Ka Nupepa Kuokoa, Volume XIII, Number 39, 26 September 1874 — KA NEE ANA O KA HUAKAI A KE Keiki Alii! [ARTICLE]

KA NEE ANA O KA HUAKAI A KE Keiki Alii!

[ Ke Koena.] Ma ke ahiahi Poaono i hiki aka ai ka huakai a ke Keiki Alii ma Kualoa, kahi o j Kal* l Kauka, ( ko Uila keiki lalawai.) Ma ka U pole Sep iternaba 6, ua naue hon ke ; kama alii me ka hapa ntii o na hoa ukali i | ka pule ma ka halepule o Waikane; a pau ka puie ua hoi hou no Kualoa. A ia po iho i hoomahuaia ai ka Puali Kaua Lio Leleiohoku, e like mea ka palapala e hahai ana no na hana i hanaia m?i ko kakou pepa o ka pnle i hala. Ma kakahiaka Poakahi, ua hoi hou ka huakai alii no Waikane, no ka haiolelo a ke Keiki Alii imua o na makaainana o ia apana, no ke kumuhana nui o keia au a ko kekou moi e nohoalii hoi ka "llooulu Lahui;" a e like hoi meia kauoha a kona mua iaia e hele aku iwaena o oukou e hooUupai, e hooUuai, e ike i ka elemakule, i ka loahine, a i ke keiki paha e moe ana i ke ala; a pela oia i hooko ai, ma kooa ano be kanaka, he kauwa, aole hoi ma kooa ano he alii. Ua kokuaia kana haiolelo e na hoa ukali o kana huakai. I ka paa ana o keia, ua hoi hoa i Kuaioa, a hala he mau minule o ka hooluolu ana i na lio, ua naue aku ka hnakai no Laie, kahi o ia mau makamaka Moremona o kakou. Mnmua nae o ka hiki ana o ka huakai i Laie, ua hookipa ia ke kania alii e paina ma ia awahea e kekihi mau hoaloha pake, oia hoi o Mr. Ami o Kahana ; a me Mr. Oliulan o Punaluu ; a pela pu me Mr. Ku> aiwa o Kaluanui mai. I ka hiki aoa i Laie, u% moe ma kahi o na haole Mi>remona ia po f a i ke ao an* f e, oia ka Poalua, la 8, ua haawi hau ke Keiki alii i haiolelo maloko o ka halepnle oia apan», i kokuaia e kekahi misionari o ia aoao hoomana, me kekahi o na hoa ukali o kana hoakai. Mahope k"ke iho o ia w«, ua boi hou mai ka hu.ikai no Lne maloo, | ma kahi o Kup&u, a malaila i hooluaoa ai I no kekahi mao mmnte a holo aku la oo k* i makaikai aoa ia Kaliawaa kahi i hakaka'i j o Kamapuaa me Olopaoa—me ka malama [ ia o na loina a me na waoana o ia wabi' pahaohao. A mahope iho o ka pao aoa 0 ka louwai a ke Keiki Alii a me na hoa, ameki p»o o kohihewa ma ka ike aoa'ka 1 na ano o na waa i hoikeia mai e oa hto> hiona o keia iwiwa wao eehia, me kooa wai hnihoi launa ole i hiki oe ke poaaa ae *' Koni an koni ao i ka wai y Koai ao i ka w*i huihu» 1 ka wai hahi i ka oka la, Ano ai k» ooho'oa o ka wao." Ua hnh hoi ako ka hnakai oo Liie maloo, k&hi o Kupau, a maUila i hoomaha ai ka luhi o KaT«ni ia po. Ma ka Poakolu U 9, i hoi hoa ai ke Kama AUi i ka halepole o

Hauula, no ia kumub*o« hookahi ; • i k» hookuo ana ae, 01 hoi hoa *ka kā haakai i L%ie anleo. Ika pa« *Q« ok» kahiaka, oa oaoe aka k» ho»ktl holooloa oo Kahaka, i hookipa IpkoUiaikau» e Mr. Kalohi uo ka aina awakei. M*lai!« iho ike mai ai iahoa makiainana i kooa alohi, ka makee alii, a me ke ahonui no bo», e !«• ke me kahi mea hiki i biki i»»« ke hoolako, aka, ma ka ike mak* ana iho, oa lawA a koe ka kamaain». Ma ia aoina Uoo i haalele ai ift K*hoka me ke a!oha, • hala o W«imea me kooa kahawai oan», ltab» e walea ai na keiki heepuewai oia wahi ; a ma ia huli'na oo e oana ai ia Waialua i halawai mai la ka huakai a ke Kama Alii Opio me ka Puali Kaua L»o Likelike, oa hookipa hanohano aku la i* puali, a e hoolauna a hoUupai ako me lakou oa kop* o ke ehakai o Puaeoa, a o ka lai hoi o Waialua lae-Ue. Ma ia hulina a hiki i kahi o ke Kiaaina Dominis, na ulu ae be wahi uluaea mawaeoa o oa Puili Kana Lio a elaa, ma o ka laaa hana hookelakela, o ka houhanohaoo aoa ika mea nana ka huakai. Ika hiki

