Ka Nupepa Kuokoa, Volume XIII, Number 42, 17 October 1874 — Page 2
This text was transcribed by: | Leipuamelia Bodnar |
This work is dedicated to: | Halau Malamalama O Ka Mahina |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
KA NUPEPA KUOKOA, ME KE AU OKOA I HUIIA.
MA KE KAUOHA.
HOOLAHA –O ka poe @ makemake ana i na keiei e @ me ka hoopaa palapala e @ no ia A ma ke @ ana i ka Papa Hoo@, ka mea ma@a manoa o ke Kula Hana Lima a Hoopololei o K@on eula. Kapalama na keike mai ka umikumamalua maka@ a p@, kupo@ no la hana.
CHAS. R. Bishop,
Peresidna o ka Papa Hoo@
@ Hana Oct @. 1874 @72
HOOLAHA – I keia ia ua hookohuia aku o Mr. Jno. H. Brown i A@na no Papa Ola, no ke kulanakaohele o Honululu e @ o i na @ hooponopono no ka malama ana i ke @ o ka @ e like me ka hookaawale ana o @ Kanawai. W L GREEN,
Peresidena o ka Papa Ola
@ Kalaialoa Oct 12. 1874 672
MAM@ o ka mana i waihola mai ia @ e ke Kumukanawai a me no kanawai o keia au@ a no ka manao ana e hoo@ ka po@.
N@ ke kauohaia aku nei, o ke Kau Hookoloko@ Kaapani ma@ o ka Apana Hookoiokolo Ekolu e malamala ana me Waimea, Hawaii i ka Poalua, Novemaba 3, 1874, ke hoop@ aku nei a ka Puakoiu, ia 18 o Novemaba 1874.@ hora 10 A.M.
I hoike no keia ke kakao nei au i ko`o ia oa, a hoopili @ i ke @ o ka @, ma Honolulu, i keia la 12 o Okatoba, A.D. 1874
@ ELISHA H ALLEN.
Lanakanawai Kiekie o ko Hawaii Pai Aina.
Ua @ ka poe malalo iho i mau Luna A@ no na Ap@ Ohi Auhau o na mokupuni lehuiehu i ku@ke @ me ke Kanawai Kiviia:
HAWAII- Hilo ……………….G. W. A. Hapai
Hamakua………….C. Williams
North Kohala……..J. K. Akina
South Kohala……..R. P. Kuikahi
North Kona……….D, H, Nahinu
South Kona……….H. Cooper
Kau……………….W. T. Martin
Puna………………T. E. Kideria
MAUI- Lahaina…………...L. Aholo
Wailuku…………...H. Kuihelani
Makawai…………..C. K. Kapule
Hana………………M. P. Peenahele
MOLOKAI & LANAI……………S. Kupihea
OAHU- Honululu………….George H. Luce
Ewa & Waianae……...J. Naone
Waialua……………....J. Armara
Kooiauloa…………….Paukioiani
Koolaupoko…………..Wm. C. Lane
KAUAI- Hanalei……………….A. S. Wilcox
Anahola………………@ Kaiu
Lihue…………………S. N. Wilcox
Koloa…………………Puhiula
Waimea………………J. H. Kapuniai
NIIHAU ………………………………Kahu Kanoa
P. NAHAOLELUA,
Kuhina Waiwai.
K@na Waiwai, Aug 25, 1874 66@
@ oluolu i ke Lii ka Moi, Ka hookohu ana aku ia Ka Mea Kiekie le Kuhina Kalai@oa, ka Mea Hanohano S. G. Wilder a me ka Mea Hanohano J. U. Kawainui, i mau Ko@ina Kuikawa, e ohi, lawe mai, a e hoouna aku o na mea hoikeike hana akamai, hana lima a me na mea ulu o ka l@po o ke Aupuni Hawaii, i kupono no ka Hokeike Lahui, e malamala ana ma Piladelapia, Amerika Huipula, I ka pu@ Kene@ Hoku o ka makahiki 1876. 66@
Ka Aupepe Kuokoa
ME
Ke Au Okoa
I HUIIA.
Published every Saturday,$2 a year.
HONULULU, OKATOBA 17, 1874.
UA MANAOIA e hiki ana ke Keiki Alii Leleiohoku a me kana huakai i ka lua o Pele ma ka Poaha o ka hebedoma i hale, a e hiki ana i Hilo ma ka Poaono; a e haalele koke ana ia laila no ka hele mai i Hamakua, me ka manao e kau mai maluna o ka huli hoi ana mai Kilauea i keia Poaha iho nei mai Kawaihae wai no Ulupalakua, aka, he wahi mea kanalua iki nae paha ka puni ana o kela mokupuni nui iaia mamua o ka huli hoi ana mai o ka mokuahi.
