Ka Nupepa Kuokoa, Volume XIV, Number 6, 9 February 1875 — Page 1

Page PDF (1.64 MB)

This text was transcribed by:  Shaun Kamakea-young
This work is dedicated to:  Sadie Young

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

E Pau na Pupupu Kahiko

 

E pani me na Hale Laau

 

PAPA, PAPA, PAPA

 

O KELA ME KEIA ANO,

 

A ME

 

NA LAKO KUKULU HALE

 

O KELA ME KEIA ANO, MA KA

 

PA-PAPA O S.G. WAILA MA!

 

KIHI O

 

ALANUI PAPU me ALANUI MOIWA-

 

HINE, no ke Kumukuai HAAHAA

LOA! ae like ka nui me

ka makemake.

 

LAAU NOUAIKI!

 

NA LAAU KAOLA,

NA PAPA MANOANOA,

NA PAPA HELE,

NA KUA,

AAHO,

AAHO LIILII, &c.

 

LAAU ULAULA!

NA LAAU KAOLA,

NA PAPA MANOANOA,

NA PAPA HELE,

NA KUA,

AAHO, POU,

AAHO LIILII,

MOLINA, &c.

 

Pili Cida keokeo, Pili Laau ulaula,

Na Puka Hale, o na ano a pau,

Na Puka Aniani, o na ano a pau,

Na Olepelepe Puka, o na ano a pau.

 

Pepa Hale me na Lihilihi.

 

NA LAKA PUKA

NA AMI-PUKA,

NA AMI-PUKA LIILII.

NA KUI NAO

 

PENA, AILA-PENA, VANIKI,

WAI HOOMALOO.

 

PAAKAI HELU 1,

O PUULOA.

 

            E lawe wale ia no na mea i kuai ma ai kela Pa Papa aku a i kahi o ka mea kuai mai in a ma ke kaona nei, a me na Awa o keia Paeaina e like me ka aelike.

 

            Aia maanei ke Keena o ka MOKUMAHU "KILAUEA,"

L. MARCHANT, Kapena.

 

            S.G. WAILA ma.

HE MOOLELO KAAO

NO

RAIANAHU,

KA

HUHUI HOKU NANI O PEKINA!

Unuhiia no ke "Kuokoa" mai ka Olelo

Pake a i ka Olelo Hawaii

HELU 7

 

MA KEIA Helu aku, e hoomaka ai kokakou kamailio ana no ka mea nona keia moolelo, (Raianahu) aka hoi, i mea e kuia oleia'i oukou ma ka ninau ana no Niu Fona, nolaila, e kamailio iki au nona a me kona noho Moi ana, oiai, i kona oi pono ana ae a noho ma ka noho alii, hoala hou ae la oia i na kanawai paa o Kina, i hookahuliia ai e Afiona, ka Moi i imi aku la i kona ola ma ka hana ponoi ana a kona mau lima, aole hoi me ke kuhilani ae e like me kona mau la mua; nolaila, ma keia hoala hou ia ana o na kanawai, ua hookapu hou ia ke komo ana mai o ko na wahi e ae maloko o ke aupuni o Kina, a ua mau loa ia hookapuia ana o na makahiki loihi, a eia koke wale aku nei no ka ae hou ia ana, na ka waha o ka pu a me ka pauda i hoakea, a ke lohe aku nei kakou aia ilaila ko na wahi a pau e hele la me ke keakea ole ia.

            Oi ai o Niu Fona maluna o ka noho alii, lawe ae la oia ia Vaifu ma i mau waha olelo nona; a no ko Vaifu punahele i ka Moi, aole no oia i poina no na olelo kauoha a ka mea humuhmu lole, nolaila, nonoi ae la oia, a ua hoonohoia ka mea humuhumu i Lunakanawai Kiekie, a o ka make a me ke ola, aia no ia ma ka poho o kona lima; a o ke kulana o ke aupuni ia wa, ua like loa no  ia me ke au o ka manawa mamua aku o Afiona, ka Moi nana i hoololi i na kanawai, aka, ua mahaloia nae oia e ko na aupuni e ma kana mau hana maikai, a ua laweia i mea hoomanao na lakou.