| ana o ka haakai Alii ma kahi o ke kiaaina | Dominis, a ua liulia iki no hoi, maopopo J loa'e la na hana i hanaia; ia wa kpke oo i 1 hookolokoloia ai ka Puali Leleiohoka e ke Keiki Alii nooa ia iuoa, no ka pono kanlike o na Puali a i elua. M-»h«pe o ka pau aua o ka Ahahookolokolo Koa, aa hooholo 1 Ukou e hai kokeia aku ka louo ma o ko lakou Kapena Alii la ka noho'na kuikahi | mawaena o na puali a elua ; a pela i hoo- | koia ai. 0 ka mea kamahao nae, oo ka nui i loa o kn huuoli a me na heokipa aioha po- ! mehana o ka Puali Kaua Lio Likelike, aa i hoike pu aaai na lio ma ko Ukou hoi lanakila ana ma ua hoine aohe kahu. Mahope iho o keia uoho kivila ua hui ae a hui aku ! na puali a elua. ! Ma kakahiaka o ka Poaha la 10, ua hiki hou mai ka Puali Kaua Lio Likelike uo ka hookupu ana i ka lakou mau makana nawalea ma ka moa a me ke ke. Mamua 0 ko lakou hoi ana, ua haawi aku ke Kama Alii opio i kona hoomaikai, oiai o ka makamua keia o nei mea he hookupu i ike | iu imua o kona alo ma kuna huakai a puni. Ma ia awakea i hoonanea iho ai ke'Lii a me kona mau ukali ma ke ki poka ena. la ahiahi i uaue aku ai ke Alii e makuikai i ka paikau ana a ka Puali Kaua Lio Likelike me ka hoopuni ana i na euemi i hoo ' mahuaia iloko o ke ino a me ka maikai. A ma ka ike maka ana i ka lukou mau hana, eleu oo e like me ka ike i loaa ia lukou, a mahope o keia 1 naue kino aku ai ke Alii ma ka hoolelele pa ana. Ma ia kuluna aamoe i hoomahaa houia ai ka Puali Kuua Lio Leleiohoku, me ke auo e ae o na haua 1 hoomahaa ia e ke Keiki Aln mai ko ka po mua ma Kualoa. Ma ke kakahi vka Foaliuia, i naue bou aku ai ke Keiki Alii me j kona poe ukali no ka hoolele pa ana a ka Puali Kaua Lio Likelike ; a o ka mea kimahao i ka ike uku, o ko ke Keiki Alii wehe ana i kona papale i ko ka lio lele ana iHiiluna o ka pa. A mahope o ka paina kakahiaka, ua naae aku ai ke Keiki Alii me ua mea a pau ma ka halepule oia apana, no kana haiolelo alii' I ka hiki ana aku o ka huakai ma ka ipuka o ka halepule, ua kaa i ka Paali Likelike ka hookipa ana, a pau ka huakai me ke auaina iloko, Mahope o ka p&u ana o ka pule, na ku ae ke Keiki Alii a hahai aku U i kekahi mau alakai no ka ninau paakiki o keia au,a me ke kuhua pia o ko Kalakaua aupuni ka *' Oooalu Lahui." Ua kokuai» ka haiolelo alii e Mr. Naukana, ka Lunamakaainana 0 ia apana; no ka pau loa o na manao i ka mea mua, ua hoopokole mai oia ; a mahope ona, na kokua mai kekahi o kona mau hoa ukali piopio,—ma ka hoohalike ana aku i ka holomoa o ke aupuni o Berituuia, oiai he 400 «ale no ka nui o na ka naka Sakona i hoikeia ma ka bu<ie moolelo 1 ka hoomaka ana i kioohi, aka, mahope 0 ka malama pono ana o keli me keia i ko Ukou pono kivila, ke ike nei kakou i keia wa, ua hiki aku kona inau heluna i ka aneane oi aku i ke 36 paha miliona ma ka honua nei a puni. I ka nana &ku hoi, o keia haiolelo a ke Keiki Alii ma Waialua oia ka haiolelo oi ako o ka nani me ka maikai mamua o kana mau haiolein e ae a psu. Mihope iho o keia i lulu hma ai na roakaainana me ka lahoo Kamalei Lmi, a ua naue aku U no kauhale. Mahope o keia, ua kau ae la ke'Lii maluna o ke kaa, a maki aku U ka huakai oo " Ka ia hamao leo* 7 1 ukaliia mai e kona kaikuahme, ( Puali I Kaua Lio Likelike ) PeU no i nee ako ka | huukai imoa, a hiki i ka awupo o Kauko- | nahua, malm'a i hooluolo it ai na i>o oo 1 kekahi mau minote, a maki hou aku U, i i ka huakai e nee ana. e kilohi ana i ka Uu ! laokekuU, e honi ana i ka mapu mai o ka mano nene, oa hiki ia*u ke pnaoa ae, " Holo Ui Uwe lai, Ma na lio «na na lio, Holo Ui la o Kalaul, Ma ka ihu o na lio." I ka hiki ana o ka haakai tna ke Kala o Malamanni, ua holi hoi ako la ka Poali Kaua Lk> Likelike me oa poowai olioli 00 ka lakoo malihini opio, a hoomao aku 1« no ka haakai i k« oee ana akt no Ewa, ( l ka hiki «oa i Waikakalau», ua miki e aku U © Kaiaiama i ka iou waio no Manuela ma, o*pau e aku lakou I* i kuU.) 1 ka huakai e oee nai, ua hala hope ae la

