Ka Nupepa Kuokoa, Volume XIII, Number 51, 19 December 1874 — Na ki nui e paa mau loa ai ke Aupuni Hawaii. [ARTICLE]

Na ki nui e paa mau loa ai ke Aupuni Hawaii.

Ma na aupuni nni t waiwai, a naaoao a pau o ka hunna nei, u i imi nui ia ke« kahi mea e Loomalu ana i ka waiwai a me ka mea e manaoia ana e knonoono, a e waiwai ai kekahi aupuni, lahui, a kanaka hoi; aua loaa ke ki, be mea io no e maln ai na rnea i manao ia. Aka, i ka hiki ana mai oka waiwai a me ka naauao i Hawaii nei, na hiki pa mai uo me oa inoa la. i eaea no e hoomalu ai i ka waiwai. I wa hoi a kakou e noho uei, ua ike kumaka no kakou i ka waiwai o ua mea la, ma na hale aupuni, hale waihona w ? aiwai, bale hana, hale noho, waihono pilikino a me na mea like, nolaila, o keia mea o ko ki, oia no ka mea nana e hoomalu a e hoonipaa i ka maiuhia o ka waiwai a o ke ola kino hoi. Aka hoi, ika imianaaku i "Naki nui e paa mau loa ai ke aupuni Hawaii," aolo ia he mon mama o ka noonoo ana, n ho mea maalahi a palaueka wale 110 o ka huli ana aku, aka, he mea luhi a paakiki hoi. Nolaila. ma keia wahi, e o'u mau makua o ka pono, na inakamaka a uio o'u mau hoa luhi o ka ike, o kela uka a kakou e uhaiaholo ai, ua loaa maopopo ia'u na ki nui e paa mau loa ai ko kakou aupuni, a ke hopu nei au a hoaiai aku imua o oukou e o'u hoa ili nlaula ponoi. Aole nae iloko wale ae nei no o keia wa, ka wa i ikeia ai o Keia mea he ki, aka, mai ke kau mai no o ko kakou Ilaku o lesu Kristo a mo kaua mau Lunaolelo. Ua ike pu no hoi kakou i ka hoopaaia ana o Sila a me Paulo iloko o ka liale paahao a me na hoa paahao pu iloko:; a ua ki ia na puka a paa. oke kumm o keia hoopaaia ana, i ole ai e mahuka, a e hoohaunaele hoi, a nui aku ka poiuo.

