Ka Nupepa Kuokoa, Volume XIV, Number 2, 9 January 1875 — HE MOOLELO KAAO NO RAIANAHU, KA HUHUI HOKU NANI O PEKINA! [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO RAIANAHU, KA HUHUI HOKU NANI O PEKINA!

Unuhiia no kt " Kuoi oa " mai ka Olelo Pake ai ka Olelo Hawaii. HELU 3.

EIA wale uo ka pono, e au oe a hiki i ka moku mahope iho o kela ipukukui omaomao la e a mai la, he moku ia e holo ana i kakahiaka, anoai o oluolu ke Kapena e liuna ia oe, alaila ka hoi pakele os. Eia hoi, aia maluna o ka moku a laua e kamailio nei, ua hoonoho iho la ka Ilamuku he kiai maluna o ua moku nei ; a oiai no hoi oia e nanea ana i ka holoholo mamua,'elemimo iho la no keia mahope, a au aku la ; o ia au hoi ko ia noi, a hiki ana i ua moku nei, a pii aku la no iluna, (o ke kanaka kiai nae i hoonohoia, aia oia ma kekahi aoao o ua moku nei) a ninau aku la i kekahi wahi eela e holoholo ana, Auhea ke Kapena o keia moku ? Pane mai ]a ke sela, Aia no iuka, a o ka malamamoku wale no koe. Pane aku la keia, E hele hoi ha oe a hai aku, ne makemake au e kamailio pu ina ia. Hele aku la ua wahi sela nei, a hai aku la i ka malamamoku, a ua oluolu no ia mea i kona manao, nolaila, kauohaia mai la keia e hele aku. Ia ianei nae i hele aku ai a ku ana imua 0 ua malamamoku nei, a i nana mai ko ia la hana, ua pulu ko ianei kapa, o ko ia la ninau mai la no ia, He pio anei oe 1 pulu ai kou kapa ? Ae aku la keia, me ka hahai pu aku no hoi i na mea a pau ana i hana ai, a me ko ia nei noi ana'ku e huna iaia. Aia nae i ka lohe ana o ua malamamoku nei, olioli loa oia no ka make ana o ka haole, aka, hoahewa no nae oia no ka wehe ana i ka uhi-maka o ka wahine, a ua ae mai nooia e huna, oiai he moku kona e holo ana ia kakahiaka aka, kaualua nae oia no ka huliia mai ke ao ae, a ina e loaa ana oe maluna nei o kuu moku, alaila, e ili ana la hewa maluna ou, a e hoopaiia ana au i ka uku kaumaha, no ka mea, o keia mau hewa au i hana mai nei, he make no ka hoopai ; a eia hoi, aole e haawi ia mai ana ia'u kekahi palapal» ae holo mai keiuawa aku. Eia paha ka poao, e haawi au ia oe i kekahi waapa, a e holo pololei oe a hi ki i kela taoua'nui mao aku nei, he eono mile mai anei aku, a ina oe e hiki ilaila, aohe pilikia e ili mai maluna ou, no ka mea, o keia mau kanawai au i hana iho nei, maanei walo no ia.

Muhope iho o ka laua kamailio ana, weheia ae la ko ianei kapa pulu, a hookomoia iho la i ke kapa maloo, kaa iho la maluna o ka waapa, a holo ako la. Aole nae oia i mamao loa mai ka moku akn ana i haalele iho ai, ike aka la oia i ke kukai o ka waapa o ka poe hnli, a e ho!o pololei mai ana no ia iuiua o ianei; a no ka hiki ole iaia ke kapāe ae ma ke alanui e, mamna ae o ko lakgn la hiki koke ana ioai, haalele iho la oia i ka waapa, aaa hon aku la oia iioko oke kai. Oiai keia e an ana, pili aku la keia malalo o kekahi moko manuwa Pelekane e ku aoa, a paa aku la i ke kaulahao o ka heleuma ; aia nae, hakai ae la paha ka moka i ka aai ale, a manao iho ia ka poe oiuna, he mea hou malalo, noi«ila, i kiaa. ia ibo ka hana, e laoa ae ana keia maiaio; ai ka ninania ana iho, pane ae ia keiik me na huaolelo maopopo, He makemake an e ike i ko e kamailio pn an me ia, Kanoha koke ae ia kekahii o na alii mannwa, e hookna akn i ke kaula—ia hooknaia ana aka no oke kanla, o ka loaa koke mai la no ia o ka piko o na kanla nei ia ia la* a haki ia ae la keiai a kaō ana iluna. A .no ka makemake o alii mana«ra e tbhe mnai ltada maa olelo, nolaiia, nonoi ae la oia ia Kale Tina, e hai mai \ ■

