Ka Nupepa Kuokoa, Volume XIV, Number 11, 13 March 1875 — Page 2

Page PDF (1.94 MB)

This text was transcribed by:  Michelle Baie
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

KA NUPEPA KUOKOA, ME KE AU OKOA I HUILA.

 

MA KE KAUOHA.

  OLELO HOOLAHA i na Makua a Kaho mea keiki e hele a @ i na KULA AUPUNI ma ka @ Hawaii, @ o ka Apana o Kona.  Ho@, Mokupuni o Oahu.

  @ ke Kanawai, e m@ ia ana ke KOHO KALOTA no ke komo ana i ka HOA @KOLU o ka Papa K@ Apana o Honolulu, ma ke Keena o ka Papa Hoopaapaa maka Hale Aupuni A@lani, iwaena o ka hora UMI o kakahiaka a me ka hore ELUA o ka aukaia o ka Poakahi, la @ a keia mahina o Maraki 1875.

  O na Makua, a Kahu paha i @ i ko lak@ i na papa keia looa i waiho ia mai i ka @ Kala @ na Kamukuia. @ e ae la ana e koho: o ka poe i paa ole ko lakou @ e na Kumukuia e hoole ia ana lakou e like me ke Kanawai.        W JAM. KAMIKA.  Luna Kula o ka K@ Aopalapala

  Apana o Honolulu.   Mar 10 1875                          @

 

MA KA KALAWAI ana o ka Papa Ola i ka la @ iho nei, ua hooholo lokahi la penei:  E @ aku ma K@ kaa @, a me na Agena o ka Papa o na Mokupuni, a me na @ Luna Makai o kela Apana keia Apana, e hoouna mai i @ mai a paa ka he ano “syphilis,” i ka Halemai @ no ka kapaau ia ana.

            KAKAUOLELO O KA PAPA OLA.

 

UA HOOKOHUIA aku o Mr. Albert S. Wilcox i keia ia i Agena no ke Koena Hooialo Kope no ka Mokupuni o Kauai no @ i na palapala.

  Koena Hooialo Kope                       THOS. BROWN.

  Feb. 22 1875.                                   Luna Hooialo Kope

  A@ : W.L. MO@HONUA.  Kahina Kalalalua.

 

  I NA KUMUKULA AU@ O HONOLULU.  O@, @, no ka lawelawe ana i ka hana oihana @ la 27 o keia mahina o Febreruari, nolaila, ma hoopa@ ke @ ana o na kumu kula a keia @, oia ka la 30 Malaki.

  Ke kauoha pu ia aku nei na kumu kula, a hoomakaukau koke mai i na Papa Helu inoa o na mauka, a kahu paha o na k@ hele nei i na Kula Aupuni, i k@ ai me ka kanawai no ke koho ana i ha HOA EKULO o ka Pap Kule Apana.              W. JAM KAMIKA,  Lanakula o Honolulu.

  Feberuari 25, 1875.                          691

 

KE @ aku nei, na mea a pau, i keia la, na hookohhoia aku o Mr. H. W. @ i Luna Pa Aupuni no ka Apana o Kohala Hema, mokupuni o Hawaii.

                                    @ KIPI, Kiaaina o Hawaii.

  Koena Kiaaina, Hilo, Hawaii, Feb 18, 1875.           @

 

UA HOOKOHUIA aku na kanaka malalo iho, e hoopuka i na palapala @ awa, i kuike a me ka Mok@ XIV o na kanawai o 1870;

   Kaupoloio – Ko Kahala A@, Hawaii.

   G Naopohi – Molokai.                                W L MOEHONUA,

                                                                        Kahina Kalalaina.

   Koena Kalalaina, Feb 6, 1875.                   689

 

Ua hookohuia aku o CECIL BROWN i keia la, @ Agena hooiaio palapala, no na palapala a pau e lauela mai ana e hooiaio, no ka mokupuni o Oahu.

                        THOMAS BROWN, Luna Kakau Kope.

   Koena H@ Kope.

   Aponoia :

                        W L Moehonua, Kahina Kalalaina                 @

 

HOOLAKA KA AUPUNI – Ke @ aku @ ka lehulehu, o ka i’a make iho o na Hale Lole Bipi ma Kohoialoa, a maka iho hoi o ka Halepaahae o Kawa, @ 2 ½, a oi aku a emi mai paha, ke hookaawieia nei, oia kahi e hoopaaia ai na hoieholoaa helehewa no ka Apana o Kona nei, mokupuni o Oahu.                          W L MOEHONUA,

                                                Kahina Kalalaina.

  Koena Kalalaina, Ian 12, 1875.                                           @

 

Komisina o ka Hoikeike Nui ma Amerika Huipuia.

O makou o ka poe nona na inoa malalo iho, na Komisina Kuikawa i hookokuhuia e ka Moi, e ohi mai, e houluulu a e hoouna aku i na mea, hoi keike hana akamai, hana lima a me na mea ulu e Hawaii nei, kupono no ka Hoikeike Lahui Nui o malamaia ana ma Piladelapia, ma ka puni ana o ke keneturia makahiki o ko Amerika Huipuia noho Aupuni Kuokoa ana i ka 1876.  Ke noi haahaa aku nei me ka hoolaha akea aku, ua makaukau lakou i ka lawe ana mai i na mea e hoounaia mai ana e ka poe makemake e hoouna loa aku i Amerika, ma ka Hale Papa o S. G. Waila, Honolulu i na mea a pau i kupono no ka hoikeike.  Oi ai ua makemakeia na mea hoikeike a pau – e hiki aku ma Piladelapia mamua ae o Maraki 4, 1876, nolaila, o ka poe i loaa na mea hoikeike e noho ana ma keia Pae Moku, e makaukau lakou, a e hoouna mai ma kahi i hoike ia maluna, mamua ae o ka pau ana o ka malahiki 1875.

  Ke hoike nei no hoi makou i ka papa inoa o kekahi mau mea kupono no ka hoikeike, na mea ulu a me na mea hana akamai, hana lima, hana mikiula a me na waiwai o keia mau mokupuni, a i makemakeia no ka hoouna aku i ka Hoikeike nui :

  Na Laau – i kahi a kahi ole ia a ma na pauku laau.

