Ka Nupepa Kuokoa, Volume XIV, Number 18, 1 May 1875 — Page 2

Page PDF (1.81 MB)

This text was transcribed by:  Joseph Crowder
This work is dedicated to:  Kauinoheapuahaunaniomaleka

O Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

KA NUPEPA KUOKOA, ME KE AU OKOA I HUIIA

MA KE KAUOHA.

 

            Hoolaha Pa Aupuni-Ke hoike ia aku @ ka lehulehu @@ maikai iho o na @ o @ [unreadable text]

W.I. MOEHONUA

 

            MA KA HALAWAI @ [unreadable text] Makai o kela Apana keia Apana e hoouna  a pau

[unreadable text]

KAKAUOLELO O KA PAPA OLA.

 

@ kula o ke Aupuni e.

I ka poe no hoi @@@ ma Oihana ma @

 

Ke a@ nui nei ka Papa Hoomanao e hookiekie ae ai i ke ko@@ kula @@@ Lahainaluna

AKAHI - Elua makahiki ka loihi o ke ao ana ma keia kula.

ALUA-@ na lala o ka ike e ao ia'na ma ke kula:

a) O ka @ me na loina o ka heluhelu maikai

e) O ka wehewehe helu naau me ka helukakau.

i) Ka hoailonahelu

o) Ka hoike @ me ka kahakaha palapala a2

u) Ka moolelo o na lahui o ka honua nei

h) Ka malama buke helu @

k) Ke kaka@ me ka buke @

l) Ke akeakamai

m) Ka pa-ko-ii

n) Na loina e pono ai ke ao ana i ke kula

p) Ke kumukanawai o ke Aupuni o Hawaii

            E ao ia'na ma ka olelo Beretania ma kahi o kela mau lula.

EKOLU-E haawiia 'na i kela me keia h@ a puka  ana mai keia kula aku i palapala apono e apono ana no ka lawelawe ana ma ka Oihana a k@ e ke Aupuni

EHA-K hooma@@ia'na ka uku o ka poe e lilo ai, I mau kumu ao malaila kula komo aku o ke@

ELIMA-E noho ana na hoomana o ke kula ao kumu ma @ o na rula e hooponopono ae hoomalu ana i ke kula ao Lahainaluna.

EONO-E hoomakaia ana keia Kula ao kumu ma Lahainaluna i ka hoomaka hou ana o ke kula ma Iulai e hiki mai ana.

            O keia Kula-ao-kumu aole ia he panihakahaka no ke kulana o ke Kala nui o Lahainaluna e waiho nei: e @ @ no ia kula no ka poe e makemake ana e komo a @ no na makahiki eha.

H.R. HIITCHCOCK. Kahukula Nui.

@@, Honolulu, Apr. 5, 1875

 

 

 

Komisina o ka Hoikeike Nui ma Amerika Huipuia

 

O makou o ka poe nona na inoa malalo iho, ua Komisina Kuikawa i hookohuia e ka Moi, e ohi mai, e houluulu a e hoouna aku in a mea hoikeike hana akamai, hana lima a me na mea ulu o Hawaii nei, kupono no ka Hoikeike Lahui Nui e malamaia ana ma Piladelapia, ma ka puni ana o ke keneturia makahiki o ko Amerika Huipuia noho Aupuni Kuokoa ana i ka 1876, Ke noi haahaa aku nei me ka hoolaha akea aku, ua makaukau lakou i ka lawe mai i na mea e hoounaia mai ana e ka poe makemake e hoouna loa aku i Amerika, ma ka Hale Papa o S. G. Waila, Honolulu i na mea @ pau i kupono no k@ hoikeike. Oiai ua makemakeia na mea hoikeike a pau e hiki aku ma Piladelap@a mamua ae o Maraki 4, 1876, nolaila, o ka poe i loaa na mea hoikeike e noho ana ma keia Pae Moku, e makaukau lakou, a e hoouna mai ma kahi i hoike ia maluna, mamua ae o ka pau ana o ka makahiki 1875.

Ke hoike nei no hoi makou i ka papa inoa o kekahi mau mea kupono no ka hoikeike, na mea ulu a me na mea hana akamai, hana lima, hana mikiala a me na waiwai o keia mau mokupuni, a i makemakeia no ka hoouna aku i ka Hoikeike nui:

            Na Laau – i kahi a kahi ole ia a ma na pauku laau.

            Na lako hale, ia hana ia mai na laau Hawaii mai

            Na manu a me na ia, a pela aku.

            Na mea ulu a me na hua ai, i maloo, i malama ola ia, a ano hou a e ulu ana paha.

            Na hulu ma@u, na niu.

Paakai mai na loko mai a i maloo paha i ke la.

Na Pupu – na akoakoa o na ano a me na mea a pau.

Na mea o lalo o ka honua.

Na olona o na ano a pau i ulu maoli ae a i hoomakaukauia paha.

Na mea ulu o loko o ka wai.

Na kope iloko o ke oke.

Na Pulu iloko o ka bena.

Kopaa mailoko mai o na Mahiko nui pakahi, ma na ano like ole iloko o na eke.