            Ma keia wahi, e hoi hou ae kakou i hope ia Kale Vina a me ka moku manuwa Pelekane, oiai lakou e kalewa ana ma na kai o Kina, ua uluhua loa ia ko ke Kapena manao, no ka lohe maopopo ole ia o na mea ano nui, a no kona manao no hoi kekahi, ke mau nei no la ka noho maikai ana o ke aupuni, nolaila, paa iho la ka manao o ua Kapena nei e hookomo i ka moku iloko, a o ka hookomo iho la no ia a ku ana  i ke awa, aia hoi e ku ana, 3 manuwa Pelekane, he 5 manuwa Farani a me 1 manuwa Rusia.  Aka, e like me ka mea mau, lele uwaki iho la ka aoao akau, o Kale Vina kekahi ma ia lele ana, a hele inana aku la. O ke Kapena hoi kipa ae la oia ma ka hale o ke Kanikela Pelekane, aia no hoi malaila kekahi poe Kapena kahi i hooluana ai, a ua lohe wale mai lakou no ka Moi hou a me kana mau hana, a ua lohe pu ia mai no hoi ka hoi hou ana o na kanawai e like me ko ka wa mamua, nolaila, ua kuka lakou i ka mea pono e hana aku ai, ina e oiaio ana ka lakou mea i lohe ai, alaila, e kiola koke aku no lakou i na poka iuka, aka, i mai nae ke Kanikela, Aole o'u manao e hana e kakou e like pela, me ka lohe mua ole o na poo aupuni. A ma ia mau olelo a ke Kanikela, ua hoopau wale ia ko lakou mau noonoo ana.

            Ma kekahi la ae, puka liilii mai ana na lohe, aka, i ka hiki ana paha i ka hora 10, lohe laula ia mai la ma na wahi a pau, ua hoi hou na kanawai e like me ko ka wa mamua, a e papaia ana ke komo hou ana mai o ko na wahi e ae, aka, o ka poe nae i hiki mua, a ua ano hookamaaina malaila, ua pakele no lakou ma keia hookukeia ana.

            O Kale Vina hoi, i kona lele ana aku no i uka, o kona hele auwana aku la no ia me ka ike ole ia mai e kekahi o kona poe hoa, aka, loaa nae oia i kekahi keiki kinikakai, (he keiki kamehai hoi ia kakou) laweia ae la keia i aikane, a hoihoiia aku la ma kona hale lewa i ka moana, a malaila keia i malamaia ai, a hiki i ka holo ana o ko lakou moku.  A pau ae la ko ia nei mau la malihini, hoohele aku la keia mauka, a kipa aku la ma ka hale hooheehee dala a gula hoi o ka haole Kanikela Pelekane e noho ana malaila, a o ke alii hana wale no ke hana ana, a o kona kokoolua, ua holo mahuka aku la maluna o ka moku o Kale Vina ma.

            A oiai hoi keia e ku ana ma ka puka, pane koke mai la no ka mea hooheehee dala a gula hoi, Makemake oe i ka hana? Ae koke aku la no o Kale Vina. Ninau hou mai la kela, Ua hoao mua no anei oe ma keia hana? Ae aku la no o Kale Vina, me ka i aku, Ua hana no au ma keia hana no kekahi mau mahina, malalo o na hoounaunaia ana.  Ua haawi koke ia mai la ka ia nei mea e hana ai, a ua hoomaka koke ak la no keia i ka hana, me ka ninau mua ole aku i ka uku.  o ka hele no hoi ia a hiki i ka Poaono, he ekolu o ianei la hana, haawiia mai la he umikumamamalua a ianei dala, a hoi aku la keia a hiki i kona hale aikane, haawi aku la oia eono dala i ka makuahine o kana aikane, i mea kuai mea ai na lakou, aka, keakeaia mai no e ke  aikane, i ka i ana mai, ua lawa no ia'u ka mea ai a kakou, a o na dala, e malama no oe no kau mea e makemake ai, no ka mea, he nui wale na mea hana lealea ma keia wahi a me ke dala wale no oe e ike ai i na mea a pau.  Aka, aole nae keia i hoolohe aku i ka ke aikane, a waiho aku la no i ua mau dala nei ma ka lima o ka makuahine.

