Ka Nupepa Kuokoa, Volume XIV, Number 25, 19 June 1875 — HE KAAO ARABIA! KO KE KANAKA LAWAIA! KE KUMU O KA POMAIKAI. [ARTICLE]

HE KAAO ARABIA! KO KE KANAKA LAWAIA! KE KUMU O KA POMAIKAI.

J Unuhiia no kt Kuo*:oa t mni ka BuZre <āraI hian Ni>jht,< mai, a i ka OUlo Haieaii. | HELU 8. IKA wa i nalowale aku ai ke elele mai ko lakou mau maka aku, olelo ae la ka Moi, EIo mea hiki 010 keia ia kakou ke noho malie me ke kamailio ole, oiai ke manaopaa nei au me ke kanalua ole no keia mau i-a kupanaha, oia hoi keia, ke manao nei au aole keia he mau i-a maoli, aka, he mau i-a okoa oa, a mamuli o ka mana kupua, ua lilo lakou i mau i-a ano e. Alaila kauoha ao Ia oia e lawe ia mai ke Kanaka Lawaia imua ona, i kona wa i hiki mai ai imua o ka Moi, ninau aku la oia iaia, Nohea mai keia uiau i*a au? alaila pa* ne inai Ia ko Kanaka Lawaia, Mailoko mai no ia o kekahi loko wai o waiho la mawaena o na kuahiwi eha, mahope aku o koia kaahiwi e ku mai uei mahopo o kou kulanakauhale alii. xV olelo hon aku la ka Moi iaia, Ehia la k \ loihi e helo aku ai mai anei aku a hiki aku i iaila ? Pauo mai la oia, E ko makou haku ka Moi, ho hapalua hora wale no ka loihi mai anei aku a laila. I ka lohe ana o ka Moi i keia. na hoopuiwa ia oia me ka hikilelo nui i kona lolie ana ho kokoke walo no kahi ana i makemako ai, a kauolia ae la oia i kona poe koa e hoo* makaukau ia lakou iho, a e hele aku me ia a me ke Kanaka Lawaia, ia wa hoo* paka ae la oia i na huaolelo pelapela e pili ana no ka uhane o ka po, no kona hoike ana aku iaia i keia loko, me kona manao e lawe ia ana oia o pepelii no kona lawe aua aku i keia mau i-a kupanaha imua o ka Moi. Hoomau aku la no hoi lakou ma ka hele ana a hiki i ka pii aua iluua o kekahi kuahiwi a iho aku la ilalo o kekahi waoakua palahaiaha, kahi hoi a lakou i ike ole ai mamua, ia wa ku iho la ka Moi a me koua mau koa, no ka mea, ua eehia like ae la lakou a pau i ka iko ana aku i keia waoakua e waiho mai ana mawaena o na kuahiwi eha, a i na i-a hoi e holoholo aua me na ano waihooluu eha, oia hoi ko keokeo, ka ulaula, ka lonalona a me ka ulinli. Alaila ku iho la ka Moi no kekahi manawa, e roouoo aua no kana mea e kamaiiio aku ai, a olelo aku ia i na koa a me koua poo kauwa lawelawe, Ua ike no anei kekahi o oukou i keia loko mamua? A pane like mai lakou me ka, olelo ana, Aole. A olelo hou aku la no hoi ka ! Moi ia lakou, Ma o Alahe la, ke hoi*' ke paa aku nei au i ko'u manao imua o oukou, aole au e hoi ana i hope i ko'u kulauakanhale, aole no hoi au e noho hoo ana maluua o ko'u noho alii, a hiki i ka wa e loaa ai ia'u o ka moolelo oiaio o keia loko a me na ī a maloko ona. Ia wa kauoha ae la oia i kona poe kanaka e kukulu i ko lakou mau hale lole, a e hoomoana lakoa malaila, ua hooko aku no hoi lakou e like me ke kauoha a ko lakou haku. Alaila hoi kahea aku la oia i koua Kahina, ka mea i oleloia he kanaka naauao a he akahele hoi ma ka noonoo ana ; i kona hoike ana aku iaia iho imua o ka Moi, olelo uiai la oia iaia, He makemake au e haua i kakahi mea me kuu hoike no nae iuiua o ou i ua mea la a'a e makemake nei, oia hoi keia, Ua paa ko'u manao e hele hookahi i keia po, e imi a e hoolohe hoi no keia loko a me na i*a f nolaila, o noho oe ma ka puka nei o ka hale, a e olelo aku i uaalii koa, na Knhioa & me na Punku, ua loohia ia ka Moi o ka mai, a ua haawi mai oia ia'u i ko kauoha, aole e ae aku i kekahi mea e komo aku iloko o kona raca>, mo koa malama loa i keia, me ka holke ole aku i kekahi mea e aku aole hoi i kekahi ō na alii. No keia kauoha paa a kona hf\ku iaia ua hiki ole iaia kehoole aku, alaila, ko-

