Ka Nupepa Kuokoa, Volume XIII, Number 36, 5 September 1874 — Page 2

KA NUPEPA KUOKOA, ME KE AU OKOA I HUIIA.

MA KE KAUOHA.

KE hoikeia aku na ka lohe, ua haawiia ae nei ia HENRY RICHARD MACFARLANE, ka lawelawe o ka Oihana Kanikela no Denemaka mamuli o ke noi a ka Mea Hanohano T.C. Heack, ke Kanikela no Denemaka, a hiki i ka wa e ike mai ai ke Alii o Denemaka, a ke haiia aku nei na kanaka a pau, e hilinai aku i kona hana, a e mahalo aku i kona mana ma ia ano.

W.L. GREEN

Kuhina no ka manawa.

Keena o ko na Aina E. Honolulu. Aug. 21, 1874. 686

KE hoikeia aku nei ka lohe, aia ia J.C. GLADE Esq., ka lawelawe o ka Oihana Kanikela, o ka Imperisia o Geremania, mamuli o ke noi a ka Mea Hanohano T.C. Heack, ko ka Empera Kanikela, a hiki i ka wa e oluolu ai ka Empera e ike mai ai; a no laila, ke haiia aku nei na kanaka a pau ma keia, e hilinai aku i kona mana ma ka inoa o ia aupuni.

W.L. Green

Kuhina no ka manawa.

Keena o ko na Aina E. Honolulu, Aug 31, 1874. 666

UA HOOKOHUIA ka poe malalo iho i mau Luna Auhau no na Apana Ohi Auhau o na mokupuni lehulehu i kulike ai me ke Kanawai Kivila:

HAWAII - Hilo.....G.W.A. Hapai

Hamakua.....S.T. Wiliae

North Kohala.....J.K. Akina

South Kohala......R.P. Kuikahi

North Kona.....D.H. Nahinu

South Kona.....H. Cooper

Kau.....W.T. Martin

Puna.....T.E. Elderts

MAUI - Lahaina......L. Aholo

Wailuku.....C.K. Kapule

Hana......M.P. Peenahele

MOLOKAI & LANAI.....S. Kupihea

OAHU - Honolulu.....George H. Luce

Ewa & Waiane......J. Naone

Waialua.....J. Armara

Koolauloa.....Paukiolani

Koolaupoko....Wm. C. Lane

KAUAI - Hanalei.....A.S. Wilcox

Anahole.....S. Kaiu

Lihue.....S.N. Wilcox

Koloa.....Puhiula

Waimea.....J.H. Kapuniai

NIIHAU.....Kahu Kanoa

P. NAHAOLELUA.

Kuhina Waiwai.

Keena Waiwai, Aug. 25, 1874. 665

I KEIA LA, ua hookohuia o Thomas W. Everett Esq., i Luna Makai no ka mokupuni o Maui, ma kahi o William O. Smish Esq., i waiho mai.

R.H. STANLEY,

Loio Kuhina.

Honolulu, Aug. 15, 1874. 654

Ua kohoia aku o Thomas Everett i Agena no ke Keena Hooiaio Kope, no ka Apana o Maui, ko Hawaii Pae Aina.

THOS. BRWON, Luna Hooiaio Kope.

Keena Hooiaio Kope, Aug. 17, 1874.

Aponoia: W.L. Green, Kuhina Kalaiaina. 664

Ua kohoia aku o H.W. Daniels i Agena  no ke Keena Hooiaio Kope no ka Apana o Wailuku, Maui.

THOS. BROWN, Luna Hooiaio Kope.

Keena Hooiaio Kope, Aug. 17, 1874.

Aponoia: W.L. Green, Kuhina Kalaiaina. 664

Ua oluolu i ke Lii ka Moi, ka hookohu ana aku ia Ka Mea Kiekie ke Kuhina Kalaiaina, ka Mea Hanohano S.G. Wilder a me ka Mea Hanohano J.U. Kawainui, i mai Komisina Kuikawa, e ohi, lawe mai, a e hoouna aku i na mea hoikeike hana akamai, hana lima, a me na mea ulu o ka lepo o ke Aupuni Hawaii, i kupono no ka Hoikeike Lahui, e malamaia ana ma Piladelapia, Amerika Huipuia, i ka puni ana o ke Keneturia iloko o ka makahiki 1876. 663

Ka Nupepa Kuokoa

ME

Ke Au Okoa

I HUIIA.

Published every Saturday, $2 a year

HONOLULU, SEPATEMABA 5, 1874.

Ka Moi ma Hilo a me Hana.

            Ma ke awakea Poakolu o kela pule i hala, ua pae ola aku ka Moi a me kona poe ukali ma ke one kaulana o Hilo, mawaena o ke anaina kanaka nui hoomakona i akoakoa mai e ike i Kona lele ana aku; O wai aku la ka lakou Moi e ae? Mai manao inaina na kanaka i ka Moi, aole hoi e hoahewa Iaia, no ka mea, he kino laahia Kona, a o na hana pili Aupuni a pau, aole maluna o Kona hokua ka hewa, aka, maluna o Kona mau lima lawelawe. E hoonaauao oukou i keia, o pilikia auanei oukou.