O KA LA 16 o Novemba o hiki mai ana, oia ka h iki ana aku o ko kakou Moi i ke kanakolu kumamawalu o na makahiki o ko na ola ana, mo ka mea, ua hanauia oia ma ia la o ka 1836-e malamaia ana kela la, i la kul@ia lahui ma na wahi a pau o kona aupuni nei. A oiai akahi no a hoomanao ia keia la, ke kanalua ole nei makou i ka hoopuka ae, e kulaia makamae ie ana ie la e na makaainana aloha alii a pau. Ua manaoia o ka la 15 o keia malama ae ka la o ka moi e holo ai i Amerika, aka malalo o kekahi mau kumu, e hoopaneeia ana paha a na la mahope iho o kona la hanau. Ke loaa i kona au ke Kuikahi Panailike, aohe mea kaulana mai ke ai.
"E IKE IA KAKOU HOOKANAKA." O keia kekahi o na mamala olelo Hawaii kahiko e ola nei i kela a me keia hanauna, mai ka wa mai i puanaia ai e ka mea haku olelo a hiki loa mai i keia au. O kona ano, e ike i ke kanaka, i ke nui a i ka liilii; i ka waiwai a i ka hune; i ka hanohano a i ka haahaa. Ua pili laula no hoi no ke kaana ana i na pomaikai mawaena iho o ka lahui a me ka aina.
Ua kaulana na au o na Moi i kala mahope iho o Kauikeaouli, no ka hoopomaikai ole ia o na makaainana ponoi nona ka aina, mai na kaana ana o na pomaikai o ko lakoi aupuni iho. Ua kaniuhu mai ka lajiu mai o a o, a ua kapa lakou ia mau au, na au o ka pomaikai ole. Ke kaukolo loa mai nei no ia mau namunamu liilii ana, a ke ola nei no i keia wa a makou e kakau nei. O ko makou launa nui ana mawaena o kela a ma keia kanaka iho o kakou nei ko makou mea i maopopo loa ai no keia mea.
Mahope iho o ka laweia ana aku o ka panina hope loa o na mamo a Kamehame, a kohoia ke lalani hou o na Moi ma ke kalauna o Hawaii nei, ua haupu mua ko ke kanaka Hawaii manao, "eia ka Moi e pamaikai ai kukou." Aka, ua hoonowelo mai ka mai a me ka nawaliwali i ka hapa nui o kona wahi kau pokole, a o ka hope loa, kona ako opiopioia ana aju e ka make me ka hooko ole i na iini o kona mau la @, nana i hookaulana loa ae mawaena iho o kona lahui. Aka, ua hala aku la keia, a me ia p@ ke poho o na manaolana o ka lahui no ka pomaikai o ia au.
I ka wa i hoopihaia iho nei ka hakahaka @ hou ia mai @ wale iho ai iloko o @ o ka p@ uao o @ Hawaii @, "eia ka @ mamala loelo haole, "mai ke home ake e hoomaka ai ke aloha;" a ke olelo mai nei kekahi olelo lani, "e aloha oe i kou hoalauna, e like me oe ia oe iho." Oia hoi keia, aia a aloha ia oe iho mamua, alalia aloha aku i kou hoalauna.
Iloko o keia manawa, ua hoohanohanoia kekahi poe Hawaii, a ua hoonohoia kekahi ma na oihana aupuni. He hiohiona o ke au e maliu iki mai ana ia kakou, aka, o ko makou e ake nui nei, ka hoopau ioa aku i na none olelo mua o nuneia i ne au aku nei i hale,
O ka mea nui hookahi e kamailio nui ia nei i ka hebedoma i hala i hiki mai i keia wa, mawaena o ke anaina o Honolulu nei, oia no ke hookolokoloia a me ke hoahewa ia ana o Ioane P Zepilino Kahoalii, e na kiure he umikumamaloa o kona aina iho, no ke karaima kiekie he kipi. O ka wehewehe ana i ke ano o ke kipi, ua hoike mai ka mokuna 6 o no Kanawai Hoopai Karaima penei:
"Eia ke ano o ke kipi, o ka ohumu e ,ake ke Alii, a e pau paha kona noho alii ana, a e kaua aku i kana aupuni, a e hui pu me kona poe enemi e kokua a e hooluolu ia lakou. Ua pili ke kipi i na mea a pau e noho ana malalo o keia aupuni."
Ua pokole a ano nui na olelo i waihoia mai i mea e kue ana i ka paahao, a ua hilinai nui ia no hoi maluna o kekahi palapala hoopii i kakau inoa ia e ia, e noi ana i ke Kanikela a Komisina nui Farani, malalo o no kumueiwa, e hoouna mai i ona manuwa Farani e malama i ka maluhia o Hawaii nei, mahope iho keia o ke koho pono ia ana o KALAKAUA i moi, a e noho ana ka aina a me ka lahui me ka maluhia aohe kai p@i, aka, "he wai ua lana malie."
Ua laweia keia palapala me ka manao e kakau inoa ia mai e ka lehulehu, aka, aohe mea i aa e hui pu mai me ia ma keia hoala kipi, oia wale iho no. A ina he poe e ae kekahi, alaila, eia lakou ke holo nei maalalo o ka waihooluu hoonalonalo.
