Ka Nupepa Kuokoa, Volume XIV, Number 9, 27 February 1875 — HE MOOLELO KAAO NO RAIANAHU, KA HUHUI HOKU NANI O PEKINA! [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO RAIANAHU, KA HUHUI HOKU NANI O PEKINA!

; Unuhiii no ke " Kuoioa " mai ha Olelo | Pake a i ka Ole'o llaleaii. H E L U 10. AIIAL V aku la ke kumu, lioi mai la o Kiiauahu, a ike mai la, ua auo o na helehelena o kona makuahine, nolaila, hoomaupopo koke iho U uo oia, ua loho kona uiakuahine no kana iole, aka, I i mea e loaa ai koua alohaia imua o ko | ia l;i in īu maka, a ua ike no hoi oia i kona punahele i ka makuahiue, nolaila, pane aku la oia me ka h uihau o kona waha, "E M »-ma, ua pepehiia mai nei au e kamalii." Ma keia olelo a R»ianahu, poiua iho la i kona makuahine ka noonoo aua no ka ke kamu in »u olelo, aka, piha koke ae Ia oia i ke aloha uo na olelo a kana keiki, uo k » mea, mai koua komo ana i ke kula a hiki m » ua la nei,akahi no aua hoi aua mai, i hai mai ai i kona makuahine, uo k » pepehiia e k»m»lii, uolaila, puili koke mai la oia ia R»ianahu, a hoonoho iho la ilun» o kona ulu», a ninau iho la, Aia m»hea ko wahi i eha ? Kuhikuhi koke ae la o R»iauahu ma ke I poo. Huli koke iho la ka m»kuahine ma ke poo, aole nae i loaa iaia he wahi meheu no ka eha. Pane iho la oia, xVole nae hoi ue wahi ou i eha. Uoolipo lo » iho Ia keia i ka uwo ana,aia hoi, hoonanea loa iho la keia i ka hoomaneoneo ana ma ke poo, a hoohiamoo ilio la keia. A no ka manao o ka makuahine o hiamoe loa io iho auanei, a hiki ole iaia ke kaikai aku, nolaila, pane iho la oia, Auwe ! o ko hiamoe e iho la no ka ia me kou ai ole. E kua hoiaku iui kou wahi moe- Ku ae la oia a hoi aku la ma kona wahi nioe, me ka houhene liilii ma ka uwe ami. A lohe no nae ka makuahine, hoomaopopo iho la oia, ua eha io no kana keiki, nolaila, hele aku la oia a hoomaueoneo ma ke poo, a kua hiamoe io iho la keia. Hoi mai la hoi o Kale Vina mai kana haua mau, a hoonanea iho la oia iaia ina kekahi mau hana liilii o ka hale, a kani ka bele aina, hoi aku la oia a noho ma ka papa aina, aia hoi o Liu Fata wale no, aolo n\o o R»ianahu, ninau ae la oia, Aole ka i hoi m »i nei ke keiki ? Pano mai o Liu F »ta m i kekahi poo 0 ka papa aina, Aoho e k ila i hoi mai uei, a aia uo ke moe m »i la iluna o ko na moe. I aku o Kale Vina, Ua m-ii hoi ha ke keiki ? Paue o Liu Fata, Ae, hoi mai uai a oleio mai, ua pepehiia ka e kamalii kuli o lakou. Nin »u aku uei hoi au i kahi i eha, kuhikuhi ae U kela ma ke poo. I ko'u huli ana nae, aole he wahi meheu o ka eha m i kon i poo, aka, nokona hootn»uloa mika uwo liilii an», nolaila, ua hoouaua au iaia ma ka hoomaueoneo liilii ana, ahiamoe loaaku la nae kela a hiki i keia mmawa. A no ka piha ioa o Kale Vina i ke aioha keiki, oiai o ka lau » uiakahiapo no ia, a o ko kamakahi liookahi no hoi ia a ko Uua mau puhaka, uolaila, kanea ae la iaia ka 000 o ka ai, a haalelo iho la i ka p »pa aiua, a hele aku la e hoala 1 kaua keiki, me koo i manao, ina e mau loa ana kona eha, aUila, e kiiia koke ia ke kauka, a e hele m li e Upaau, aka, i ka hiki ana aku o Kale Vina ra* ka moe o kana keiki, a hoolono iho la, aia hoi e hann maikai ana no ke keiki, a hoaU ae ia. Ala ae o Rtianaha, a ike ae la ia Kale Vina, a puana ae la, E Pa-pa. Pane iho la ka mikaakane, Eii no au e kuu kelki, UUa aku U oia a hii ae !a, a ninau iho U, Pehei ko eh »? mo ke kulu pu no o kona miu waimaka. Pane ae U o U»iau ihu, Ua oluolu loa. A uo ka m »kem »ko o Kale Vina e niniu pouo U Eiiaaahu oo ko keiki nana ia i a e oia, aka, i m»i o Uiianahu ms ka mialei. Ua nui no ua keiki i eUa ia*a, a uo ke alu like