1. 0 ka nla man o ka laliui.—E na makamaka e, o ko ki mua keia u'u e ho ike aku ai, a o kahi ki keia oana e hoonipaa i ka lahui Ilawaii, wahi a ka naauao ; o ke aupuni i manao ia, oia keia: 0 ka Moi e noho ana ma ka noho alii, uu'lii a me na makaainana, ua kapaia ia ho lahui kanaka a he aupuni hoi. A iua io pela, alaila, o paa auanei. He mea maopopo keia, ina aole he lahua kanuka a mau kannka hoi, aole ia e kapuia he lahui a ho aupuni hoi. E kapaia anei ke aupuni maluu i o kekahi pae aina a mau mokupuni kanaka ole hoi ? Aole. Nolaila, aia a ulu mau ka lahui, aloila, e paa mau loa auanei ke aupuni Hawaii nei. Eia hoi kekahi; aia ma ka huakai kaapuui a ko kakou Moi i kona aupuni nei, ua lohe nui ia kona manao, a o kana haiolelo tuau, e hoike ana oia i makia e onipaa mau ai ka noho'na aupuni, a lahui hoi; eia kana makia i manao ai, "O ka'u maikia, e makia ai i ko'u lahui, oia no ka hooulu hou ae a maliuahua." Ile mea iinenemeue no hoi i ko'u pepeiao, ka iohe aua i ka ololoia e kekahi poe luiole aloha ole i keia lahui, a ke olelo nei lakou, l 'Aole e hala he iwakalua makahiki i koe, a e nalo ana keia lahui." Kahaha! kupanaha maoli keia hooiloilo nuill Owai la keia kaula wahahee ? 0 Mahomeda anei ? Ei ! aole no i puka mai keia olelo i ka poe aioha io i keia Lihui, aka, aia no i ka poe lokoino, a makilo aina e nanakee mai nei na maka. Nolaiia, ke hai aku nei au i ko'u manao'no keia hooiloiloia o ko kakoui aupuoi. Aolo! Aole he la kui ma ka honua nei e nalo loa na, no ka mea, aolo i hoike mai ka baibala pela, oiai oia ke alakai o keia lahui i ka no* lio'na aupuni, nolaiU, aia a ulu maa ka lahui, © paa mau no auauei keia noho ana aupunii. 2. 0 ka naauao.—o kekahi ki keia e ki ia ai a paa ke aupuni Hawaii me ka naoe ole, He kanalua ole keia i ke koho ana a ko'u manao koho, a o kakou hoi a pau e ua puuwai like. I ka A D 1820, i ka maiama o Maraki 30, oia ka wa i hiln mai ai na misionarr, a na Moo i lawe mai i ka naauao i Hawaii oei.a uiii luki aua mai, aa kanuia i Hawaii nei; iaa hoi, na kupu, ua iau, a ua haa; a i ka hua ana mai f pa $0, pa 40, pa 100, a pa 1,0(K). A noloko mai o kela hua nui ana, ua loaa na kanaka naan•o, knonoono, la ko a waiwai hoi; a no> loko mai o keia |f>oe, aa haawiia i aa oihaaa aupnni, oia hoi, i man Kohiaa, i mau KiaaiiMui aiiau Laaak&aawmi, i maa Luna Helei, Lueia Aohaa, Kamaao, a pela aka. A i ko kakoa hoomaopopo ana iho i keia maa oihana, o ka poe wale no i hele «i lae %k i ke» mea he naao* •ō, e lakoii walo no ka poe kopono ke malaaia iim mau oihaaa aapani U, aole o ka poe a-a. K e hooia mai nei o Soiomoaa, ka Akeak unai o ke au i hala, me ka i tua, "Nolui mea, aa oi akaka waiwai o iir me«mamaa o ke dak f a ke kueiaoa botma»Qi o ke a oa maikai otn mamia ■ o aa mmit;. a, o na mea a p*a*ti emakeeapM ai, aolee likeme la ka maikPeoei hoi ka Kekaha-I'iiiiwwiniiniwii-MMii'iiKWWiinMnnn;) miiin m i.n