1 kaoa mau olelo. Pane aka keia, Ao- ] le o'u makemake mua akn ia oe i j ko ? u manao, no ka mea, he makemake ' au e hele aku oe a hai aku ia'u i ke Ka-1 pena, a me ia no au e kamailio ai, a no- j aa hoapono ame ka hoahewa ana mai ia'u. No ka uluhua loa o ua aliikoa nei, hele aku la oia a hai aku la i ke Kapena, a ua oluolu no oia e laweia aku imua ona, me ka huli mua ia nae o kaua mau mea kaua. Hoi aku la ke aliikoa, a nonoi aku la ia Kale Vina, e haawi mai i kona kino, e huliia e like me ke kauoha a ke Kapena, ua ae mai no o Kale Yina. A mahope o ka huliia ana, alakaiia aku la keia imua o ke Kapena. Ma na ninau a ke Kapena ia Kale Vina, ua hahai aku la oia i na mea a pau ana i hana ai, aia hoi, he mea e ka olioli o ua Kapena nei, no ka mako ana o ka haole, mamuli o kekahi hewa inoloa

ana i manao ai e hoao mai ma ke ano wahine, aka, hoahewa no nae oia no ka weheia ana o ka uhi-maka o ka wahine, me kona i aku, he kauawai ikaika loa ia ma keia aupuni, he make no ka hoopai; a o ka elua o ke kanawai, oia no ka hewa pepehi kanaka au i hana mai la, aka, no ka pili ana o kau pepehi i ka pololei, ke m ihalo nei au ia oe, a ke ae nei au e malama ia oe, a e noho oe maluna nei o kuu mokn me ka lanakila. A pau na olelo a ua Kapena nei, kauoha ae la oia, e hookomoiaoia i ke kapa maloo, a e haawiia iaia na mea ai a pau ana e makemake ai. Laweia aku la keia mamua, a hookomoia iho la i ke kapa manuwa ; haawiia mai la no hoi iaia na inea ai o na ano a pau. A maona ae la keia, o ka haule aku la no ia hiamoe, oiai ua oki mai la ka mehana o na mea ai iloko. Ma ke kakahiaka ae, hoalaia ae la keia, a lawelawe aku la e like me ka mea mau, aka, o ka manao kupilikii nae iloko ona, aole no ia i mohala maikai. Mihope iho hot o ka pau ana o ka ainakakahiaka, hiki mai la na nupepa mai 0 uka, a i ka heluhelu ana o ke Kapena ma kahi o na olelo hoolaha, ike iho la oia i ke kauoha a ke aupuni mao ka Ilamuku la, a penei i palapalaia, E haawiia no ka uku makana he iwakalua tauaani dala, i ka mea nana e hopn a hoikv3 mai i ka mea nana i wehe i ka uhimaka o ka wahiue, ma ke ahiahi o nehinei, a ua holo oia a au iloko o ke kai, a ua manaoia nana no i pepehi mainoino 1 kekahi haole malamamoku kamaaina i ka po nei. A ke manaoia nei, ke huna ia nei oia maluna o kekahi inoku. Ina hoi e huna kekahi Kapena moku, a loaa aku ua lawehaia nei maiuna o kona mo* ku, e hoopaiia oia he iwakalua tausani dala, aole no hoi e kaawiia aku kekahi palapala ae hoio no kona moku mai keia awa aku. A pau ko ke Kapena heluhelu ana, kanoha ae la oia, e olelo aku ia Kale Vina, e hele mai imua onā. Aia nae a hiki mai la o Kale Vina imua o ke Kapena, ua pane koke aku Ia ua Kapena nei, Auhea oe, eia ka uku o ka pono a me ka kewa au \ kana ai. Huna iho la nae oia i na mea i hoolaha ia, a ninaa mai la ia Kale Vina, £ hiki ana anei ia oe ke heluhelu i keia nupepa ? Ae mai la o Kale Vina, me ka i mai, He hiki no ia'u. A pau ae la kana heluhela ana, pane aku ke Kapena, 0 ka pono a'u i olelo aku nei ia oe, oia no kuu hoike ana aku ia oe imua o ke anpuni, a e loaa ana ia'a he pnu dala nui i ka manawa pokole, a ina hoi au e huna ana ia oe, e hoopaiia ana au i ka pmi dala nui e like no me ia, nolaila, ke kanalua hoa nei au no ka'a olelo mua 1 hai aku ai ia oe, a ke makaukau nei aa e hoike aku ia oe i ka Ilamuka, i loaa ai ia'a kela pou dala nui me ka luhi ole ; a ina hoi e huna loa ana au ia oe, a loaa aku oe mahope, alaila, e hoopaiia ana au, a o ka pomaikai paha auanai a kuu aupuui i hoolako mai ai no ke ola o na kanaka a me ka hemahema o ka moka nei, e lilo mauele wale ana paha

auHiiei la maaion o kau hewa 1 hana at ; mai pond loa no Ia hoi pahii, ina na kekuhi o ko f u poe kanaka i hana i keia hewa, aole no au e kanalua i kela hoopai, no ka mea, ua ike no «u, aia ma ka waha o kua mau puknniahi nei e hookoia ai ka lakou koi. Eia hoi, mai kanalua ole no hoi au i kahuna aua ia oe, ina Ia o ka hewa pepehi kanaka wale no kau i hana ai, alaila, ua ike no au i kahi e hi* ki ai ia'u ke pale no'u iho, aka, aia wale no nw ko weha ana i ka ohi-maka o ka wahine, aia wale no maluila ko T u kanaiua loa ana, nolaila, ke makaukau nei au e hopu i keia puu dala nui, aka, ke makemake nei nae au e ike pono i kou manao, mamua ae o ko'u lawe ana mai i keia puu dala a me ka waiho ana aku ia oe ma ka poho o ko lakou lima, a na lakou ka hana nou.