            Ma ke awakea Poaha, ua holo aku ka Moi i Puna, a moe ma Kalehua, a ma ka Poalima ae, holo loa a moe aku i ka home o L Kaina Esq, a malaila ae i ka lua o Pele; a mai ka lua ae, huli hoi hou i kai o Hilo.

            Ma ke ahiahi Poakolu o keia pule, kau mai maluna o ke "Kilauea," a holo mai no Maui, a ku ma Hana i ka Poaha, kahi a ke Kiaaina opio o ia mokupuni a me na makaainana aloha Alii e ku makaukau ana e apo aloha aku me ka haahaa.

KA HUAKAI KAAPUNI A KE Keiki Alii Leleiohoku.

            Ma ke kakahiaka nui Poakolu iho nei, ua ka-i aku ka huakai makaikai a Ka Mea Kiekie Ke Alii W.P. Leleiohoku, ka Hooilina Aupuni, ia Oahu nei ma ke ala ae o Makapuu. Ua ukaliia ke Keiki Alii e Na Mea Hanohano P. Kanoa a me H.A. Kahanu, Maea, kona mau ukali ponoi David Manaku a me Jno. Hamauku, na kahu ponoi, me eha wahine a me 26 paha poe o kona "pualikaua lio Leleiohoku."

            E kipa mua ana oia ma kahi o Paiko i Niu, alaila moe aku kaoo no kahi o ke keiki lalawai o Waiamanalo, me ka manaolana e hookaulua iki malaila he po a he la paha. Alaila, hele aku no Heeia, Waikane, Punaluu, Kahuku, Waialua, Ewa a hoohiki mai i Honolulu nei. E hala ana paha he pule hookahi ma keia huakai kaapuni a ke Keiki Alii, a e umikumamalua ana paha la.

            Ua ukali aku ka Moiwahine a me ka Puuku maluna o ke kaa lio a Kapaakea paha la, hoi mai ana. Mamua o ka huli hoi ana mai o ka Moiwahine, ua hoopuni ae ka huakai kaahele iaia, a haawi mai la he ekolu mau huro hoomaikai.

            Eia mai ka momi a oukou e na makaainana aloha alii ke hele aku la, a e ike mai oukou iaia, no ka mea, nona ka paa o luna a nona ka paa o lalo nei.

Mai ke Kahua pepehi Kohola mai.

            Ma ka po Poalima aku nei i hala o kela hebedoma, ua ku mai ke kialua Victoria, Kapena Tripp mai ka akau mai, me 300 paha aila a me 5,000 paona iwi kohola a me niho uwalo. He malie loa ma ka akau i keia hikina, a ua kakaikahi na ia i ka malama o ke kikina. Ua haalele aku nei oia ia @ i Iulai, a oia wale no na moku pomaikai i hoikeia mai o ia:

Josephine.....900 paha aila

Sana George....240 "

Helen mar.....20 "

Trident.....100 "

Kialua O@@@@...75"

            He 99 ka nui o na ukohola e alualu ia ia ma ka akau, a e ku nei e lako @@@@ @@@@@@@.

La hanau o ke Kamaalii Liliu.

            I ke kakahiaka nui Poakolu iho nei, Sepatemaba 2, ua hoopuiwaia ke Kamaalii Wahine Liliu Loloku Kamakaeha e ka Poe Puhi Ohe, mamuli o ko lakou hoomomoa ana e haawi aku i ko lakou mahalo i ke kamaalii wahine ma ke puhi ohe, no kona hiki ana aku i ke kanakolu kumamaono o kona mau makahiki, no ka mea, ua hanauia oia ma Honolulu nei i ka la 2 o Sepatemaba 1838 na C. Kapaakea a me ke lii wahine Keohokalole. Eia malalo iho nei na mele i puhiia ai:

Ka Moi Kalakaua March

Silent Wishes, Melody

Memories of Girlhood

All Alone, Ballad

Home, Sweet Home

Liliu March

Gov. Dominis March.

            A ma ka auina la, ua haawi ae ke alii nona ka la hanau, he wahi paina liilii ma Hamohamo no ka hoomanao ana ia la ehaeha o na makua a me kona hoea ana mai i ke ao nei. Ke kalokalo e ae nei makou, e hooloihiia mai kona mau la, a e piha hoi i ka pomaikai.