Hulu Hipa, no ano hulu hipa mai n     a mokupuni pakahi mai, i kahiia a kahi oleia.

Pulupulu : i waeia a wae oleia.

Laiki iloko o na eke; i hoomaemaeia a hoomae@ae ole ia.

Na pupu a me na hehu awa.

Na uhi iloko o ka pahu.

Na hana lima; na ahuula, na mahiole; moena; kapa Hawaii; na umeke, na aho mai na olona mai a me ka ili hau, a me ka pulu niu; na poha ku kahiko; na makau, na kii o na waa; na lako Hale Hawaii e kapali ai, na kii o na hale o ka wa kahiko a o ko keia wa paha; na ili holoholona o na ano a pau, na mea hana kui, na kamaa la-i a lauhala, no papale mokolua, pua @, pua pili a pela aku.

Na kii o na mea ano nui o Hawaii nei a me na hiohiona nani.

Palapala aina nui o keia mau mokupuni i kahaia e kekahi kanaka Hawaii ma kona ike a naauao. Na kii e hoike ana i na puu, na mauna, na awawa, na alanui, na ululaau, na waoakua, na aina palahalaha a me na aiua hanai holoholona, na kauhale, na muliwai, na lua pele, na awa ku moku, a me ka nui o na kanaka maluna iho o na mokupuni pakahi.

Na buke ma ka olelo Hawaii a me Enelani.

Papa Kuhikuhi o ke kulana hoonaauao a hoomana o ka lahui Hawaii; o na ano hoomana a pau.                                                                             

KUKINA KALAIAINA

S. G. WAILA

J. U. KWAWIN@I.

 

Honolulu, Jan. 7, 1875.

 

Ka Nupepa Kuokoa

-Me-

Ke Au Okoa

I HUILA.

Published every Saturday, $2 a year

 

HONOLULU, MEI 1, 1875.

 

            UA KAU NA ALII, ka Moikane a me ka Moiwahine maluna o ka mokuahi Kilauea i ke ahiahi Poakahi iho nei, no Hilo, aka, e lele ana laua ma Kawaihae, a malaila aku ma ka aina a i Hilo. I ka huakai alii i haalele aku ai i ka Halealii, ua ki mai la na aloha o Puowina. A i ke kaa ana mawaho iho o ka Home noho o Pauahi alii, ua hookaulua iho na Moi e aloha hope aku i na alii e hele makaikai aku ana i ka hohua nei. I ka hiki ana i ka @apo, ua haawi mai la na makaikai in a hu@o ana, a ua puhi mai ka Poe Puhi Ohe i ka leo mele, “E ola ka Moi i ke Akua.” A i ka moku i kuemi hope aku ai, ua naholo ae la na luina o ka Pensacola malu@a o na i-a moku, a ua haawua mai na pu aloha he iwakalua kumamakahi.

Ua holo pu aku nei hoi Ka Mea Kiekie ke Kama Aliiwahine Miriama Likelike Clegborn ma keia Kilauea h@okahi, me ka manao @ holo loa @ ka aina han@u i Kuawaloa, alaila, hoo@aha malaila @o kekahi mau malama.

Ua ukali pu aku nei no hoi ke Kuhin@ Kalaiaina ma keia huakai, aka, no kana hana no ke kumu nui o kona holo ana.

 

            UA AKOAKOA mai na haole kane ke o Hawaii a me Maui ma Honolul@ nei i kela Sabati aku nei; a ma ka Poakahi ae, ua malamaia he halawai no ka no @ ana i ka pono a me ka ole o ka hoopaa e @ i ka lak@ mau kepaa malalo o kekahi @elike me kekahi hui o ka Poe Hoomaemae ko o Kapalakiko. Aka, mahope o ka neonoo ana, @a hooleia ka hoopaa @ao ua haole kauu ko malalo o ka @elike, u@ kaawale lakou ma ke kuai ana aku i ka lakou mau oo ko e like me ke lakou makemake iho. Ua hoike mai nae ka Elele o na hui hoomemae ko o Kaleponi i koua makemake e kuai ma na kumukuai maikai a no aoao elua e hooholo ai, oia hoi, no na kopaa kupono i ka heomaemae @u wale aku no, aole na kupa@ i maemae mua, aka e like no me ka: na i waiho mua mai ai.

 

            I KA NANA aku i ka nee ana a keia au naauao i keia manawa, eia na mea ake nui loa a lakou e i ini nei e loaa, a e ikeia, oia ka imi ana e loaa ka welau akau, m@l@a o na degree he 80 a me 3 minute i ikeia; ka hookahuli ana ae i ka hoopai o ka mea pepehi kanaka, mai ka muke, a i ka hoepaahao hoopouli loa ana, ma ke ano e ike iho ai ka mea pepehi i ke iao o kaua ha@a, ka eli auwaha wai nui ana mawaena aku o ka aina a me ka hooikaika ana, e hoopauia ka hoopaahao a me ka uku dala ana no na karaima liilii, a e habau me ke kaula liiliima ke kua o ka mea i ahewaia no ia mau hewa, i mea e ike ai ke kolohe i ka maewaewa o ia mau hewa karaima. Ke hooia nei kekahi mau lunakanawai kiekie o Euelani i keia ano hoopai, a hole no hoi kekahi. Aka ke neo ne@ ke @u imua, a malia o hoikeia mai i keia moa iho.

