, oiai he wahi aupuui ko kakou i makalehoia e na haole e lilo no lakou, aka, ua hoka wale no ia mau hoao ana a pau. He nui wale no na hoao ana a lakou iloko o na makahiki i hala aku nei, a o ka haawi ana ia Pnuloa ka lakou hana hope loa i hoao ai, a nele iho la. Aka, ano, ke kapili nei lakou i kii lio laau, me ka hookomoia o ka enemi iloko. 0 keia Bila Aie Dala, $1,000,000, oia no ke kii lio laau, a ke laweia mai nei a knkulu ma ka pili pa, a ke noiia mai nei kakoo ano, e laweia mai na lio ano e la iloko o keia Hale Ahaolelo. Ke nana aku nei kakou i keia lio laau, (bila aie) he mea a kakou i ike pakaulei ai. Eia wale no ka'u e noi aku ia oukou, e kiola loa aku kakou i keia lio iloko o ke kai, a i ole ia iloko o ka lua pele o Kilauea. O kakou ooa kanaka Hawaii, ka poe nona ka aina a kakon e haanou nei, mea ae no ka aina, mea iho no ka aina. Ano, oka wa kapono keia e hana ai kakon i na mea e pono ai ko kakon aupuni, a e mau ai hoi ke kuokoa ana o ko kakou aina i aloha nui ia. Ke manao nei au, he molehulehu ka wa i hoea mai ai keia bi!a, a pela no i powehiwehi ai kona mau heleheleoa, a maopopo ole kona ano kino maoli ke nana aku ; a ma ia ano oq hoi i mauao ai aa, he auku loa ko kakoa naauao no keia bila * aole au i manaookakoaa pau loa ka hapa ike (moakaka) ma keia mea, malia paha o ka Luna Hanohano mai Hilo mai, (3. Kipi) oia ka mea i hele a paulehia loa i ka maopopo no na pono o keia Bila ; a mo he la, $ hoi aku ana paha oia i Hiio, a wehewehe aku i

na uiakaainana naoa ia i koho mai, i ike j mai lakou i ka waiwai o keia bila. j Pehea la ka makemuke o ka mea na- ! nn ka bila ? Ua mukemake paha ia e i ike maka ia ka miliona d t »Ia ma Hono*, lalu nei, aole paha ? He elaa koumoo i uo keia mea. 0 ka mua ; ina e laweia I mai na dala i aie ia aku ai iloko nei o ka aina, aiaila. he mau lilo ku i ka wa : no na uku panihakahaka a me ? na uku moku ; a i ka noho ana iloko nei j o ka aina, a hala ka hapalua makahiki, | alaila, e hoouna hou ia ka wkupanee, I ina ma ka hapa makahiki ka uku ana o j na ukupanee. Ina pela e hana maa ia j ai, alaila, i ka hiki ana mai i ka wa ho- j pe loa e hookaa ai i ke kumupaa, ua pau ! loa no oa dala i ka laweia iwaho. A o ! ka laa : ina o makemake ana e waiho 110 na dala nkupanee ma ka aina i loaa j mai ai, alaila, e aie aku ana a nui mamua o ka mea i makemakeia. Heaha i la ka hopena ke hiki mai i ka wa e hoo-! kaa pau ia ai ke kumupaa? Ina aole e hiki ke hookaa i ka manawa i aelikeia'i, alaila, e hoounaia mai ana ;; paha ka moku manuwa nana e koikoi mai me ka lioia ikaika e hooko aku kakou ; a ina aole e hiki, alaila, o ka lilo holookoa no o ka aina ka uku ; a e ala mai ana paha na haunaele ia wa, i ike ole ia hoi mamua. Pela no ka mea i iko ia mamua aku nei, mawaena o Farani n me Mesiko, oiai ua aie aku o Mesiko i kekahi haole Farani waiwai, a no ka hookaa pono ole, ua hoonnaia mai na moku manuwa me na koa i Mesiko, e koi ai no ia aie, a ua lilo ia i mea e pilikia ai ia inau aina, mamuli o keia ano aie. Hookahi a'u mea haohao loa i ike ai ma ka Pauku 2 o keia Bila, o ka uku ana aku i na Luna xYupuni me ke kala pepa. E loaa ana i ke aupuni na Lnnakanawai, na Luna Alanui, Luna Helu, Luna Auha'i, na Kumukula, na Makai a me na Luna Aupuni e ae i hoolimalimaia e ke aupuni me ke dala pepa, ke ae mai lakou, aka, ina e hoole ia poe, aohe | makemaka i ke kala