Ua hooholo lokahi ke kiure ma keia hihia, me ke k@e ole o kekahi, a me ke kaukai ole hoi na ka aha mai kekahu wahi mapuna leo. O ka hoopai wale no o keia ano hewa ma ko kakou kanawai, oia ke lawe i ke ola; ao kona mau waiwai a pau, e lilo i ka aupuni. Nolaila, ma ka Poakahi iho nei ua hoopuka ka Aha i ke hoopai maluna o J P Z Kahoalii, oia ke kau ia ia ma ka amana, "a make ! make !! make !!! a na ke Akua e aloha mai i kou uhane." O ka la 6 o Maraki o ka 1875 e hiki mai ana, a mawaena o na hora 8 a me ka 12 awakea, e Li ia ai oia maloko o ka papu o Kawa ma Oahu, a make loa.
A oiai akahi no a loaa ia kakou he hilia o keia ano he kipi, mai ka wa mai i kukuluia ai kakou maluna o ke kahua ke aupuni Kumukanawai, nolaila, ha mea nui keia ka lawe ana i ke ola o ka lahui e manaoia i hoolaupai mai i ka aina, aka, ke kau mai nei keia olelo kahika ma ko kakou paia:- "E hanaia ka pololei a haule mai na lani."
Ma kekahi mau aina naauao loa o ka honua mei, ua hoole ia ka hoopai o ka make maluna o kekabi mau Karaima kiekie nona ka hoopai he make, aka, aole nae kakou e hahai ana mahope o ka lakou, no ka mea, he aupuni kuokoa no kakou me ko kakou nau kanawai kaawale, a he Ahaolelo kau kanawai hoi e halawai pinepine ana i kela a me keia alua makahiki. He mea no nae hoi paha keia i hoonaauao aku ai i na kau o keia mua aku, a malia o hapai ko kakou ahaolelo i na keehina a kekahi mau aupuni naauao e hele nei imua ma keia mea.
I ka nana pono ana i keia hihia o Kahoalii, ua hoolala maolu no ia me ka manao ohumu e hoopau aku o ka noho alii ana o ka noi e noho nei, a o ka poe hahai ole`ku mahope ona ka mea i koe. No ka naopopo no he hiki ole. Aka ina he poe e ae kekahi i ike i keia ohumu kipi, a ke huna mai nei, alaila i pilikia ana lakou i ka olelo o ka pauku 10 a ka mokuna 6 o na Kanawai hoopai Karaima ke loaa ae. Penei ka heluhelu ana:
"Ina i ike maopopo kekahi kanaka i kekahi mea e kipi ana i keia aupuni, (Hawaii nei) a huna iho, aole hai koke ae i ke Kiaaina o ka Moku kahi i hanaia ai ua kipi la, he karaima nui loa kona, e hooukuia oia i na dala aole e oi aku i na tausani elima; a i ole ia, e hoopaahaoia a me ka hana oole@, aole e oi aku i na makahiki he umi, e like me ka manao o ka Ahahookolokolo."
MA KA MOKUAHI e holo aku ana i Kapalakiko iloko o keia malama, e kau ake ie ka Elele Kuhina a me ke Komisina Kuikawa no Wasinetona, no ke kumu ke imi kuikahi panailike me Amerika Huipuia. He mea oiaio, aole ke mau lono oiaio i loaa mai nei no ko Amerika makemake i keia kuikahi, aka, ina e nana pono ia ka manao akea o ka lahui ma na nupepa o ia aupuni, o makemake ana e hooholo mua i ko lakou kalepa ana ma ka hana kuikahi ana me na aupuni noho makemake, alaila, he kumu kupoo ia na ko kakou aoao e manao wale aku ai, e maliu ia mai ana ka kakou kumu e ouou ake mei ma Wasinetona.
Aohe no he mau hoolala ana o ke kuikahi a kakou e makemake nei e ae mai o Amerika Huipuia, i hoike akea ia ae, aka, ina e kukulia malona o ke kahua o ke kuikahi panailike o ka 1867, alaila, punei no @ ke ano nui:
PAUKU 1.-No na pono a me na pomaikai i haawiia e ke Alii ka Moi o ko Hawaii Pae Aina, @oko o ka Pauku i oleloia malalo iho, a i mea hoi e pani ai no ia nau mea, nolaila, ke ae aku nei ke aup@ o Amerika Huipuia, e hookomoia mai ae ke dute ole, iloko o no awa ku moku a pau o ia aupuni, i no mea kalepa a pau i kakauia ma ka papa malalo nei ae, ina @ae he mea i hoouluia a i hanaia paha ma ko Hawaii Pae Aina.
Papa.