 

            UA IKE IHO MAKOU i ka pili pu loa ana o kahi nupepa kamalii ma kona la hookahakaha iho nei, no ke koikoi o ka makau mau pane i kela hebedoma aku nei, a nolaila hele kunihi mai nei. Kahaha! kai no paha ua hana a wikani iluna hoohoa mai, eia no ka iluna ke alo, ao e no i ke paonioni.

            No ke kulana o ka nupepa Ka Lahui Hawaii ka makou mea haohao loa i keia wa. No ka mea, maloko o ka moolelo o ka Ahahui Euenelilo nui o ka Pae Aina Hawaii o ke 1873, ua loaa ia makou keia mau olelo malalo iho:

            “Ua hoounaia ke Kuokoa, a mehuahua ae la ka nui o no pepa i laweia aku. Ua like me 4,872.  Ke manao nei makou (ka Papa Hawaii), he mana keia pepa ma keia Pae moku o Hawaii nei. No ko kakou aoao o keia Kuokoa, ua lilo aku he $800 no ka makahiki. Makepono keia lilo ana. Aole poho.

            “I ke kamailio ana me ke kanaka Hawaii a me ka haole, ua hoikeia ka manao he pono e hoopuka ia aku i wahi nupepa ano like me ke Kuokoa. He nupepea Karistiano nae”.

            A ma ka halawai o Iune 1874 o keia Ahahui nui o na kahu ekalesia o Hawaii nei, ua hooholoia ka manao i hoikeia maluna e like me keia mau olelo malalo iho nei:

            “Hooholoia: - 1 Ma ka manao o keia Aha, he mea pono ke hoopauia ka hoolimalima ano o ka aoao eha o ke Kuokoa, i wahi e hoolaha aku i na mea e pili ana i ka kakou mau hana, aia nae a pau keia makahiki.

            “2. A nolaila, ke hooholo nei keia Aha, he mea p@ i ka Papa Hawaii ke hoolilo i

na dala, aole e oi aku mam@a o ka $800 no ka hoopuka i kekahi nupepa Karistiano; a e apo na lala a pau o keia aha i keia nupepa a e kokua i kona laha ana.

            “3. E hoomakaia ua nupepa nei i ka hebedoma mua Ianuari 1875.

            “4. I hookahi dala o ka makahiki ka uku o ua nupepa nei.

            “5. E lilo o Rev. H. H. Pareka i Lunahooponopono no keia nupepa; a nana no e imi in a mea kokua iaia ma ia hana.”

            Malalo o keia mau moolelo i keia maloko o na hana a na kanaka i hoolaaia no ka mea mana loa, ua akaka ko lakou ake a me ko lakou iini @ nupepa Karistiano, aole i nupepa paonioni, kuamuamu, hoohilahila, hooponopono aupuni, a pela aku, e like me ia e ikeia ne i keia wa.

            Ua hiki ia makou ke noii aku i na hauhili hoolohe ole a ka lunahooponopono i kona kulana, a ku ke ahua, a i kona kuamuamu maoli i ke kino kauaka, kona hoohilahila i kekahi mau kahu ekelesia me kona ninau ole in a ike o na aoao elua a me kona ake, e lilo i kuhikuhi pu@one no ke aupuni.

            O wai la ka mea mana mal@a o keia nupepa? O ka lunahooponopono paha e hoano e nei i keia kahua o ka nupepa, a o ka Ahahui Euenelio paha nana i waihe mai i ke kulana o ka nupepa a me ke ola nana e ha@ai kona hanu ana. 

 

AHAAHNA LIMA LUHI

 

            Ma ke awakea Poaono aku ne i hala, Aperila 24, ua malama ae na Ahi na Moikane a Wahine, a me no alii opio i ka lakou ahaaina lima luhi no ka hooulu laau, maluna o P@waina i lau lima pu ia mai e ke poe a pau i komo pu iloko oia luhi hookahi ana. Ua hiki kino ae maluna olaile, ke alii o na moku kaua Amerika ma ka Pakipika Akau, oia o Aime, a me kekahi mau aliimoku ona i luakaha pu ma ia ahaaina.

