Ka Nupepa Kuokoa, Volume XIV, Number 27, 3 July 1875 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

KA NUPEPA KUOKOA, ME KE AU OKOA I HUIIA.

 

MA KE KAUOHA.

            Ua HOOKOHU ia ka poe nona na inoa malalo iho i mau inoa Helu no na Apana Ohi Auhau pakahi o keia Aupuni.

OAHU---Honolulu-------Chas H. Inoa

            Ewa A Waianae------- A Kaouka

            Waiawa------- K. M. Saukama

            Koolauloa------- P. F. Koakani

            Koolaupoko------- W. Allen Auki

HAWAII---Hilo------- J. W. Keonioakani

              Puna------- I. Kaina

              Kau ------- J. H.G. Martin

              South Kona ------- J. G. Hoapili

              North Kona ------- S. K. Kaai

              South Kohala ------- S. H. Mahuka

              North Kohala------- J. Wahi

              Hamakua ------- G. W. D. Halemanu

MAUI----Lahaina------- J. Nahaku

            Wailuku------- T. Nakiloea

            Makawao------- J. W. Ukumoa

            Hana------- D. Kaheulelio

MOLOKAI & LANAI------- D. W. Kalae

KAUAI---Hanalei------- D. Kaukaha

              Anahulu------- L. Kapahuelima

              Lihue------- S. Kilu

              Koloa------- P. Pohiula

              Waimea------- S. K. Kuapuu

              Niihau------- A. W. Koapuni

IKO & WALKER

Kuhina Waiwai

Kuhina Waiwai Iune 26 1875

 

            OIAI o ka makemake o ka Papa Ola ka maemae o ke kulanakauhale, nolaila kouola aku nei na kanaka a pau me he Hawaii a haole paha, e noho ana ma ka hapa ma Waikiki o ke kulanakauhale e pulumi lakou i na opala mamua iho o na alo o na pa a hoopuupuu ae mamua ponoi iho o ko kakou mau pa, ma ke kakahiaka o ka Poaono, Iulai 3 1875 a me na Puahao e kii aku e lawe.

J. H. BROWN, AGENA PAPA OLA

Hoola Iune 30 1875

 

Komisina o ka Hoikeike Nui ma Amerika Huipuia.

            O makou o ka poe nona na inoa malalo iho, na Komisina Kuikawa i hookohuia e ka Moi, e ohi mai, e hooluulu a e hoouna aku i na mea hoikeike hana maikai, hana lima a me na mea ulu o Hawaii nei. kupono no ka Hoikeike Lahui Nui e malamala ana ma Pilidelapia, ma ka puna ana o ka Kanetoria makaihki o ko Amerika Huipuia noho Aupuni kuokoa ana i ka 1876. Ke noi haahaa aku nei me ka hoolaha akea aku, ua makaukau lakou i ka lawe ana mai i na mea e hoounaia mai ana e ka poe makemake e hoouna loa aku i Amerika ma ka Hale Papa o S G Waila, Honolulu i na mea a pau i kupono no ka hoikeike. Oiai ua makemakeia na mea hoikeike a pau e hiki aku ma Piladelapia mamua ae o Maraki 4 1876, nolaila o ka poe i loaa na mea hoikeike e noho ana ma keia Pae Moku, e makau lakou, a e hoouna mai ma kahi i hoike ia maluna, mamua ae o ka pau ana o ka makahiki 1875.

            Ke hoike nei no hoi makou i ka papa inoa o kekahi mau mea kupono no ka hoikeike, na mea ulu a me na mea kana akamai, hana lima, hana mikiala a me na waiwai o keia mau mokupuni, a i makemakeia no ka hoouna aku i ka Hoikeike nui:

            Na Laau-- i kahi a kahi ole ia a ma na pauku laau.

            Na lako hale, i hana ia mai na laau Hawaii mai.

            Na manu a me na ia, a pela aku.

            Na mea ulu a me na hua ai, i maloo, i malama ola ia e ano hou a e ulu ana paha.

            Na hulu manu, na niu.

            Paakai mai na loko mai a i maloo paha i ka la.