n* ku!» o H*le*oj»a» Keehuinoe, a k® d«di i oel qi w»vi6 o Qft lio »ke kuli o Paashi- | trele. aona ka olelo »na be "KoU pano» k»«ik» ol«, j Huokahi bo kan«ka oka iha oka lio. n j Ua hiki ka haakai ī Ewa m» kahi o Kahaoolooo ia ahiahi. Ia ao #n® ae, Poaeno la 13, maka hora 5J paha i bifei roai ai kekahi hapa oka Paali Kaoa Lio Lelei» ohoko ; <na k» nk*l* po « ko Kapena Alii oo Honolola. Mah»>pe oka j •io« a»kabi*ka i holo ai ka huikii oo Mo- , analaa, a h\ki *U\la i ke awakea, ma kahi o Kalanik#buiole. Paioa ka aiaa awakea malaila. Ma ia aaioa la i hiki ae ai ka Pouka Moehonaa me kooa mau hoa ukali. Ma ke ahai»hi au« iho, na maki mai la ka hu-ikai holookoa no llooolula, a hiki ma kahi oka Makuaiii Keelikolaoi, m» Kaako- ; paa, a ilaila i hoolwaaa ai me k« Moi Ma- \ hua, oa kaikoahioe, ame ka Maku» iii, a hiki ika oapoo »na aka la. Mai laila nni a ka P» Alii Iolan», i halawai ai ia mo ha Moiwahme Kapiolani. He mau mioote i ■ hala ae, ua ko oiai ke Keiki Alii [a haawi mai la i kona aloha walohia hope loa me = ka mahalo piha i ka Poali Kaua Lio Leleiohoku, no ka lakoe mao hau.i manawalea '

h.iomanawanui roa kaua huakai kaapuni. I ka pau ana o ka ke Keiki Aln, ua ku mai ka Moi a haawi mai 1« i kona man hoomaikai a me ua mahalo aoa i ke K»pcn« Alii Opiopio a me kona Puali Kaua Lio, i ke kupaa, ka makaala, ka panleleia, » me na pau'ehia uui aua a ka lahui mnluoa o kona ktno opio a me kooa poali ma oa wahi a i pau i kipa ako ai ; I ka pau aoa o ka ka Mi>i, ua pane koke ia mai e ke Keiki Alii la wra » huro ai ka puali holookoa, ekolu buro ana no ka niea oana ka huHkai, ka Moiwahine, ke'Lii Wahine. a pela wale'ko, me ka lulu lima ana o ke Keiki Alii me kona mau hoa ukali i ua hoa pakahi o kona puali, h hookuupiha ia aku la e hoi. P. S No ka pau ole ona haua i hoiko ia mu ka popa mua, oiai ke'Lii ma Waimanalo, ke hoike uei au, ua hipet"zoia ho eloa mau keisi opiopio iinua o ke aio o ko Keiki Alii e ke kahunapnle Waiwaiole, e like me na inoa a ke Kama Alii i kapa «i «»ia h .i, o T.»pe Kaapuui, a ine UiUma llouulu. Owau no me ka mahalo ka oukōu kuuwa haah»a o iti mau la inea i hilinai piha ole ia e Kaiama. d m