            Eia kekahi mau mea hou i ikeia mal@a olaila, ua kauoia ke kaa lio ie o ka Moi mai lalo aku nei a me ke kaa hipi i hooukaia i na lako ai, a hiki iluna. He mea i ike ole ia in a au aku nei i hala, akahi no i keia au. Ua kau ae la ke alii ka Moiwahine a me ka Adimarala, a holo kaapuni ae la a puni ke kuea kahi i holoia ai e ka pa Iaau, me ka ulia ole ia e kekahi poino. A mahope o na @, ua malama kekahi mau lealea, e laa ka lealea Hawaii, ke kopoke, a me kekahi mau mea hoon@ea e ae. A i ke kokoke @ e pau, @, ua kai huakai ae na alii a me na makaainana ma ka hele wawae ana a pu@ ke kuea, i alaka@a e ka Pualii Puhi Ohe me ke kani mau ana o ka lakou mau mea paahana leo nahenahe. O ka makou mea mahalo maluna o ka puu ia la, o ka ike olena ana o kekahi ewe Hawaii e lualuu ana la hoi i ka wai “ohi o ka waha,” aka, he maluhia like wale no. I ka huli hoi ana mai o ka huakai, ua iho ae la ma ka huli o Pauoa ka Moi me ka Moiwahine, me ke Keiki Alii a me ka Adimarals, maluna o na lio, a ma ke Alanui Emma, ua hoonohonohia ka huakai lo@hi i alakaiia e ka Poe Puhi Ohe, a i paninaia hoi e ke Aliiaimoku. Ua kai pololei ka huakai, a kome iloko o ka pa alii, kahi i lohe ai i ka leo mahalo a hauoli o ka kakou Moi m@mea o kona holo ana aku i ka moku o Keawe, Malaila i @ookunia ai ka huakai, me ka maluhia.

 

E KANU I KA RAIKI

 

Mawaena o na waiwai i hookomoia maloko o ke Kaikahi, e komo date ole aku ma na makeke a pau o Amerika, oia no ka raiki. O ke date maluna o keia waiwai i keia manawa, he elua keneta a me ka hapa o ka paoua hookahi. Ua hookuu mai nei ke kuikahi ia auhau, a i ka wa e lilo ai i kanawai, alaila e hoomahuahuaia auanei kona kanuia ana. Kokoke e pau loa ko kakou mau aw@a palaualelo e waiho wale mai ne i ke kupono wale uo i ke hanu raiki, a mai keia wa aku, he oi aku ka maikai, ke mahi e ia. Oiai ke emi mai nei ka lahui a me ka nuku o ke noiia ana mai o ke kalo, nolaila, o na aina i mahi kaloia mamua a ke waiho wale ne i keia wa, ua kupono nae wale no lakou no ke kanu raiiki, a i ole, i ke kanu pa paha i ke kalo a me ka raiki.

He mea no hoi i ikeia, o keia hana mikiala, ua ku like ia i ko na kane Hawaii a me na wahine makemake e like me ke kanu ana la o ke kalo. Ina e like me ko makou ike, a makou e kanalua ole nei, o ka laweia ana o ke date maluna o ka raiki, he makana wale no ia mau keaeta koe iho mawaho ae o ke kumukuai maoli, e lilo auanei ia i kumu e huhamahi ai ka poe kanu kalo ma ia hana, a he mea hoi e kokua aku ai i ka hana mikiala mawaena o na kanaka o ka papa haahaa a me ka papa hana, alaila, he pono i ke aupuni e hoolako mai me na hua kanu raiki maikai loa. Aohe mau anoano raiki maikai e ae e like me ko Karolina a me ko Louisiana raiki. Na ke aupuni ka pono e kaneha aku e hookomo mai ma ka umi paha na @ona o ka hapalua makahiki o ka anoano maikai, ma ke kumukuai nae e hiki ai i ka poe makemake ke kuai mai, a i ole ia, o ka hoouku ole aku paha i ka poe nele loa e makemake ana e kanu raiki. Ma ke ano e make makeia ai e hoohana aku, he pono e hana ia me ka rula e komo ai na mea a pau malalo iho o ia hooponopono ana, a ma ka mea hoi e kauo mai ai i ka poe e ae e komo iloko o ka hooulu ana. Ua nui no na manawa i hookomoia mai ai na anoano o na aina e mai, aka, mahope o ka hala ana o  eha a elima paha makahiki emi mai la ka nunui o ka hua, e like me ka mea e ikeia nei keia wa.

No ka hoomaemae ana kekahi. He pono ia kakou e kukulu i mea hoomaemae raiki ma Honolulu nei, ke kiko waena o ko kakou mau mokupuni, aole ka lawe loa i Kapalakiko e hoomaemaeia ai, a haule hou iho la kahi kaumaha, me ka uku paha i keneta no ka hoomaemae ana. I mea e hiki ai ia kakou ke hana i ka raiki a maikai, he pono e loaa ia kakou ona wili hoomaemae raiki e hiki ai ke hoomaemae mai ka umi a ka umikumamalua tona o ka la. O ka wilw raiki a ka poe hui o Kulana ma i uka o Nuuanu, he uuku loa, aka he kupono no paha ia no ka lakou iho. Ua oi aku ka pono ia kakou e hoomakaukau e i keia wa no ka mea, mahope o ka holo ana o ke Kuikahi e hoouna aku ana kakou mai ka elua a i ka elima miliona paona raiki me ka ili, alaila, e hoomaemae ia ana ma @a wili raiki o na aina e a me na lima hana o waho, oiai he hiki wale no ke hanaia maanei ina e lako ana.

He elua mau auoano raiki e ike ia nei, he keokeo a he mea haulaula, aka, he pono e kanu kaawale ia laua, no ka mea, ina e kuhiia no kekahi ke ino, alaila, e pakele kekahi, aka, ina huikau ke kano aua, alaila aole pono, no ka mea, makemake kekahi poe i kekahi ano a hoowahawaha i kekahi.

