Ka Nupepa Kuokoa, Volume XIV, Number 16, 17 April 1875 — HE MOOLELO WALOHIA KA Uku o ka Hewa, he Make ia. KE DALA HOOKAHI. [ARTICLE]

HE MOOLELO WALOHIA KA Uku o ka Hewa, he Make ia. KE DALA HOOKAHI.

TJA OOIKE mai Ia kekahi mea ka-: kau nupepa o ka mipopa Alta o' Kaloponia, iuui KoDesetunito mai ; i j kekahi moolelo walohia, i ku i ka hoonaue manao a me ka ehaeha, a penei : 44 0 kekahi Kiaaina Tureke ma ke kulana kiekie, he wahine kana, hookahi wale no, ka mea ana i aloha nai ai. Aole a laua keiki: aka, oa malama nae oia i kana hoohiki ana, aole i lawe i kekahi wahine hou aku. I kekahi la, oiai oia nia kahi e, hele aku la kekahi o kana mau kauwa a olelo aku la iaia, e hoi i ka home, a ma ke ala malu i wehe wale ia no i na kauwa e komo aku ai iioko o ka hale. Ua hooko oia pela, a hele aku la i koua keena moe, aia hoi ua paa i ka lakaia. Me ka puupuu hookahi i hainama ui ka puka, a ike aku la ia ua hoohaumia ia kona hanohano. Ua lako oia i na mea eha, he mau pu panapana a me ka pahi, aole nae oia i lawelawe i kekahi o ia mau moa. Aka, 01010 aku la i ke kanaka nana i hoopaumaele i kona hanohano, a o kekahi no hoi ia okona hoaaloha pilikino, me ka i aku, aole oia e hookuuia mai ke keena akn, a hiki i kona uku ana mai. Nana mai la ua kanaka nei me na inanaolana poho o ke kahaha a me ka makau pu, i ka wa i kauoha aku ai ko Kiaaina iaia e uku mai i hookahi Jala. Ua uku mai la ua kanaka nei, a hele aku me ka olioli. Aole no hoi i kamaailio aku ke Kiaaina i kau wahi huaolelo huhu hookahi i kana wahine, aka, haalelo koke iho la oia i ke keena, a kauoha ae la e hoomakaukau ia ka ahaaina no ia po, nona wale no a me kana wahine. Mai ia wa mai kona noho hookahi ana a hiki i keia wa. Ua ai mau uo kana wahine mo ia, a oia no hoi kona hoa, aole nae ma ke ano paani. Ua mahalo man oin nona e oi aku ana mamua o na wahine e ae a pau, a ua hana lokomaikai aku iaia ma na ano a pau, aole walo no ma ke ano e like me ia, aka, me he mea kiekie la maluna ona. I ka makaukau ana o ka papaaina, hele aku no oia a haawi aku la i kona lima i kana wahine, a lawe mai la iaia i ka papaaina, a hoonoho iho la iaia ma kona wahi inan, alaila noho iho la oia ma kekahi aoao mai o ka papaaina. Ua mino aka aku iaia, a kamailio aku no hoi e like me ka mea mau ; aka, mamua ae o kona ai ana i kekahi mea, ua waiho iho la oia i ea dala hookahi nei mamna o kana wahine, a iwaena hoi o lana. No na malama eono ka loihi ma ia hopo mai, iloko o kela a me keia ai ana, a me ka hiamoe ana ma ka aoao o ka wahine, aia mau no ua dala hookahi nei mawaena o laua. Mamua aku, hookahi no ana kuai ana i ka aahu nani no kana wahine i ka manawa hookahi, aka, i ua wa la, ekolu aua aahn e kuai ai i ka manawn hookahi. 