Ka Nupepa Kuokoa, Volume XIV, Number 25, 19 June 1875 — Ka La Hookahakaha Nui o na Kuia Sabati o Oahu. Ka Ulumahiehie ano e o na kuia! KE KAI HUAKAI NANI EEHIA Ka Haiolelo Iubile a ka Moi! [ARTICLE]

Ka La Hookahakaha Nui o na Kuia Sabati o Oahu.

Ka Ulumahiehie ano e o na kuia! KE KAI HUAKAI NANI EEHIA Ka Haiolelo Iubile a ka Moi!

£ like mo oa hooUha akea a me na lioliu ana o na KuU Sib*ti a pau o ka mokupuoi o Oahu oei mahopo o ka hoohulo ana o ik& Ahahui Kula S>*bati Mokupuoi nn ka maiama o Feberoari i haU, pela no i.hooko ia ai raa ka Poaooo aka oei i haia luoe 12. m«raoli o ka akoakoa lokahi aoa mai o ua | Ku!a Sibati o Oihu oei, a koe wale oo o» { kola o &avaiahao ame Kaoeohe. He la | oui keia e hiki oie ai ioa Kamalii Kula : Sabati ke hoopoioa, oo ka mea, oia oo ka poni ana ona makahiki he kaoalima mai ka hoomaka aoa mai o ka oihaoa KoU Sibati i ka 1820. Ka bauxuu o ka Alanoi. Uawaeoa o na hora 8 a mo 9 o ke kak»hiake o keia la, oa hoohaiamu eae U ka poe makaikai mi oa alaooi i hooUhaia ai e kai aku ana ka hoakai; aua hele oo hoi a olumahiehie oa aUoui ike koku ao« kaoaka, ka hoio a oa lio, a me ka ho- >oi a oa kaa. oka 1« i&o ko luoa oom ioakaikai ko Ulo, oa hele * •' Hoooanoa I Apo«-kaUmaola." Ka aooNoaoKoaou 4K4 o K4 BU4K4i. Mahopo koke »ho, oa hooohooohoia ae U ka hoakai holookoa ooa Kol« 3*bati ma waho iho oka pa luakioi o Kaomakapili, m»Ufo o ke alakai ana a Z P Poli, ka lUmoku nal oka la a i kokoaia e kooa mao Ulo iho.

