Ka Nupepa Kuokoa, Volume XIV, Number 4, 23 January 1875 — HE MOOLELO KAAO NO RAIANAHU, KA HUHUI HOKU NANI O PEKINA! [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO RAIANAHU, KA HUHUI HOKU NANI O PEKINA!

Unuhiia no ke " Kuol oa " mai ka Olelo Pake a ika Olelo Ilawaii. HELU 5. AK A, i ka hala una o kekahi wa, loheia mai ana he haunaele kuloko ma ke aupuni o Kina, a ua nui ka poe make ma na aoao elua, nolaila, haalele iho la ua moku manuwa nei ia awa, a holo aku la no Kina.

! Ia lakou nei ma ka moana o Kina, he nui na auwaa lawaia i halawai mai me ; lakou. A i ka ninauia ana aku no ka mea i lohe waleia, hoikeia mai ana ka oiaio, oia hoi, he mau keikikane elua ka ka Moi, o ka hiapo, ua nalowale oia no kekahi manawa loihi, a ua manaoia ua make, aka, o ke kaikaina, ua noho pu no oia me ka inakuakane, a i kokoke aua o ua makuakane Moi nei e make, hooili iho Ia oia i ke aupuni a pau maluna o kaua keiki muli, a lilo iho la iaia ka hoomalu a me ka hooponopono ana i ke aupuni; la ae la oia i na kanawai hookaumaha a kona makuakane a me kona mau kupuna i kau ai, a noho iho la oia me ka hoohaahaa inalalo o na makaainana, a ua lilo oia i Moi aloha nui ia e lakou, a ua pau ko lakou noho piiiaiku ana malalo o na haua hookaumaha a kona makuakane a me na Moi i hala ! e aku. A iloko hoi o kona mau la, ua | ae aku oia i ko na wahi a pau o ke ao nei, e komo mai iloko o koua aupuni. a e huli waiwai no lakou iho me ke keakea ole ia. I ka elima hoi o na makahiki o kona noho alii ana, hiki aku la ka lohe i ke kaikuaana, ua make ka makuakaae, (ka Moi o Kiaa) a ua lilo ke aupuni i kaua keiki, a oia ka Moi i keia manawa. Ia lohe ana no o ua keiki nei i na mea a pau i oleloia mai, o kona ku ae la no ia a haalele iho la i kona noho lawelawe ana malalo o ka Moi o Arabia, me kona huna loa ana iaiaiho, aole no lioi i lohe iki ia, he Keiki Alii oia, o na hoinoia a me na hoounauna palena ole, aole no oia i pakike aka, aka, ua hoomanawanui no oia me ke kunukunu ole, a hooko wale aku no i na mea a pau. Aka, ma ia lohe ana nae ona, ua make ka makuakaue, o koua haalele koke iho la no ia i na kaiaulu a mo ka makani wela o Arabia, a hoi mai la i Kina, me kona hai mua ole aku i kona poe hoa'ioha, aka, hele iho Ia oia ma ke aao mahuka. Iloko o na pilikia ma ke alanai, ua hoomanawauui no oia. A i kona hiki ana mai i ka palena komohana o Kina, lohe iho la oia i na mea a pau e like ' me kana i lohe mua ai. j Eia hoi, mai keia wahi a ianei e ku nei, a hoomaka aku ai oia i ka hele a hiki ma ka puka o ka pakaua o Kina, he ekolu mahina i hala iaia ma ke alanui; a iio ka loihi o kona mau la ma ke ahv nui, ua pelapela a nahaehae koaa mau kapa komo. laia hoi ma kapukao ka pakaua, (kahi a ka Moi e noho ana) haki iho la oia i ke kauU o ka bele, a kani ae U. A ia wa i nioaa mai ai na koa kiai, (o keia maa koa hoa, no ke kaaaina mai, aole laua i lohe a ike hoi, he Keiki Alii keia, a o kona iooa, aole no Uaa i lohe, a elua wale no a laua keiki i ike, oia no ka Moi ma ka noho alii a me kona kaikuahine ; a o ka loihi o ko laaa manawa kiai, he ekolu U, aUila, huli ka laaa wa* ti, a o ka la mua no keia o ko laua hoomaka aoa) Owai oe, a heaha kao maauei? Pane aka U keia, 0 Xiu Fona ko'u inoa, a owaa no hoi ke Keiki hiapo a Sinigo, ka Moi i make iho oei, aka, aole oae aa , maanei i kona wa i ai, akahi no aa a hoi ma» t mai ko'a hele aawana aoa. I mai la aa man koa nei, Aoho maaa i ike alohe hoi noo, aka, he elua wale no kaiki axia a m&oa e ike nei,