:mo iho ia oia i anhu okoa nona, I na hoaao e ana ae i koaa helehelena, a kiiei ae la i kaaa pahi keina ma kooa puhaka, a hele mala aku la mii waena akn 0 kona poo koa. Pela iho la oia i puka ai mai kona poe kiai akn. Aia uo nae oia ke liele Ia ma kana huakai i ka ponli o po a hiki i ka o ana mai o na kakuna o ka la, aole nae oia i hoomaha iho, aka, hoooaan aku la no oia ma ka' hele ana a hiki \ kona wa i maluhiluhi ai no ka wela loa o ka la, alaila hoomaha iho la oia, a hiki i kona wai oluolu ai, hoo* maka hou aku la no oia ma kana huakai 1 krv hapa o ia la, a ma ka lua o ka po a hiki i ke kakahiaka o kekahi la ae, aia hoi e ku mai ana ma kahi mamao loa i imua ona kekahi mea eleele, no keia mea ua piha loa oia i ka hauoli a olelo iho la, Malia o loaa aku ia'u kekahi mea I malaila nana e hoike mai i ka moolelo o ka loko wai ame na i-a maloko ona. I kona hookokoke ana aku i keia mea eleelo ana i ike raai ai, ike maopopo akn Ia keia, he Imle alii ka ua mea eleele ?a ana i ike aku ai, i hana ia me na poLiaku eleele, a ua hoopaa ia me na kui hao, a o kekahi aoao o kona mau puka, e waiho hamama ana no, a ua paa kekahi. Ua hoopiha koke ia ao la kona pnuwai e ka hauoli Ji kona ike ana i keia pnka o hamama ana, nolaila, ku iho la oia ma ka puka a kikeko malie aku la, aole nae he mea i hele mai, kikeke hou akn la no keia a hiki i ke kolu o kana kikeke ana, aole no* he mea i hele mai, alaila kikeke hou aku la no oia, oia hoi ka ha o kana kikeko ana me kona ika- j ika a pau, aolo no ho mea nana ia i kokua mai.

Alaila olelo iho la oia iloko ona, Aohe paha he mea uhane o keia hale, ia wa komo loa aku la oia iloko a hooho ae la me ka leo nui, E na kamaaina o ka hale alii, he malihini au a he mea hoi mai kahi e mai, aole anei a oukoa wahi ai ? Ua hoopuka ae la oia i keia mau huaolelo i ka lua a me kolu o kana kukala ana, aole nae he mea nana i pane mai i kana ninau. No keia pane leo ole ia mai, komo loa aku la oia iwaeuakonu o ka hale alii, aohe no hoi he mea i loaa aku iaia malaila, aka, ike aku la oia ua hoonani ia o loko ona a nani, aia iwaeua o ua keena nei he punawai me na liona gula, a e kahe mai ana ka wai ma ko lakou mau waha, i like me ke dala, ma na aoao o keia na manu, e lele ko* heheo ana ma o a maanei o ke keena, a maluna o ka hale alii ua hohola ia kekahi npena, i hiki ole ai i na manu ke lelo iwaho. No keia mau mea nani ana i ike ai haale aku la oia i hope a noho iho la mawaena o na pani puka me ka naan kaumaha no ka loaa oie iaia o kekahi mea malaiia, nana e hoike mai i ka moolelo o ka loko wai, na i-a, na kuahiwi a me ka hale alii. Nolaila noho iho no oia malaila me ka hoomanao ana i keia mau mea f aia nae iaia e noho ana pela, lohe aku la oia i kekahi leo uwe mai kekahi mea mai iloko o kekahi pilikia nui. I ka lohe ana o ka Moi i keia l«o uwe, ku koke ae Ia oia maluna o kona mau wawae a hele imi aku la ma kahi i pa-e mai ai ka leo uwe kaumaha o kekahi mea iloko o ka ehaeha, aia hoi ike aku la oia i kekahi pakn makika mamua o ka puka o kekahi romi, alaila, hapai ae la oia i ka paku iluna, a ike | aku la oia i kekahi kanaka opiopio o noj ho ana maluna o kek&hi moe koki, i hiki akn ke kiekie i ka hookahi cobita mai ka papahele ae o ka rumi. He kanaka opiopio helehelena ni oia, me ka leo nahenahe ma ke kamaillo ana, me ka lae hinnhiuu, me na papalina nani ulaula me he rose la, a e kau ana ma kona papalina kekahi ila i like me kekahi hna laau. I ka ike ana aku o ka Moi iaia, ua hoopiha ia ae la ko ka Moi puuwai e ka hanoli, a haawi akn la i kona aloha iaia, a o ke kanaka opio hoi, (oia| e noho ana no oia iialo, a e aahu ana me kekahi kapa silika i kinohinohiia me ke gula t aka ua hoike mai oae na helehelana o ka kaumaha iiuna

o kona kino kanaka) ua haawi mai la no hoi oia i kona aloha iaia nei, aOlelomai la. E knn haku, e kala mai ia'u no ko'u ku ole ana aku iluna e hookipa mai ia oe e like me ka rula mau. Eke kanaka opio, wahi a ka Moi, e hoike mai oe imua o'u i na mea e pili ana i ka loko wai a me na i a o na ano waihooluu ano e a me keia hale alii, a me ke kumu o kou noho hookahi ana iloko o keia wahi a me kou uwe ana.