            MAHOPE IHO o ka hookuuia ana o ka ahaolelo i hala iho nei, ua ikeia iho, aole i hanaia he kanawai oki mare no kakou, no ka mea, ua pupuahulu na hoa o ka ahaolelo e hoopau wale i ke kanawai oki mare mua me ka noonoo ole i kona hopena, a no ia mea, ma ka Poaono o kela hebedoma aku nei i hala, ua nuku ino mai ka nupepa P.C.A. i ka ahaolelo i hala, he ahaolelo "lalau," a penei kana mau huaolelo ponoi: "O ka ahaolelo i hookuuia aku nei i kela la, ua hana lakou i kekahi mau lalau nui, a ma ia mea, ua waihoia mai ka aina nei me ke kanawai oki mare ole, a o na mea mare keia e makemake ana e hooki mare, e hoomau aku ana lakou i ke komo i ko lakou mau kupee a hiki i ka 1876." Malia no paha ua heluhelu kanawai no ka lunahooponopono o ia nupepa, aka, ua hala ae paha iaia na kumu mua a ko Enelani poe haku kanawai, oia no keia: "ina ua hoopauia kekahi kanawai mahope iho, e hoopau ana i kekahi kanawai mua aku, alaila, ua ola hou ke kanawai mua loa, i hoopauia ai i kinohi." [Pela ka olelo a kekahi wehewehe kanawai a loina o Beritania.] Ma ke kanawai o 1870, ua hoopauia na Pauku 1323, 1324, a me 1325 o ke Kivila; a o ke kanawai hoi o 1874, e hoopau ana ia i ke kanawai o 1870, nolaila, ua ola hou na pauku o ke Kanawai Kivila, a me he mea la, pela paha na aha e hana aku ai.

Na ino o keia au.

            I ko kakou komo ana mai nei iloko o keia au hou, a i ka hoonui aku i na lena ike a ka maka ma ka poai ana ae i ko kakou nei mau pukoo, aia hoi, ke maalo nei imua o ko makou mau kii onohi maka i kela a me keia la na ino lehulehu malalo iho e kupu mai nei; oia ka hoomanamana, ka moekolohe, ka hula Hawaii, ka aea haukae ka hana a me ka ipu wai ona. He mau kanawai wale nae no e papa ana i keia mau kupueu, aka, aole nae i hookoia. Heaha la ka pomaikai a ko kakou mau Ahaolelo e hele pinepine mai nei e kau i na kanawai, aole nae hookoia. Waiwai anei pela e hana ai? Kai no i kauia na kanawai i mea hoomalu, imi i ka pomaikai o ka lehulehu a me na ano like, eia ka i kauia i mea kaulai wale iho no i ka la.

            He aha la auanei ko Hawaii olelo ia, ke loheia aku ma ke akea kahi a kona inoa ala mua i hele ai, ke hoi hope nei kakou i ka hulahula Hawaii hope ole, ka hoopiopio mana ole, ka inu ona hooilikole, ka palaualelo hilahila ole, ka moekolohe imi mai, na mea i kapaeia e na au aku nei i hala - aohe anei e puoho mai ko waho poe, a kapa mai he lapuwale na kanaka o Hawaii.

            I keia wa, o ko ke poo ake nui loa, o ka imi ana i na kumu e ulu hou ai keia lahui, a e hoolaupai hou ai i ka aina - aka, eia ka ninau, e ulu anei ina e hele ana kakou ma keia mau kuamoo ino i hoikeia ae la maluna? Aole, aole loa.

            E ku kela mea keia mea, ka Moi ma kona nohoalii, na alii ma ko lakou kulana a me na makaainana ma ko lakou papa, ma ko lakou mau home maluhia, a e kaana i na kumu a me na hoolala ana e hiki ai ke hoopuipuiia ko kakou lahui, - e kii aku kakou i ka poe e luu ana iloko o ke kio lepo o ka pepehi kanaka a me ka imi paoa, a e kaikai mai iluna. E hoowahawaha i na mea hooponalo lahui, oia no na kupu ino maluna ae, "a e hume ka malo a ku ka puali," i hookahi wale no hana. Makehewa ka olelo e hooulu i ka lahui, aka, aole nae hana io, ua like wale no ia "me ke kumehala walaau a me ke keleawe kanikani."

            E hookoia ke kanawai ma kona mau aoao a pau, e hoole i ke aupuni hula hoawihi maka kolohe, - e hoolohe aku i na kuhikuhi a ka poe pono, no ka mea, e hooloihi i ka nohoalii o ka Moi, a me ke Kuokoa o ke aupuni. He poe waha pala loa lakou, a he ai loaa ma ka poe malama pono.

            Ina aole e hooko kekahi luna aupuni i na kuhikuhi ana a ke kanawai malalo o kana oihana, e hoopau aku iaia, a e hoonoho ae i kanaka hana, aole i luna aupuni palaualelo. Ua koho wale kekahi kanaka pono, o ka ekolu hapalima o ka heluna o keia lahui, ke noho huikau wale nei me ka hooponopono ole ia o ka malama ola ana, a o ka hua o ia mea, o ka malili mai o na kumu hooulu, a nele mai i na ewe. Nolaila, mai minamina ke aupuni i ke kuhina hooko ole i kana oihana, aole hoi i na kaiko hakali wale iho, -hoopau aku ia lakou.