na, 4i No ka mea, o ka naauao, oia kekahi mea e malu ai, aka, eia ka maikai, o ka ike, ka naanao, oia ka mea e ola'i ka poe noua ia." Mailoko mai o keia mau panku, ke hooia mai oei i koa mau pono pilipaa mailoko mai o ka naauao, a he pono naueue ole. Ake hooia ae nei no hoi, o ka naauao, oia io no kekahi ki nana e hoonipaa i keia lahui ; a ma na aupuni naauao a pau o ka honua nei, o ka naauao wale no ka mea nana i hookiekie, like me ka ka haihala e olelo mai nei, "O ka naauao ka mea naua e hookiekie ika lahui kanaka." Noiaila, he pono ia kakou a pau e ua opio, e imi nui i ka naauao a me ka mole o ka naauao, oia ka makau i ke Akua, alaila, e loaa no he ki oiaio nana e ki, a paa mau ko kakou aupuni Hawaii, 3. 0 ke dala.—o ke data, oia kekahi ki oiaio i loaa ia'u, a he ki keia e mau loa ai ka noho'na kuokoa, a e paa mau ai hoi keia aupuni. I mea nae e maopopo ai, e hai aku uo au, aole nae me kuu manao, ua nele oukou ma ka noonoo ana i keia mau mea, aka, i mea hoi e waiwai ai keia Kumumanao, ke hookuu laula aku nei au, no ka mea, e aui ae kakou a nana aku i na aupuni ma £uropa a me Amerika, aohe kumu e ae nana i hoouipaa i ko lakou noho'na aupuni, o keia mea wale no o ke dala. He nui ke kaua iloko o keia mau aupuni, aka nae, o ka mea nana i hoolako i na mea kaua, oia no ke dala. He uui no hoi ka naauao ma ia mau aupuni, a i laha ai ka naauao, oia no ke dala. He mea ole no hoi ke kaua ana no ke aloha a me ka minamina aina, ke nele keia mea he dala. Nolaila, inaio pela i mau ai ka noho'na aupuni o na aupuni nui, | alaila, ke hooiaio iUo nei no hoi au, pe- j la no auanei ko Hawaii uei. I ko kakou j hoihoi ana mai hoi i na mea e pili ana ia Hawaii nei, kahi hoi nona ke kaena ia ana, he aupuni maluhia. Mai ka wa i hiki mai ai o ka naauao a hiki i keia wa, aole he mau kaua nui i ike ia. I ke au o ka liona hae o ke aupuni o Hawaii uei. oia o Kamehamoha 1., oia a me kona poe, o lakou wale uo ka poe i kaua a i hookuikahi hoi ia Hawaii uei i aupuni hookahi; a mailaila mai hoi a hiki i keia wa, he maluhia wale no. Aka, o ke kaua ana ia wa, aole no ia me na pu, pauda a poka, aka, me na pohaku/ihe, ikoi a me ka haihai ana no me ua lima. oia wa no hoi o ke kaua aua, iloko o ke au naaupo haalele loa ; a mamuli no o ia naaupo, ua haawi wale ia mai no o Kauai ia Kamehameha I. Nolaila, iko kakou hiki aua mai ike au uaauao, he mea pono ia kakou ke lawe mai i na rula o ke au naauao, a e hoopili koke, a e lawe hoi i ke dola, i ki nana e hoouipaa iko kakou lahui. Eia hoi ma ke aupuni Hawaii nei, he mau oihana aupuni, a he mau hale aupuni hoi; a eia pu no me kakou he mau luna aupuni, a he Papa Hoonaauao. Eia ka niuau, Pehea la e paa ai na hale, a e noho ai na Luna aupuni, a e laha ai ka naauao ? Ke hai aku nei au, aole e paa, aole e noho, aole no hoi e laha ka naauao, ke ole ke dala. Nolaila, o ka lako o ke aupuui Hawaii uei ike dala, oia ka mea nana e hooni-! paa i keia lahui. Ke hooia mai nei no ka haihala penei, "0 ke dala, oia kekahi mea e malu ai. Ao ke dala, oia ka mea e hiki ai na hana he nui." Nolaila, he mea pono i ko Hawaii nei e imi i ke dala no ka noho'na ohana a aupuui hoi. i

4. O ke Knmnkanawai a me na Kanawai.—l ke aa o ko kakoa maa kupona, aole o lakou Kumnkanawai a me na Kanawai, ' A aa bui aka hoi mai, hui kalo i ka nawao, hapala ke kea na ka ele ka ai." lioko no nae o ia wa, na oleloia hoi ko Hawaii nei Kamokauawai, he "Mamalahoa." I ke au mai o ko kakoa Moi aloha Kamehameha 111., oia ka w* i loaa ai o kou Kumakauawai a mo na Kanawai, mailoko mai no ia o kā lokomaikai lua ole o na Lani la, haawi hou mai la oia i maVi potio pili paa noU e ka lahui, a oia pono ia e ike ia nei, a hiki mai nei i ke aa o ka noho Moi ana o keia lani (Kalakaoa R.) Nolaila, i ko kakon hiki ana mai nei e noono i ka lilo aoa o ke Kamnkanawai a me nn Kanawai i ki oana e hoonipaa i ko kakoo t»o--ho lahai ana, he mea pono no ke weho» wehe nai ia aka, I ka wa • ooho ana o Hawaii n«i me ke Kamakanawai ole, aohe mea naiia e ka\i paiena i na manao kolohe a lokoino» pakaha wale o lulii; aa hiki i nalii ke hao wale i na pono o na kanaka, a aa pono ole no ka noho aoponi anao la wa. Aka, i ka baa ana 0 ke iho la i na makaainana na p<»io pui paa, a oia gono a hiki mai i keia wa. Aahea ke*iii a me ka Moi e hiki ke Lawe wale ae i keia wa 1 na pono o na kanaka i haawiia mai ai e ke Kumnkanawai ? A<4ol No keaha keia? Nokamea, aa hoohikiia ka Moi a me oalii e malama i ke Kamakana a me na Kanawai, nolaila, loaa ai ka po»