  Na lako hale, i hana ia mai na laau Hawaii mai

  Na manu a me na ia, a pela aku.

  Na mea ulu a me na hua ai, i @loo, i malama ola ia, a ano hou a e ulu ana paha.

  Na hulu manu, na niu.

  Paakai mai na loko mai a i maloo paha i ka la.

  Na Pupu – na akoakoa o na ano a me na mea a pau.

  Na mea o lalo o ka honua.

  Na olona o na ano a pau i ulu maoli ae a i hoomakaukauia paha.

  Na mea ulu o loko o ka wai.

  Na kope iloko o ke eke.

  Na Pulu iloko a ka bena.

  Kapaa mailoko mai o na Mahiko nui pakahi, ma na ano like ole iloko o na eke.

  Hulu Hipa, na ano hulu hipa mai na mokupuni pakahi mai, i kahiia a kahi oleia.

  Polupolu ; i waeia a wae oleia,

e Leiki iloko o na eke ; i hoomaemaeia a hooma@mae ole ia.

  Na pupu a me na hehu awa.

  Na uhi iloko o ka phau.

  Na hana lima ; na ahuula, na mahiole; moena; kapa Hawaii ; na umeke, na aho mai na olona mai a me ka ili hau, a me ka pulu niu ; na poha ku kahiko ; na makau, na kii o na waa ; na lako Hale Hawaii e kapali ai, na kii o na hale o ka wa kahiko a o ko keia wa paha; na ili holoholona a na ano a pau, na mea hana kui, na kamaa la, i o lauhala, na papale makoloa, pua ko, pua pili a pela aku.

  Na kii o na mea ano nui o Hawaii nei a me na hiohiona nani.

  Palapala aina nui o keia mau mokupuni i kahala o kekahi kanaka Hawaii ma kona ike a naauao.  Na kii a hoike ana i na puu, na mauna, na awawa, na alanui, na ululaau, na waoakua, na aina palahalaha a me na aina hanai holoholona, na kauhale, na muliwai, na lua pele, na awa ku moku, a me ka nui o na kanaka maluna iho o na mokupuni pakahi.

  Na buke ma ka olelo Hawaii a me Enelani.

  Papa Kuhikuhi o ke kulana hoonaauao a hoomana o ka lahui Hawaii; o na ano hoomana a pau.

            KUHINA KALAIAKA

            S. G. WAILA

            J. U. KAWAINUI.

  Honolulu, Jan 7, 1875.

 

Ka Nupepa Kuokoa

ME

Ke Au Okoa

I HUILA.

Published every Saturday, $2 a year

 

HONOLULU, MARAKI 13, 1875.

 

  He mea pono ia makou e hoeueu, a e uneune mau aku i na manawa a pau no kela a me keia mau mea e hooholo mua ai i ko kakou kulana; no ka manawa ano, a no ke au e hiki mai ana.  Ma ka nana ana i ko kakou ano kulana hoonaauao ia o keia mau la, ua maopopo loa, aole i laha nui ka ike i na oihana hana lima akamai mawaena o kakou ponoi iho e na oiwi papa o ka aina.  O ka ike nui ana i na oihana hana lima akamai, o kekahi no ia o na laia kamahele nui, e hooholo mua ai i ke kulana o ke kanaka; a o kekahi une no hoi ia nana e hoeueu mau i ka hooula ana i na @ a me na akamai oi aku.  Oiai mahope iho o ko ke kanaka hoonaauao pono ia ana ma na ike kumumua, he mea pono i ua ike la e hoomahele ia aku ma kela a me keia lalo o na oihana hana lime ike, i mea e hooulu mau ia ai ka noonoo, a e hookala ai hoi i kona ake oi nona iho, i ole e hoopiha wale ia kona manawa e ka palaleha, a me ka molohai, a haole, a poina paha kona ike i  loaa mea iaia.  Aole oia wale no ka mea nui, aka, i me kekahi e hoopii ae ai i kona kulana, kona loaa, a e ka hoowaiwai ana paha iaia iho.

  No ka mea, o ka loaa ana o ka ike hana lima i kekahi kanaka, i hoipaia e kona iipi a me ua ake nui ana, e hoiomua kana oihana, ko kumu paipai nui ia nona e hoomau aku i ka hele imua, me ka uiha ole.

  No keia kumu, ua au ae makou e nana i kahi e hiki ai ke hookomo aku i keia mau manao iwaena o ka lehulehu, a ua akaka no, ina he mea ane hiki ole ke hookomo ia aku na manao o keia ano iwaena o ka lahui, ma na kalakalai olelo ana, alaila, e hiki no ke hookomeia ma o kekahi ano e ae.  Oia hoi, e hoomaua ia ma ke  kanawai ke kukulu ana i kekahi hale ae e keia ano, a e hoolilo ia hoi malalo o na hooponopono ana a ka kakou Oihana Hoonaauao ka malama ana.

  No ka mea, ke hoomanao nei makou, aia iloko o kekahi mau Kau Ahaolelo i hala ae, ua hiki mai no he mau noi mai kekahi mau apana mai, e kukuluia i hale ao hana lima ike no na keiki Hawaii, aka, no kekahi mau kumu @ ia mau kau, ua hoomoe ia iho la ia noi ma ka papa; (aka, ua hookomoia nae ma kehaki ano e ae).

  I keia wa la, he mea pono ole ke hoopalaleha hou no keia mea.  E makala mau kakou, a hiki i ka wa o ke kau Ahaolelo o ka 1876, ia wa e waiho hou aku ai i keia noi.

 

NO KE KUIKAHI PANAILIKE.