            Na pupu-- na akoakoa o na ano a me na mea a pau.

            Na mea o lalo o ka honua.

            Na olona o na ano a pau i ulu maoli ae a i hoomakaukauia paha.

            Na mea ulu o loko o ka wai.

            Na kope iloko o ke eke.

            Na Pulu iloko o ka bena.

            Kopaa mailoko mai o na Mahiko nui pakahi, ma na ano like ole iloko o na eke.

            Hulu Hipa, na ano hulu hipa mai na mokupuni pakahi mai, i kahiia a kahi oleia.

            Pulupulu; i waeia a wae oleia.

            Laiki iloko o na eke; i hoomaemaeia a hoomaemae ole ia.

            Na pupu a me na hehu awa.

            Na uhi iloko o ka pahu.

            Na hana lima; na ahuula, na mahiole; moena: kapa Hawaii; na umeke, na aho mai na olona mai a me ka ili hau, a me ka pulu nui; na pohaku kahiko; na makau, na kii o na waa; na lako Hale Hawaii e kapali ai, na kii o na hale o ka wa kahiko a o ko keia wa paha; na ili holoholona o na ano a pau, na mea hana kui, na kamaa la-i a lauhala, na papale makoloa, pua ko, pua pili a pela aku.

            Na kii o na mea ano nui o Hawaii nei a me na hiohiona nani.

            Palapala aina nui o keia mau mokupuni i kahaia e kekahi kanaka Hawaii ma kona ike a naauao. Na kii e hoike ana i na puu, na mauna, na awawa. na alanui, na ululaau, na waoakua, na aina palahalaha a me na aina hanai holoholona, na kauhale, na muliwai, na lua pele na awa ku moku, a me ka nui o na kanaka maluna iho o na mokupuni pakahi.

            Na buke ma ka olelo Hawaii a me Enelani.

            Papa Kuhikuhi o ke kulana hoonaauao a hoomana o ka lahui Hawaii; o na ano hoomana a pau.

KUHINA KALAIAINA

S. G. WAILA

J. U. KAWAINUI.

Honolulu, Jan. 7, 1875.

Ka Nupepa Kuokoa

--ME--

Ke Au Okoa

I HUIIA.

Published every Saturday, $2 a year

HONOLULU, IULAI 3, 1875.

 

            HOIKE KULAKAIKAMAHINE O WAIALUA.--

Mai kekahi mai o ko makou mau makamaka i hele aku nei e makaikai i ka hoike ana o ke kula kaiikamahine o ke Ehukai, i loaa mai ai ia makou kekahi mau lono oiaia no ka holomua o ia kula ma na mea i ao ia aku ia lakou. A ma ka nana aku, oia kekahi o na Kula Kiekie o keia mau la e hele nei. I nui ke aho.

            UA HOI mai nei ka Lunakanawai, Kiekie E. H. Alani ko ka Moi Elele Kuhina i Amerika Huipuia no ka hana kuikahi, i ka la Poalea iho nei, i loko o na la he 25 mai Beretena loa mai. I hookaulua aku nei oia no ke kakau inoa ana o ke kuikahi ma ka la 3 o Iune e ke Kuhina Nui o Amerika a me ko ka Moi Kuhina. Ma na mea a pau i ikeia ma ka manao aku, ua holo, aka, e ke kali wale no koe i ka Ahaolelo o ka hoololi ae i na kanawai auhau maluna o na waiwai Hawaii. Aia loa no a ka panina o ka makahiki ka halawai hou o ka Ahaolelo, a me he mea la, me ia mau la koke ao e hanaia ai ona mau kanawai o ia ano.

 

HOIKE O KE KULA KAIKAMAHINE O MAUNAOLU, MAKAWAO

 

            Ma ka la 24 o keia mahina, e like me ka hoolaha ana no ka hoike, a me na hora kakahiaka, ua haiamu ae ilaila na kahu o ke kula, na makua, a me na makaikai a nui, ua hele wale ka rumi hoike, a haiamu i na lau lipo o ka palai noho uka, i hoopuluia o ka ao ukiu.