Na holoholoan ; pia ; kope ; pulupulu i ulana ole ia ; na hua ono a me na ina kanu, maloo a maloo ole, iloko o ka oahu a omole paba ; na ili huluhulu ; ili biji a me na ili e ae i hoomaikai ole ia ; raike; laau iliahi ; koa ; kou ; a me na laau e ie o ia ano ; na anosno ; na laau kanu o kel@ a me keia ano ; kopae ; aole nae maluna ae o ka helu umikumamalua o ke waihoolee ma ka Papa Helu Olelo e ; na wailo a me ka malakeke ; aila bipi a me na aila holoholona e ae.
PAUKU 2-No na polo a me na pomaikai i haawiia e ke auponi o Ameriki Huipuia, iloko o ka pauku maluna ae @ei, a i mea hoi e pani ai no ia mau mea, nolaila,ke ae aku nei ke Alii ka Moi o ko Hawaii Pae Aina, e hookomo mai me ke d@e ole, iloko o na awa ku moku a oau o koia aupuni, i na mea kalepa a pau i kaka@ia ma ka papa malalo iho nei, ina nae he mea ia i hoouluia a i hanaia pahp ma Amerika Huipuia.
Papa.
Na mea paahana mahiaai ; na holoholona ; bipi ; puaa maloo ; puaa paakai puaa hame ; a me na io e ae i hoomakaukauia ; kamaa a me no kamaa buti ; berena, a me na papaoa o kela a me keia ano ; uiaibepa ; puna a me ka puna hoopaa ; dala i pai ole ia ; kaula o kela a me keia ano, me na laka moku; keleawe, me na mea o ia ano e hoopili ana mawaho o ne moke ; ku@ nui a me ke kui liilii ; na mea i hanaia me ke pulupulu ; keokeo maoli me ke kukaenalo i hooluuia, penaia a i paiia paha, aole nae i oi aku ka paina i na lopi he 160 iloko o ka iniha kuea ; ke ia i hoomalooia, ai kapiia paha i ke paakai ; a me ka bipi o Ewa ; na hua ono ; a me na hua kanu i hoomalooia a me ka ole, a iloko pahp o ka pahu a omole ; na dala gula a me na dale keokeo ; na mea hao ; na ili ; ili huluhulu ; na ili i hanaia me na huluhulu, aole nae i hoomaikaiia ; na hao kupa pahu ; na kui ; ke hau ; ka hao a me ke kila ; ili i hooluuia ; eila holoholona ; ka papa ; na laau hale o na ano a pau, poepoe i kalaiia a i oloia, i hana hapa ia ai hana pau ia paha ; na mea hao paahana wili ; ka ota ; ka mauu maloo ; pepa pai ; na lako kakau palapala ; na buke ; aila honua ; na aila e ae a pau no ke hoomalamalama ana a@me ke hamo ana ; na laau ulu o kela a me keia amo ; ko i hoomaikaiia ; raiki ; na laau hana barela, na aoao me na poo ; lole huluhulu, aole me ka lole i humuhumuia a paa.
He nui a lehulehu wale aku na mea i koe o Hawaii nei, aole i komo pu iloko o ke huluna papa ma ka pauku maluna ae, aka, he mea pono ke leha e ake imua a hoopaa iho no na mea a pau i hoouluia ma Hawaii nei, a kupono no ka hoouna aku iwaho.
Eia malalo iha ka manao pepa o ka nupepa Buletina, a makou e unuhi iho nei no ka pomaikai o ka poe heluhelu:
"O ka huina nui o ka puu dala a ke aupuni o Hawaii i uku ai no na dute maluna a o kona mau waiwai i hoounaia mai i keia aupuni i k makahiki 1873 i hala, maluna o ka 12,000,000 paona kopaa a me 1,300,000 paona raike, he $520,000 ! Ina e aeia ana keia mau waiwai e komo dute ole mai, alaila, o ke poho o ka waihona o ke aupuni, aole e oi aku mamua o ka akahi hapakolu a na lunamakaainana i alunu iho ai i ko lakou mau uku panai hou a nui. A ina e ae ia na waiwai o Amerika e komo dote ole aku ma kela pai aina e kanalua ole ia nei, e hookeke ana ia i ka lawe ia`na mai o na waiwai o Europa iloko o Hawaii, aka o na waiwai Amerika wale no auanei ke loaa ma ko lakou makeke. O ka poe wale no paha e popilikia ana ma keia kuikahi ke hooholoia, oia no ka poe e komo kino nei i ke kalepa kopaa me ne kapakai o ka Pakipika. A o ja mea haohao nae, ke makemake loa nei ka mokuaina o Kaleponi a me no mokuaina ma na kapakai o ka Pakipika i keia kuikahi, aole no ka manao e waiwai koke anam akam no ka nana aku i na pomaikai o keia noho ana aku. O keia ninau, ke noonooia nei ma ka hikina, a ke lana nei ko makou manao, aole e noonoo wale ia ma ke kino o ka mea i hoolimalimaia e hana no ke Kuikahi Panailike i manao wale ia."