auaniii o p>a koil-ei e ue. uolnU, aole aa i ike pouo i k i ui i » nmi kn puupuu ikaika i kui mi kuu poo, * elii loa ia ilio U au. Li wa, pao ae la ko Kale Vina manao pihoihoi no ka pilikia o kan* keiki, a hoi aku la lakoa e piin t i ko iakoa aina ahiahi, aole nie i eino, miona koke ae la no o R uan-ihu, oiai aole i pau koaa niMiio mik ia no koni mikaahiae, a no kona m ikem ike ole no hoi kekahi e lo« he o Kale Vin*, nolaih, wikiwiki aku l i oia i k i hoi e m >d, aka, o ka m ikuahine nae, aole ona min-io pela, oiai e noho ana oia me ke kuhiuia no ke aloha keiki, a ua poiai koaa noonoo ana no ni mo i e ae.

Ma kekahi la ae, mahope iho o ka pau ana o ka aina kakahiaka, hele aku la o Kale Vina no kan \ hana mau ; kokoke m»i la hoi ka manawa kula, hoomakauk iu ae la o R»ianahu no koua hele : aia nae i i man »wa, pane m»i Ia ka makuahine, E kuu keiki, m »»nei ke ku mu a oukou i ke ahiahi nei, a olelo mai la, he elu »ae nei ka m»hin » a oi, ua molowa lo» ia oe m» ka huli palap »la ana, aole kae hiki iaoo ke hoopaa i kau haawina, a oki loa aku ka hoi kou hai pololei ana aku i ka haina o ka ninau, a ua hoopai mau oia ia oe i na wa a pau, aole ka ou hoolohe iki, a uj» haohao loa oia nou, aka, ma nehiuei, ua loaa iaia ke kumu o kou inolowa ana, oia kou lilo loa ana i ka paani me kela iole au e malama n«i, a ua kuai ka oe a nui ka ai a me ka ia, a hanai na kela iole, a ua min imina loa oia uou, a ooe no hoi ka haumana ana i hopohopoia oi», iua e mau loa ana oe ma ke kula, me kou kupaa loa ma kou kulana iuuh, e pau ana koua ike a hiki ole iaia ke ao hou mai ia oe : ua manao nae oia, ina ka e hoomau hou oe ika m ilain i an» i kel»iole, o hookukeia ana oe ui »i ke kula ae, aka, ua waiho mai nae oi» ika hana i koe ia maua nou, a in» no hoi e mau kou hoopaakiki i ka malam» ana i kela iole, alaila, e hooko ana ke kumu i kana olelo. Aka, ke