pepa, alaila, e hoo- j pauia ana ko lakou noho ana ma na oi-1 hana. 0 ka ukupanee o keia aie, ua hoopaaia a ua maopopo loa ; a ke makemake nei no hoi au,ina pela aku ka ma- i opopo o ka hopena o keia biia. 0 ka uku hoemi o na Bona ke kuaiia, aohe ! maopopo ia'u o ka (rate of discont) Ma ka Pauku 4 hoi o keia bila, ua hoikeia mai penei : u Ke kauohaia aku nei ke Knhina Waiwai, e ukn aku i kekahi puu dala mailoko ae o ka Waihona i hookaawale ole ia, e kupono ana no ka hoomakaukau ana o na palapala hoike 0 ke dala a me na bona, a no ke kuikahi a hooholo ana i ka aie e kauoliaia ma keia kanawai, me ka nana mau ia o ka wa e aie ia ai keia hoaie, e kauia aku ( na lilo i ka lieluna o ka aie i oleloia." | Malia no ka bona hookahi tausani da- ; la, e loaa waie mai ana no ia kakou na 1 dala he ehiku haneri no ka umi maka- | hiki, alaila, e hui akn paha auanei ia me 1 ka ekolu hapahaneri nknpanee, alaila, e loaa he eiwa hapahaneri no ka makahiki. Aole no i hui pu ia iloko o keia o ka imi anaakn i ke dala e loaa mai ana i o kakou nei; ka uku Komisina i ka mea kuai a me na lilo lehulehu e ae e puapuai mai ana me he mapuna wai la. I ka hoomaopopo ana i ka uknpanee, me he mea la e hiki ana i ka 12 | a 15 hapahaneri a kakou e uka akn ai. I manaopaa f he ahona e hoomahoahaaia ka akupanee no na dala iho o loko nei o ka aina, mamua o ka nkupanee e ukuia aku ana i ko waho. Ina kakou e hoomnhaahua i ka nkapanee o ko ka aina nei dala, alaila, na ko waho dala wale no e kahe mai iloko nei me ke kii ole ia aka. Xo ka mea, o ka poe mea dala auanei keia ma na aina mamao aku, e hoouna wale mai ana no lakon i na : dala (palaoalelo) waiho wale iho no s oo , ka ukupanee kiekie maloko nei; oiai ua [ like no ke dala me na waiwai e ae t e li- | ke me ka lole, na mea ai, na lako hale, [. a ma na waiwai e *e. Ma kahi pii ai | kolakou mau kumokoai, hele noi no ia

mau waiwai ilailH ; peU 110 hoi ke daln, | ma kahi e īkeia'i he kiekie koua uku* j panee T malaiia oia e holo uui ai. f He pono hoi ia kakou e oialama pu <' ko ke aupani inoa hauohano, a i ole ia, | 0 ka poe auauei no*ua na pomaikai he ; nui maloko nei.elawe pu aku aoanei lukou i ke d tla maiioko uku uei o ku ni- ; na. 0 na hoohaunaele, oia auauei ka \ uiea uana e hoomaka'uka'u a kipaku aku \ 1 ke dala uiai o kakou aku uei. \ XoIai!a, e hoouua kakou i ua kanaka j maikai i ka Ahaolelo, i hiki ai e keakea i ia na Bila Rama inai ko lakou hooholo- ? ia ana. He pouo ia kakou e ai pakiko j ma ka hoolilo aua, i mea e ike ai kakou \ i ka waiwai io o ke eLla. He pono hoi ! ia kukou e ike aku i ua kanaka kupono | e hoouohoia aua ma na oihaua aupuui,; ma ke ano Lunakauawai a uie ua Kuhi*! ua, a maluua ae o ua mea a pau ; mai: noho kakou a hooholo i keia bila, ina e j noho ana ke dala iloko nei o ka aiua a komo wale mai na dula e ae. I Ma ka Pauku 5 hoi, ke haawi aku nei \ kakou i ke Kuhina Waiwai i ka mana, | e hele aku © aie ma kahi e loaa ai inia,! e like me koua makemake, uia kahi e • hiki ai iaia ke uku aku i k:i wa i make- j makeia, e koho aku i mau agena uona,' e haawi aku i na lono a pau i ka *poe 1 aiiu i makemake ai e uku e like lue ka mea pono i kona mauao. Aole no o'u hopohopo, ina o ko kakou Kuhina Waiwai o keia wa e noho nei ; aka, o ka mea mua loa e ulia mai ana, inahope iho o ka hooholoia ana o keia bila, 0 ke noiia ana aku o ka mea e i noho Kuhina Waiwai