Ma Hilo, no hoao kekahi poe Pake, e kanu raiki maluna o ka ai@ @ me ka hilinai o ka ua iho ka mea nana e hooulu, mai loko mai o ia ano hooulu ana, ua loaa mai, he haneri taus@ni paona ia lakou i kela makahiki aku nei, a me he la, e hoomauia ana paha ia hana mamuli o keia kuikahi o holo mai.

He nui loa ua kanaka e noho mai nei ma no awawa o kakou i hiki ke kanu raiki a loaa he umi tsusani pao@a, nona ke kumukuai he Elima haneri dala – he huiua dala e hiki ai ke ako iho i ona hale no ka oiwi a me ka ohana, a i ole ia, e lako pono ai ke ola ana. E hapai mai ko ke aupuni lima kokua ma na ano a pau e paipai ai @ ka poe hooulu raiki e alakai ma ke alanui pololei mamuli o ka hoolako ana ma i ona anoano maikai.

 

PEPEHI KANAKA HOU MA KONA

 

            Ma ka la 15 o Aper nei, he aha i@ uala ma kahi o Kapana ma Puaa, u@ae akoakoa ae malaila kekahi poe no Kekaha mai he mau kane, a he mau wahine kekahi, mahope iho o ko lakou luaua ana me ka ol@lu.

            Ua ala ae la ka manao uluaoa mawaena o Kaholi a me N@h@le (hakak@) a lele aku la o K@ha@, B@b@, Keawe a me Kamaka k, e uwao, aia hoi hai pu ae la lakou ilok@ o ka haunaele hakaka ma ia hana ana. Ua kuikui ia o Kamaka k, e Wahineaea k, a hehi ia, na olelo ia e na hoike ekolu kui ana ekolu hehi ia ana.

Ua hoi aku la o Kamaka me ka eha nui e kaualupe ia’na a waiho ma ka hale o Keaweluahi ma Kailua, a mai ia la a hiki ma ka po o ka 20 nei, make loa iho la.

Ma ka la 21, hor@ 2 P.M. ua hiki mai ka Hope makai nui, ua noho ke K@onelo e nana, a huli in a kumu i make ai o Kamaka, aole nae au i lohe aku i ka olelo hooholo a na Jure.

Oia kahi mea hou o Kona nei, e na hoa, mai hoomahui i ka hewa, aka i ka maikai @o, wai a Paulo.

A mahoope paha, e hoike ia aku ana ka moolele oiaio e pili ana i keia lono kaumah@, oia no o Kamaka k, a Luisa Kau@ihana, no Kaloko, Kona Akau, Hawaii.

HAWAII PONOI

 

KA UKU O KA HOOKIPA MAIKAI.

 

Ua hoike malalo iho nei ka moolelo o kekahi keiki ui o Amerika e noho kupakako ana iloko o ke Keena Wuiwai ma Wasinetona, no ka loaa ana mai iaia o kekahi pomaikai, i uku no ka@a hana hookipa oluolu i ka haole kalepa Pelekane a me kana ui kaikamahine hiehie. Oia keia: I ka wa e  noho ana na Komisina uwao kiekie ma Wasinetona, e hooponopono no ka hihia a ka moku powa   Alabama, he mae makahiki ae nei i hala, ua holo pu mai la kekahi haole Pelekane kalepa i Wasinetona e kali no kana, mau koina imua o ke Kamisina. Ua lawe pu mai la nae oia i kana  kaikamahine, a ua nui ka manawa kaawale a laua i kilohi’i i na helehelena o ia wahi a me na hale nui. I kekahi la, kipa aku la laua ma ke Keena Waihona Dala o ke au`puni, a na ke Kupakako nona keia moolelo laki i lawe hele aku ia laua e kuhikuhi i na wahi a pau o loko o ua keena nei. Ua hoohaahaa iho ua kupakako nei iaia iho a malule ma na hookipa ana, ua makemake maoli na malihini iaia ma kana hana ana. Ua hoikeike aku la kela i kekahi mea ia laua, a ua pailata aku i na malihini ma kekahi mau hale oihana e ae, i kekahi la aku, a pela ia la aku ana, a ua olioli loa ka elemakule a me kana kaikamahine i keia mau hookipa kupinai i paholaia’ku ia laoa. He mea maopopo no hoi paha, ua launa loa ae la lakou, aole uo paha e ole ke kup@ ae o na manao makemake mawaena o lakou. Ua lilo ke kanaka ui Amerika i kamaaina heahea i ka manao o na malihini Pelekane. A mahope loa, pau iho la ka hana o ka haole kalepa ma Wasinetona, nolaila, huli hoi aku la kona mau maka a me ko ke kaikamahine i ka home maluna aku o na ale kualoloa   o ke kai oolea a ka Atelauita, me ka haalele iho i hookahi hoaloha oiaio no laua ma ke one o Amerika, He mau malama mamua koke aku nei, waiho aku la ke kupakako Amerika i kona kulaua, a haalele iho la ia Was@netona, me ka ike ole o kekahi i kana wahi i hele aku ai, I kekahi la koke aku nei no, hoi mai ana ua kanaka ui nei me ka wahine, a ua apo aloha oiaio aku kona mau hoaloha iaia, O ke koena o keia kauo, he moakaka wale uo. I ka wa a kona mau hoaloha Pelekane i haalele iho ai ia Amerika, a hoi i Enelani, ua kakau pinepine lakou i na palapala ano makamaka, o ka oi loa aku nae, i ke kaikamahine. I kekahi la, loaa mai ana he leta mai ke kaikamahine mai, e hoike ana, ua make kona makuakane, me ka waiho iho maluna ona i na pomaikai a pau me ka mehameha a me ka puuwai naha. Ua hoalaia mai la ko keiki manao no keia. A o kana hana mua o ka haupu ana ae, o na ui opio la, o ka hele aku e ike, a e hoolaukanaka i ke kamalei i hooneleia i ka makuakane ole, a e paeli i kona kuamoo Aw@io ae la kona manao, waiho iho la i kana hana, holo aku la i Ladana, aole i emo noho ana ma ka aoao o ke kaikamahine, a iloko o na malama helu, maleia iho la laua a mahope iho, ua laweia ka wahine waiwai a me ke kanaka ui ilihone i Washinetona, oia hoi ke kaikumahine Pelekane hiehie ana i hookipa aloha aku ai mamua ma Wasinetona. He oiaio, ua uku pono ia ka mea hookipa maikai.

