Ka Nupepa Kuokoa, Volume XIV, Number 8, 20 February 1875 — HE MOOLELO KAAO NO RAIANAHU, KA HUHUI HOKU NANI O PEKINA! [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO RAIANAHU, KA HUHUI HOKU NANI O PEKINA!

[ Unuhiia no ke " Knol-na " mai ka Olelo Paie a i ha Ole'o Heneaii. H E L U i>. AI NA LA no hoi a p;iu, o noi m-iu ana o R lianahu i ra »u keneia i koDii makuahine, i me i kuai kauana, peni, inika a pola aku, aka, ia loaa ana mai uo nae, hcte aka la keia e kuai laiki, io puaH, io manu, a pela aku, a lawo aku la na kana wahi aikane iole ; kiola aku la oia i na mea kahiko, a iMn-ii aku la me na mea ai hou walo no ; a o ke kutnu o kona hana ana pola, i hoomauia ko laua paani ana, aole no ka manao e loaa mai ana ho pomaikai mahope. I n i la kula a pau, e lilo ana ka hapa nni o ko Ruanaha manawa ma ka paani ani ine kana wahi iole ; aia nae a hiki ka ninau a ko kumu iaia, puiwa koke ao U oia, oiai o nanea loa ana ofa i ka paani mo kana wahi iole, aka, i kona loho an i i ka leo 0 ko kumu, ua ku koko ae la oia iluua rae na holehelona wiwo. Pano uiai la ko ku oiu, Ua hoopaa anoi 00 i kau haawina ? Pano aku o liaianahu, Ae, ua hoopaa no au, a no ka nui loa o kau haawiua i haawi mai ai, nolaila, aohe paa pono. Pana mai ko kuinu, E hoike inai i kahi i paa, a ina aolo. e hoopai no an iaoe. Hoomaka aku la nao oia o heluhelu ma ka lalani mua, a 0 liope aku, aoho hi ki, uolaila, ua hooko ko kumu i kana oleio hoopai. Ma na hako a pau, e hoopai rnau ia ana oia e ko kumu, aolo la i nele i ka hoopai ia, aolo nao ho 'wahi moa a mtkaii iho 0 Raianahu, aka, hoomau no oia i ka paa--11 i ana me kana iole. Ma koia mea, ua haohao loa ke kumu, a ua noonoo nui oia i ko kuuiu o keia loli ano e ana o ko Riiaaahu ike, uiai ka iko kiokio a i !>o oki loa, a o ka oi no hoi ia o ka papa akahi, aka, no ka m*u no o kona haohao, ua hoao oia m t k i hoohalua ana. A hiki inai la i kokahi la, ua akoeikoa m ti la 111 keiki a pau, a ua kauohaia ka papa akahi 0 imi i ka lakou haawina, a pela no hoi i ka papa elua, a o ao ana oia ma ka papa ekolu, a o kona kokua, e ao ana ma ka papa eha. Aia nao i ua kumu noi 0 ao ana i ka papa ekolu, nan 1 aku la oia i na keiki a pau o kela mtu papa kula, na lilo loa lakou ma ka huli paīapala ana, aka, o R tianahu nao, lawo ae la oia i kan t buke akukulu mai la mamua, aka, o ko na inau mtka, e kulou mau ana no ilalo, a mino aka ae la kona rutu pap»lin«. Uooiuupopo koko ao Ia ko kumu, u t lawe pu mai o Rtianuhu i kokahi mau moa paani, e like mo ka mea mau i kamalii, a oia ko kuniu o koua huli pala paia ole. Aka, no ke ake nai o ke kama e ike koke i ka mea nana i hoauo e i ko R«ianahu noonoo, nolaila, hookuu koke ae la ke kniua i na h lumana, me ka hiki ole aka i ka hora hoomaha. Paka aku Ia na bantnana a paa iwaho, a koe walo 110 o ke kumu a me R tianahu. Aka, paneaka ke kama, E R «anaha, e hele oe iwaho e paani ai me koa mau hoa, a kani aku ka be!e, alaila, hoi iike mai oukoa. Pane mai o Kiianaha, Aohe o*a makemake i ka hele iwaho. I ako la ke kamu, Ina pela, e hoopai aka uo au ia oe, no ka mea, ua make'make au e hookaawale i keia mauawa, i >%*a no'u e noo' noo ai no kekahi inea. Ka ae la o Raianaha me oa heieheleaa kaooiaha, a puka aku la iwaho. A ia wa, hele aka la ua kama nei, a ina ko Raianahu wahi maa, a huki mai la i ka nme, aia ka he iole, a ua piha hoi oloko o ka 0010 i na nea ai o na ano a pau, a puiwa koke ae la oia, me ka olelo ibo, Peia ka e hana nei keia keiki, no> laila ka ka mea hiki ole iaia ke hooika« ika ma ka huli palapala ana, no kona )i* lo loa i ka paani me keia ioie, a heaha