Feoei ka hooaohoaoho «oa oo» Ku!» :— ; Kb Hae Haw«u Foa Fubi Ohe o ka Mou ī K« Ab»hoi Eaaaelio i aeo» Elele KoU j S*b»ti o k» Pie Aio» K» Haeo ke Kolao Kanmakapili Ke KoU Sib»ti o Kaomakapili Ke KoU S.biU o M*«ma« Ke KaU Sab»ti o Qc?okahmoa KeKuUStb*t< o KipaUma \ Ke Kuia Sab'ati o Iwilei ( KoU Sabiti o Kalihi a me Moaoaloa KuU S4b%ti o Bw» KoU SibUi o W«i«oae Kula Sjbiti o Waialua Ku!a Ssbai o Kahuku KuU Sib»t» o Hauali Kuia Sjb>ti o Kahaea Kula Sibati o Waikaoe Kula Sibiti o Waimanalo I ke kai aoa o ka hoakai, aole i ikeia ka i hopeoa oka huakai, • hul» wale oo k» ; makamua i AUaui Moi ma ke A'anui Mau- | oakea ae. He keu keia aka huakai oani o ; na Kula Sabiti a makou i ike uie ai ma- ; mua. Ua U«re pu mai no hoi kekahi mau Kula | Sibati e&olu me ka lakou mau mea kaoi, ; e laa na ohe a me oa pahu, i mea hookela- ; keU no ka lakoa mau kula iho. A ika j he!e ana keia i na Alanui, ua hookaui ae ia kola, aia kula aku aoa ika Ukou maa ; mea kani pokahi. Aia mamua o kela Kula Sibiti iho kooa : hae ponoi iho, me na hookelakela hoohiwa- i hiwa a lakou i hoapouo ai. J I ka hele pololei ana a kaa pono ka waena o kn huakai unwnho o ka puka oui o ! ka Pa Alii, ia wa no i haaw>ia &i na huro ! ekolo no ka Moi. Ma la Wihi aku, ua hele ka huakai a pii ma ke AUuui Puowaina, a huli ilalo ma j ke AUuui Beritania, hoi a ko;no i ka luakioi o Kaumakapili, kahi i hoomoana ai oo ka hoike ana i kela a me keia hula. 1 ke komo aua aku, ua piha e oloko i ka poe makaikai, a mamuli o ka hoonoho aka- j hela ana, ua pau pono iho la na kamaln kulo, aka, o ka wela, ua like ole kona ha- j huna, uo ka mea, ua hele maoli no apiha a j hooke launa ole, auo ka paa mai hoi ke- j kahi o uka ika īaaai kula, a o ka oi o ka pono, e kaawale ka rumi kula mai ka hale laahia aku. Eia no ua papa kuhikuhi hana o ka La malaio iho : Himeni Hui—Lei Rose. Pule wehe. —Rev E Bond. Hoike—Puuhooua, me Ilimeni Puuhonua Na ke kula o Waimanalo. Hoike Bdibala & Hiuieui Waikaoe. Haiolelo—Hon S M Naukana. Hoike Baibila & Himeni. Kahaoa Iloike Biib.ila—No Esetera, —Him'eni, Ka Hiwahiwa o Babuloua. Hauula Himeni Hui.—lna he Hauoli ko'u. lloike Ruta-Him. Mele ae. Kahuku Hoike Biib;tU Na Pauku Gula & Ilimeoi ni, Kuu Biibila. Waialua Himeoi Waianae Hoike Baibala Na Kanawai Umi, & Himeni, Aiua Hauoli Mau. Ewa Himeni Hui—Mele Kola Sjbati. Hoike BaibaU, Aberaha(oa, Sc Himeoi, Zioua Laeiae Kulihi a me Moanalua Na Llaawiua Baibala, Ilimeui, Hooia Kanawai. Kaumakapih Hoike BaibaU No Naomi, & Himeoi Kuuikanahe KapaUma Hoike BiibaU No Sjdoaia, & Hiaieni, Ka Hoku o Betelehema. Iwilei Hoike Biibila oo Samesona, Sc Himeoi Lauialoha. Holokahaoa Himeni, Naue ae. Maemae Haiolelo aka Moi, i kokuaia e ke Kuhioa Kalaiaioa me Rev S E Bihopa. Pule Hookuu ia Rev Tito Koaoa. Ka hisi ana mai o sa Alii.

Ma ka hora I*2, oa hiki mai la ke Alii ka Moi, Na Mea Kiekie oaMii W. P. Leloiohoko, Ruta Keelikolani, a me Lilio, Loloku Kamakaeha, i ukwliia e ke Kuhina Kalaaioa ameke Kuhina W&iwai, ke KiaAiua Kaooa, a me ka Hon. Mekia E. H. B >yd. I ke komo ana msi ma ka puka, ua meleia -mai e ka P*pa Himeni o Kaumakap»ii me ke kokaaia e ua leo kaoi o na ohe a oa keiki puhi ohe, ke mele alii " Himeoi Kamehameha." L T a laweia ka Moi a me oa alii a me oa Kuhioa, a hoooohoia malooao kahi kiekie i heaoa okoaia no lakoo. Mahope o ka hoopao loiia aoa o kekahi mao apaoa koeoa baoa o oa Kula Sabiti, alaila, oa koooia mai la ka Moi e ka Lnna oui o oa haoa oloko o ka loakioi, oia o Mr C J Laiaoa • baioleto. No keia mea, oa 010010 i ke Alii ka Moi ka paoe aoa aka i ka haiolelo maikai malaio iho me ka paaoaao a me ke koko ole : Ka Haiolelo a ka Moi! "He hauolrmu ko makou i ka ike ana akn ia oukou e na keiki o ke Kula Sabati i akoakoa mai nei i keia la." Ua akaka ma keia Hui ana o na Kula Sabati o kela a me keia Apana o keia Mokupuni, ua hui mai oukou e hoike mai i ka hua o ka oukou mau haoa o na mahiua i hala, a he mea hauoli iloko o oukou i ka ike ana iho i keia la e hoomaha ai ka luhi o ka hoomanawanui ana i na malama i hala ae, a hala keia laame keia hebedoma, e hoomaka hou aku ai i oa hana o ka pooo a oukou e imi nei