noi, e waiho mni j i kaua oihana, a e kaukai aku i kona ola i maluna o ka Haawina Hoomau i hooholoia aku nei. Mai nohtf kakou a kau kanawai iio kekahi poe nana e hooko aku, aka, he pono ia kakou e hoomauao pu, owai aku la auanei ko kakou Kuhina Waiwai, e noho mai ana ma keia mua aku ? He kanaka maikai paha ke noho mai ana aole paha ? Ua maalea maoli no ka hakuia ana o keia bila, no ka mea, ke hoike nei, "e hoaie ia aku keia puu d ila i na mahiko a me ka poe hanai holoholona, no ka ukupanee haahaa, ke hoopaaia mai na waiwai kupono." ī keia wa, aole loa au i ike, ua waiho ia mai kekahi hoopii no keia bila, oiai j ua lieluhelu mua ia keia bila ma ka la | hookahi a na kalepa i noi mai ai, e ha- j pai hou ia ona Kuikahi Panai Like me j Amerika Huipuia, nolaila i akaka ai no | ia'u, aole na haole i noi mai e aie dala. | E aho kakou e noonoo aku ke Kuikahi Panai Waiwai wale no, e like me ko na haole makemake, aole ka aie dala aku ia waho. Mai lawe papalua ke aupuui i ka haawe maluna iho o kona hokua ; oia hoi ko kakouimi ana aku e ioaa ona Kuikahi Panai Like, i makeke no ko kakou mau waiwai o komo dute ole aku ai a me ka aie dala aku no ko kakou mau hana pooioi. Ua ahona e ae aku kakou i ke kuikahi, aole ka aie dala ia waho. Ke loaa ona Kuikahi Pauai Like ia kakoo, alailn, e piha ana ko kakou aina i na maka malihini, a e kaheawai mai ke dala ilo* ko nei o ka aina, alaila, e piha ko kakou mau pakeke me na dala, a peU hoi auanei ko kakou waihona waiwai. O ka waiwai o ka lahui, oia ka mea e waiwai ai ke aupani. Eia ka'n e noi aku oei, e hoemi mai i na lilo o ko kakou aeipuni a i ko kakon loaa ponoi, a e hoao e loaa ona kuikahi, aole haawi aina, aka, i panai waiwai. £ na hoa hanohano, e hoomanao kakou i keia lio kii laau, a e puhi aku i ke ahi, mamoa o ka hiki am mai o ka enemi» O ka Pank« 7okeiabit«, kekea o ke ioo ha*lele ioa. oi*i oa papaaiia ka leo o oa makaaioaiM, ma o jko Ukoo na» LoM< makaaieao* la f oaka ®ea, e oele aoa ka maoa o ka Haie Ak*olelo ma ka Paoko 13 o keXomokaaawai v km hookoloia kei» biU.' JS kokolo wale fa aioaoei oa Hatepap«a • oa Kuhioa a me Lala o ka Aha Kokamalo, ke koi mai ]ko lakoo mao maka* makm e kaoa pela. E koai waU ia aaanpi

oo» mokuAhl hoa, « e hoopihai* m«i ka *i* ; o* nei me d« iima haoa lehaleho w«le o waho mni» me ke no« o4e mai i p«t> 4«U mai ka Hale Ahaolelo ako. ! He h»o& naAiiao anei ka b*awi tn« i keia Papa k» maua * Ukou e aoi mai ii, iua uo he poe m«ik*i Ukou a p*a. ln* pe* fa, ua ihooa e hooki i d* lik> o k* Moi • me ki Ahaolelo. i Me lie raea la, m* ka*u ike ako. ke *ke ooi ko kakoo poe K.ohio«, e komo k*keo iioko ok* aie, a e boom*u m* i* h*o* he *ie d*U * hiki i ka ws a k* Uhui e hoo* kiekie mai ai i ko !tko»j leo kahe», • hoop*u na Kuhina i ka Ukou hana hoopouopooo aopuui o ia tao. j loa e aie ana kakou ma ke ano he kaniIka muoli, a e m.tnao ana e uku i na *ie, | «Ufl», eia wale no ka haoa naauao, e ho- ' i emi i ua Ulo miaio* o na loaa mai, i koe ai ; ! ke koena ma ka «aihooa, a hookaa ai na iUU aie ika wa i makemakeia. Ao k* haua naaupo loa, oia ka aio aua mo ke koe ; ole o kekuhi wuhi loaa makahiki, oia ka | tnea i kapaia he *J Kalaiaiaa aaaupo lo» " , \ K hoomanao kakou e o» hoa, ma k* U»e- -| lawo aua i keia lio m*hhiui ilokoo ko kaI kou aupmii, uio k* ao aka i ka eoemi e ; ! komo iluko o ka poka pa uui, a luku iho i i \ ko kakou kuoUoa. ;