"I keia wa, ke oleloia mai nei, o ka polaikai kanu ko ma ka Hema, aole ma ke kulana holomua e hookelakela ai i ko Hawaii kopaa. Ke hoopukaia mai nei e ka poe kue, o keia kuikahi panailike, o ka poe wale no ma na mokuaina e waiho ana ma na kapakai o ka Pakipika ka pokaikai. Mai noho a puiwa ko ka Hikina poe ia hoonuinui olelo wale iho no. Aole loa e kom0 mai ana na kopaa o Hawaii e hakoko me ko Lousianam a i ka jui ina e hooulu aha o Hawaii a pai i ke ko, aole ia e lawa no ka hoohelehelena kaumaha mai i na makeke o Amerika. O kz poe kuo kumu ole wale iho no, ina he poe kekahi, oia ka poe kanu ko bita o Kaleponi. Ina o ka poe e makemake ana e kuo i keia kuikahi panailike, he pono ia lakou ke lawe mai i mau kumu ikaika e ae, aole keia wahi kumu palaueka maluna ae la."
Ma na lono hope mai Amerika Huimai, ua ikeia iho, ua kohoia ke Kanikele Amerika hou no keia awa, ma kahi o Kanikele Mattoon, ka mea nanai malama iho nei ia oihana me ka makaloia a me ka hilinaiia e ka poe waiwai o keia kulauakaul@. O keia hookohe hope ana mai nei i na kanka hou, no ka pakali oihana no ia.
Ka Hoole Wai Ona.
HEAHA la ke ano o ka Ahahui Hoole Wai Ona ? Eia kona haina: aole ia he Ahahui hoopomaikai wale aku ma ka uku dala ana ia hai, aka ke akoakoa ana o na hoomalu`na pono a me na hooponopono`na akahele, nona ke kumu nui hookahi, o ka hooki loa ana mai ka inu ana aku i na wai ikaika e ona ai, a i ku ana he enemi pau ole no ke kalepa wai ikaika. Ua hoom@kaia keia Ahahui i ka 1852 paha ma ka mokuaina o No Iok@, a i ka wa e pii ae ana kona holomua maia wa mai, hoomaka e ai ke kaua kuloko o Amerika ka`ulua loa ai kona holo ana imua. I ka pau ana iho nei nae o ke kaua, ua hoomaka ka nee hou ana imua me ka ikaika –a me he mea ia iloko o ka makahiki 1867, ke elua tausani a me elua haneri pahp mau ahahui hou i pakuiia mai, me ka loaa mei o no hoa hou he elua baneri me ka umikumamalima tausani paha. Aole loa i ikeia he lua kekahi o ka pii hikiwawe ana o keia mau ahahui ma ka moolelo o kekahi hui ano like me keia ma ka ao nei. Pela no ma ke aupuni hui o Beritania Nui a me Irelani, ka pii kupanaha ana ; aole wale i ili iho malaila, aka, ke pahola nei me ia ikaika like mo no panalaau o Auseteralia ; a pela no hoi ma kahi i hookomoia aku`ma no Kilani. Ke manao wale ia nei, o ka heluna o no kanaka hoole wai ona a pau ma ka honua nei, aole e pau i ka akahi miliona. O ka Ahahui hoole wai ona, ua like no nae me kekahi mau Ahahui e ae, ke ahahui malu no ma kekahi ano, aka, o no halawai, na rula, a me na kumu nui i hoomakaia`i aole ke mea huna. O ka malana ana nae i na ihiihi o na hana, ae, he malo, i mea e inoino ai ko ke kanaka Karistiana noonoo maikai. Aohe mau hoohiki ana e hanaia a o na hua ae komo a me na hoailona kuhikuhi, aole nae i oi ka hewa o ia mau mea mamua o ko no palapala ae komo o no hoa. O kela a me keia mea e makemake ana e lilo i lala, e hoike mai ana ia i kona hooia i ko ke Akua mana, alaila, e hooia mai no ke ola. A o ka hoa e ikeia ana, ua hewa oia no ka hoolako ana i ka wai ikaika no hai, a kauoha paha, no ke kaumuamu ino paha, ka ikeia paha e maalo mau ana ma na hale hoohainu rama, malama ole paha i ka noho ana pono maoli, a haihai wale paha i na kanawai o ka ahahui, alaila, he kipakuia kona hoopai mai ka noho ana hoa mai. Ke kono kekahi hoa hou mahope o na hana ia ana aku o na ihiihi maluna ona, a hoolaunaia ae i kona mau kaikuahine a kaikunane, alaila, e puka auanei kona plnaikai mamuli o ka haawi ia ana aku iaia o kekahi mea e hana ia. "O ka hana, oia no ka pale kaua o ke kino."