            Ina e hele ae ana kekahi luna aupuni ma na pa a ma na kauhale o keia kulanakauhale, e loaa no ua piha na umeke poi i na wai ikaika ua hele a awaawa, a e loaa kumaka aku no na kane a me na wahine, aole ia o ko lakou mau pili ana. O ka lohe ko na luna aupuni a o ka hana aku ka lakou. Ke manao nei makou, aole e loaa ia kakou ka pomaikai, no ka mea, he nui na hana ino maloko o keia wahi lahui uuku. Aia a make a ulupa loa ia kela mau kumu ino, alaila, pii ko kakou pomaikai. I ka nana aku, he aneane wale no e hulihia ana ka huaolelo kumu, "ua mau ke ea o ka aina i ka pono," a e paniia iho, "ua mau ke ea i ka ino."

O Hawaii ma ka Makeke.

            Ma kekahi nupepa i paiia ma Kaleponi, o ka Union kona inoa, ua ikeia iho, ua hikiwawe aku nei no ko Hawaii nei hele ana e aie ia waho, no ka puu dala he miliona ka nui, a penei no na olelo:

            "Ua hoikeia ma kekahi nupepa o Nu Ioka, eia ke aupuni Hawaii ma ka makeke aie dala, a i ole ia, e hiki koke mai ana e aie i $1,000,000. Ke hai pu ia mai nei no hoi, ke awihi nei na haole Beritania a me na Geremania ma Hawaii e hookahuli i ko ka Moi o keia wa noho alii ana, no ke ake e lilo ae i kekahi mea e ae, e hilinai pono ana no na pomaikai o Europa, a hoolahilahi mai i ka paulele mai i ko Amerika Huipuia pomaikai, a maluna o keia kumu, ke hoolalaia nei kekahi manao e pili ana i keia aie dala, i loaa ai ma Enelani a me Geremania ka moraki o na mokupuni a pau, a i ole ia, o kekahi mau mokupuni paha. He mau hana maalea wale no keia, aka ina e noonoo pono ia ka nui o ka waiwai o ka Pae Aina o Hawaii no na mea pili mai i keia kapakai a me ka pomaikai kalepa o Kapalakiko, he pono e haka pono aku ko kakou aupuni."

            O keia mau olelo nupepa e hele la i ka loa a me ka laula o kela aina nui o keia mea, aole he oiaio iki, koe wale no paha kahi olelo e pili ana i ka aie miliona dala.

Ke Keiki Alii Don Carlos.

            O keia Keiki Alii Don Carlos, a o KALE EHIKU hoi o Sepnia wahi a kona poe e kapa aku nei, o ka lua iho la keia o kona hoala ana i keia mea he kipi, iloko o na makahiki he iwakaluakumamalima o kona ola ana, e ake ana e lilo iaia ka Noho Alii o Sepania. Ina e kui lima pu ana kona moolelo alii me "na pono pili Akua," iloko o keia mau la Ripubalika e pii mai nei, alaila, he mea hikiwawe wale no ka hooko ana i kana mau "ko-i-i-koi" Aole ia he keiki alii ole ma ka aoao Buonabona, a he hiki loa no iaia ke hoopilipili ae ma ka aoao o Kale Elua o Sepania, ka mea i make i ka 1700, a hanaia ai ke Kuikahi o Uterica.

            I kona make ana me ke keiki ole, hooili aku la ia i kona nohoalii ia Pilipo Elima ke Duke o Anjou, a he moopuna na Lui Eha, ka Moi o Farani. Na keia hooili 'na i hoala ae i ka manao lili o Enelani, malia o hooweliweliia mai kela mana; a i mea e keakea aku ai i ka hoohui ana ae o Farani a me Sepania ma ia ano mamuli o ka hoonohoia ana aku o na alii pili loa ia Farani ua hoomakaia ke kaua no na makahiki he umikumamalua, a o ka hopena, he nui hewahewa o na lilo a me ka make o na kanaka; a i ka makahiki 1713, ua hui na mana nui o Europa ma ke Kuikahi o Uterica e hoapono aku.

            Ma keia kuikahi, ua hooiaio ia ka hooilina a ka Moi make o Sepania. E noho o Pilipo Elima maluna o ka nohoalii o Sepania malalo o ke kumu e haalele oia i kona mau koina a pau e pili ana i ka nohoalii o Farani nona ponoi iho, kona mau hooilina a me kona mau hope. Ma ka pauku eono o na kuikahi la, ua hookaawaleia ke aupuni o Kastila no na hooilina kane wale no; a ina i ka wa e make ai o Pilipo me ka hooilina kane ole, alaila, e nohoalii mai ke Duke o Saxone. Ua ae laelae loa na Ahaolelo o Farani a me Sepania i keia kanawai a me kona kukuluia ana.