ninau nei nae au ia oe, Ua oiaio anei ' kou molowa m » ka liu'i p »lapala ana, a haule ino oe mai ka ike kiekie a i ke oki loa a me kou malama ana i kela iolo i hoa paaui uou ? E hai mui oe me ka oiaio. Pane koko mai la o R lianahu me ke auo hookohukohu, nana aku, kukaliki o kahi kanaka, a i mai la, E kuu mama maikai, ua wahaheeia oe o kela kumu, oiai owau hookahi no ka oi maloko o kela kula, a ua lewa ia'u na palapala a pau, a nolail i, ua hopohopo ua kumu U no ko'u ike loa, a ua aneane e hiki ole iaia ke ao mai ia J u ; a no kona manao pahao hilahil i oia, noUila, helo mai la a hoopuuipuni mai ia olua, i wahi Uoi uo olua e hnhu ai a aua ia'u, aole o ae e hookuu hou ia'u e hele i ke kula. Aka, pane mai ka mikuahine, E heluhelu m ii ana oe. Wehe koke ne U o R »ianahu i kana buke, a heluhelu ae la, nan » aku oo ka hoi, "Mikaoi ka noe o ka onkani kiuwailehui," i ka ua mea o ka holo ma ka heluhelu ana, aka, aole nae peia na mea i paiia ma ka buke, heiuheiu waie aku U no keia mamuii o koua mauao ; a pela no hoi ma na mea heln, hoouni kela, hookomo keia, hooUwe keU* a peU aku ; a he mahalo wala no ka ka makuahine, me kona hooiaio iho no, ua wahahee na olelo a ke kumu, me kona ninau aku no hoi no ka ioie, ae pololei mai no o R iianahu, me ka olelo aku, he mea hoopau molowa wale iho no ia, mahope iho o ka paa ana o ka'u haawioa, a nele au i ka mea hoopaa ole, hoopiha pono iho la au i ka m inawa mi ka paani ana me kou irahi iole. Ninaa hoa ka nukuahine, Nohea ka ai a me ka ia a kau iole i loaa ai ? Pane mai o Riianahu, Mai na keneia mai no au e haawi mao mai ai ia'u, a i kekahi mm iwa, mai na koena mea ai ae uo hoi a kakou. I mai U ka maknahiue, Ua hoapono loa no an ia oe ma na mei a pau, aka, ma kou hoopanipnni ana mai ia'u i mau keneta kuai buke, pepa, peni, a pela aku, noU-

l.i, aia maUiU ko'u hoahewa uui ana ia oe ; a eia w,ile no ka*u uleio ia oe, oi \i ua ike aku la uo au, ua ak.uu ii io maoli no oe, nolaili, e hoopau i kou hele ana i ke kula, a e kii hoi o%j i kel * iole an a hookuu aku, ae haawi uo au ia oe i hana uau, me koua ninau pu aku uo hoi, Heaha la kan hana m »kem ike ? P«»ne mai o Kiianahu, He hoopakapuka waiwai ka'u hana makemake. Noonoo iho la ka makuahine a i mai, Ua kupono io no ia oe kela haiu, uo ka mea, ua akamai loa oe m » n \ mea helu, a e maopopo ana ia oe ka nui o ka lilo a me ka loaa mai, i ka puka a me ke poho. Eia uae, ina oe e mnkemake ma ka hale kuai nui, alaila, e olelo oe ia papa, no ka mea, aia ma ke tausnni dala a oi aku, lawa ka hale kuai o ia auo, aka hoi, ina he m ikeiuake kou i hale kuai liilii, he umi no dala ka lawa, a e haawi koke uo au ia oe i keia mauawa. Kii aku la ka makuahino a haawi mai la i na dala ho urni, me ka i niai, E kii koke oe i kela iole a hookuu aku. Ua ae kokeaku no o It iianuhu. Eia hoi ka mea apiki ia Hiianahu, ia loaa ana mai no o ua dala he uini i ko ia nei lima, a hookomo iho la iloko o kona pakeke, a lawo ae la kela i hookahi dala, a koe iho U eiwa ; kuaiia aku la i ka laiki, i ka io puaa, manu, akaakai, kakipi, me hookahi omole waina u me na mea ai e ae he nui walo, a hele aku la a ma kahi kaawale, kipa aku la ma kekahi hale, a hoolimnlima aku la i kekahi mea, e hoomo*a i kana mau mea ai, me ka hoolako pu mai i pa, bo!a, kiaha, pahi, o, puna a me ke pakaukau. me ka halihali pu ana hoi a ka ianei wahi e makem iko ai. Ua hooholoia ia tnea mawaena o lana, a o ka uku, mailoko ae no ia o ua keneti i koe iho ma kana kuai ana. A kokoke e moa na mea ai, kii aku la o lliianahu i kaua iole ma ka hale kula, a lawe uiai la, me kona haawi aku i kona aloha hope loa i ke kumu a me kona mau hoa kula.