  A hiki i ka holo ana mai o D. C. Murray mai Kapalakiko mai, aole he mea i hauaia e ke Ahaolelo o Amerika Huipuia no ke Kuikahi Panailike, aka nae, na ikaika no na leo kokua no kona hookoia, ina e hookomo ia aku ana ka hana imua o ka Aha Senate.  E halawi kuikawa ana ka Aha Senate ma ka la 5 of Maraki; pela i ike ia iho ai ma ke olelo kukala a ka Peresidena Kalani. Eia malalo iho kahi aitamu i loaa ia makou mai ka nupepa Call mai o Kapalakiko o ka la 14 o Feberuari, a oia wale no kahi hunahuna e pili ana no ke Kuikahi Pauailike.  E hoike mai ana ia ke kulana e pale aku ai i na keakea a pau, a e hoomalu ai hoi i na neneue e ae e ala mai ana no ia mea:

  “Ua hoopaneeia ka hana ana i ke Kuikahi Panailike me Hawaii e ke Komite o na Aina e o ka Aha Senate, i mea e kukakuka pu ai me ke Kahina Fish npo ke kuleana o kahi mau aupuni e ae e koi mai ai no ka phono e komo pu iloko o kona mau hoakaka ana.  Ma ke ano e hoohuli ae ai i na kue a me na keakea e ae no keia mea, ua kono aku ke Senatoa Hagar ia Mr. Fish, o ka baka kekahi waiwai e hookomo pu ia iloko o na waiwai o Amerika e hookomo dute ole ia mai ai i Hawaii nei.  Ina e hanaia keia, ua manaoia, aole he aupuni e ae e makemake mai ana e hookau likeia ma ia keehana hookahi.  E hookomo aku ana o Fish ia mea ia ka Aha Kuhina.  Ua manaoia no hoi e kokua ikaika ia no ua kuikahi la ke hoololi ia e ka Aha Senate ma ka hoopaa ana i ke Aupuni Hawaii, aole e ae aku i kahi aupuni e, a i kahi lahui e hoi e loaa kau wahi hoolulu moku, a mau keehana e ae hoi ma ua mau mokupuni la.  Ina e hoololi ia pela e ka Aha Senate, aole no e keakea ia mai ana e kekahi mau lahui e ae, ka hookoia ana me Hawaii, a aole no hoi e manao mai ke aupuni hope no ia mea.”

 

HALAWAI O KA PAPA LOIO.

  Ma ka halawai ana o na hoa o ka Papa Loio Hawaii a me na Lunakanawai o ka Aha Kiekie ma ka la 8 o Maraki, M. H. 1875, eia malalo iho na olelo hooholo i hooholoia e ua halawai la.

  No ka mea, ua hiki mai ka lono ia makou no ka make ana o Frank Havey Harris, iloko o kona wa ui, he hoa no keia papa, aole nae oia ma ke oihana loio i ka wa o kona make ana, aka hoi, ua mahaloia kona lawelawe ana ma ka oihana, a no ka mea hoi, o ke kumu o kona make ana he mea haumaha no ia:

  E Hooholoia, O makou kona mau makamaka a me na hoaaloha, ke kulou haahaa aku nei i ka makemake o ke Akua e hookoia pela; a ke waiho aku nei hoi i ko makou aloha kuhohono i kaua wahine kanemake i hoopili kaumahaia, ka makuakane, kona kaikuahine, a me na pilikana e ae; a ke nonoi aku nei i ka Makua Mana e kokua mai ia lakou me kona aloha nui;

  E Hooholoia, O na hoa o keia papa loio a me na lunakanawai o ka Aha, e kau i ka hoailona kanikau mau no na la he 30;

  E Hooholoia, E hoounaia kekahi kope o keia mau olelo hooholo i ka ohana o ka mea i make, a e hoolahaia hoi ma na nupepa o Honolulu.

  I ka waihona ana aku o keia mau olelo hooholo, ua heluhelu mai a Mr. Lawrence McCully i kekahi mea hoakuka pokole ana a ka Loio Kuhina, a i pana@ mai hoi e ka Hon. W. C. Jones, ka Lunakanawai Hoo@, penei:

  “I ke nei ana e hooholo loa i ua olelo hooholo i waihoia mai nei, aole e hi@ ia’a ke uumi i ka hoopuka ana aku i ko’a mahalo nui no na hana maikai a ka mea i make, a i ko’u aloha kuhohonu hoi no na pilikaua e kumakena nei no kona nalo ana i ka manawa i manao ole ia.  Mai ka wa mai o ko’u hiki ana i keia au@, ua hele pinepine maua me F. H. Harris i a@, ao na mea pili oihana, a me ke ano loio hoi me na Aha Kaapuni he nui o na mokupuni, a no ia mea ua pili laoaa loa wae me ia.  Ma keia a me keia wahi i hoonohaia’i oia, ua ike mau ae i kona oleole, lokomaikai, a he hookupono ma kaua hana – he pumehana, a he laulea ma kana mau kamailio me na hoa o ka papa – i hoomaluia hoi e ke oni paa o kona manao ma kaua mau hana ana – a he ku ao i ka mahaloia.”

  Mahope o keia, ua kamailio mai na hoi e ae o ka Papa Loio, Messrs. Bartwell, Dole, O’Halloran, Montgomery, Preston, ma na ano ku i ka hoalonalona, a me ka hilinaiia o ka mea i make.

  Alaila, ua hooholo lokahiia iho ia na olelo hooholo, a hookomoia iloko o ka @ k@.

 

MANAWA PUKA, ME KA NAPOO ANA A KA LA

NO KA MALAHA O MARAKI, 1875.

Mar. 14. Puka ka La 6h. 10’ am.  Kapoo.  6h.  6’ pm.

  :   15    :      :  6h. 9’ am.      :     6h. 10’ pm.

  :   16    :      :  6h. 8’ am.      :     6h. 10’ pm.

  :   17    :      :  6h. 7’ am.      :     6h. 10’ pm.

  :   18    :      :  6h. 6’ am.      :     6h. 10’ pm.

  :   19    :      :  6h. 6’ am.      :     6h. 11’ pm.

  :   20    :      :  6h. 5’ am.      :     6h. 11’ pm.

 

Na kau ana mahina no Maraki.

Mar   7 – Mahina Hou – 9h. 40.  0s  P.M.

  :   14 – Hapaha mua   2  34  2s    :

  :   21 – Mahina piha   1  20  3     :

  :   28 – Hapaha hope  5  53  7     :

 

Nu Hou Kuloko.