 

            Ma ka po Poaha ino nei, na komoia e ke kolohe ka Hale Kuai o Dillingham & Co. (Dillingham ma,) e ku nei ma Alanui Alii, a helu 96 a me 97. Aole ma ka puka komo maoli, ka hiki ana o ka aihue, aka, ua pii kela maluna o kaapoku o kauhale, wehe i ke pili papa pohaku, alaila wili iho la me kana wili a pukapuka ke papa. Malaila ka hana aloalo ana paha a kona mau maka, a hiki i ka wa i loaa ai iaia ka puka akea. Alaila iho aku la iloko o ka hale me ka maalea, no ka mea, malalo ponoi iho o ua puka la ana i iho mai ai he ahua ipu kuikui aniani malaila, aka, aohe nae mea i nahaha iki. Hele aku la mailaila aku, a i na pahu ume dala, aohe i hemo na ume dala, alaila lalama aku la i kekahi mau m@a makamae e ae, a puhi aku la i ke ahi malalo ae o ka pahu ume dala e pi li la i ka papa hele, a pela ma ka puka ki o ua pahu la. I ka huli hoi ana o ke kolohe, ua lawe pu aku oia he pu panapana kumukuai @i, alaila, hemo aku la ma ka puka o hope makai, a hele aku la me ka ike ole @ e ke@ahi.

            Ua haawi ae nei ka Ilamuku ma ka@a olelo hoolaha he $100 00 ka uku makana na ka mea a mau mea paha naua e hoike mai, i hopuia ai ke kino o ke kolohe.

 

Ke @o @ o ka Mahina no ka Malama o Aper., 187@.

 

MANAWA NO HONOLULU

 

(HOOKAKAUAUIA E KAPENA B. SMITH.)

 3 Mahina hou …………………………………………………………………...…..3  4.7 PM

12 Hapaha mua ……………………………………………………………………..11  2.0 AM

20 Mahiua piha ………………………………………………………………………3 38.8 AM

28 Hapaha hope ……………………………………………………………………...3 4@  AM

 

Ka puka me ka nap@o ana o ka La.

 

 1 Puka la… 3 37  AM …………………………………………….….Napoo la… 6 11.  PM

 8 Puka la…3 53.  AM………………………………………………...Napoo la… 6 12.  PM

15 Puka la…3 44.  AM………………………………………………..Napoo la…@ 16.  PM

22 Puka la…5 39.5 AM………………………………………………..Napoo la…6 17.3  PM

30 Puka la…5 33.  AM………………………………………………..Napoo la…6 21.   PM

 

Ka Latila ma ka Lonitu o Honolulu.

            Ma ka hale hele pauahi. Hale Kaawai Helu 2, a i ole ma ka Hale Kilo o Mr. Flitner, pe@:

Latitu 21  18’  25” Akau.    Lonitu 137  @’  45” Kom.

 

Nu Hou Kuloko.

 

            Ke hoomau nei no ke Keiki Alii i ka malama ana i ka hana kano laau a kona mua alii, me ka mauao, i ekolu wale no la hana o ka hebedoma.

 

            Ma ka anina la Poalua iho nei, ua mo@o ia e ke ahi, kekahi o na hale e ku la ma Kaluahole, Waikiki.

 

            He mau la laukanaka iho nei ke Sabati a me ka Poakahi iho nei, mamuli o ka hiki kino ana mai o na haole mahiko o Hawaii a me Maui.

 

            Ma keia Poalua aae, e hoike ana ke Kula Kiekie o Lahainaluna, a e malama pu ia no hoi ka halawai o ka Aha Lunakahiko o Maui.