maikai ia oe e ke kauakn llawaii. A ma keia wahi, he pouo i ka inea baku iuunao, e hai akn i ua hua i loaa maopopo i keia lahui maiioko mai o ke Kuuiuka* i nawai. j (I) oka hoomalu ina haunaele. • (II) oka hoouipaa iku noho ana lai nakiia. | (111) oka hookaokoa ina pono oka lahui. (IV) 0 ka imi ana i mau pono me ke keakea ole ia, Nolaila, o ke Kumukanawai a me na kanawai, he mea imi ia i ka pono o ka* naka, a he mea hoonipaa hoi i ka noho ana lahui. Ke nana aku kakou ina aupuni Kumukauawai ole, he kulauaiana wale ko lakou noho ana, aole he mau pono pili paa i loaa i na kanaka e like me oe e Hawaii, a nau wale iho no ka uhanha i kou pono. Nolaila, oka loaa ana o kou Kumukunawai e Hawaii, loaa ai ka mea nana e punuku a e kaohi ma ka holomoku ana ma na haua kolohe a haumia—pau ai ka moe aku a moe mai, pau pu hoi me ka* luku wale, pau ke umi kamalii ; pau aku la na hana ino, a koe na hana maikai, hoomikioi ia mai la ka pono, ka hele ia a mikoielehua a aulii kolomanu, ka ua mea o ka pono o ke Kumukanawai a me ua kanawai. Ile inea maopopo keia, ina aole ke Kumukanawai, ina no ua lilo kahiko keia aupuni i ka poe iima ikaika, makilo aina, e nana hoawihi mai nei na maka ; a ina uo hoi aola keia mea he Kumukanawai, ina no aole he lahui kanaka lua Hawaii nei i keia wa; a ina paha e koe aua kekahi poe, e lilo ana lakou i poe kauwa kuapaa na ka poe lokoino. Ke hoomaopopo aku hoi kakou i ka poo o hana mai nei i na hana nui, e laa na wiliko, na enegini mahu, i na mea e pili ana i ko ka lani, ka holo moku, aole i hauaia me ke kanawai ole, aka, me ke kanawai no. Nolaiia, ina aole e malamaia aua ke kanawai, hemahema wale ka haua ana, a holo pono ole na hana.