  Ma ke ahiahi nei i kau aku ai ke Keiki Ani W. P. Leleiohoku, maluna o Kiauea, a holo aku la no ka aina kaili la.

 

  Ma ke ahiahi Poalua nei i ku mai ai ka mokuahi “Ma@rega,” iloko o na la holo he 24 mai Sidane mai, a ma ka Poakolu ae ua holo aku no Kapalakiko.

 

KA MELEBONA. – Ma ka 14 o Feberuari iho nei i ku aku ai ka mokuahi “Kulanakauhale o Melebona,” i Kapalakiko, oia hoi iloko o ehiku la me 20 hora wale no mai ka haalele ana iho ia Honolulu nei.  Ua oleloia o ke keu keia o ka holo!

 

  Ma ka olelo hoike a ko kakou Luna Awa, ua olelo ae oia o na waiwai aupuni, ke huipaia na hale aupuni, a me na aina, a me na hana hou, ua manaoia, aole i emi iho malalo o ka elua miliona dala ka waiwai.  O ke aie aupuni hoi, aia malalo iho o ka $400,000.

 

  Ua hala aku nei ka Hope Luna Hooponopono o ko kakou pepa i na Hono a Piilani i ka Poakahi nei; no ka hele ana e ohi mai i na aie i koe o ka nupepa.  A aole no paha e ole kona hoea loa aku i ka Uaukiukiu, a ina he kamaaina kupono kono nana e hookipa aku, e papahi auanei oia i na leimokihana kupaoa.

 

  Ma ka auina la Poakahi iho nei i holo hou aku ai ke “Kilauea” no Lahaina a me Hio Hawaii, a huli hoi koke mai no i ka Poaha nei.  O ka Lunakanawai Hairasi kekahi i kau aku, no ke kii ana i ke kino make o kana keiki, i lilo ai i ka wai ma ke kahawai o Maili, ma Kaiwiki, i Hilo Hawaii.  E ikeia no ka moolelo o keia make kaumaha ma ka palapala a Chas. North (Kale Akau paha?) ina ka aoao mua o ka pepa o nei la.

 

MAI PUUPUU LIILII. – Ma na lono hopoe i loheia mai ai, ke holapu mai nei keia mai lele i kapaia he hepera, ma na Panalaau o ka Hema, Aia i Sidane, Melebone, Aukalana, a aia hoi i Honekaona a me Iokahama Iapana.  Me keia mau lono hoohikilele o keia mai lele, he mea pono i ko kakou Papa Ola e makaala loa i na moku a pau e kipa mai ana ia nei, mai kahi mai o ia mau mai e laha mai nei, i ole ai e palu hou mai ia mai mawaena o kakou.

 

  Ma keia mau la, ua hookaakukua wale mai la no na ao, me ua anapu uila, a me ke kui hekili ana, aka, aohe he mau kuaua koikoi i haule iho, he kilih@e wlae iho no.  Aka, me ia mau lilihune ua i peno ai ko makou mau Helepo o Waikiki; a na kekahi o laua i manuahi iho i nei mau ia no ka lani:

“A ka uka o Waimea, hao mai e ke Kipu,

Anu au a maeele, i ka ua Melanalana,

Anu mai nei kuu hoa i Kaualanipolua,

Elua no maua i ka hale malu a kea o.”

 

  He mea haohao ia makou ka ike’na i ka nele mau o ka Makete kuai Ia ina Ia makemake hou “e ko’u ai na puu i ka wai a ka naulu,” iloko o keia mau la i kunewa ae.  No ka mea, he mea pono loa i ko kakou kaona alii ka hoolako mau ia ia na manawa a pau me na Ia hou o kela a me keia ano, e like me ia i hoolakoia mai e ko kakou mau wai a me na kai.  No keia nele mai i keia manawa, ua hoomanao ae makou, he mau la nonolo paha keia o na puka iho o Makuakeke ma, kai hoi ka hoea hou ole mai o na ia makemake.

 

  EIA HOU UA LIMAKOKO. – Ua lono ia mai he pepehi kanaka ka i hanaia ma Hamakua Hawaii iloko o keia mau la.  O Kaamoku ka inoa o ke kanaka i pepehiia, a o ka mea nana i hookau i ka lima menemene ole o ke ewe a Kaina maluna ona, o Palailo no ia.  Ua lono pu ia mai no hoi, he wahine ka mole o keia pepehi kanaka:  Aka, aole i loaa mai ia makou he moolelo pololei o keia pepehi kanaka; aka, e hoike koke ku makou i ka oiaio oia mea ke hiki mai na palapala i ko makou nei Keena.

 

  Ma nehinei i hookoia ai ka mana o ke kanawai maluno o Kaaukai, kekahi o na mea nana i pepehi o Kanahonamoku a me kana wahine i Hilo Hawaii.

 

  Ua minamina makou no ka hiki ole ana mai o ko makou makana no ka makehiki 1875.  Ua @ aku makou i na kii iloko o Sepetemaba 1874 – oia hoi iloko o na malama eono i hala aku, e kahala, a e pai ia hoi ma Nu loka, me ka hoouna pu aku i na dala he kanalima i uku no ia mea.  Aka, aole i loaa mai ia makou.  O na pae a pau i kuleana no ua mau kii makana la, e hoouna koke ia aki ae ia loakou ke @ mai, me ka hakalia ole.

 

HE HAOLE AWAHUA IAIA IHO. – Ma ka hora elima o ke ahiahi Poakahi nei, ma ke Sela Home, Honolulu nei, na hoo@ pokole iho la kekahi haole i kona ola, make oki ana iaia iho me ka pahi pelu, o George Hempstead kona inoa.  Aole i akaka ke kumu o ka nune ana o kona manao e hookaawale koke aku iaia iho mai ka pumehana aku o ka la, -- malia paha no kekahi kumu ponalonalo e he paha, no ke aha la?  He haole kino ikaika oia, a me ka maikai, a aole no hoi i hone, aka, na makemake ole nae oia e ola loihi i hookahi hora oi ‘ku mamua o ka hora elima oia ahiahi.