0 kona oluolu mamua akn, ua papaumi ia no ia i ko keia jjb ua hookuu lanakila loa aku e haii&4frk wahine ma kona mau makemnk#"li paa. Aka nae, i kela la keia la, ua me ka anela o ka hewa kela dala hookahi e waiho ana mawaena ; o laua. Aole e hiki i ka wahine ke ai pu me kela mea hoahewa leo ole imua ona (ke dala), aka nae, ua hookaumaha kuhohonuia oia e ke aloha no ke kane mare. " Aole no hoi e hiki iaia ke hiamoe me kela dala ma kona aoao ; aka nae ua hoao nae ke ak&mai o na kauka a pahua. Pela wale no a hiki i ka hala ana 0 na malama eono, a i kekahi la, loaa aku la ke kino wiwi o ua wahiue nei iloko o ke keena nui o ka haie e waiho ana ua make. n Ke ola nei no ko kane 1 keia wa, aia i Konesetanito, Tureke. Ma ke mele malalo iho i hakuia e 01ivo Hapa (01ive Harper), e ikeia ai

im ulia oiaio a pau o keia moolelo ehaeha; Na ka mea nehihelu e kanana nona iho iioki) o na laina, oiai he poe puni mele na Hawaii. He mele loihi nae. O ! e 1010 e ka lima, manaua O ke kope ao« i ka moolelo o kuo hiUhila, A e oki hoi ka pana aaa o keia pauwai ; a liJo i lepo Mamua o k& lah& ana o kona hil&hila nai. In» i kanuia oia he iwakalua anan» tca hohona, Malalo iho o na wai uliuli o k* Boseporasa , A aiia ena ia maemae ole; a kiolaia hoi Mawaena o na koena o ka lepo p»loio pilopilo Nana e kipolu nei kona maa kapa kahakai— A huikau pu me na ia lahea ; heahi la lakoa No keia hilahila aai e aimau nei: No keia wela. welenia, lokuloku, e eha nei ! £ ai ana, a wewela, aka, e oi ae ana ka eha. O ka eba loloku mau, ua ahooa ka make ana. £ ke Akua o kuu mau Makaa ! heaha ka nai i koe ? O ke kaamaha e hiki ai iu'u ke hoomanawanui ? A e make an&, oiui hoi ke ola nei £ hoomanao no kuu hilanila pepeekue, Pehea e hiki ai ia'u e uami i kuu hilahila ? 0 ! kela, kela apana dala waia, H e pahi e hookahe aku ai i kuu koko paakuku ; He laau make no ! aka nae. oa aloha mai no, £ oi aku ana mamua o ka honi a ke keiki uaku, He aloha i makaukau e apo mai, a moe ibo. A ! ao!e ! ua henehene mai ia i kuu maka, Ua hoonahaehae mai hoi ia i kuu puawai, Me ka ehaeha nul i oi aku ka welenia. Aole he huaolelo uuku, aoie hoi he puana ana, 1 hiki e hoakaka lea i ka eh i oi a me ka a. Na keia kino nawaliwali anei e kai i ka peni ? Na ka Uma ana i honi ai me na lehelehe mi-u , A pane mai ina huaolelo oluolu, me na miuo aka< No'u.no'u -wale no ! No keia mea mailo, a io ole , I like me ka maiuu pololi o kekahi manu make. O keia lima palupalu kana i aloha ai, 0 keia mau maka i>oopoo kan3 i mahalo nui ai, O keia lehelehe lau rose kana i honi ai ! 