Iloko o ka hap&i aim aku ia ookou doī ko oakou maKaala, inai koopoina ia ka I h x>maīkai aoa aku i oa kuoia Kiila Sa- J hati a oakoa, do ka mea, ma ka pukal ana o ka oukoo inau hana i hoike la &i } nkii o lakoo la kahi i heie niai ai a pukil ko oukoa maa akamai ma na, hoike a; oukou e hoike nei i keia la. | I ka makahiki 1825, ia wa i hoomaka : roai ai keia, oihaoa he Kula Sabati i-.va- I ena o kakoiL ia niakahiki do i hoomaka ma ai na kane e komo i na lole-wawae a • me na palule, a o na wahine hoi i na ho-! loku. Ia wa no hoi i hoomaka ia mai ai, ka Pi-a-pa mua ; aole no i i*heu\ iki i na! elemakuie a me na lu&hiae ia inau loina < a hiki i keia la, a ina paha; e kahea ia 1 lakoa e hookuku. he mea hiki no ki ka- ' kou ke hoomaopopo i ke ano o ia maa la ' a hiki i ko oukou kulana i keia wa. I ko lakou wa, o ka wa no ia i kauu ia ai ka anoano i ulu ai ke kumulaau, a ua ; ulu ua nlu ua kumulaau la, a ke ike ia aku nei ma, o oukou la, he mau hua mai-; kai he lehulehu. | Ua olelo ae nei au i ka 1825, ka hoo- j maka ia ana o keia oihana maikai iwaena ] o kakou mai ia manawa mai a hiki i keia | wa he kanalinia makahiki. A ma keia, e j hoonmopopo oukou, o ka makahiki Iu- i bile keiii o na Kula Sabati o keia Moku-1 puni. NoLiila, he mea j»omaikai ika poe a i>au e ola nei i keia wa, ka loaa ana ia lakou o ka hapa keneturia ana o na Kula Sabati ma Hawaii nei, ma keiu oihana Ku-1 la Sabati, aole i hana wale ia me ka hua | ole. Na ka Aha Kula Sabati o Ameri-j ka a me Hawaii nei i lulu i na kenikenii j ai ka moku Hoku Ao, ka moku nana ; e alo nei i na kunm e haawi aku ai i ka | malamalaina iko na aina e: he hua mai- • kai keia, no ka hoolaha ana aku i ka na- j auao, i kuniu e loaa ai ia mau Mokupuni i ka malamalama, i ike ai lakou i ka mea ; Mana Oiaio, a i ka oiaio |wni ole. j Ke ilihia nei au i keia wa, i ka ike ana ; aku i na hae o kela a me keia Kula i, akoakoa mai i keia la, a me ke ano hoi-! hoi a hauoli o na maka o na keikikane a i me na kaikamahine. Ke hoihoi mai nei j ko oukou mau helehelena ia'u, oiai i kuu I wa kamalii, e hele ana au iloko o na hua- j kai, me na hae e welo ana, me na ohe e j kani ana, me na pahu e kai-kai kupolo j ana, a e hauoli ana e like me oukou i ke- j ia wa, a maloko no hoi o keia luakini o Kaumakapili nei i ka m. h. 1840, he hapaha keneturia i hala, i akoakoa mai ai [ ko makoa kula e hui me na kula e ae, e hauoli i ke Kula Sabati.