la kona poinaikai 0 ka malama aua i keia inea lapuwale, naaupi maoli keia keiki ; piha loa iho la ke kuaiu 1 ka inaina, ; a hookani ae ia i ka beie. I ka hoi an t mai o na keiki a pau, a ' noho keia a me keia keiki ma koua wahi iho, a hoom īka like na keiki a pau j ma ka nana ana i ka lakou m tu buke, a : o Raianahu hoi, aia kona mau maka ilalo kahi i kulou ai, a ia wa, paue aku la ke kumu, E Rtianahu, heaha ka mea a kou inakae nana la ilalo? Puiwa koke ae la oia, a hoole mai la. Aka, i mea hoi e manao ole mai ai o Raianahu, ua ike j mua ia kana iole e ke kumu, nolaila, hoomaa hou aku la no ke kumu ma ka ninau ana, aka, hooikaika loa mai la no 0 Raianahu ma ka hoole ana, me ka i mai, He buke 110 ka'u e nana nei. Ile oiaio, ua nme mai la oia i ka ume iwaho, a ua weha ae 110 i kana buke, a kau kikepa iho la ma kekuhi kihi o ka ume, a hookaawale ae la i ka hapanui o ka uine, 1 wahi nona e ike maopopo iho ai i ka paaui a kana wahi iole. Aia nae i ka wa a ke kumu 1 nonoi mai ai ia Raianahu, i ka i aua mai, lve makemake nei au o ike pono i kau mea e naua la, he buko io paha kau aole paha. Ua ao koke aku la no o liaianahu. Aka, i ka hoomaka ana ae a ke kumu e ku a hele mai, ua paha koke aku la o RaiaiiHhu i ka ume iloko, a lawe ae la i kana buke, a kau iho la i kona uha, a hoomau lo t iho la i ka nana au 1 ilalo. I ka hele ana mai o ke kumu a hiki ma ko R lianahu wahi, aia nae o Raianahu e nana ana maluna 0 kana buke. A ike nae ke kuinu, uiino aka ae la kona mau papaliua, a i wale iho la no iloko ona, Maalea maoli 110 keia keiki, e kuhi ana paha oe, aole au i ike i kau inea e hana nei. Hoao iho la oia ma ka ninau ana, Ua paa iho la kau haawina? Ae koke mai la 110 0 lluanahu, me ka i mai, Ke aneane iho la nae e poina ia'u kahi i paa, 110 kou hele mai maauei e hookamailio mai ai. Pane koke iho la ke ku mu, lua pela, e hoike mai oe i kau haawina, o nalowale loa iho ananei. Pane ae o R tianahu, Aole e hiki ia'u ko hoikeaku ia oe i keia manawa, ke ole oe e hoi a ma kou noho, a nana i kan buke. Pane mai ke kumu, 0 kena buke, ua paanaau ia'u mti ka mua a i ka hope, a he mea makehewa ia'u ke hoi hou aku a nana ika buke. Ina no hoi ha pela, he mea makehewa no hoi ia'u ke hoike aku ia oe i keia 111 mawa, wahi a Raianahu. Ama keia olelo a R-.tianahu, ua

puni wale 110 ka mauao o ke kumu, hoi aku la oia a m t kona uoho, a hoomaka mai Ia e ninau ia Rtianahu ma kana haawina. Ku aela o Rtianahu iluna, a hoomaka mai 11 e hoike paauaau i kana haawiua ; pau pono ka lalani mua, no ka mea, o kana wahi lalani no ia o ka hoopaa koke ana iho ia manawa, a o ke koena aku, aole e hiki ke pane uiai. A hala kekahi m tu miuuke, ninau hoa aku ke kumu, Pehea iho la ka hoi, paa ae no kahi i paa ia oe ? E hoike mai i kahi i koe, 110 ka mea, ke