            KA HOIKE ANA.--- Me ka mikioi, a aulii o ke komo ao; a me ka eleu hoi, a kueo na haumana kula i na wa a pau e kaheaia aku ai na ka hoike ana. Ua ko ke kmu me ka makaukau i na ninau aku a ua apo ia me ka makaukau, a wiwoole e na haumana: a o ka hoikeia ana ma kela, a me keia buke i aoia, ua ku i ka makaukau na haumana, a he mea hiki ole i ka maka peni a ka mea kakau ke hoike ae no ka mea, ua noi aku ka makaukau: a mawaena o kela a me keia mau buke kula, ua okomoia na himeni, a me na haiolelo, a me na heluhelu kumu manao. Ua kuoo, a hopohopo ole na kaikamahine haiolelo i ke ku mai imua o na maka makaikai he lehulehu e haka pono aku ana, a me he mea la o ka olelo a lakou e kamailio mai ana o ka olelo a ko lakou mau kupuna, eia nae aole ia, aka, o ka Beretania no, a pela no na heke o kela a me keia ano, a pela hoi na heluhelu kumu manao ana.

            Ua nani, ua maikai loa, ka himeni ia ana mai o na himeni, e kuu ana i ka nahe, e howene ana i ke kani, a e kani pohapoha ana, me he oo kani kuamauna la o na waolaau. Ua hoonakulu ia ke anaina e na hehihehi, a me na paipai ana, mamuli o ke alakai ana a ka Rev. W. P. Alekanedero pokii kaikamahine, a i kokua pu ia hoi me ka leo okana i hana ia me kona lima, me ka lima o kekahi mau kaikamahine i hoowalea ia no ia hana.

            O kekahi wahi mea i hu ai ka aka o na makaikai, he haawina pela i ke kula holookoa, a ua ninau ia na pela ana i a lakou pakahi, a o ka mea loaa ole, oia ke noho, pela ka hoomau ia ana, a hiki i ka wa i pau ai na mea a pau i ka noho, a koe aku elua, he mau kaikamahine laua no ka ohana hookahi, a lilo no nae ka eo i ko laua mea i hanau mua, a oia ka mea lanakila, a hu ae la ka aka a na mea a pau.

            O ka hopena o na hana, he wahi himeni i haku ia e kekahi poe kaikamahine i manaoia e puka ana, e hoalohaloha ana i ke kula, na kumu, a me na hoahaumana pokii e noho iho ana, a ua hoahanini waimaka maila ia, ina keiki, a ma kahi poe makaikai. Mahope o ke kuu ia ana o na hana, ua kuai nui ia e na lehulehu na palaoa, na mea ono, a pau loa, me ka lawa ole o kekahi poe. O na pomaikai i loaa mai no ia mau mea i hana lima ia e na keiki, a me na kumu i mea kuai hou aku i kapuahi no ke kula.

            E na makua, na makamaka, a me na pua opio o Hawaii, o kahi o keia kula e ku nei, he punana maikai loa keia, no na hua hookawowo i mau mea hooulu ia Hawaii. Ua kupono ia makuakane a me makuahine, ke noonoo iho, a e hookomo iloko o keia kula i ka laua kaikamahine, a mau kaikamahine paha, a e nana mua hoi i ka hiki ana ke uku no ke ola o ke kaikamahine, ma ka akahi dala no ka pule, ua maikai ka malama ia ana o na kino, ma ke ano naauao, ma ka ai ana, aahu ana, noho ana, a me ka moe ana. Ua nani kupono hoi ka hale, a me ka pa e hooluolu ai ia lakou. Ua maikai ka ea o ka aina, he oluolu a huihui maikai ina kilihune ua ukiu, a me na kula o Mauna Haleakala. E koho no oukou iho. O Miss Carpenter ke kumuluna a o Miss Mere Paleka ke kumu kokua.

            Me ke aloha aku. Hoaloha.

 

NA PALAPALA I KE KUOKOA.