He keneturia a oi ae na makahiki a kakou i apono ai i ke hookauwa kuapaa, he hana maikai, aka ano, ke ike nei kakoku ua h oopailua a luai na lahui naauao ia mea. Pehea hoi ka rama, aole anei i oi aku ke ino o ka luku ana o keia wai ikaika i ke kino o na kanaka he lehulehu manua o ke kuai ana aku i ke kino no ke kauwa kuapaa? Ke manao nei ke Kuokoa a me kona mau hookele, e llike me ko kakou hoomalamalama ia ana i ke ino o ka hookauwa kuapaa, pela auanei kakou e ike ai i ke iino o ka wai ikaika iloko o ke kino o ke kanaka,-a e hiki koke mai kona manawa e pau ai,
HE MEA nui loa ka hoohaahaaia ana o ka hanohano o ke kanake ma Geremania ke amuamoia mai, ka aa ia mai e hakaka kiuo me ke kumu pono ole a me no mea ano lili pilikino. Eia ko na Geremania manao, o ka hanohano o ke kanaka, ua oi aku ia mamua o ke ola o ke kino ponoi iho ina je kanaka hanohano ia, a i ku ana ma kekahi kulana hanohano. Ua hoomakaia keia mai ke kanawai mai a Chevalier Bayard, a penei ka hoomaka ana: "E Mr. Bayard," wahi a ka ninau a kekahi mau alii a paapu wale i unuhiia iloko o ke kaua hookahi me Chevalier, "heaha ke kumu o ka hakaka me oe?" Eia ka Mr. Bayard paue: "e pale aku no au i ko`u hanohano me ko`u ola poloi iho." Aole e kala i au wale ka la o keia olelo ana, aka, ua lawe nai na hanauna a pau Geremania i ka pono o keia manao, a ua lawe pu ka ka poe hoomana. Ua hoi hope ka nui o na lahui naauao e malama i keia kauawai a o Geremania paha ke pookela a na lahui naauao i paakeke loa i ka hooiaio i keia kanawai, no ka mea, ua hike mai ke nupepa "Manawa" o Ludana, ma kekahi aha o ka hanohano i hana hope ia mai nei, ua kukulu paaia iloko o Perusia me ka ike a me kea hoapono mai o ke Moi. Eia na huaolelo ponoi a ke Emepera i mahaloia ai: "Aole loa au e ae hanaia maioko o ka puali kaua e kekahi aliikoa ka hoohaahaa wale ana aku i ka hanohano o kona hoa koa, o ke aliikoa e hana ana pela, aole oia i ike i ka malama ana i kona hanohano poaoi iho." Aole keia he hoapono wale ana i ke kanawai kahiko, aka, he hoao ana`ku i na aliikoa oloko o ka puali kaua, e hoole wale ana i na hoa e aa mai ana e hakaka no kekahi kumu pono, a i ka poe ae ole aku. Aole hoowahawaha iki na Moi oPerusia i keia kanawai. O kekahi o na aliikoa o na koa o Geremania, na hookiekieia a lilo i mau alii koa kiekie ma ka aa ana e hakaka kipu ana a kakapahi pah@, a lanakila ia. O na mea kana e hakaka ai ma keia ano hakaka, he po, he pahikaua, a he pahi pokopoko, a e hoopau kokeia ma ka manawa e kahe ai o ke koko o ka mea i ku. Nolaila, o ka hakaka no ka hanohano o kekahi, he ai hooilina ie no Perusia mai kekahi hanauna a hiki i kekahi hanauna, a hoea loa mai i keia wa naauao.
Me he mea la malalo o keia kanawai i hakaka mai nei ke keiki a Bisimaka me kona kokoolua koa. Ua hookaawaleia laua me kona enemi je umi keehina ke kaawale mawaina o laua, a he pakolu ke ana aka mea hookahi alaila pau. I ke ki mua ana mo mai a ke keiki a Bisimaka, ku aku la no kona enemi. He mea oiaio, aia he hulu maluna o kona papale kapu, a ua makaukau ia no kona hookiekieia. Ke hoike mai nei ua keiki la i kona koa a wiwo ole ma ke kaua, a he manoa hoi kona no kona hanohano iho. I ka nana aku ke kokolo la ke aa o keia kanawai hakaka no ka hanohano ma Geremania, aole hoi manao ae e haalele a kiola loa aku e like me ka nui o na manao akea e kue nei ia kanawai. Malia paha ua hewa no lakou ; aka, aole hoi anei o lakou wahi pono iki ; nolaila, he mea maikai loa i na maa a me na pono o kekahi mau aupuni e ae, ke kapaeae i keia mau hakaka kipu a me ka pahi a na Geremania hoopono, e hoopakele mai ka make a ka pauda a me ka poka, a no ka poe hana ino loa hoi, e laa ke kipila, a e hookuu aku ke kanawai "kuolo paikini" e hele oia wale? Ke manao kei keia nupepa, e pau ana keia kanawai.
Nu Hou Kuloko.
Ma keia pule, he kaikoo a me ka waikahe ma na Koolau a me Waialua.
KE KILAUEA NO KAUAI.-Ma keia Poakolu ae, e holo kaapuni ana ko kakou mohuahi ia Kauai.