holo nei ka manatva, me ke kali ola noo. Ua hai aka nei no hoi au ia oe, o kahi i paa ia'u, na aneane iho la e poina, no kou hftl* mai maanei e hookamailio ai, aia ka I na pona io no. A no ko ke kuma manao, o pau wale ka mana wa ma ke kamailio ana ma ia ano, nolaila, eu ae la oia a hele hou mai 1 la, aninau iho ta ia Raranaha f Heaha ka mea maloko o kou ame ? Pane ae la o Kainahu, ka'u mau bake no. I iho la ke kama, He makemake aa e ike i ka uui o kaa maa buke maloko. Paoe ae o Raianahu, Aohe kuleana ma keia ume, e makemake ai 00 e ike i ka nui o na buke m&loko, no ka mea, aole kekahi buke au i ha&wi mai ia'a me ke kumukuai ole, a pehea la e hiki ai ia'u ke ae walo aku ia oe e naaa i ka nai o na buke maloko o ko'a ume. 0 ke kamu o keia hoolauwiii wale iho oo a Haianahu, 00 kooa makan, o ike aaaneī ke koma i kana iole, a hookukeia oia mai ke kala aka, eia ka aaanei ua ike maa ia no. A no ka paakiki o ka ninaa a Haina-

1 hu, iawe ae la ke kuuiu i kona ano ma- | na maloko o ka hale kula, a oleio aku la ia Eaiauahu, E ku oe iluna, a e uee aku ma kahi e, a ina aoie, o hoopai aku no an ia oe me ka hoopai ino loa. Ku ae la 0 R iianahn, a nee aku la ma kahi kaawale. Ia Raianahu no a kaawale aku, o ka I lalau aku Ia no ia o ua kumu nei i ka ; uuie, mo ka hoopuka ae i kekahi huaolelo, 0 ! ua ike 110 au, he uiea kamahao kekahi inaloko o keia ume, a ume mai la oia, aia ka he iole, me ka ume i piha ina mea ai. Pane aku la oia ia R īianahu, He iole aha Ia keia au oka I malama ana, a pehea hoi ka loihi o kou | m ilama ana iaia? I mai o R tianahu, I | inalama au iaia 110 ke aioha, a mahope, j lilo oia i hoa paani maikai no'll, a i aikaue aloha hoi ; a o ka loihi o ko'u malaina ana iaia, lie elua ae nei iualaiua a me na la he umi. Wahi hoi a ke kumu, Heaha kou pomaikai o ka malama ana i keia io'e, a he mau keueta mahuahua 110 hoi i lilo i ka ai a me ka ia nana, a nui hoi kou manawa i lilo ma ka paani ana me ia, a haule ino iho la 00 111 ai ka ike kiekie mai ai ka ole loa. Pane mai la no o R iianahu ma ke ano hooknikui, Ae, na nui io no ka lilo iaia no ka ai a me ka ia, mai ua keneta mai no nae ia a ko'u makuahine i haawi mai ai ia'u. aole nau uiai. A0 ka ike ole i loaa ia ? u ma ko'u lilo ana i ka paani mo keua iole, uo'u no ia naaupo. Huli ae la ke kumu, a pane aku la. E Raianabu maikai, aole o'u makemake e hooloihi loa i ko kaua kamailio ana ma keia ano, aka. he makeuiake au e ninan aku i kou manao maoli, a penei 110 ia : Ina he makemiike kou e hoomau 1 kou noho haumana ana no keia kula, a hiki i ka piha pono ana o kou mau makahiki i koe, alaila, ke nonoi aku nei au ia oe, e lawe koke oe a hookuu aku i keia iole, i hele ai oia e imi i kona ola me ka hou o kona lae ; a ina hoi he minainiua loa no kou i keia iole, e hookuke koke aku no au ia oe mailoko aku o i keia kula, mahopo iho o ka lohe ana 0 I kou mau makua, aka, ho mea minamina | loa nae ia'u kou puka ana aku mailoko | aku o keia kula, mamuli o keia ano. A i mamuli o keia mau olelo a ke kumu, I kulu like mai ia ka waimaka 0 na hauj mana, aka, o Rtianahu, ' Uahoa ke kaj nika," aole i paue hou mai i hookahi { huaolelo, a hoopau ae la ko kumu i ke kula o ia la.