 

KAHEAWAI KA ONA MA HAMAKUALOA – O keia ae la ke poo o kekahi palapala i loaa mai ia makou, mai Hamakualoa, Maui mai, e hoike ana no ka @ o ka ona malaila i ka la 20 iho nei o keia malama.  Ma ua ia la, ua malamaia he ahaaina e Kaawa a me Hoolawa, a ua hele nui aku na kanaka ilaila, me ka unu nui ana i na wai ona, a hakaka, haunaele, pepehi aku, pepehi mai.  Ua hoolilo pu ia ka la Sabati he la lealea, ona, a me na hana ohauha e ae.  Aia mahea na makai alaila?  Wahi a ke mea kakau? “Aohe makai maanei i keia manawa; ua pau pu iloko i ka hopu i ke kiaha waiona, a haule pu iloko o ke kiolepo hookahi.”  “O ka hapanui ka o ka poe i kokua nui i keia hana ma ia Ia, oia no na komakahiki mai Kaluanui, Waaluanui, a me Haiku mai.”  No keia mea, he mea pono i na Haku hana o keia mau mahinako ke hoomalu pono i ko lakou mau kanaka ma keia ano, a o na makai hoi, e hoopau ia ka poe hoopalaleha, a i poe mikiala a hoopono ke pahina ma ia wahi.

 

  Ua lohea ka leo, he lapu mai! he lapu la!  Kakahe na kauaka e nana, aole nae he ike, aka, lohe i ka nakeko o ka iole manaoio he lapu no.   O! makawela ino!  he lapu makau!  Lilio ka pepeiao! kunahihi no a holo weliweli, me ke kuhi ua ike i ka lapu, holo ka loio!  holo kanaka! a uwalaau, Ahuihala ka!  Aka, aia no he lapu ino maloko o lakou, aole nae i makau; he kuko ino, he puni ona, he kimo @iki, a me na hewa he nui, aka, aole makau i keia lapu, poliki no, a pulikipaa, puikaika, a pipili ilaila, a mahope e make no ke kino a me ka uhane pu.  No keia mea ua haku iho ko makou Huaa he wahi mele pili no ia:

“He lupe nani aia iluna,

Lele pokaakaa pakawili,

Kuhi na Iole he Pueo ino.

Makau, a holo e pee,

Aka, hiki mai he pueo io,

Hoolahalaha maikai no,

A kikaha iki i o a i o,

“A! mea nani,” wahi a lakou,

Holo pau loa e naua.

Auwe, iho mai no ka!

Hopu ka pueo i ka iole,

A pau koko i ka amu ia.”

 

KA NAKEKELAPU! A IOLE PAHA. – Ua hookahaha ia mai makou i ka lohe ana i kekahi nakeke lapu e kamailio ia ana i kikahi la iho nei o keia pule.  Ua hai pu ia mai no ia hoi makou o ka hale nona @a nakeke kamahao nei, oai no ka hale o Capt. Ahuihala e ku nei ma ke alanui Kamika e pili pu ana me ka pa hale kula aupuni keikikane ma Kaumakapili.  Ma ka hora ewalu o ke ahiahi Poakolu iho nei ua hele aku kekahi o makou i ua wahi la, aia hoi ua paapu e ke alanui i na kanaka o na ano a pau e kuku ana, a pela hoi me na wahi a puni o ka hale, e kakali ana o ka loheia o ke kikeke.  He aneane e hapalua hora kona kali ana e lohe i ka nakeke, aole nae he loheia, aka, he hamumu ana o na leo walaau, a me ka akaaka a na kanaka ka mea i hole ia.  Mahope iho o ka hala ana o keia manawa, hele aku la ko makou mea kakau a hiki i ke kihi komohana o ka hale, malaila oia i ku ai a me kahi poe e ae he nui wale i akoakoa mai, aia hoi lohe ia aku la kekahi nakeke ma ke kihi ponoi o ua hale la, ua like me he kano ia ana la o ke kauwahi apana laau iluna o ka papahele, a me he poke laau la paha e olokaa ia ana.  I ke komo ana iloko o ka hale a nana pono i kahi o keia nakeke, he mau pahu koa ke waiho ana ma ua kihi la o ka hale, a me ua uluna, a ma ke kua o ka pahu he omole lapalapa aohe wai o loko, a me kahi papae kepau, a he kookoo ohe hoi kekahi e waiho ana ma ke kowa o ka papa hele e pili pu ana me ke paia o ka hale.  Nolaila, ina he iole ke holo ana maluna o keia mau mea, aole e nele ka nakeke e like me ka mea i lokeia. Aka, he nui nae ka poe i hoole mai aole he iole.  Aka aole mea kanalua i ka manao o ka mea kakau, he iole no!  Nolaila, he mea makehewa wale ka hele ana o ke lehulehu malaila e nana ai, no ka mea mai ka po Poakahi mai a hiki i ka po nei, ua piha mau na kanaka ma ia wahi, no ke kakali e lohe i ke kikeke.

 

HAINA NO KA HOOULU LAHUI

1.        O ka leo ou e ke ‘Lii ka Moi ka mea e ulu ai kou Lahui kanaka;

2.        O ka pale me hookeai;

3.        O ka @io me ka @

4.        Ke hooko pono i na kanawai.

Ina ua pono keia ia kakou mai Hawaii a Niihau, e kau mai na lima i luna; i ua he koe, e ku mai i luna, i ua he hoohalahala, e haiolelo na me makou me ka wehewehe pakahi i na kumu eha e kau ae la maluna.  O makou e kou mau, makaainaa e ke ‘lii ka Moi me ke aloha pumehana.

            SAMUEL KAIHUMUA

            DANIEL KANAKEANA.

            SOLOMONA KAAIAI.

Kalihi waena Mar 10 1875.

 

NO IOSEPA WILIMOTA.