0 keia kino iwi, Ua kau iho i kona poo maka poli A hoomaha malie iho, hiamoe, a moeuhane. Aole anei owau ka wahine ana i aloha ai t A paulele hoi, i like me kona paulele i ke Akua ? Ka wahine ino, he lepo lapuwale no A! he wahine i hoohiki wahahee, a i moeuhane no ka luu pa-u. £ kuu kane ! i ka wa i haiia aku oe he -wahahee aa, Kei kanakui o kou pauwai paalele ! A mnnao ble he oiaio kaa i lohe ai ; a aole 1 pii ino ka huhu no ua ahi-ahi olelo la A hoowelaia kou koke e kue aku i ka mea niania, O, ke kaaolalau ! nani ka nauki ou ! No ka panlele piha ana i kuu hanohano ! Me he la ua ike au i koa hamau ana m&i I kela a me keia hopanaolelo eleele o ia kaao ino , I like me ka hao wela i haule iho e hoowela i kou puuwai. Ua ike au i koa mau lehelehe us keokeo, 1 kou e-a ana ae me ke kaumaha, Mai ka huna ana i kou mau maka iloko o kou mau lima A ua hoikeia aku imua o kou maka He kanaka i hoohilahil&ia, ua haikea i ke kaamaha. Ua like no nae kou ano mua, me ia wa o ka hila- i hila, Aol e he ano huho, aole hoi i kaU mai. Ua hikilele koa hoaaloha ino» kumakaia, &u ipaulele ai, Ua haikea, a kolana makau wale. 0 oe, me ka aw&haa malie o ke ano weHweli, 1 koi mai ai i ke dala. Pelai aka hoohilahiUia'i ! Me ka apana dala waia, i hookau ia aka ai, Ka mea kumakaia mak&u wale : a aia hoi, Aole i olelo hahu mai i ka wahine Ana i paulele ai, a i aloha m&kapo maa ai. 0 ! nani kuu ake e hanle mai na aouli. ke ao Me kona eleele p&nopano a pau e iho m&i, A huna ike konouli o knn hewa; a e hamama Ka henaa i keolai, a e al« aka ia'a iloko. 0 kona hohonn, i pakele aa me ka poino ole, 1 ka naea kuoo mai o koa mau maka ■ • ! Aki, ua pakui mai ka Lani ao'u. E hana aka ai i kuu hew» kaumaha, A ua kipaku mai hoi ka honua ia'u, a o oe, Aole i n&na huhu mai, a ma kou lima £ hoemama ai au i ke kaom&ha o kuo hewa. Ua nai aku ko'a hoop&i; oka waiwai Ca ahuia aa kao wawae ; na kauwa, ma ka'a k&aoha : Na IoW rilik& i kahiko no'a ; na hna&i eoo loa boi; Ao na lokomaikai oi boi; aka o kela &p»na hew* 0 ke dala, ka aka o kaa ke*a, k« waihoaei Imua o kuu maka : Mawa«na tua o kaua Ikawa e ooho ai« ai! Mhwaepa aaa o kaaa I ka po,—ia oe e okm kuu aoao, Ha olina no k» kookaawala aaa. Ua oki p« ka'u pale ' No ke alohaia w»i, la niKw ka ab&w, a poino P« Ke koko Uoko o'a, a mailo iko W kaa oU l O ke kala aaa ! aole au i noi ak« ia oe £ kala mai , aolt boi i ka aaea hewa ; aka • «Jbo ; Mt kahi oi o kaa pahi akah&l, |A i o&» 8M kaa kakaka aloha, e hooki iho i kaa ! ola | Aoi«» a waiko mi i keja d&U kaafi a'a « ika nai.