Ku ae ae la o Kale Vina iluna, hawi mua ae la oia i kona hoomaikai i ke Kapeua, i na alii a me ka poo a pau maluna o ka moku, me ka i aku i ke Kapena, Ua mahalo loa au i kau mau olelo a pau loa mai ka mua a i ka hope, a ke mihi nei hoi au no ka'u hewa i hana ai. Pane hou mai ke Kapena, Pehea la kou manao, oiai aole paha oe i poina i ka'u mea i olelo mua iho nei, no ka puu dala a me ka haawi ana aku ia oe ma ka poho oko lakou lima. Pane aku o Kale Vina, He oiaio, ina wau maluna o kela moku, (Manuwa Mareka) he oiaio, e lawe ana ia i kela puu dala, a e kuaiia ana kuu ola no ke dala, aka, eia au maluna o keia moku manuwa Pelekane, nolaila, e ola ana au, no ka mea, o ke aupuni o Pelekane, aohe ona makemake e kuaiia ke ola o ke kanaka no ke dala. I ka lohe ana o ke Kapena a me na mea a pau oluna o ka moku, piha loa ae la lakou i ka olioli, a huro ae la me na leo nui. Aia iloko o ia manawa, ku mai la ke Kapena a i mai, He oiaio, aole au i hoo* unaia mai nei e kuu aupuni, e kuai aku i ke ola o k« kanaka no ke dala, aka, no ka maiama wale no i ka maluhia ma ka moana nei, nolaila, ke lawe nei au ia oe me ka lanakila, a e noho mau oe me a ? u a hiki ikawa e pau ai o kou makemake, a ke kauoha nei nae au ia oe, oiai kou wa e lele ai iuka, mai noho oe a hoao hou e wehe i ka uhi-mak* o kekahi wahine a mau wahine paha ma keia aupuni, o hookoia auanei ke kanawai o ka make maluna ou. Aole o keia hana ana iho nei au, ua pakele oe ma o'u la, aka, ina oe e hanrs hon ana, ua lohe aku nei no oe i ka'u olelo, he make no kou hope. Ina he makemake kou e ike i ko lakou man hiohiona a me na mea a pau, e hele oe me ka lako, a hiki ma ka hale hoikeike o na mea hnua, alaila, e ike auanei oe a manaka ; aka, o ko hoao aua e ike ma ke alanui, he ike kapakahi ia, a he ane hiki ole ia oe ke hoomaopopo pono i kau mea i ike ai.

E kamailio ana no ua Kapena nei, kani ana ka hele o ka aina-awakea, aia wa no, pane ae la ua Kale Vina, E boi oe e ai i keia manawa, ama ka hapalaa o ka bora I, ooe kekahi e holo pu ana me a'n iuka.

A lohe o Kale Vina no keia olelo bope a ke Kapena, koi aku la oia mamua me ke kaumaha, a no ka pono ole o kona noonoo, ua kanea mai la ka ono o ka ai, a like iho la oia me he kanaka !a ua kaa i ka mai, ka hele a laukea, no ka mea, aia iloko ona fca manao kuhihewa, e iaweia ana oia iuka e make; aka, o ke kumu nae i lana nui ai kona manao ma ia mea, o ka like ana o kooa kuhihewa me ko kona wahi koa, nolaiia, i iko la ola iloko ona, lua ke po keia, kaalele ia e a'u keia moku, aeau koo aku no au iloko o ke kai; e kuki ana hoi au he oiaio ka olelo a keia kaole, eia ka koi ke kaole koopanipuni loa ka hoi keia. Ina paka au iluna o kela moku manuwa (Mareka) kuu kau ana, ina la paka na hunaia au, a i ole, ina no ua koopukaia mai na huaolelo me ka oiaio, ina uo ka hoapono, a ina paha no ka hoahewaia, alaila, aole uo ia he mea na ko'u manao

e houhewa ai, no ka mea, ua ike no au i ka hewa o kn'u mea i hun i ai, a ua ike no hoi au i ko lakou ahewaia. ina lakou e aloha a hnna ia'u. A pau ae la kaua kuko aua, uoho iho U ia me ka mumule a hoolohe aku la o ke kaheaia mai. (Aole i