            I ka make ana o Pilipo Elima, ua hooliloia ka nohoalii maluna o Fadinana Eono, a mahope mai ona, o Kale Ekolu nana ke keikikane o Kale Eha i pani mai i kona hakahaka. I ka 1788, haalele aku la o Kale Eha i kona noho alii maluna o Fadinana Ehiku. He moi nawaliwali keia a oki loa, mare aku oia i kana wahine alua, o Karistina ka inoa, a o ka hua, o ka hanau ana mai na laua, he elua mau kaikamahine - o Isabela a me Louisa Fananada no laua ka makuahine i hookuhinu ae i ka lalani alii o Sepania, a lu helelei aku la i na ino o ka noho ana kivila. I ka 1833, make aku la ka Moi, a me ka palapala hooilina i hoomaikeikeia mai nana no i kakau aka, ua haohao nui loa ia nae, he hana apuka paha, i ike ia ai e hooili ana i ka nohoalii maluna o ke kaikamahine mua loa, oia o Karistina. O ka poe hahai mahope o keia Moiwahine, he nui loa lakou me ka wiwo ole, a o Kale Elima keia ke kaikaina o ka Moi i make, ke Don Carlos hoi o ia mau la, - holo mahuka aku la oia iloko o Potugala e imi ai i kona wahi e malu ai, mamuli o ka hooleia ana o kona kuleana ma Sepania kona aina hanau - a nolaila, nohoalii iho la ka Moiwahine Karistina.

            O ka muli loa keia o Fadinana ka moi make, oia o Fadinana ehiku, hoole loa oia i ka oiaio ole o ka hooleia ana o ke kanawai kahiko, a nolaila, mahope koke iho o ka make ana o ua moi la, ua hoomakaia he mau kaua lehulehu nana i ulu mai i na ino a me na maewaewa maluna o kona aina popilikia. I ka 1839, holo aku la o Don Carlos i Farani me ka hilahila, a i ka 1855 make iho la, me ka waiho iho he elua mau keikikane, oia o Carlos ka mea i kapa iaia iho o Kale eono a me Huanu.

            I ka makahiki 1868, lawe mai la o Huanu i ka mana hooilina mai kona kaikuaana mai, hoole kela iaia iho, a waiho i kona mau koina a pau maluna o kana keikikane ke Duke o Madaride, oia hoi ke Don Carlos o keia mau la, a ka poe hahai mahope one e kapa aku nei, o Kale ehiku, nana ka olelo kuahaua mua ma ka aoao pili aupuni i hoolaha ai, e hui ka poe a pau mahope ona ma Ladana, kahi hoi i kukulu muaia ai a hoolalaia ka hoala kipi i auhee nui ai ma Orosoquieta. Iloko o keia kipi ana, he 20,000 o ka poe noho kuahiwi i komo mahope o Don Carlos, aka, eia ka mea hemahema, o na wahi mea kaua ia manawa, ua lawa wale no ia no 2,000 poe koa. Mau no ka nele.

            O keia Don Carlos, he kanaka loihi, eleu, helehelena hauliuli; o kana puni, o na mea hooikaika kino oolea; a ina he oiaio ka lono, he poo paakiki ka oia. Ua mare ia oia me ke kaikamahine a ke kaikaina o Comte de Chambord, oia o Magareta ka inoa, kaikamahine ponoi a ke Duke Kale Ekolu o Parma. He alii paulele o Don Carlos mahope o ke Katolika, a aia oia malalo o na kaomi pu a na Kahunapule Roma; a ina oia e noho alii ana ma Sepania, aole e liuliu a hoohuihuiia ae ka hooponopono aupuni me ka hooponopono ekalesia iloko o kana aupuni. Aka, i keia manawa, o kona lanakila, he mea kanalua loa ia.

Ua ikeia mai nei

Ka Ripubalika o Sepania o na mana o Geremania, Enelani, Farani, Rusia, Italia, Holani a me Belegiuma. Ua ike mua mai no hoi o Amerika Huipuia i ka wa e noho poo aupuni o Senora Castelar. O keia ike kokeia ana mai nei mamuli no ia o na hooikaika a Geremania. Me he mea la, o ke kumu i awiwi loa ia mai nei hoi paha, o ke kipuia ana o kekahi mea kakau nupepa o Geremania e ka poe kipi, a no ke kanaluaia, malia he kiu ua wahi kakau nupepa la, ua laweia oia me ke kino ola a kipu ia make loa. O keia kumu hoi paha, hoi mai hoi me na lono i ka nui o na pepehi kanaka a me na powaia o ka poe Paniolo e ka poe kipi, ke kumu i oni paa loa ai ka Geremania hoonioni. Ke lonolono maluia mai nei no hoi, ua hana malu loa ia ka he kuikahi mawaena o Sepania a me Geremania, a nolaila i hele uluulu loa mai nei o Geremania i ka papa i na mea kaua o Farani a me Enelani e lawe ia ana na ka poe kipi. Nolaila, o keia papa ana i ka halihali ana mai i na mea kaua o waho mai, mamuli no ia o ko Sepania a me ko Geremania hui malu ana.