Kt hali tt kuu maka m* k»hi aoao, Aia aalana o ka p»pa, iwaer_a o k&ua, i na li ana apaa. Ua lilo oa mmi ai i mea awahia, A puua hoi au ke mon: &ku : A lflo aku no ka hiinue mai kuu rnau mik&, Oi&i oe« moe ana rai kuu aoso 0 ! nani ko'u hoomanao ana ! O ! I kahi wa, Ua bkm iho au m& keu paawai, kou puuwai! Ua aloha nui au ia o? , aka nae, ua hewa au ; A oo ia hewa.ua hoopaiia &u me ka l&au hahau, He «aula wela, nona n& ma&we i ike ole ia £ ookiinei i ka puuwai a me ke ola, ■4, Ua pa msi keia h&una keia haua& i kuu lunaikehala Auw« au ! e noonoo maikai no au e like me kahi po«, A olelo, ua hoowalewale m&i ke Di*bolo ia'a , n&na 1 waiho mai i ka hua i papaia -a ow*u nei— 1 hookahi hoao aihue uuku ana aole he*a ; Ua puoihei kou puuwai noouoo ole, a man&o naaupo; A ane-, ua koe iho au e uwe. ka mea ki na, No ka paUimukao kuu haku, ano kuu hilahila nui. E kala ! e kala mai! aole au he kamalii, aole hupo Ua ike au he hewa ia, a haaa hewa no nae, I keia wa la, ua hoopai pouo ia au ; ae, Ke ake nei au e oki k< ke ia iho kei* ola, A i ka lua wale no e maha ai keia kino. Da like me he la i kapuokooko weliweii, A i k& hahana o na hoouka kaua ; a me he la E unuunu ia ana kuu kino, na lala a pau, A e naii ana na ilio hae i ka io o kuu iwi. Oiai hoi e ola ana kuu puuwai me a'u. { E ke Akua ! nani kuu makau no na mea ai maikai, A me kuu kahiko ana i ke silik& a me na momi, No k& mea, aia imua o kuu maka m iluhilahi, j Ka mea hoomanao 0 kuu hewa, me ka hilahila , | I kapo, ua ake au e hiki mai ke ao, nj ka mea | Mawaena 0 maua, he lanahu ahi a-a pio ole O kekaiaima, me a'u ; nani i hoonelei na maka, E pili, a moe iho. He pono au eaU malie A hoolohe i kona hanu maluhia ana, A o kuu poo hoi, me he la e wa'hiia ana. Amana ! (e kala mai) A*nana ! Ua hoao au E noi hookahi ma kona kapuai, e kaia mai, Me ka awili pu 0 na nae, na h&'u uwe ani. H oala ae oia ia'u me ka aka oluola inai, A olelo mai, aole e kala, i huikala mai ai ia'u, A owau, ka hupo, ua mau ko'u kuhihew* Aolel i kala mai ia'u a hiki i ua po la. Aka, e waiho ana no nae keia paku 0 ka m&iuh.a, ka maaaoUn i, a o ka pule. Owai i ike ina hihio e lulumi ana i kuu naau, Na manao weliweli hoi i pihi ai kuu 1 >lo r A i ka vuletnre o ke kaumaha « haeh:ie aua i ke kino, A hiki i ka nawaliwalj ana i ke kanmaha. Ua makemake au i na mea lapuwale, 1 pua onaona, i moini, i aahu nan i Kumukuai nui, 1 lio, i buke, I mau mea e ai nu ; a i kahi wa, Manao no au ua poina; aka, hiki m&i kela Alakai ia'u i ka papaaina ; a waiho hoa no, I ke dala ino aiai malaila ; alaila, Ua hoomanao hou, a hi<i hoa m&i no i&'a, Pehea { e pepehi anei au ia'a iho 1 A ka make anei 0 kuu kiuo ! he mea ia E maha ai kuu uhane ! au ! EhOiiopaha. Aole. Miiuali pau, Keia koni —uluku ana o n i p in». E moku koke no ke kauh dili, a, , Pela e Uwe pu ai au i ku j kaUia Ma kahi a'u e bele aku ai. E kala m&i anei oi& ke hala au ? E honi mai aoei oia i