I ka lohe ana no o ke kanaka opio i keia muu huaolelo a ka Moi, kuiu mai ia koua mau waimaka a uwe ae 1 a ia roe ka ehaeha loa. A ua lilo iho la keia i mea haohao i ko ka Moi manao i kona ike ana aku iaia e uwe ana, a olelo aku la iaia, Heaha ko kumu o kou uwo ana, e ke kanaka opio ? A pane mai la oia, Pehea la e hiki ai ia'u ke hooki i ko ? u uwe ana, no ka mea, o ko'u mau iho la no ia. I ka pau ana no o kana olelo ana, hohola ao la oia i kona mau lima a hapai ao la i na kihi o kona aahu iluna, aia hoi, o kokahi hapa o kona kino, rnai kona puhaka mai a ka maneo o kona waw r ae he pohaku walo no, a mai kona puhaka aku uo hoi a ka pane o kona poo, ua like oia mo kekahi poe kanaka e ae. Alaila olelo aku la oia i ka Moi. E ka Moi, o ka īnoolelo o na i-a he kupanaha maoli io no, ina e kakau ma* luna o ka noonoo o ke kanaka, he oiaio, 0 lilo no ia i haawiua na ka mea hupo e hiipoi ai, a hoike aku la oia e liko me keia :— KA MOOLELO O KE ALīI OPIO 0 XA AINA KLEELE. ETe alii ko'n makuakano maluna o keia kulanakauhale i ka \va o ku ana ia j me kona nani, a o Mahomauda kona j inoa, a ua lilo oia i haku maluna o ua i Aina Eieele a me na kuahiwi eha. | Mahope o kona noho alii ana no na ma- j kahiki ho kanahiki, mako aku la oia, alaila noho aku la au ma ka noho alii, a ua lawe ae la au i ke kaikamahino a ko'u muli aku i wahine na'u, a ua hoo* pihaia kona pnuwai e ko aloha no'u, no ka mea, i ko'u wa o nalowale aku ai mai j kona alo aku, ua haalele koke aku la oia 1 ka ai ana i ka ai a me ka inu ana i ka "wai, a hiki i kona ike hon ana mai ia'u. Ua noho mai oia malalo o ko'u malu no na makahiki elima. Mahope iho o keia, i kekahi la hele aku la oia i ka auau, j a kauoha aka la au i ke kuke e hoomakau*! kau i ka aina ahiahi, a komo mai la iio- | ko o keia wahi, a moe aku la maluna o j ko T u wahi mau. Ua kauoha pu ae la | au i elu haiawahine nana e peahi mai { ia r u, no ko'u wela, hookahi e noho ana ma kuu poo, a o kekahi ma kuu mau wawae, aole nae au i hiamoe.no ka mea, aole i hoi iki mai ka'u wahine, nolaila, ua hiki ole ia'u ke hiamoe. Ua moe ko'u mau maka, aka, e ala ana no nae ko'u uhane, a iohe ae la au i ke kauwa wahine e noho ana ma kuu poo i ka olelo ana aku i ka mea ma kuu wawae, E Masonda T he oiaio, aole i noonoo ko kakou haku opio i na mea e hana ia mai ana maluna ona e kana wahine lapuwale. O ! e ulia mai ka poino maluna ona. a e loaa hoi ka haawina ino i na wahine hana pono ole, Wahi a kekahi, aka, (wahi no ana) o ke kanaka e like me ko kakou haku, i malama ia e ka poao oke Akua, aole ia i kupono na keia wahine aloha ole, oiai e nalowale mau ana oia mai kona wahi moe aku i na po a pau. He oiaio, wahi a ka mea e noho ana ma kuu poo, aole oia i ninau a hoohuoi iki _ no kana wahine. O ! e haule oia iloko 0 ka poino, wahi a kekahi, aole paha i komo mai ia noonoo iloko ona, no ke j ano o kana wahine, a ua waiho iho no ' paha oia iaia e like me ka mea hiki ia--1 ia ke hana. A, pela io no, ua haawi oia i kekahi kiaha waina iaia, ana e inu nei i na po a pau mamoa o koaa moe ana, oa hookomo iho oia i kekahi laau hoohiamoe iloko o ka waina, a i kona wa e inu aku ai, haole aku la oia i lalo a kaia ia aku la e ka hiamoe kulipolipo o ka make, a pau ae la kona ike ana i na mea e hana iaana, aole no hoi oia i ike ae i kahi a kaoa wahine e hela ai, a

e hana ai hoi, 110 ka uiea, mahope o kona haawitTna aku i ko kiaha wainaiaia, komo iho la oia i kona kapa a hele aku la me ka haalelo ibo i kana kane iloko o ko kakou lima, a hiki i ke kakahiaka o kekahi la ae, al iila. hoi hou aku la oia a mua ona, a ho a ae la i kekahi laau ala inalalo o koua. ihu, alail i hoi mai la kona noouoo kauaka, a alaae ia oia mai koua hiamoo mai. (Aole i pau.)