E KE KUOKOA:  -- Ua ike au ma kekahi hunahuna o “Ka Lahui Hawaii” i kekahi olelo penei:  “Ua loaa mai kekahi mau leta mai kekahi poe makamaka mai e @oi mai ana e hoopuka aku makoa i ka hopena o “Iosepa Wilimota.”  Ua nana makou a na ike he uuku wale no koe alaila pau loa &c------.” Aia ma na lalani hope o keia hunahuna, (kahi i hua hinaia) aia malaila ka’u wahi e hoopololei aku ai; “aole he uuku wale no koe;” aka o ka hapa nui loa koe o ia Kaao; aole no hoi i hiki aku i ka hapalua o ia kaao.  No ka mea, mai ka hoopuka ana i kinohi ma “Ke Au Okoa” a hiki i ka hoopukaia ana ma “Ko Hawaii Ponoi,” me he la, o ka elua hapakolu wale no ia o ka Buke mua o “Iosepa Wilimota,” a i ole o ka ekolu hapaha paha.  Aka o ka Buke elua o ia kaao oia hoi ke “Kaikamahine a ka mea Malama Banako” aole ia ia hoopuka iki ia, a ua ane like no kona nui me ke ka buke mua.                    G.W.K.

 

 

HE HANA KUPONO E HOOMAHUI

IA E NA KEIKI UWAPO.

 Ma ka po Poalua nei ua haawi hewa mai kahi Pikimana o luna o ka manuwa Amerika “Pensacola,” he hapawalu ulaula i kekahi mea waapa o ka uwapo o Honolulu nei; i uku no kona kau ana mai maluna o ka waapa, me ke kuhihewa he hapawalu dime ia; a o ka mea waapa kekahi i kuhikewa pu he dime, no ka mea, i ka poeleele keia haawi ana mai.  Aka i ka hoi ana o ka mea waapa i kona hale a nana pono i kona mau mea i loaa ia la, aia hoi he hapawalu ulaula kekahi mawaena o lakou.  Hoomanao ae la ia o ka mea uaua i haawi hope mai iaia i ka po, nona no ia waiwai.  Nolaila, ua kiai oia i ka Poakolu nei, a ua ninaninau pono hoi i ka mea nona ua waiwai la, a hiki i ka loaa ana, hoihoi aku la i kana waiwai ponoi, a haawi pono mai la hoi ka  Pikimana i ka uku kupono o kona kau ana maluna o ka waapa.  Ma keia mea he pono i na keiki uapo e ae a pau o kakou nei e hoomahui e like me ia, a e hoopono ma ka oukou mau hana ana i mea e mahaloia ai.  No ka mea, ma na aupuni a pau o ke ao nei, ua kaulana na keiki uapo no ke kolohe, a he poe ino i hoowahawahaia, a pela no hoi i ike ia ai ma Hawaii nei i kahi wa.  Aka, he pono ia oukou ke hooku ae ma ke kulana e loaa mai ai ka mahaloia; i oi aku ai na keiki wapo Hawaii mamua o na keiki uapo o na aupuni e ae.  O ka inoa o ka mea waapa nona na mahalo ana a makou e pono ai ke haawi aku no keia hana maikai @, o BILA no ia, ka mea nona ka waapa i kapaia ka “Pensacola.”  He kanaka hoopono no ia me kana mau hana a pau, a he mikiala hana.

 

NA MEA KAHIKO O ROMA.

  Ua hoike mai kekahi mea kakau nupepa o ka nupepe “Telegarapa La” o Ladana o noho ana ma Roma i ka moolelo o ka eliia ana, a me ka hueia ana o kekahi mau waiwai kahiko o Roma, i hunaiia malalo o ka lepo o na keneturia i hala ae penei:

  O na waiwai kahiko i hueia mahope iho o ka eli ana, ua waiho ia aku la iloko o ke keena oihana komisina ma ke Capitala. Malaila e ikeia ai na mea i hoiliiliia, e hoike ana i ke ano o ke ola a me ka waiwai o ko Roma kahiko. E ike ia no na ano moni he lehulehu wale, ma kauwahi i eliia ai, ua hoopiha ia lakou iloko o na pahu.  Iloko aku nei o kela pule ua loaa iho la i na ka, naka eli he ahua moni e ahu wale ana, iloko o ka lepo, me he la ekolu tausani ka nui. O ka hapa nui aku o keia moni, he keleawe holali, a gula no hoi kekahi, a me ke dala maoli.  Hookahi mea ano nui mawaena o na mau mea la.  He wahi pahu keleawe poepoe uuku, e waiho ai na waiwai makamae.  Aka ua lilo na waiwai makamae oloko; ua oleloia e ke poe kilo mea kahiko he lilo maoli i ka aihueia, no ka mea ua ikeia no ma ke poi o luna na hailona makamaka hou o ka wehe ia ana o ke pani.  Aole no hoi i kaua mai na ipu ioika a me na peni keleawe, e hiki ai ke hoolawa i na poe kakou kope a pau o Roma i keia wa. Mai ka he kupapau mai o kekahi kahunapule, ua ike ia no na maawe rop@ gula i hu@ puia me kona lole komo, oia mau no aohe i ino, mahope iho o ka lilo ana o ke kino holookoa a me ka lole pu i lepo.  Aka o ka mea ano aui nae hoi i ikea mawaena o keia mau mea kahiko, oia no ka loaa ana o na kii pohaku kahaia he kanawalu kumamalua.

 

OLELO HOOLAHA.

NO KA MEA, UA HAALELE mai o PAO kuu wahine mare la @  he @ ole koko o keia mau makahiki, ke hoolaha aku nei au, aole au e hookaha i ko@ mau a@.       AILOLOAALII.        

            593 413 3967

 

E i@ @nei na kanaka o na ano a pau. Owau o Mrs KAUWE ka mea @ ka inioa malalo iho. 

  O ka hoolaha a @akea k@kane mare ma ka la 14 o Feberuari o keia M H 1875, no kuu mahuka me ke komo @.  Aohe h@ o kana hoolaha ana, ua mahuka ae me ke tu@, a he mau hoike ko’u no ia kumu.  Ua pepehi oia @ me na mea @, a @  hana ana peia ia’u, @ ke ku@ o ko’u @.  Nolaila, aole au e hoi @ a hiki @ o na Aha Hooko@ o keia Aupuni.