 

            Ua loaa mai i keia keena kau leta e Z Kalai o Kohala, Hawaii e pili ana i ka olua hoopaapaa me E. Kekaula, aka imea e hiki ole ai i ka lehulehu ke huhu i ko olua hoopaapaa pili kino, nolaila, ke hai pokole aku nei makou maanei, aole he oihana ino ka loio, o ke kanaka no ke ino o ka hoopololei ole. No na mea e pili ana i ko ka Luna Ekalasia kokua hewa, aole o makou ka lunakanawai mai anei aku nei e ike ai. Ua manao makou, ua lawa olua maanei.

            ----Ua loaa mai ia makou ka moolelo o ke Kula ao Kumu o Makawao, a e hoopukaia no i ka wa kaawale.

            ----Ua loaa mai ia makou ke Kumumanao nona ke poo, "Kulawae i minaminaia," i kakauia e Haumaka. Aole makou i hooholo i ka manao no ka hoole a no ka hookomo.

            ----Ua loaa mai ia makou kekahi leta mai Waihee, Maui mai, e pili ana i ka mai o ka Ekalasia o Waihee, aka, no ka mana ole o makou ma ia mea, ua hooholo makou, aole e hoopuka aku.

            ----O kau moolelo no ka hoike o ke Kula kaikamahine o Makawao, e P. Ama, ua loaa mai nei, aka, no ka loaa e ana o kekahi moolelo mai ka peni mai a ka mea i noi e ia, nolaila, ke kapae aenei makou me ke kulou hoomaikai ana aku i kau e ka makamaka.

            ----O kau palapala e G. W. K. Kanohomalihini, nona ke poo, "E hoi ka olu i ka Hale pupule," ua loaa mai nei. Aka, no ko makou hai koke ana aku nei no hoi i kela hebedoma aku nei, nolaila, ke manao nei makou , ua lawa aela ka hoike ana nona.

            ----Ke waiho nei a nui wale na Kumumanao mako makou keena, a a hoopukaia aku no na mea kupono maloko o ka nupepa.

 

"Hookahi ka uhane e naue ia,

I ke one lauena a Kaualoa,"

            Aole paha he make i oi ae ke alohaia e like me ka make ana o Mrs. Emelia Namaielua Kalauli, ke kumukula wahine o Kawaiahao, ma ka hora 10 1/2 o ka po o ka la 25 o Iune 1875. O ka la 2 no ka la e hoikeia ai kana kula, aka, ma ka hora 3 o ka wanaao o ka la 24, loaa iho la ia i kekahi mai pilikia loa, e hiki ole ai iaia ke lawelawe i kona kula, a aole i hala ka 20 hora o ka mai ana, make aku la ia. Ua haawiia na lapaau ana, aole nae i hiki e hoola iaia. Ua hanauia oia ma Kalaupapa i Molokai, i ka la 17 o Okatoba, 1837 a ma ka la 19 o Aperila 1857, mareia iho la ia me A. Kalauli. He 13 makahiki o kona noho ana ma Honolulu, a iloko o ia wa, he 12 makahiki ana i noho kumukula ai. Mai waena mai o na wahine a pau a makou i ike maka ai, ke hoike aku nei makou, aole i piha ka poho lima i ka nui o na wahine i like me ia, ma ka oluolu, ke akahai, ka hookipa, a me ke aloha i na mea a pau e kipa ana ma ko laua hale. Ina he malihini e hele ana mamua o kona hale, e hea ia ana oia me he kamaaina la. Ina i hele na makamaka o kona kape a oia ko kauhale, e hookipaia ana. I kona hoolewaia ana, ua ukaliia kna huakai e e kaoo loihi o na makamaka a me na hoaʻloa, a hunaiaʻaku la kona kino ma ka Hina o Kawaiahao. Pomaikai o A Kalauli a me makou na makamaka ke loaa he Namaielua hou i like me kela i hala. Aia nae maluna o ke kane i hooneleia i ka wahine ole, ko makou ua uwe pu ana. He oiaio, ua hala ka heluna o kona mau la ma keia ao, a ua hiki hoi i ka pahu o ke ola ana o na mea a pau, "E hoi ka lepo i ka lepo," e like me ka mau, a ke haohao nei kona wahi o ka papa himeni o Kawaiahao iaia. E uwe naauao kakou a pau, no ka mea, o ke alanui kahi ana e hele la, he auwaha i hiki ia kakou ke nonoho pu aku i Muliwaa. A maanei, ke waiho aku nei i ko makou waimaka aloha ma ka aoao o ke kane.