| Maloko no hoi o keia hale, ia makahiki | i ku ai makou me kuu poe mua a pau i hala aku la o Kauikeouli, Liholiho 11, Kamehameha, Kamamalu, a me Lunalilo, a ua koe mai au a me ko'u mau kaikualiine ka haawina pomaikai, e ku like hou me oukou i keia la. • Ke nana aku ihope, ua liulin, aka ; he mea e ka pokole o na makahiki he kanakolu kumamalima oko ke kanaka ola ana; a maloko o na pauku Kula Sabati a oukou i hana mai nei, i hoike ia, ko kakou ola ana a me ko kakou nolio ana ma ka honua nei. Ke hoomanao nei no au i ko'u mau la kamalii i kuu wa e hele ana i ke Kula Sal>ati. Ke paanaau nei no ka'u pauku i hoopaauaau ai, a o ko makou hale kula e hele ai, oia no ka halepule ma Polelewa, no kapaanaau o ka'u mau liaawina a me kuu makaala, ua loaa ia'u kekahi makana, a me ka hoomaikai ia e na kumu, a eia no ua makana nei ke waiho nei, o ua pauku nei, oia no keia, " Mai haawi i kau wahino ke diabolo," ua ku[X)no keia mau olelo ia oukou, oia hoi, mai noho a haawi lihi o ko oukou manawa i ka haoa hewa. Ma ka makahiki 1865, ua kahea mai ke 'lii VietoriaKainamalu ia'u, e hele aku t e kokua iaia ma Kawaiahiio i ka hoike Knla Sabati oia makahiki. Aia ma ia akoakoa ana, ua ku mai ke 'lii a olelo aku i na keiki o ke Kula Sabati, " E malama i ka pono.' v Aole au i manao, e loaa ana ia'u ke kulana pomaikai o ka olelo ana aku imua 0 onkou i keia la, e like me ko na kulana 1 hai aku ai ia oukou i ka olelo ia wa; Aia hoi, ke ku nei au ma kona wahi, a ma kona hehiua wawae hoi, e puana hou aku ana ia olelo hookahi, " E malama i ka pono." E hoolilo oukou ia olelo i paleumauma no oukou e lei mau ai, a e kahakaha ia ma ka papa paa o ko oukou mau naau, a ma ia mea, e hoike no auanei oukou i ko oukou aloha iaia, ka mea ; i hala, aka, o kona leo ame kana olelo, e ; lilo ia mea |>oa iloko o ka papa paa o ko oukou mau puuwai. O ka'u olelo hoi ia oukou, eia no ia, a ma ke ano moolelo nae au e wehewehe ai. ma ke au o Napoliona I ke Aiii o Farani, e noho ana kekahi wahine kaulana o Madame Steal kona inoa. Ua kaulana keia wi\hioe, no ka wahine nani a naaiiao hoi. Ua hele mai na kanaka akamai o na aupuni nui a pau o Europa, e ike a iauoa i me ia. Ua piha mau kona hale a me I kona mau anaina hoouauea i ka poe loea | a me ka poe noiau. Aia hoi ma kekahi anaina hoakoakoa nui, ua hui &e la ke 'lii me ua wahine nei, a e like me ke ano puni olelo hookelakela o ua wahioe la, ua f hoopuka aku oia i ke 'lii ia Napoliona i keia ninau—E ke Lii, owai la ka wahine oi o ka maikai o kou aupuni ? Pane ko ke mai la ke 'lii me ka hakalia ole, a i mai la, " O ka wahine e hanau ana i na keiki a nui no ke aupuni o Farani." Aia ma keia ninau ana a ua wahine aei, ua kuhihewa oia, oiai e makemake ana oia e hapai iaia iho a me kooa nani, e paoe mai ana ke 'iii, oia. Aka, ua kuia ua wahine nei, i na olelo akamai no hoi a kela loea onaaui hala. O ka wahine e hanan nui ana i na keiki a nui no ke aupuni o Farani, oia iho la ka ka wahine oi o ka maikai ma ke aupuni o ke Aiii. Nani maoli keia mau oielo e aa k&ikamahine opiopio i akoakoa