            Ma ka Poakahi ae, hele hou no keia i ka hana, o ka hele no hoi ia a pau pono ia pule, haawiia mai la ia ianei he iwakaluakumamaha dala.  A pela no ka pii mau ana o ko ianei uku a hiki i ke kiekie loa.  A no ka nawaliwali o kona haku hana, ua waihoia mai la na hana a pau ma kona lima, a lilo ae la oia i mea nui maloko o ia hale hana.

            Eia hoi, i ka hala ana o ka mahina hookahi o kona noho ana ma ka hale o ke aikane, a i kekahi ahiahi, hoi aku la keia a hiki ma ka hale, ike aku la keia i kekahi kaikamahine opiopio maikai, a he ano malihini kona ma ka ianei nana aku, aka, no ko ianei ike ana iho, a me ka hoomaopopo maoli ana iho no i kona ano, nolaila, aole i komo ka manao iloko ona ma ke kuko ana aku.

            O keia wahine i oleloia ae la, oia no o Liu Fata, i oleloia ma kela mau Helu aku nei, aka, no ke kaua kuloko mawaena o lakou iho ua hele auwana mai la kela a me kana kauwa, a noho iho la ma kahi pili koke i ko Kale Vina wahi i noho ai, me kona huna no hoi i kona inoa alii, a o Fata wale no kona inoa i lohe nuiia e lakou, aka, imua o ke Kahunapuke, ua hoike pau aku oia, o LIu Fata, a ia wa ke Kahunapule i hele mai ai a puliki i na lima o Liu Fata, a i mai la, Aole i kupono kou lawe ana i ke kana o na aina e i kane nau, a no ka mea, o kou kulana, ua kiekie loa ia, a o kou mau hiohiona opiopio, aole no ia  i kupono no ka mea i hiki aku na makahiki i ke kanakolu a oi.  Aka, i aku la o Liu Fata, Ua ae ia mai au e lawe ia ianei i kane na'u, e like me kona ano pio, pela no hoi au, nolaila, ua kupono loa ko'u lawe ana mai iaia i kane mare na'u, a ma ona la e hoikeia mai ai au he wahine alii.

            Mamua ae nae o ko laua hoopapuia aa no ka mare, hele aku la o Kale Vina i kana hana mau, aia hoi o LIu fata, hele mau aku la oia ma ko Kale Vina hale noho, a nonoi aku la i ka makuahine, ae ae mai ia Kale Vina i kane nana.  Aka, i mai ka makuahine, Aole oe i kupono ma ka lawe ana iaia i kane nau, no ka me, he opiopio loa oe, a ua kanaka makoa loa kela, nolaila, aole au e ae ana i kuu keiki e lilo i kane nau, no ka mea, he makemake pahana ou no kou wa naaupo, a mahope aku, e piikoi hou aku ana kou manao, alaila, aia malaila ka pono ole, nolaila, ke ana nei au i ka hooko ana aku i kou makemake.  Aka, hoohiki paa loa mai la o Liu Fata, a pane mai la me na huaolelo kanaka makua, Aole loa au e haalele ana, a na ka make e hookaawale ia maua.

            Ia Liu Fata no a hoi aku, hiki mai la o Kale Vina ma, aia no nae o Liu Fata ke hoaiki mai la, me kona manao e lohe pono i ka Kale vina mau olelo, aka, no ka pakela ana o kana wahi kauwa wahine, nolaila, aole oia i eu kino mai.

            A maahope iho hoi o ka pau ana o ko Kale Vina ma aina ahiahi, pane mai la ka makuahine, Ia olua no a hele aku, hiki mai ana o Liu Fata ianei; a nooi mai la ia'u nou, (Kale Vina), aka, i aku nei au, aole i kupono kona lawe ana ia oe i kane nana, aka, i mai nei nae kela me ka hoohikipaa, aole ka oia e haalele ana ia oe, a na ka make ka e hookaawale ia olua.