  Honolulu.    @       MRS. KAUWE

 

KE HAI IA AKU @ KA LOHE I na mea a pau.  Aole e hookuu i na lio, pipi, hoki, pi@, maluna o ka a@ o KUILE; waiho @ ma Kapahama kai, ina e loaa kekahi o keia mau @ i kuu Luna ola o Pau, e hoo@ la @ i @ no ke @ hookahi.  A i k@ kekahi i keia e hoop@ ia no ia e like me ke Kanawai.

            D PUEKE

  Iwilei Kapalama Mar 8 1875                       @

 

KUAI AINA.

  MAMULI O KE KAUOHA A KA AHA KIEK@ KE hoolaha aka nei ke Kahu Malama o ka Waiwai o ALBERT KUNULAKEA, e kudala ia aku ana @ o WAIAKA @ e waiho ia ma Waimea, Mokupuni o Hawaii.  Malaila he @ a e hoomaka ke koho @ make@ dala no ka eka pakahi, a e @ aina no na dala ku@.  I ka mea @ ai ka alea ka uku ana o na lilo @ na palapala.  O Mr. Padakea ka @ ka @ o ka Hale Hookolokolo mai Waimea, @ keawak@ o ka Poakolu, Maraki 21, 1875.  E @ ia Mr. Padakea a i ole la L McCully ka Lolo o ke Kahu Malama Waiwai no na mea i koe.               P NAHAOLELUA.

            Kahu Malama o ka waiwai o A Kunulakea.

  Honolulu Mar. @ 1875.                               @

 

Olelo Hoolaha i na Poe Aie.

MA KA WAIWAI O JOHN MEEK O HONOLULU i make. – O ka hooponopono ana i ka Palapala Hooilina a me ke kauoha hope loa a John Meek, ua kauohaia ia e ka Aha Kiekie, a ua hoopokala ma Palapala Kauoha no ka mea nona ka@ malalo ma ka la 26 o Feberuari 1875, @ ke hoolaha ia aku @ ku Aha, e waiho mai i ko lakou hila ole i hoolalo pono ia me na hoike kupono, a pela hoi, ina he mau koi e ae kekahi i hoomalu ia ma ka moraki ana; i ka mea nona ka l@ malalo, ma kona Koena Oihana.  Helu a alanui Kaahumana, Honolulu, maloko o na Malama eono mai kela la aka, a i ole, e hoo@ mau loa ia aku lakou.

                        JOHN H @

                        Luna Hooko Kauoha Kuikawa

  John Montgomery Lolo.

Honolulu, Mar 10 1875.                      @

 

Ma ka @ o ka Palapala Hooko i hoopela ia e ka Aha Kiekie o ko Hawaii Pae Aina o kue ana ia JOHN HOBBS a me JOHN ROSS, Kahu malama, no ka huina o na dala $489.50 i ap@ no John Thomas Waterhouse, ma ka la 30 o Ianuari M H 1875, nolaila e ohi mai no au, a e kuai akea aku hoi i na pono a pau, kuleana, a me ka pomaikai o @ John Ross nei, kekahi o na mea i hoopii ia ma ua hihia ia.  @ o kekahi H@ MAHELE OLE IA, o keia mau apana a@ a pau i keia ma ka inoa PRINCEVILLE PLANTATION, e waiho ia i Hanalei, Kauai; a @ kekahi o na John Ross nei maloko o na hale o ku ana maluna iho, oia @ hale i hoolilo la aku ia John Ross e E H Allen a me Mary Ali@, ma o ka palapala kuai i kuai ia ia ka la 9 o Iulai, 1873, a i hoo@ hoi @ ka Poaono la @, M H 1875, @ hookaa @ mai kela @ ka hoopii ana, na lilo e ae, a me ko’u uku a me na Kom@.                W C PARKE, Ilamuku.

Honolulu, Mar. 9 1875.  @                A S Hartwell, Loio. 

 

AINA KALO MA WAIKIKI

MA KA POAONO: MARAKI 20, ma ka hora 12 awakea, ma ke Keena Kudala. E kuai ia aku no

Kela Apana Aina ma Waikiki, Kona,

mauka iho o ka aina o ka Moi i make Lunalilo, a i hoikeia hoi ma ka Palapala Sila Nui 3443, i haawiia ia Umiumi.

He 87-100 eka kona ili.

E ike ia no ke kii ma ke Keena Kudala o E P Adamu,

  2ts                Luna Kudala.

 

Kuai a ka Luna Hooponopono Waiwai.

MA KA WAIWAI O THEOPHILUS METCALF i make. – Ma ke kau @ a ka Hon. Charles C Harris, Hope Lunakanawai Kiekie o ke Aupuni, e kuai kudala aku no au ma na anuuina ka puka o ka Hale Aupuni i Honolulu ma ka

Poaono, la 27 o Maraki 1875 !

Ma ka hora 12, awakea.

Ka Mua.  I kela Aapana Aina a pau e waiho ia ma ke Awawa o Manoa, Mokupuni o Oahu, nona na Eke he 12 21 100, i hoolilo ia no Theophilus Metcalf i make, e E H Rogers ma o ka palapala kaui ia i Augate 11 1849, a i hookomo ponoia i ka buke, a penei na palena o ua aina ia:

  E hoomaka ana ma ke kumu kukui i hoalionaia e ku ana ma ke kae makai o ke kahawai o Waiakeakua a oia hoi ke kihi akau o na aina nei, a e holo hema ana he 26 30’ hikina, 20 kauiahao, 4612-12 kapani, ma ka aloa o Kalama a hiki i ke ahua o ke Kualapa Akaka; mailalia aku ma ua ahua nei mauka 8 kaulahao alaila i ka ak au 350 komohana, 16 kaulahao 50 5-12 kapuhi, a hiki ilalo i ke kumu kukui i hoailonaia @ , e ku ana ma ke kahawai o Waiakekua, aiaiia ma ka aoao aku o ua kahawai nei a hiki i haki i hoomaka ai.