mai i keia la. ka mea o oukou no na makuahiue, ka jioe hoi e hoolalia aku ai i na pilapola no ke aupuni o HawiūiKolaiia, e na wahiue ame nakaika» mahine opiopio oa makua o ka Labw ō baa mau la a me ka manawa e hiki mai aaa, in* e aioau mai ana oukoa ia u, u Owai la o oukou ka oi o ka wahine maikai o Hawaii oei K loaa no auanei ka |xme aku ia oukoa e like me ka ka Emepem o Farmni i pane aku ai i ka «*ahine, o ka wahine e hanau nm ana i na keiki no ke aupuni o Hawaii n«i, oia ka oi o ka wahine maikai ma Hawaii nei. No ka maikai * me k* mah*lo 'o* ia o ka b« oielo • k» Mai, na hoike mti keU aoKĪoa nuī iko lakou oliolī m* ka psipai •o« aua iin«a • ma ka b«Uibebt aai ou* wawae i kela a me keia ws e ku »i i ko Itkoo īi iho. Ma ka hiiolelo •ke »'«» i »k&ka »i, he M«k&htki luhile keia oo o* Kul». • k», o k« poe o»ua > hap»i i kei» »ko»koa »<>le Ukoa i mahui iki. Ua d«i • m»> hu»ba» knpooo ua hoaolelo alii i hoikei», ak« pnan« ae oei m«kou, o» wiiwai !o» oa Kanialii Kul.« S>ibiti i ka lohe «oa i ka paoku pianaau • ka Moi i lilo ai ka m«kt. oa i kona wa e bele »o % i ke Kula S«b*ti o Polelewa, oia hoi v " Mai haawi i wahi oo ke I)ittbo'o." He olelo ao muikai loa ke»a a o ka malama wale oo ka oukou haoa ia oleio ao. | Ika pau aoa oka haiolelo aka Moi, | alaiU, ua konoia ke Kuhin» Kalaiaiua e ' haiolelo. Ua ku mai ia, ahe luau ninau • ka hapanui o kana, " maitai." (Ja moku I uae paha U na inanamaua lima o kamalii | ma kekahi o kaoa maa niuau. Pmu ia, aUila r ua kaheai» o Rov. SE. i Bihopa o Lihainaluoa ; a naoa i hoike | .mai i kekahi mau olelo kokua kupono. i Ni RfV M Kuaea i pani ina hana oka la me ka olelo paipai; holopono oa haoa | a ka Ahahui KuU e hooUoa i ka > niiiiiao no ka wn e hiki m<i aoa. | Ua mahalo uo hoi makou ina haoa o kej ia la, ka hoikeia au i o kokahi mau | KuU ma na haawina i ao ia ia Ukou a uie | ua mele i hoomaamaai». Ua hiki no ia I mukou ke kukaU ae, on* KuU o Waimanalo a me Waialua ka oi tua oa hauwinn Kula S«b;Ui, a o VVaianae ka belu akahi ma ka hi oeoi, a o Kwa ka oi raa ka nui o nu hrtum«toa kula i hiki m*i.

O ka makamoa keia o ka oukoa hapai ana e oa Hawaii no oa«oo iho, a ua maopopo ua holopono. Eia wale no ka makou imua e Hawaii raa na haua pooo o keia aoo, i mau ai ko Ea o ka Ama. Aole i ka poe puakaka auwana wale ka pono oka aioa, aUa, ia oukou wile do. A e hoomanao hoi kela a me keia kaikamahine Huwaii, ina ia he aloha i kona Uhui iho, alaila e pono iaia e hoomanao, oka wahine oi o ka maikai, o ka wahiue e henau nni aoa no Hawaii. Ua hookuuia ke anaiaa me ka pulo a ka Makua Rev T Ko^na. Uh munaoia ua oi aku mamua o I,QOO na baumtina Kula Sabiti i akoakoa ma ia la. Ao ka ka waiwai i loaa mai, oka hoonauaoia ana eku o na kamalii Paioniao ke kuaaina ma na mea kupono wale uo,— ka hui aloha pumehana ana,- —* me ka lohe leo alii ana. He mea houia oo kuaaiua. Mawuena o ia anaina nui i piha i ka olioli no ka leo alii i kaanaia e lakoo, ame kekahi maa mea e ae ; he mea kaumaha no makou ka halin ana ae, aohe m'alaila kekahi mau Kuia Sibiti a makou i panee pu ai i na manawa i hala ae, me he mea la oa poina uui pahai keia kookoo, "Mai hoowahawaha i ka akoakoa ana,"—-*ka, ua hnhao ae la nae i ke kukui m-iUlo o ke pii,— Ua pili wale ae la hoi malalo o ke koakoko o na mea elua a ekolu paha, e manao ana paha be hanmia nui ia no ka Oiliana Ekaleaia ke hui mai na oiaka i Kon nei, a iaa e hiai ke paanaaa i keia : " E aho m» ka naau ka hoapono ana e ola'i—aole ka haalele- i ka akoakoa aoa. M