 

            HANAU. – Ma ka la 22 o Aperila o keia makahiki, ma Kona Hema Hawaii, ua hoopomaikai ia o Kaapana k. me R.hela, ma ka loaa aua ia laua o ka waiwai mai ko lana puhaka mai.

 

            Ua lohe lauahea mai makou, ke paonioni nei ka poe o Kaona, me ka manao e lilo ia lakou kekahi hapa o ka luakini e ku la ma Naawawa, Kona waena, Hawaii. Hoeueu hui ua poe nei la.

 

            Ke hooikeike mai nei ka nupepa misionaari Ka Luhui Hawaii ia kakou, e hele i ke Keaka Nika a na keiki manuwa. He makemake Keaka no ka oia la! Ae, e aho no na ia la ka pe, nau ke komo wale.

 

            E malama ana ko Kaumakapili ekalesia i Anaina Himeni Hoomana maloko o ko lakou luakini, i ke awakea o ka la apopo (Sabati), hora 10 ½. Nolaila, he kupono i ka poe o na anaina e ae ke hele ilaila a me ka poe noho wale o ka la Sabati.

 

            Ua lohe mai makou, e uhau uinehapa ana ka auwai wai mawaho o ka pa Ilina Ahi ma Nuuanu, no ka manaoia, mamuli ai loa iho ka wai i ke alanui a poopoo, a palahalaha hoi. He manao maikai ia, aohe malama i pau i ka Iole.

 

            Eia me kakou ke@ahi Hawaii ili keokeo i mahele ma ke kanawai, o kona inoa o Ceceil Brown. Ua makaukau oia e pale no na hihia a pau, a oiai no hoi he keiki kamaaina oia, nolaila, aole oukou e nele i ka hookipaia aku.

 

            Ke hoomau nei ka nupepa misionari i ka hailiili aua i ke kii o ka makua o ka Pae aina ana e noho maluhia nei, “He alii no Nu Gilani mai.” Ku pono @ole ke Kahu Ekalesia e lilo i mea hookekena e kuamua. mu, no ka mea mamuli lilo kana mau olelo laahia i mea manalo!

 

            Ua lohe mai makou, ua haalele he elua mau luna laawe pepa o Ka Lahui Hawaii o Honolulu nei i ka lawelawe ana ia pepa, a o ke kolu o na luna e haalele ana, aia i ka pauina o ka makahiki. Aole makou i ike i ke kumu, aka, me he mea la no, o ka hiohiona o na mea i wananaia.

 

            KE KAUOHAIA aku nei ka poe @a pau, e noho aie ana i ke Kuokoa no na makahiei i hala a ko keia, e hookaa koke mai. O ka poe hiki ole ke hele kiano mai, e haawi i na dala ma na lima o ko oukou mau kahu e hele mai ana i ka halawai o ka Ahahui nui ma Honolulu nei i Iune aenaei

 

            Ua kiko ae kekahi huamoa ma Honolulu nei, he wahi keiki moa hanau kupanaha, oia hoi, eha ona mau wawae. He elua o ia mau wawae, aia ma ka puupua, me he mea la, i ka ike aku he kinookoa no la ko ia mau wawae, aka hookahi wale no nae pou. Oia ko makou lohe mai kekahi mea lawe mea hua mai.

 

            Ua loaa mai ia makou kekahi leta, me ke koi ikaika mai, e hoolaha koke aku me ka hookaulua ole. O ke poo o ia palapala, pe@ei no ia: “He makua hana haumia i kana Pulapula Kaikaahiue.” I ka nana ana i na olelo o loko, ua kupono ole no ka hoolaha aku. O kahi nona keia moolelo pelapela, oia i Alakahi, Hilo, Hawaii. Ke wikiwiki nei makou e ao aku i kela kanaka mai hana ino oe ia oe iho. E hoopau ae i kela haumia au i hana ai.

 

            Ma ke ahiahi Poalua iho nei, ma Kaholoakeahole, Honolulu neik haule iho la kekahi keiki uuka iloko o ke k@o wai me ka ike ole ia, a make loa aku la. He keiki opiopio loa, kokoke paha e alua makahiki. O ka makuahine, ua hele i ka hana, a ua waihoia ka malama i na kini makamaka o ka makuahine, eia nae, ua nanea loa ia lakou, a ua hele ke keiki me ka walewale, a poholo aku la.

 

            “He Kolea kau ahua” paha o Pohaku e kuamuamu mai nei i ke Kii o ka nai Aupuni, aole kona inoa maloko o ka papa inoa o ko makou poe hookaa palua, ai akaka loa hoi ke Kolea ma ke kau ole ia ana o kona wahi i noho ai, me he mea la he makilo paha i ka hai Ku i ike lihi ai oia. Ina pela, alaila he pal@ualelo lima nui aku la.