a o oe, mai hea mai ia ; a ina aole oe e hoopunipuni mai nei, a e hai maoliia mai nei uo la e oe i ka oiaio, he manao kou i ka Moi, ina ia paha ua ae aku ma* | ua ia oe e komo mai, aka, no kou hoo- | punipuni ana mai nei, ke lokahi i uei maua, he kipi oe. A uo ka wehe ole ia mai o ka puka, i hooikaika no uae keia i ke noi ana aku, me ka hoomanawanui hoi i ke anu a me ka pololi, a hiki wale i ka pau ana o na la ekolu, huii ae la ka palena o ko laua manawa kiai, a ku mai la na koa kiai j hou, a oia mau kou, he mau koa kahiko ! ia, a he mau makahiki ko laua noho koa ! ana, a ua ike no ia Niu Fona mai kona wa uuku mai a hiki wale i konauui ana, | a nalowale aku la. Aka, i ko laua nei | lohe ana no i ke kani o ka bele, o ko lai ua hoomaka koke mai la la no ia e ninau ! mai, Owai oe ? Pano aku la keia maI waho, o\vau no keia o Niu Fona, ke ! keiki hiapo a Sinigo, ka Moi i make, a oukou i ike iho nei, a he ekolu makou mai ko laua mau puhaka mai, lie elua maua keikikane, a hookahi kaikamahine, aka, owau, he mau makahiki ko'u o ka hele auwana ana aku nei, a hoi mai la, a ina lie mau koa kahiko olua, aole no paha olua e poina ana no ko'u leo a me ko'u mau ano, a pela no hoi au e hoomaopopo nei i ko olua mau leo, aka, koe nae ia'u ke koho poiolei ana aku i ko olua mau inoa, aka, ina nae e ike io aku ana au i ko olua mau ano, e koho aku ana no au me ka pololei i ko olua mau inoa a me ka poe a pau a'u i ike ai, oiai ko'u mau la e noho pu ana me oukou, nolaila, e wehe aku olua i ka puka no'u, oiai ua hala ae nei ekolu la o ko'u kali ana ma keia wahi, a o ka eha keia o ka la, a ua nui ka pilikia a'u e hoomanawanui nei. I ko laua nei lohe ana nonae i ka leo u-u u, hoomaopopo koke iho la no laua nei o Niu Fona, a i hakalia wale no ko laua nei wehe ana aku i ka puka, no ka pau ole mai o ka ia la olelo. Mahope iho o ka pau ana o ka ia la pane ana mai, wehe mai la laua nei i ka puka, a pee ae la ma ke kua o ke pani. Aia nae i ko Niu Fona komo ana mai, aohe kanaka e ku aua malaila, aole hoi e holo aua imua iloko o ke kanaha kapuai a hiki aku i ke pani elua, nolaila, huli ae la oia i hope a pale ae la i ke pani, a ike aku la ia iaua la, a hooho ae la me ka leo nui, " Auwe oe e Vaifu ! AvoU Aloha no hoi oukou e o'u poe makua o kuu wa kamalii, eia au la ua ola hou, mai ko'u nalowale ana iloko o ua makahiki ioihi mai ko oukou mau maka aku." E like no hoi me ka ianei hooho ana aku, pela no hoi laua la i u hooho like mai, "Auwe oe e Niu Fona I Auwe oe e ka haku o makou!!'' A no ka iike ioa o ka lakou hooho ana, ua kupiuai ae la na leo ma na paia. A no ka ike ana aku o ua mau wahi koa nei i ko ia ia peiapela a me ka welowelu o kahi aahu, piha loa iho la Uua i ke aloha, me ka olelo aku, E hele oe e auaa, a hoi mai paina. Hele aku la ua Keiki Alii nei e auau, a o kekahi wahi koa hoi, hele aku Ia e kuke mea ai. A i ka hoi ana mai o ua Keiki Alii nei mai kona auau ana, ma* kaukau iho U no ia e komo hou i koaa mau wahi apana aahu, aka, i aku U ua rnau wahi koa nei, "Aoie oe e waia e ke alii, ke Uwe a aaha i ko maoa mau wahi kapa, no ka mea, ua kupono ole ia oe ke aahu hou i keia mau apana weiu i heie a kaumaha i ka lepo ; a ina maaa e hoahewaia no ka make, mamali o ko maua kokua ana i kou nele i ka aaha ole, alaiia, e make ana maaa ma keia ao, aka, ma kela ao hoi, no maaa mau loa aka ka mahaloia. :j I ktf loho ana o oa Keiki Alii nei i keia mao olelo, i mai U oia, "0 ka o!aa hana maikai ia'a i keia la, ke ike nei au, na olaJiou mai kua maknakane, a ke kapa nei aa ia olua, he maa makaakane oiaa no'o, a i ka wa e nlia mai ai na pomaikai, aUila, o olna no ko'a maa waha olelo/' Mahope iho o ka paa ao% o ka iakoo