            O kekahi kumu e kuhikuhiia nei i ikaika loa ao o Geremania e ikeia mai ka Ripubalika o Sepania, no ka manao o Bisimaka ina e haule ana o Sepania iloko o ka lima o ka poe kipi, alaila hamo mai ka ikaika o ka mana o ka Pope, aole wale maluna o Sepania a me Farani, aka, ma Geremania pu kekahi. Ua ike e no o Bisimaka, o ke kaua ana e paa nei i keia mau la ma kona lima me Roma, he kaua ia a hiki i ka make ana, a o ka mea wale no e make ai, o ka lukuia a hoohiolo loa ia o ka mana o ka Pope.

            MAMULI o ke poho ana mai nei o Mr. Paulo S Porepe, ka hoa hui waiwai loa o Mr. H.H. Holo o Kikane e noho ana ma ma Ladana, oia ka mea paha auanei nana e hoonioni hou mai a hiki hou ole loa ke hookoia ka lwaelawe ana a ka Laina Hooholo mokuahi mawaena o Nu Holani a me Kaleponi. I keia manawa, ua lohe mai makou aohe o laua mana maluna o keia mau mokuahi e holoholo nei, a mamuli wale no o na ona na lilo a me na loaa o keia hooholoholo ana mai nei i na mokuahi Kikane e holoholo nei.

            E hoomau ana no paha keia mau moku i ka holo mai a pau keia makahiki, mamuli o ko na ona mau pakeke ponoi ae. Ua lohe pu ia mai no hoi, ua hoouna ae la kekahi poe kalepa o Ladana i na aupuni o Nu Kilani a me Kikane, e noi aku ana na lakou e hooko i ka olelo ae like mawaena o ia aupuni a me H.H. Holo, e hoomaka ana mai Ianuari 1875 ae nei malalo o ia mau kumu i ae ia'i maloko o ka olelo aelika mua. Malia paha o ae ia ka lakou noi a e hoomakaia ka hana me ka hoonioni ole ia.

            O ka hanohano o keia maau aupuni Panalaau ke koala ia nei ma keia hana nui, a o na mea a pau, e haawiia aku ana e laua no ka hoomau ana i keia hooholo mokuahi ana oiai makou e manaolana nei, e hoopaaia ana kekahi mau hoolala ana no keia mau mokuahi e holoholo nei, a hiki, i ka wa e hookupaaia ai, ke ake nei no nae makou e kipa mau ia mai kakou. Ke kukulu paaia kekahi laina hooholo mokuahi mawaena o na aupuni e hoolimalima nei, aole loa ko lakou mau mokuahu e nele ana i ka loaa ole o na ohua a me na ukana.

KA MANA O KA PAPA-PAI

            OIA ka haiolelo a kekahi Kauka i hai ai imua o kekahi anaina me na huaolelo ponoi malalo iho nei mai kona waha: Ua ikeia o ka nupepa i paiia ma ka pepa pai, he mana nui kona i ka hookomo ana iloko o na manao o ka lehulehu, a oia no hoi ke alanui pookela e hoohanaia nei no ka lawe ana aku imua o na pepeiao o na kanaka. Ina e makemake ana kekahi kanaka e hiki aku ka lohe i na pepeiao o kanaka ao kona mea i manao nui ai, aole ia e hele ma kahi kiekie a haiolelo mai, a i ole ia, kakau paha ma ka buke a me kekahi ano pepa paha. Ina oia e hana pela, alaila, he hoololoiahili wale ana no ia i ka ike koke ia ana mai o kona manao. O na haiolelo a na kilo aupuni, na haimanao i haiia iloko o na halau ahaolelo, na moolelo o na halawai a me na ahahui o kela me keia ano a pau, aia wale no maloko o ka nupepa e ikeia ai ka io maoli oia mau mea. O ka hele no ia, a ina no he haiolelo Baibala ikaika loa, aia no maloko o na kolamu o ka nupepa kona waiwai io. Ke ikeia nei ka mana o ka nupepa me na wahi a pau, aka, o kekahi poe nae, he hoopuukahua no, a hookuoeoe ae i kona a-i, hoaaka paha ka ihu, he hana hoonalonalo wale i ka mana o ka manao e holoke ana iloko o ka noonoo. He nui no ka poe i manao ole no lakou iho, aka, lawe lakou i na manao o hai no lakou; a he makena loa hoi na kanaka naauao i kuluma i ka hoolohilohi i ka hai ana i ko lakou mau manao ma na kumu pili aupuni a ano e ae paha a hiki i ka wa i ikeia iho ai maloko o ka nupepa, alaila, mihi iho la i ka lohi, a i ole ia, olelo ae la, ua like no ka hoi ko'u me ko kela.

Hapai hou ka hana i na Pa Kaua o Farani.