            I ka lohe ana o Kale Vina i keia mau olelo, kulou iho la oia me ka noonoo nui loa, a i aku la i ka makuahine a me ke aikane, Ua ike mua no au iaia, aka, aole nae i komo iloko o'u ka manao e hoomaopopo ana i ka lawe ana mai iaia i wahine na'u, no ka mea, ua ike iho no au, ua like ole ko'u kulana me kona; a mai lilo mua no paha na'u ke noi ana, ina no au e ike, ua like na kulana o maua, aka, ua ike no au, aia no oia malao o ka iwakalua, a owau hoi, aia wau maluna o ke kanakolu makahiki, a nolaila, ina oia e hiki hou mai ianei, e hai aku no oe i ko'u manao kanalua ma ka lawe ana mai iaia i wahine na'u.

            Moe iho la lakou nei ia po, a ao ae la, a mahope o ka pau ana o ka aina kakahiaka, lele aku la o Kale Vina ma iuka, a hele aku la i ka hana.  I loa no hoi a hala aku laua la, noho ana o Liu Fata, a ninau aku la, Pehea na olelo a Kale Vina ia oe, ua ae mai anei oia i ka lawe ana aku ia'u i wahine nana? I mai la ka makuahine, Ua hoike aku no au i na mea a pau a kaua i kamailio ai, a ua hai mai nei oia i kona manao kanalua, ma ka lawe ana mai ia oe i wahine nana, a no ka mea, wahi ana, aia no ka oe malalo loa aku o ka iwakalua, a oia hoi, aia ka maluna loa aku o ke kanakolu. Pane aku o Liu Fata, Pela io no, o ka heluna o ko'u mau makahiki, aia io no ia malalo aku o ka iwakalua, o ka umikumamalima ka palena, aka, o kuu manao paa, ua kiekie loa ia maluna ae o ke kanakolu, nolaila, aole o'u kanalua i ka lawe ana mai iaia i makua no'u.

            Moepoo loa iho keia ia la, a hiki wale i ke ahiahi, hoi mai ana o Kale vina ma, a ika makaukau ana hoi o na mea ai, ua kono ia mai o Liu fata e ai pu ma ka papa aina.  A oiai lakou e paina ana, hoopuka ae la o Liu Fata i kona manao. A iwaena hoi o na kaana olelo ana, ua hooholo like ia ka mare mawaena o laua.

            Mahope iho o ka mareia ana o Kale Vina ma, haalele iho la laua i ka noho ana ma ka hale moana, a hoi aku la iuka, a noho iho la ma kahi e kokoke aku ana i kona hale hana.  Kukulu ae la oia i kekahi hale nui a nani hoi, i hoopuniia e kekahi pa nui, a i hoopihaia hoi me na pua a me na laau malumalu o a ano a pau, a he nani wale no ke nana aku, a o ka hoomaka koke mai la no ia o ka pii ana o kona kaulana, a laulaha loa ae la ma na wahi a apau o Kina

            (Aole i pau).

Make i aloha nui ia.

 

E KA NUPEPA KUOKOA E. Aloha oe:

            E oluolu kou Lunahooponopono e hookomo iho i keia wahi puolo ma kahi kaawale o kou mau kolamu i ike mai ai na kini makamaka a me na hoalauna o ko'u hoapili, oia hoi ka''u wahine aloha i hele aku ma kahi mau o ke kino.  Ua lawe ia aku o D Anohea e ka make ma ka hora 7 o ke kakahiaka o ka la 17 o Dek. o kela makahiki, ma Piihonua, Hilo, Hawaii ua hanau ia oia ma Kahuku i Kau, ma ka la 13 o Dek. 1830, o ka nui o kona mau la o ke ola ana ma keia ao, he 13 makahiki, 11 malama me na la he 17.

            Ua mare ia maua e Rev. JH Pahia ma Onomea, Dek. 20, 1873 ua noho aloha pu maua hookahi makahiki me na malama he 11, a me na la he 28, ua kuu aku la kona luhi, ua haalele mai oia ia'u a me ko maua makuakane e paiuma aku ma kona aoao o ka muliwai ana i au aku la me kamailio ole ma ia maua a me kona mau hoaaloha a pau.