  Hoakaka. – Aia iloko o keia apana aina maluna ae kekahi mau loi kalo maikai, a he kalo no ke ulu nei; o ka hapa nui nae ka Lehua a o ka Pualii, oia ka ai maikai loa ma keia Awawa o Manoa ke kanu.  O ke kumukuai mai ka $300 pilaka iluna.

O ka lua  o kela Apana Aina a pau

  E waiho ia ma Alanui Beritania, Honolulu, e kokoke ana i Kulaokahua.  E hoomaka ana ma ke kihi komohana maukai o ka Pa aina Aupuni Helu 114, ma ka aoao mauka o ke Alanui Beritania, e holo ana i ka hema 78 o 18’ hikina, 300 kapuai ma ka aoao o ke alanui a hiki i ke kihi komohana makai o ka Pa Helu 117 (o @) @ aku, akau 11 o 45’ hikina, 150 kapuai e pili an me na pa nei a hiki i ke kihi akau mauka; mailaila aku, akau, 73 o 15’ komohana, 300 kapuau a hiki i ke kihi akau mauka o ka Pa Helu 114; mailaila aku i ka hema 11 o 48’ komohana, 130 kapuai a hiki i kahi i hoomaka ai.

  Hoakaka. – O keia Apana Aina maluna ae, ke waiho la ia ma Alanui Beritania, e kokoke ana i ka huina me ke Alanui Alapai, a ekolu no one @ ko lakou alo i ke Alanui Beritania no 100 kapuai ka loa, a he 150 kapuai ka hohouu aku iloko.  O keia mau pa a pau he wahi maikai e nana aku ai i ke kai, a e kuai pakahi ia no lakou mai ke $50 pii aku iluna, a ke kuai @ hoi, mai ka $150 pii aku iluna.

I ka mea @OHO KIEKIE ma ka KUIKE.

I ka me kuai no na lilo o na palapala hoolilo.  Ua pololei ke kuleana, a o ka poe e manao ana e kuai, e ike no lakou i na palapala hoolilo, a e loaa no ho@ lakou ua wehewehe kupono ana a pau me ka uku ole, ma ka ninau ana ia Mr. E F O’halloran, Loio no ka Luna Hooponopono Waiwai, 31 Alanui Papu, Honolulu.

FRANK METCALF.

Luna Hooponopono Waiwai i hoopaa ia me ka Palapala Hoohina a Theophilus Metcalf i make.

  @                             C S Bartow, Luna Kudala.

 

Hoolaha Kuai o ka Waiwai Moraki.

KE HOIKEIA aku nei ka lohe i na mea a pau, ma ka Poalima, oia ka la 19 o Maraki, A D 1875, i ka hora 12 awakea, ma ka Hale Hookolokolo ma Waimea, apana o Kuahia Hema, mokupuni o Hawaii, e kuai kudala akea no au, o ka mea kuho kiekie maluna ae o $800 i kela mau aina hoolimalima i kuhikuhiia ma ka Palapala Moraki i hanaia a hooiaio ia e John Siemsen no George Coffin ma ka la 29 o Iulai 1874, mamuli o ka mana o ke Kanawai i hooholoia e ka A@, a aponoia i ka la 18 o Iulai 1874.

O kela mau Palapala Hoolimalima, ua hooiaio ia e Keaweopaia, ka ona o ia mau aina, nona iho, kona mau hooilina, na Lunahooponopono Waiwai, na Luna Hooko no John Siemsen, kona mau hooilina, na Lunahooponopono Waiwai a me na Luna Hooko, ma ka la 29 o Iulai A D 1874 no ma makahiki he @ mai ia ia mai a hele aku imua, ma ka uku hoolimalima he $300 ka makahiki, ma ka hapa makahiki ka hookaa, @ na la 29 o Iulai a me Ianuari o na makahiki a pau a hiki i ka hopena. Ua hooakakaia na J Siemsen e hookaa i ka auhau makahiki e like me ke Kanawai, no ka manawa maloko o 13 makahiki.

  Me na waiwai lole a me na lako paahana i hoakakaia ma ka papu waiwai “A” kahi i hoopili pu ia ai me ka Moraki, a no lakou hoi nawaiwai, he KAA BIPI; 6 BIPI KAULUA; 1 LIO PALAU; 1 PAA ILI LIO; a me na bipi a pau i kuulia i ka hao @, e holo nei ma ka Apana o Hamakua, Mokupuni o Hawaii; 30 eka no e waiho ia maluna o ka aina maluna ae me na iuko hou a pau maluna i pili i ka aina no ka manawa he 13 makahiki mai ka la aku i hoolimalimaia aku ai.  KUIKE KEIDALA

                        GEORGE M. COFFIN.

  Hamakua Hawaii, Feb. 17 1875.                             @

 

 

  E IKE ananei na kanaka a pau ke nana mai lakou, o makou o ka poe nona na inoa malalo iho, ke papa aku nei makou i ka poe mea holoholona, aole e hookuu a hooholo i ko lakou mau holoholona maluna o ko makou aina hoolimalima, oia hoi ka ILIAINA O Pahoa, iloko o ke AHUPUAA o Waianae Oahu.  A ina e ike ana makou i ka hele ana maluna o ko makou aina, alaila, e uku ka mea holoholona i Hookahi Dala (1.00), a i na aole uku mai, alaila e lawe no makou i ko lakou holoholona i ka Pa Aupuni e like me ke Kanawai.  O keia mau olelo i olelo ia maluna e hookeia no la @.  A @ ia mau ia a hookaawale ai kela me keia mea i ko lakou mau holoholona mai ka la @ o Maraki M H 1875 a hiki i ka la 16 o la Malama.  @ kekahea pu ia aku nei ka poe i mahiai malana o ua aina la, e hele mai lakou e kuka pu me makou no na mea, e pili ana i ka lakou mau mea kanu koko o na ia he umi i hoikelia maluna, a i hala ka manawa i hoikeia no ko lakou hele mai imua o makou, alaila e pili no na mea @ a pau me makou.   

PALIWAI@

KEAUHULIHIA

KALIMAHAUNA

  Waianae Oahu, Mar 3 1875.                        @