            Mamuli o ka hooholo ana o na hoa 692 kue ia akahi hoole o ka hale ahaolelo o Farani, ua hapai hou ia ka hana hou ana i na papu kaua e poai ana ma na kulanakauhale o Verdun, Toul, Epinal, Belfort, Besancon, Dijon, Chalono, Epemay, Nogent, Langres, Lyons, Grenoble, a me Briancon, no na lilo i kohoia aku he $17,000,000; a mailoko mai o keia puu dala, he $6,000,000 i hookaawaleia no na lilo keia hapai koke ana, i loaa ai ona mau wahi keehina ikaika no Farani, e pani mai ai i na papu helu akahi i pau ai i ka lilo ia Geremania, oia o Meza, Saraboro a me Tionevile a me Bitchie, Hagenau, Pfalgburg, Schelatdt, Neu Brisach a me Marsal o ka papa alua. O ka manao o ka aina holookoa o Farani aole i pakele ka aina i keia manawa aia wale no a paa e keia mau papu i ke kapili hou ia. Aia a paa lakou, alaila, manao ae na hoolilo no na eli lua a me na hoomakaukau kaua e ae, oia paha na papu e poai ana ia Farani. O keia mau hana e hapaiia nei, ua maopopo no ke pale wale aku no i ka enemi, a aole nae paha e paa pono ana a komo iloko o ka 1878, a mamua o ia wa, aole paha e aa ana o Farani no ka hapai kaua hou, a malia no paha aole loa no e hapai lima oolea hou aku ia hai ina e like me ke ano oluolu o keia au e ikeia aku nei, oiai ke makemake nei ka poe mahiai a me ka poe kalepa e maluhia ke ao nei.

            HE KAIA PAHA e ka maka hiamoe ko ka Lunahooponopono o ka nupepa P.C.A, i oioio mai nei ka nuku he hoopunipuni ke Kuokoa, no ka huro mahalo ole ia o ke Kiaaina o Hawaii - ua hoopuka makou, ua huroia no o Kipi, peni: "Huro miliona nui! Kanaka hookaumaha!!" a pela'ku. He nele huro anei? a he aha kou poho o ko miki ana ae e nuku? E ka nupepa a na mamo a Isbeta, mai ao mai oe ia makou e wahahee, no ka mea, ua huroia no o Kipi no kana hana: "Huro miliona nui! he kanaka hookaumaha!! E pono oe e mihi, o like oe me Hawaii Ponoi ka moe okoa.

[O keia Kanawai malalo iho, ua hoopukaia no i kela pule iho nei, aka, no ka puka hewa o ka 1874, nolaila, o ka 1864 ka pololei ma ia wahi. - L.H.]

HE KANAWAI

            E hoololi ai ke Kanawai o ka M.H. 1864 e pili ana i na Palapala Hooiaio o na Kanikela.

            E hooholoia e ka Moi a me ka Hale Ahaolelo o ko Hawaii Pae Aina i akoakoa iloko o ka Ahaolelo Kau Kanawai o ke Aupuni:

            E hoolohia a ma keia ua hoololiia no, ke Kanawai i kapaia, "He Kanawai e kauoha ana e pakui ia ka Palapala Hooiaio o na Kanikela ma na papa hoike waiwai e hookomoia mai, mai na aina e mai" me ka hookomo i Pauku hou mahope iho o ka Pauku 2. A penei e heluheluia 'i:

            PAUKU 2a. E hiki no i ka Luna Dute Nui ke haawi aku i manawa hou, i eono mahina, na ka poe i nele i ka Palapala Hooiaio o na Kanikela ma ka Palapala Hoike Waiwai, ke haawi mai lakou i Palapala Hoopaa, me na hope kupono, e lawe io mai i ua Palapala Hoike 'la iloko o ia manawa; a o ka uku o ia Palapala Hoopaa elua dala.

            Aponoia i keia la 13 o Iulai, M.H. 1874.

KALAKAUA R.

Nu Hou Kuloko.

            E halawai ana ka Ahahui Euanelia mokupuni o Oahu nei ma Waialua, i ka hora 10 AM o ka Poalua, la 8 o Sepatemaba 1874.

            I kela Poalima aku nei i hala, ua makeia kekahi o na wahine Virgini o ka hoomana Katolika Roma o keia kulanakauhale, o Teodora kona inoa, a i ke 33 o kona mau makahiki ma keia honua.

            Ua hopuia iho nei ka haole nona ka Hale inu bia i hakaka ai ka manuwa me na haole kamaaina o uka nei mamua iho nei, no ka malama i hale puhi rama ma Kaumakapili. Poohu ka lae o ke kolohe.

            Ma ke ahiahi Poakahi iho nei, ua puni ke akule o Honolulu nei, a ua pomaikai ke kuewa, ola ka maka pehu o ka uka, no ka mea, he pono ho-o mai no auanei ko ke kuai ana, a piha ka puolo, a kaele ke ie a oi aku no ka hapaha. Ina e a-maamau loa mai, ku kaulai a ka waihi.