5. 0 ka pono Katistiano.—o ke ki nui keia a'u i manao ai e paa niau lo ana keia aupuui, a hiki i ke au hulihia ana oke ao nei; aohe aihue, aohe iimaikaika a me na mea hoohaunaele e lanakila, a e manao ana e wehe i ka paa a keia ki. Mea ole ka ikaika oka hao sila, pahua hoi ko ka pauda, hamani wale ka oi o ka pahikaua, kumumu ka maka o ka elau, aole hoi he mau tausani o na kanaka e hiki ke wehe ae a hemo ka paa o keia ki, e oia mau ana no oia a mau loa aku. Ke haohao mai nei paha oukou me ka olelo ana, Ileaha la keia mea he pono Karistiano? Ae, he oiaio no ia haohao a me ia ninau ana, a he mea pono no ke hai aku ka mea haku mauao me ke kaualua ole. oka pono Karistiano i oleloia, oia no ka pono a Rev, H. Uinamu ma i lawe mai ai i Hawaii nei, a oia kou ola e ka lahui Hawaii, a nolaila mai na pono a pau au e olelo kaena nei, nou kela a me keia. O ke kahua o ua pono Karisiano nei, oia no ka Baibala, a o ka Baibaia, oia no ke alakai o keia lahui i ka pono oiaio. Ma keia wahi, ke puana ae nei au i na hua» olelo mau o Hawaii nei, oia keia, ''Ua mau ka Ea o ka aina i ka pono." "E ola ka Moi ike Akua." Eia hoi ka olelo a ka Moiwahine o Beritania, i kona noiia ana aku e ua kiu o kekahi wahi, e hai mai i ke kuuiu o ka maluhia mau ana o kona lahui a noho'na aupuni hoi. Pane inai kela me na huaolelo pokole, "0 ka B iibala ame ka pono Karistiano, oia ke kahna o ko'u aupani." Ina hoi pela i paa ai kelaaupuui, alaila, ke hooia iho nei oo hoi au, pela no hoi auanei o Hawaii nei; oka pono Karistiano, oia no kou ki e kiia ai a paa mau loa. Ke hooia mai nei no hoi na olelo a ko kakou makuahine haku, oia o Kaahumann, "O ka pono o ka poe haipule, oia ka mea iiana e hooni paa iho i keia lahni.' 7 "0 ke kanaka e hana ana i ka pono, oia ko'u kanaka.*' Oua pono Ia a Kaahumanu i olelo ai, oia no ua pono la a Binamu ma i lawe mai ai i Hawnii nei, aole o na hoomana e ae e kuhikohi kalaikii mai nei, a e koko'u mai nei na waha«

Ke holi ako ao hoi kakou a nana koke iho i ka mooleio o ka haoa iokoino a Lo Keoki i keia aopuai, he mea nui uo ia na kakoo e noonoo ai, a e poaiia ae ai hoi, o ka pooo Karisfii«|ia 9 oia ke ki i kiia ai a paa hoa ke aapaoi o Ilawaii oeL E hoomaopopo pa iho no hoi, o ke ea o ko kakoo auponi, e maoliawa waie ana 110, atxa hanu a puaa ko kakou pa* pu a me na pn ma Hooolulo, ua liio ae la i mea oie ; ko k&kou Hae Hawaii hoi, ua iilo i na lima ikaika o ka k>koiao,a ua uhiia nalii ameoa makaaioana i ka uhi eleele o ke kanikau aloha i kooa noho ana. Auwe! Aloha ino!! He mau la ioihi o ia noho ana pilikia a me ka u ana, ua ikeia, aole wahi o ka pono i koe.

Aka uae t iloko o ia wa kupilikii, i puka mai ai ka olelo aloha a kukala boi a ka Moi Kaiaoi Kauikeaouli Kaleiopapa Kauiehauieha 111., a penei uo ia, na haipule a pau o Kuo aupuui, mai Ila\vaii a Kauai, e kukuli ibo ea kuli, a e noi aku i ke Akua, 6 hoihoi hou ia ui;ii ka pono a me ka ea o ko kakou aupuni/' Ma koia leo, i hooko ai na haipule a hana aku ia e like me ka ka Moi uoi ana mai. He mau ia oia hana ana, o ka hoihoiia mai la no ia oka Hae Ha* waii, a kau hou ae la ma koua wahi he pahu hae, a o ka hoi hou mai la no ia o ke ea, a o ke ola hou ae la no ia o Hawaii nei, inai ka make mai a ka lokoino. O keia pono no i noi ia, oia no o pono Karistiano, a oia no ka omole wai ola i ola hou ai o Hawaii a hiki i keia la. A mailoko mai oia hoihoiia ftua, e malama nei keia -aupuni he mau la nui, no kou noho kuokoa ana e Hawaii, nolaila, o ka pono Karistiano, he ki oiaio ia nou e Hawaii. I ko kakou hiki ana mai nei i ka pa* liu hopu, ke paipai aku nei au, he mea pono ia kakou a pau ke lawe like i keia mau ki, i mau ai ko kakou noho ana la* hui a aupuui hoi. Pela hoi oukou e o'u hoa o ka ike, oiai ke kau mai nei na maka o ko kakou aupuni mal'ina o kakou. Sam. P. K. Njlwaa.