A hiki keia ma kahi i hoomoaia ai na i mea ai, aia lioi, ua makaukau na mea a ! pau, a e waiho ana maloko o na hinai. Lawe ae la kekahi i ka aumaka o na mea ui, a o ke pakaukau hoi i kekahi, a hele pu aku la lakou nei a hiki m » kekekahi alanui mana, e moe ana kekahi mana a liolo i ke kuahiwi, a o kekahi, mana, holo aku Ia i ke kulanakauhale, a . i na kapakai, a o na mana i koe elu \, | holo aku la kekahi i ka hikina, a hoea ! aku no i na kanhale, a pela no ke alanui ma ke komohana. Lawe ae la o Raianabu i ke pakaukau, a kukulu iho ia ma kahi i hoohuiia ai ka mana o na alauui, a olelo aku la i kona mau hoa, Eia maanei kahi i kanuia ai o ko'u mau kupunn, a na lakou keia mau mea ai a kakou i lawe mai nei, no kuu mauao, ua pau paha lakou i ka p >ioli, noiaila, e hoi olua i keia wa, aia a lioi aku au, aUiia, kii mai olua i na ukana. Hoi aku la kona mau hoa, hoopiha •iho la keia i ke pakaukau me na mea ai, nana aku ohuohu iua. Lawe ae ia keia i koua noho, a kukuiu iho U ma kekahi poo o ka papaaiua, wehe ae la oia i kana wahi iole, a hoonoho īho la ma kekahi poo o ka paaaina,a i akula, E kuu aikane aloha o na U i hala, a hlki mai i keia la, ke haohao nei paha oe no ka nui loa o na mea ai i hoopihaia maluna 0 keia papa&ina. 0 keia mau mea ai a*u 1 hoomakaukau ai, he hoike ana no ia no ko'a aloha ia oe, no ka mea, i keia ia, e kaawnle aku ai oe a kaawaie mai au. Aole no au i manao e kaawale ana kaua, aka, eia ka hewa, na huhu loa ke kumu ia'u nou, a ua hookukeia au mai ke kula mai, a uahoopii nolioi kela kumn i kuu maa makaa, a na olelo mai no hoi kna makuahine, e hoopau loa i ko*a malama ana ia oe, a ina wau e malama hon ana U oe, aiaiia, e hookake no Uua ia'u, me ke kapa hoa ole mai he keiki au na Uui, nolaila, eU na mea ai, a e ai kaua me ka olioli. A pau ko Uua ahaaina olioli ana, pa-

ue uku U o H ū tuahu i k»u.i aikaue ioio, Kia na aiuuui eiu» imua ou f a o na alunui m i o a maauei, he maD lanui waie no ia nou 6 make ai. pela uo hoi kein nlanui e holo nei i kai, ioa e hiki akn oe ma kahi kauhaie, a iua e ike ke owau ia oe, e inake a«a oe, nolaila, eia wale do ke alauai maikai, e holo oe i ke kuahiwi, i kahi nui o ka ai.a ina oe e pololi, e imi mai oooei loaa au. Uwe iho la Inua nei, a holo aku la kela i ke kuahi, a hoi uku la o Rai*nahn. {Aole i jxi m).