: paina ana, makaukau ae la ke Keiki j Aiii no ke komo loa ana a hiki i kahi o i ka Moi e noho ana, aka, i mai U kekahi j wahi koa, "Aole no paha oe i poina i ka ioihi mai anei aku a hiki i kahi i ku ai ka Haieaiii kahiko au no i ike ai, a iko kaikaina hoi e noho Moi mai ia, he hookahi ia okoa uini anei aka a hiki ilaia, aka, ke ike nei oe, ua aui ka la, aole hoi he wahi i koe o ka po, nolaila, aole maua e ae ana e hookuu aku ia oe, no i ka mea, o kekahi hapa e noho mai nei oloko, aohe o iakou mahaio i keia Moi, a o kekahi hapa hoi, aia maiaila ko lakon hiliuai nui ana, a ina e ikeia mai ana oe e kekahi o ia poe, heaha la auanei ka lakon mea e hana mai ai nou, nolaila, e oluolu oe e nolio pu me maua, a hiki i ka pau ana o ko maua mau ia kiai, alaila, hookahi ko kakou hoi pu ana a hiki iloko. i Ae mai la no hoi ua Keiki Alii nei, a noho iho la lakou nei a hiki i ke awakea o kekahi la, huli ae la ka laua wati, a o ka hoomakaukau iho la no īa o ko lakou ■ nei hoi. A oiai no hoi lakou nei e makaukau ana, hiki ana na koa kiai o keia i wati, a aloha mai la ia laua nei, me ka i ! mai, "He wahi malihini hoi ka olua ?" , Ae aku la kekahi wahi koa, me ka i ana i aku, ''Ae, lie keiki na ia nei, ano ka hoomaha ana o ke kula, hele mai nei e i ike ia ianei." O keia mau wahi koa, ' he mau wahi koa hou no, aole laua i ike ia Niu Fona, aka, ua lohe no nae i kona moolelo i ke kamailioia. Hoi aku la lakou mai ia koena la a hiki i ka napoo ana o ka la, a ma ka hora 12 o ke aumoe, iiiki aku la lakou nei, j i ka hale koa, iaweia mai la ka laua nei j mau mea ai, (na wahi koa), aka, haawi j ae la o Yaifu i kana mau mea ai ia Niu Fona, a inu wahi ti wale iho ia no hoi o Yaifu. A mahope o ka pau ana o ke paina, haawi ae la o Yaifu i kona wahi moe no Niu Fona, a moe ae la oia ma kahi kaawale, a i ke kakahiaka nui, ala ae ia oia a hoomakaukau i ke pa waiholoi maka, a hoolako mai ia i na pono a pau no ka hoomaeiuae ana, a hele aku ia me kona mau dala ponoi, (kaneta puka) a kuai aku la i na lole silika keokeo maikai, i humnhumu loea ia e ko ka Moi mea humuhumu lole, a lawe mai la eiua paa olalo, a he epa paa oiuna, uo ke kumukuai kiekie loa. Lawa mai ia no hoi oia elua papaie a me elua paa kamaa. A o ka huina a pau o na iilo, ua hiki aku ma kahi o ka «lima haneri daia, a 0 ka nui iho la no ia o kana mau wahi daia, aole hookahi wahi keneta i koe aku raa ka waihona, ua ka loa no keia wahi pake no ka ilihune, me ka manao 1 ka pomaikai mau ioa mahope aku, e h oopihaia ai kona waihona a hu. Ma keia kuai ana a Vaifu i na lole kumukuai kiekie loa, he mea haohao loa ia i ka manao o ka mea humuhamu, nolaiia, ua kakaii malie no oia me ka hoolono i ka loheia mai, a pela hoi e hoopauia ai koea haohao, aka, ua haupu e waie no nae oia no Niu Fona, no ka mea, i kekahi maa po aku mamua, e nanea aua uo oia i ka humuhumu, aka, he pili iki ana iho no na kona mau maka, o ka ioaa iho U no ia o kekahi hihio iaia, a maloko o ia hihio, i ike ako ai oia i ko Nio Fona uhane, e ko aoa ilooa o keka- ! hi anuu kiekie, a iho mai la no oia mai !ana mai o ua anua la, a hele mai la a ka imua ona, a i mai, " Ahea hoi paa i ko'a iole V I aka la ko'u ohane, u Ua paa na loie a pao, a o keia wale no ka mea i koe. Aia nae a pooho ae oia, aia nae i kooa hikileie ana ae, aia ka he hihio. Noonoonoi iho U oia i keanoo ia mea, aole nae he maopopo, a no kona ike no hoi he meawaiwai ole na haawina i !oaa iloko o ka hihio, nolaila, oa hoopoina oia me ka hoomanao hoa ole. i Aka, axa nae ma ka U a Yaifa i hele mai ai a kuai i ka lole, oa lilo pu aka la ia me ka iolea lana i kamailao po ai me Nio Fooa ma ka hihio, akahi oo oia a hoomanao hoa i keU hihio i loaa ai iaia. (Aole ipau)»