 

HE ILIO HANAU EEPA. – Ma ka la 22 o Apr. hanau kekahi Ilio i kekahi keiki eepa ana, ma Puuhale Oahu; na Marie (w) keia Ilio, he ano hulu keokeo kona i like me kona makuahine, a ma kona mau wawae mua kona eepa, hookahi wale no ona waewae mua, a o ka lua, aole aa o kona wa wae i koe, he ano kukue, eha na manamana, aua like ke kaawale o kekahi manamana me ka manamana lima nui o ke kanaka, a o na manamana i koe, ua huikau elua’a i ike ia i na maiuu, a o kekahi hoi ua kaawale; ma ka hoomaopoopo i ka ike aku he eepa kona ano i ka nana aku

 

            PIHA-U KA POE MAI PAKE. – Ma ka hale hookolokolo ma Waipio Hamakua, na lawe ia mai na mai he nui wale e nana ke kauka, ma ka Poaono la 10, o keia malama, he nui na mai e laweia aku ana i Honolulu ma ka hale mai o ka Moiwahine e lapaau ia ai, i ka nana aku, puahi ka hana a na makai; me ka luna makai, i ka nana aku ma keia apna wale no paha ka nui o keia auo mai, ke hele la ka hale hookoiokolo a piha-u     Me ke aloha

S. W. KEKUIWAHIA

Waipio uka Hamakua Apr. 12, 1875.

 

            PAKELE KE OLA. – Ma ka wanaao o ka la Sabati Apr. 11 hiki mai la ka poino ma ka ka hale o Waiokalehua ma Olepeola ma Waipio Hawaii, penei ua poino ala. Ua k@a mai ka pohaku mai ka pali mai, aneane hapalua tona paha ke kaumaha; a pa mai la ma ka hale, a naha aku la a komo i loko, a ma kahi e mai ana o Kamioi (w). O loko nae o ka hale ia wa e haipule ana me ka Ohana o loko o ka hale, ku iho la ua pohaku nei mawaenakouu o lakou a pau, ina paha he pohaku e hana ino, ina la ua pau i ka make, aole nae i nui kahi i poino o ka hale. No ka mea, ekolu kanaka nana i olokaa i waho. O keia no hoi ka hale laau o Kimo Pelekane i lilo ai ia F.(Spencer) Pakana. Ua iho mai no o Pakana i ka Poano a hoi no i Waimea, a mahope iho no hiki mai la ua poino la.

 

            HE HOOPUNIPUNI IA HOOHALAHALA AU. – E ke Kuokoa Aloha oe: ua ike au ma kou Helu 17, Apr. 24, ka olelo hoolaha lalau a ka mea i kapa i kona inoa “Na Hipa Kaho ole o Moanalua,” Ke hele mau nei au i Moanalua i ka pule ma na kakahiaka Sabati a ma ke awakea ma Kalihi, he like loa na haawina no ia mau apana. Ke hoopunipuni nei nae imua o ka lehulehu ma ke akea; aohe o’u ike i keia kanaka e hele ana i loko o ka Hale o ke Akua, ke ano mau no ia o ka hoomaloka; uolaila, hu ae la ka waha i ka apaapa. He kupono ke kapa ia aku kona inoa, “He Hipa hihiu launa ole aku i ke Kahu,” He hauoli loa au ke hele mai ia’u e hoohalahala ai, i hele pololei aku no hoi au imua ona no kona launa ole mai ma na hana pono e ola ai ka Uhane. 

S. PAALUHI.

Moanalua & Kalihi.

 

Nu Hou o na Aina e.

 

            Ma ke ku ana mai o ka moku kalepa Garnel, i ka auina la Poalua iho nei loko o 17 la mai Kepalakiko mai, ua lo@a mai keia mau mea hou malalo iho:

            Ua ku aku i Kapala@iko i ka la 8 o Aperila, ka moku kaua Beritania Reindeer, he 19 na la holo mai keia @wa aku.

            Ua pii iki ae ke kumukuai o na kopaa Hawaii he hapaha keneta ka oi.

            He pau ahi nui ka pahola iho maluna o ke kulanakauhale o Kapalakiko ma ka la 7 o Aperila, a ua lukuia he mau ola kino kanaka, a ua koho ia he $800,000 no na wai@ wai i pau i ke ahi. I pau i ke ahi mamuli o ke pahu ana o ke diana pauda. Mawaena o na waiwai i pau i ke ahi, he 7,000 mau pahu kopaa Hawaii i pau, oia na ukana mai ka moku olelo e aku i puka ai mai Honolu lu aku nei. Aka ke olelo ia mai nei ua panihakahaka wale ia no a pau.

            Aole i ku aku ka mokuahi Mikado i Kapalakiko a hiki i ka wa a keia moku i haalele aku ai. Ua manaoia nae, e ka aku ana i ka la 10.

            O ke koho balota no ke Kiaaina o Koneketuka, na ka aoao Democarata ke eo. He 7,000 ka oi o na balota i mua o ko ka moho Ripubalika.

 

            Ua eo hoi i ka aoao Ripubalika ke koho balota o ka mokuaina o Mikig@na, ma ka 15,000 balota oi i ko ka aoao Democarata.

            Ma ka la 1o Aperila, ua hoomaka ke kahunapule e l@ilumiia nei e na ale o ia o Beecher, e ku e hoike i kana olelo ike. Ua