E nana ae na kauaka o Kona nei, ke hoolaha mai nei ka Luna Auhau e weheia ana ka Hale Oihi Auhau ma ka la 21 aenei.
Ma ke la 18 o Novemaba e hiki mai ana, e weheia ai ke Kau Hookolokolo Kiure Kaapuni ma Waimea, Hawaii. Pela ka hoike ma ke kauoha.
I keia Poakahi ae e ku mai ai ka mokuahi "Kulanakauhale o Melebona" mai Kapalakiko mai, me na ukana, ohua a me na@ no keia awa.
Ma ka la 7 o keia malama, ma Hilo, Hawaii, ua hoohuiia ma ka mare e Rev. D. Dole, o Mr. Sanuela Wini Wilikoki me Miss Emma Laimana, kaikamahine a Rev. D B Laimana o Hilo.
Ma keia mau la, ke ikeia aku nei ka hoomakaala ana mai a na paahana a ka Luna Alanui o Honolulu mei i na Alanui a pau o ke kalanakauhale; a koe wale no paha ka enemi kahiko o Alanui Liliha.
Aohe wahi moku okohola i hoea mai i keia wa, aka, ua lohe nae makou, e holo mai ana ka hapa nui o lakou maanei e hooluana ai. Ei aku paha i ka palena hope o keia malama e hooihoiho mai ai.
Ma kahuku, Oahu nei, ua hauleia kekaghi kanaka mailuna ihl l ka halee, oiai oia e pana ana, a ua pa kona uha i kekahi laau e waiho ana ma ka lepo, a hai ae la. Ke ilikiia la no nae ua kanaka popilikia la ma ka l@titu Hawaii.
Ma ka po Poakolu iho nei, ua haawiia ae he ahaain ma ka Hotele Hawaii no ke kalokalo ana i na Elele e hele imi kuikahi nei, a ke lana nei no hoi ko makou manao, e hahaiia kela mau kalokalo ana me ka pomaikai.
BUKE MELE HOU.- Ua ane like keia buke me "Ka hae Hoonani," aka, o ka inoa nae o keia buke hou, o "Ke Leo Hoomaua." He kupono kiea buke no na Kula Sabati. E loaa no ma ke Keeana o ka Papa Hawaii, no ke kumukuai emi loa, he elua kenikeni wale no, oia he iwakalua keneta.
AHAHUI EUANELIO.- Ma keia Poakolu ae, oia ka la 21 o keia malama, e halawai ana ka Ahahui Euanelio o ka mokupuni o Kauai ma Koloa. Ua makemakeia na lala a pau e hiki ae ma kahi e halawai ai; i lohe pono i na hana a ka Ahe. Mai poina ma na hale, i ko oukou mau hoike kihapai.
"UA HEWA KELA."- Ua poloai leta mai o S. Kaupena Kalakua, ua hewa ka makahiki i hanan ai kana wahine i make, ma ka hoolaha i hala o kela pule, a eia ka pololei. Ua hananie ma Holualoa, Kona Akau, i ka la 29 o Dekemaba 1832, a na mare io ia ma ka 1849.
E IKEIA ma kekahi olelo hoolaha akea a kekahi mau keonimana o keia kulanakauhale, ke kukalaia aku nei na mea a pau i manao nui no ka hoolaupai ana i ka lahui, e akoakoa ae ma ka la a ma kahi a lakou i poloai aenei, No ko makou ike, he hana pili keia i na kanaka a pau maluna iko o Hawaii nei, nolaila, ke kono aku nei makou i na anaina o na hoomana o ae, he pono ia lakou e kono po ma ia hana, aole ka hookae.
HE @IO KANAKA. – Ma kekahi poe l@ele i hala aku nei, ua ikeia kekahi kaa lealea e kauoia ana e kekahi mau kamalii elua, a maluna iho e kau ana he wahine, a ina makemake ke kahu kaa wahine e ku, alaila, kahea aku me ka leo, aole o ke kaohi mai i ke kaulawaha. Hu ae la ka aka.
HALAWAI A NA MAKAAINANA O WAIMEA. Ua palapala mai ke Komite o na makaainana o Waimea, Kanai ia makou, no lakou na inoa, D. Kanakahelela, P. R. Holi, H Helela, Punihea a me J P Kanuikino, e hoolaha aku ma ke akea, ua makemakeia no makaainaua mai ka wai o Hanapepe a nualolo i ke ahi kau o Kamaile, e akoakoa ae ma Waimea, no ka hoolohe ana i kekahi haiolelo ma ka la e ku aku ai ka mokuahi i keia @e@doma ae.
KA OHANA KULIKA. – Ua pae ola aku me ka maikai a me ka oluolu o Kulika makua ma a me na keike ma ko lakou home hou ma Osaka, Iapana, he elua malama ka loihi mahope o ka haalele ana ia Hawaii nei. O ka laiki ka mea hooulu nui ia maliala. Ke olelo mai nei oia, ua uhi paa puia ka aina ma kela a me keia aoao o ke alanui kaa ahi mawaena o Kobe a me Osaka e ka laike, nona paha ka mamao mawaena o laua, he iwakalua mile.