na pip&iiaa poop>o A e kaomi hou ae i keia laaoho ioi > 1 I kooa mau lehelehe | ae wiiiu pkha I kon* huhu me a'u ibsj ok* lu» J A « ba iho &nei i na huaolelo n& henahe 1 1 kuu wm kuli i ka m*ke,e olelo aoei ! Ua kaU m&i oi» i kuu he»% ! Ke ike nei au, aole lo& e haalele Kuu ohane i kona aoao & hiki i ka l>he &aa, A ike hoi i kekahi hailoa* 0 ke kala aaa. Aka i hookahi kulu waimaka. a e Maliu mai, i hook&hi uwalo an&, A e hai m&i, ua k&laia ou. 1 wahi haaoielo uak« m&i a Uia mai, He anoi ma&amie no'u k« iohe * E paana mai aaei oU ! E&e Akua , 0 kua wa opio, ua ite no oe 1 ka nui o kau e':u«ha, ke kauauha, E n&li nei i kaa akane ma k& eh* loku. A i ka makolakoU 0 kaa naihi aoa No kau hewa, kao hewa nui k>u loa i aloha mai oe i kaa kama aei, £ hoohoii mai ika naaa 0 ka'a kaoa 0 1 e ka Akaa, e h?ohaii mū ia'u, A make iho aa ! £ Ula keia mau hanu ailiili ana 1 mau mea hoomake a paa ae, A o keU ahia ana aka o na moa a paa, Mai ka ikeU • a'u ; ao ka hi&moe mak» ' £ kok> mala m&i nei malani o'a ; Keia maa oape lo4ohi » lok>hi ae o ka poawai, I meakoomama nai mai no'u ! Ua k>&« mai aaei ke Akaa o kau maa makoa i A haawi iko i kaoa kaU hope kta a&a 1 Ua kaU mai ***** koa h&ku. e liie me koa Akoa? A ke maa aei paha koaa haha n>'u, A hiki i ka la&kapapaa.m» ka waiko Ika aka iaa o ka paaiaU oU -''ti o kn ukane *

| E kil&mu. «ie abna. » a >». . E kiU m&i. e lue m* ke Am kk * 1-. H.ki m&i 1& ke *kak&h;&ka Aia hoi Uoko o k? keena haah &a E waiho l&h&l&ha ana h« kin> aake, Ua mie, ahe malu, m&ha ma koaa papaliaa. Ua pe-a ae na lima Uilii maluna o ka p«awai« Ano. ua oki kona mau koni eha a p&a, a mau loa. E m&ewa ana k& Uaoho nani p-iiiee, Maluna o ka pela uluna ulauU. I ulana noeaa pu i& ma ke gaU. U» paniia na aa-koko uliali o ka maka A e maewa ana na lihilihi, ma na pap«lin* ; ! U i hamauia ka leo u. oa oki na lehelahe. ! A waiho malie no na miluhiluhi * i Na waiwai makamte, n» lole p&nio i k« gafca E ahu mokaki ana Ukou. O n& puka makani lili. ua b&mimt no, A mai Peroponetisa kahiko mai, He moae ke anipeahi nei i ke keena, Oi&i hoi, iwaho, i 0.1 na haini keoeoo, 0 ke Uome o ka halepule o Sana SjpU, He mueiini Mahomeia) e k&hia ana, j E kahei aa& i na m?a a pau e pale, A puana ae U na kanaka a pau i ka malahU. He leo k&i poha ae 1& me ke k&niuhu, lloko o ke ea lahil&hi p»oi i ke aU, lie leo u, kaumiha, haeh&e puawai no 5 Me he mea U hoi e oki k&awale aaa, 1 ke kino a me ka uhane 5 a he mea kino Kai haule iho ilalj m& ka aoio o ki* me* make. A he mau huaoleU waiohia a ma ke alaha, He u ana, kaniuha, a ma na waimika, Kai hanini iho maluna 0 ka wihine make. Nona ka pauwai i iiui, a i a*e bihi, I ake e ike a e lohe, i kau wahi nte olaalu | A mapuna leo alohi hoi mai a iaia mai® Henakeke ana, me he eheu U i b>h>ta &e, He u nahenahe inalie, 0 ka p&lekina, Me he la mailoko ae 0 iiekahi p uuwai lue ole ia, alaiU. a l * hele piU nim> aku Ka uhane 0 ka inea i kalai 1!