            Ua lohe mai makou, ke wili hoomaha ole mai nei na mahiko o Maui, a he mau hiohiona o ke kikina pomaikai. A ina e like me na kumukuai o ke kopaa ma Kapalakiko i keia wa, aohe kanalua e loaa ole ana kahi hookanaaho, e hoomama ae ai i ka helu o kela a me keia mahiko ma ko lakou mau buke legers.

            MAKE I WALOHIA - Ua kulana a hina aku la o Miss Keanini, i ka hiamoe kau, hooilo a ke aloha ole, ma ka hora 12 o ka po Poaha, Sepatemaba 1874, ma kahi noho o kona mau makua ma Kikihale, Honolulu, Oahu oia kekahi pua i loaa i ka manawa o ka Hooulu lahui o ka Moi Kalakaua.

            Nui loa ka luhi o na Kupakako o "Kilauea" i ka hooponopono i na leta e hoounaia nei ma ka mokuahi, a ua hiki ole i ka Luna Leta ke hoike mai i ka nui o na leta e holo nei mawaena o na mokupuni iho o kakou nei. Nolaila, e hoomanao na mea a pau, e lawe ia na leta a pau ma ka Hale Leta, mamua ae o ka hora 4, o kela a me keia ahiahi a ke "Kilauea" e holo ai.

            WAA KAHULIA. - Mai Lahaina mai, i loheia mai nei, ua kahuli ma ka auina la Poakahi aku nei i hala, Augate 24, he waa maoli a he eono kanaka oluna, mawaena o Ukumehame a me Lahaina. He elima o lakou i pae ole mai, a hookahi i poholo aku. A o ke kumu o keia make, i pa ia e ka makani ikaika. I ka wa no i lohe kokeia mai ai o keia nu hou kaumaha, ua holo aku la ka Ilamuku ilaila a me ke Kiaaina, ma ke kahua o ka poe i pakele mai ka poino mai.

            KA HOPENA LAPUWALE. - Ua lohe mai nei makou, ua kipaku ino ia kekahi mau keiki elua mai ke Kulanui o Lahainaluna 'ku, no ka haihai wale i na rula o ke Kula; a o kekahi o laua, oia no ka mea i hoopaapaa pu me makou i kekahi wa pokole i hala iho nei. Akaka loa ka lapuwale o kana waha kole mamuli o kona kipakuia ana. Ua poho maoli ka luhi o ka makua i ke keiki aloha ole. Ma ka laau no la hoi e ikeia'i kona hua.

            HE ULIA WALE. - I ka Poalua aku nei i hala, ma ke awa o Maalaea, ia Ka Mea Hanohano H.A. Widemann i haalele ai i ka mokuahi, a holo aku i uka maluna o ka waapa o ka moi, aia hoi, ua hinaia a pa ia kona poo e ka hoe a kekahi keiki hoe waapaa, mamuli o ke puhiia ana mai o ka hoe mai ka aoao makani mai, a ua moku kona poo, aka, ua pakele no nae ke ola. Mai eha loa paha ina he papale lahilahi, aka no ka manoanoa, ahona iki ai. Ma na lono hope, ke oluolu loa ae la ka eha.

            Ma ka la 19 o Sepatemaba nei, e kuai liilii ia ana na apana aina aupuni ma Makiki ma ke kudala, e Mr. E.P. Adamu. Oia ka pa aina nui i manao wale ia e hoolilo no ka Halealii, a hoole ia iho nei. I ko makou manao, he wa kupono keia o na kanaka Hawaii e kuai ai i na aina liilii o keia ano. Ua hoolahaia keia kuai e ke Kuhina Kalaaina ma ka nupepa haole, aole nae hoolahaia ma ka nupepa Hawaii. Ua hookae loa ia no paha ko na kanaka Hawaii ike lihi ana i na wahi kuai o ko lakou mau aina aupuni o ko lakou one hanau. Ahu kupanaha a ka la i Honolulu.

            HE HOOPII POHO. - Maloko o ka nupepa Chronicle o Kapalakiko o ka la 14 o Augate, i ike iho ai makou i keia hunahuna mea hou malalo iho nei:

            "Ua waihoia mai he hoopii poho inehinei imua o ka Aha Hookolokolo Apana, e ka Hui o H. Hackfeld ma o Honolulu, ma o ko lakou loio la o C.T. Hopkins, e kue ana i ka mokuahi Magareta. O ke kumu o keia hoopii, penei no ia: Ma ka la 12 o Feberuari i hala, ua hoouna keia ahahui mai Honolulu aku no Kikane, Wale Hema maluna o ka moku Magarita, he 6,725 eke kopaa, e hooili ana no ka hui o Learmouth, Dickinson ma. O ka uku ukana a me ka uku dute no ia mau waiwai, ua hiki aku i ka $2,103,13; ua ku aku no ka mokuahi i Kikane ma ka la 8 o Mei, a oiai e makaukau ana na agena malaila e uku mai i na uku moku, a e waiho aku na ukana ia lakou, aole i hooleleia aku; nolaila, noi mai nei i keia aha no ke poho i $20,000.