            O kona ano, he oluolu, he haahaa i na makamaka, he wahine i aloha nui ia e ka poe i launa pu me ia, aole maua aohe enemi, a hele aku la kela i ke alanui hoi ole mai ai, ua haalele mai oia i ka pili a maua a me ka makuakane o maua, ua noho iho au me ka u a me ka minamina pau ole iaia, a no ka uui o ko'u aloha iaia, ua haku iho au i wahi kanaenae nona, eia hoi keia.

Kanikau aloha keia ia oe e Kuauna,

Kuu wahine mai ka la lailai o Kalaimano,

Mai ke ahe makani la e Hale Rose

Aloha ia hale a kakou e noho ai,

E pili ai kaua i ke ao me ka po,

Aloha ka ua hehi mai mawaho o ka hale

Oia na hehi mai i ka lau o ka manako,

Kuu wahine mai ka ua noe mai iluna o Kanoa

A he noe kui lei i Waiaama,

A he lei awili pu me ka ilima,

            Auwe kuuwahine hoi--e.

Kuu wahine mai ke kula o Kukuikea

Mai ka bele kuilua o Ziona hou.

Hele aku  kaua o ke kula wela o Kawainui

A nui mai no ko aloha e uwe no wau.

Kuu wahine mai ka la @ o ke Akua

Aloha ia wahi a kaua e luana ai,

Kuu wahine mai ka pali o Kalehua,

Lohe kaua i ka makani he Olauniu

E paa ana i na popo lehua o Panaewa,

            Auwe kuu wahine hoi--e

Mai ka wai huihui o Manuhele,

Kuu wahine mai kekai o Konanui,

Nui mai ko aloha e uwe no wau,

Kuu wahine mai ka ua Kualau ma ka moana

Aloha ka wahine ka hoa pili o ke kane,

I pili ia e kaua ka ua me ka la

Ke anu me ke koekoe,

Kuu wahine mai ka po loloa o ka hooilo,

Wehe mai nei oe i ka pili a kaua

Naha kaawale ka pili me ke kane,

Kuu waine mai ka ia keokeo o ka aina,

            Auwe kuu wahine hoi--e.

Kuu wahine mai ke alanui wai o Hilo,

Mai na pali pahee a kaua i hele ai.

Kuu wahine mai ka uka anu o Kapena,

Aloha ia wahi a kaua e noho ai,

E pili ai kaua i ka po hau anu,

Lokuloku hoi iloko o'u ka minamina

He aloha he kaumaha ia oe,

Kuu wahine mai ke ahe Malanai

Mai ka ua Kanilehua o Hilo,

He kupa, he kamaaina oe no laila,

            Auwe kuu wahine hoi--e.

Kuu wahine mai ke alanui haka o ka aina

Mai na pali hauliuli o Alakahi,

Aloha ka leo o ke kai  o Kukilu,

He hoa pili oe no'u i ka la o Puumoi,

Mai ke ahe makani ia o Hohio,

Kuu hoa haiahi olelo o ke kuluaumoe

Moe au a huli ae aole oe,

Hamohamo au o ke koala o Puna

O ka nani hoi o ke kino wailua,

Kuu wahine mai ka uka o Kihono,

Aloha ka ai lauoho loloa o kka aina

Aloha ia wahi a kaua e pili ai,

Aloha ka huna o ka wai o Waianuenue,

Aloha ka wai huihui o Waipuhi,

Aloha na popo lehua o Waiaama.

Kuu wahine mai ka huna o ka wai o Piikea

            Auwe kuu wahine hoi--e.

Kuu wahine mai ke kai o Kalani,

Mai ka wai lelehuna  o Eleue,

E uwe ae ana la i ka hoa pili he wahine

Kuu wahine mai ke kula loa o Pepekeo,

Aloha ia wahi a kaua e hele ai,

E pili ai kaua i ka po mahina,

Aloha ka leo o ke kai o Waimaauau,

Uumi iho ana i ke aloha aohe nalo,

Hoohanini i Mana he waiopua a ke aloha o ka wahine

Kuu makamaka hoi o kahi makamaka ole

Ke kule ana o keia aina,

Kuu hoikeike o kahi ike ole ia,

            Auwe kou wahine hoi--e.

            E.P. KALIUA