I ka pau ana o ke kn'a, hoi aku la na keiki a pau, aka, koe no uae o Raianahu, no kona lilo loa i ka paani a me ka minamina i kana wahi iole, no ka mea, ua hoomaopopo koke iho la no oia, e kaawale aua oia me kaua wahi aikane, ina e lohe aku aua na makua. A o ke kumukula hoi, hele pololei aku la oia i ka hale o na makua o Raianahu, a i aku la i ka makuahine, (Liu Fata) I hele mai nei au ia olua, a eia hoi o oe wale no ia i ioaa iho nei ia'u, nolaila, ma ou la no au e kamailio aku ai, oiai o ke keiki a olua, i kona mau la mua, he keiki hoolohe a ikaika ma ka huli palapa ana, & ua holo loa oia m t na buke i ao ia iaia, a o ka oi hookahi no ia maloko o ke kula, a aa hopohopo au nona, oiai ina oia e mau loa maloko o ke kula, e oi aku aka ana oia mamaa o'a, a e hiki ole ana I ia'u ke ao akn iaia, aka, iioko nae o ke> \ ia mau mahina elua a oi, he keu maoli {kōna hookuli, a molowa hoi ma ka huli palapala ana, aole hiki iaia ke hoopaa i kana haawina, a oki loa aka hoi kona hoiko pololei mai i kahaina o ka nioau, nolaila, ua hoopai au iaia a oi wale aku, aka, aole nae ona hoolohe a makaa hoi, nolaila, aa noonoo nui au me ka haohao i ke kama o ka loli ano e ana o koaa noonoo a me kana mau hana, aka, i keia la, ua hakilo an nona, oiai, lawe ae U I kela i kana buke, wehe ae isf, a kukula j mai la mamua enai ona,aka, o kona maa I maka, aia iUIo kahi i kalou ai, me ka nana ole aku i ka boka, nolaila, hoomaI opopo iho ia au, he maa no kana iialo e I nana ana, aka, no kna makemake e ike

i inika, uoUil.i, hookmi koko U au i ni hauman.i, iue k i hiki ole aku nao i jkawa e hooiuaha iiilii ai. Pau loa aku j U na koiki i k » puk* iwaho rae kd oii* ? oli, nka, koe wale uo o Riian ihu : a ma- ; muli o ko'u hoomakaukau aua iaia uie ! na olelo hooweliweli, noUiia, ku ao U ! oia mo na maka kaumnha, a puka aka 1U iwaho ;a ia \va, ku ao la au a hele \ koko aku U e nana i kona ome, aia ka! he ioie, a aa piha loa oloko o ka urae i na inea ai o na ano a pau, nolail i. hoo* maopopo iho U au, pela ka i hiki ole ai iaia ke huli-palapala » hoopaa hoi i na haawina. Aia wa, ua hook »ni koke au i ka bele, a hoi akoakoa mai la na keiki a p iu, a noho kela a me keia keiki ma ; kona wahi iho, a hoomakn \ ka naua ana i ka lakou miu buke, aka, o lliianahu, kulou iho la kona poo ilalo, a uoomaka no e uaua koke i kana iole. Ua ninau au i kaua mea e nana ana, a na pane koke mai no oia he "buke," me kona manao paha aole au i ike i ka iole ; ma ka'u mau ninau a pau iaia, ua pane mai no oia ine ka hookuikui, a mahope, kii koke au a wehe i ka ume, aia uo ka iole e paani ana, aua kauoha koke au iaia, e hoopau i ka malama ana, a e Uwe a hookuu aku, a i oio pela, e hookuke uo au iaia mailoko aku o ke kuU, aole nae oia i ekamu mai, no'aila, hele mai nei au, a na olua ko ao ana i koe iaia. (Aole i pau).