KA MAHIKO O KAUPAKU@A.- Ma ke Poaono aku nei i hala, i kulike ai me ka hoolaha a ke Luna Hooponopono Waiwai o ka Waiwai o T. Meka, ua kuai k@d@laia aku ma ke akea, keia mahiko waiwai nui, a ua lilo ia Afona a me Akaka ma, no ka hookahi dala wale no, me ka lawe pu ana i na aie a pau o ka mahiko. E hiki ana paha ka huina o na lilo i ka $110,000. Mamua o ke kudalaia ana, ua waiho mai no hooilina o Meke, he mau palapala kue, no ke kumu aohe i ukuia kekahi dala ia lakou, mahope iho o ka make ana o ko lakou makuakane. Ke oleloia mai nei, ua hiki aku na lelo o keia mahiko i keia manawa i ka $150,000, mamuli e ka hooponopono ana a na ona hou.
Ma ka Poalima, o kela hebedoma i hala, ua hookolokoloia o Uilama Moro (Morrow) luina o ka manuwa Benecia imua o ka Aha Kiure haole, no ka hihia he hoiha i kekahi mau haole kamaaina o keia kulanakauhale maloko o kekahi hale inu bia ma Kaopuaua. Ua akaka ma ka olelo ike a no hoike, ua hahau mua ia ui luina nei i ka laau, a mahope iko ai pii ai ka inaina. O kona wehe no ia he pahi a lele aku la maluna o ua mau haole nei me ka hou ana ia laua. I ke komo ana o ke kiure, ua puka mai lakou be ewalu e olelo ana e hookuu, a ke eha e hoahewa. Hookuuia keia kiure, a ma ka Poaono ae, ua noho he papa kiure hou, a o ke hopena, ua ahewaia ka haole luina, he umi la ma ka hana oole a me $100, uku. Ua noi hou kona loio e hoopii malalo o kekahi mau kumu.
"HANA PALAUALELO."- Oia ke poo o ka palapala malalo iho nei mai a J M Puu mai o Hilo, a penei no ka heluhelu ana: "I ka la 3 o Okatoba nei, ma ke awa o Puniawa Hilo, ua kukuluia ke ahaaina hee@alu, e kekahi haole palaualelo. Ma keia la, ua meneme au i ka loohia a na o kekahi pulapula hooulu o ka lahui o Kalakaua, nona ka makahiki a oi ae. Eia ke kumu: I ka pau ana o ka paina, hula iho la mahope, aia nae iloko o kaa poe hula ka makuakane a ke ia makuahine o keia keike. Ia laua e lilo ana i ka haanopu, haole mai la ka laua keiki mai ka pohake kiekie mai a ilalo a ku ke poo i ka pohaku, hele mai ke koko ohelohelo o ke keiki. Aloha wale na keiki i ke lilo o na makua i keia hana, haalele wale ia ka uhane makamae i haawiia mai ai." E nana ka lehulehu i keia mau makua hana lapuwale a e hoopailua aku i ka laua hana, ke lohe ole mai i ke ao aku.
[Ua palapala mai o Lucia Kaoo, o Kohala, malalo o keia poo, a penei kana mau kanaenae:-L. H].
HE MAKE I ALOHA NUI IA.- Ma ka la Sabati, oia ka la 20 o Sepetemaba, ua lalau mai na loma menemene ole o ka make, ia John Kaoo. A kaualupe aku la ma kela aoao o ka muliwai eleele o ka make, e noho hookahi i ka hale koolua ole, e moe kau a hooilo. Ua haalele iho ma keia ao he wahine, he makuahine a me ka hoahanau o ka pupuu hook@hi, aia i Kalawao, Molokai. Ua hanauia oia ma puukala, Kona Akau, Hawaii. O ka huina o kona mau la ma keia ola ana, he 35 makahiki. He kanaka oluolu a aloha nui i ka ohana a me no hoa aloha, he makamaka heahea hoi i ka poe e maalo ae a e kipa mai ana ma ko mau home. Ua holo mai maua mai Honolulu mai, a haaiele aku i no ohana a pau, me ka manao e loaa ka oluolu o ke ola kino ma Kohala, aia nae, ua haalelo koke iho la k@l@ ia`@ e paiauma aku ma keia aoao o ka honua, me ke ukana luuluu a`u e kaia@ nei o ke aloha. I mea e iek mai ai na makamaka a me na koaloha, aia no ia ma ke ahonui o ka Luna Hooponopono.
KA LILO NO NA KOA O GEREMANIA.- I ka wa maluhia o Europe, o ka nui o na koa ku mea o Geremania, he 401,000. O ka lilo no ka malama ana i keia Puale Kaua oni, hw $168,190,000 i@ he 79 keneta ka waewae io o ke dala Geremania hookahi. O ka lilo no ke koa hookahi o Geremania he $420.