            Kuu wahine mai ke alakahi o Molokai e,

            Mai ka ua anu o Kalaupapa,

            Ke loku la i ka pua hala o Nihoa,

            Kuu hoa o ka noho malihini ana ia Honolulu,

            Kamaaina kaua i ka oihana kumukula,

            Auwe kuu aloha--- o kuu wahine hoi---- e,

 

Nu Hou Kuloko.

 

            E hoi ana ka moku kaua Tuscarora i kekahi la o keia hebedoma ae.

           

            Ke paahana nei na kanaka o na Moi mauka o Makiki i keia mau la.

 

            Ma kela Poaono aku nei ke ku ana mai o ke kiapa "D. C. Murray" mai Kapalakiko mai.

 

            E huli hoi aku ana ke kiepa "D. C. Murray" no Kapalakiko i ka la 6 a 7 paha o keia malama.

 

            E nana ae na mea a pau malalo o ke poo ma ke kauoha, i ike lakou i na Luna Helu pakahi o keia aupuni.

 

            I ke ahiahi Poakolu iho nei, ua holo aku ke Kilauea e kaapuni ia Kauai, a e huli hoi mai ana i keia kakahiaka Poaono.

 

            Ma ka pepa o keia la, e loaa ai ka moolelo o ka hoike o ke Kula Kaikamahine o Makawao, mai ka peni mai a ko makou makamaka.

 

            E loaa no ma ka pepa o keia la, ka moolelo o ka hoike ana o na kula la o ka apana o Kona nei, mai ke Komite Hoike mai.

 

            Eia ma ka Hale Kuai Buke o Wini ka buke mele hou "Robiana Gula," a e make no ke Kope hookahi no ka umikumamaluma keneta.

 

            O ka nui o na kanaka maoli a pau loa o na mokupuni o Samoa ma ka helu ana o ka 1874, he 34,265; a ina e hui puia me na malihini, alaila, e hiki ka huina i ka 35, 184.

 

            Ma kela Sabati aku nei i hala, ua mala,aia ka huina hapaha o ke Kula Sabati o Kawaiahao. Hookahi no kula eleu, o ko Keoneula a me kekahi poe e iho akahi no hoi makou a ike.

 

            A keia Sabati at, oia ka la 4 o Iulai---he la nui hoomanao no na puuwai Amerika a pau no ko lakou kuokoa ana mai ko lakou aupuni mauahine mai. E hoopaneeia ana na lealea a ka Poakahi iho.

 

            Ua koho waleia aku, o ka nui o na dala gula e hoolahaia nei ma ke ao hoolookoa, ua hiki aku no ia i ka 3,000,000,000 Aia la i hea ka hapa nui o keia huina dala e loaa ai, aole i hoike mai ka poe mea helu.

 

            Ma kela Poaono aku nei i hala, ua malamaia ka hoopaapaa mawaena o J. E. Hart o ka ua Ukiukiu a me James Hanawela Waipuilani, a aohe waiwai i loaa mai. Wia nae, ua mumulu ae ma kipapa alanui pii o Kawaiahao, na palaualelo o na ano kama a elua.

 

            Ua waiho mai nei o Mr. E. Thompson o Kapalama, i kekahi o kaua mea ipu pu nunui i hooulu ai, ma ka Hale Kuai Buke i ka Poakolu iho nei, a ua makaikai nui ia. O kona kaumaha, he 126 paona, a ua oi aku mamua o eono kapuai ke anapuni.

 

            Ma ke awakea Poakahi iho nei, ua ulele iho la kekahi mau keiki aukai o ka moku pio pau ahi, i na ai a ka ui, kanono loa na papa auwae, i ka ike ana paha o kekahi o laua i ka maneo, hapapa ae la i kana kanikani ma kona aoao; ua miki e mai la na popoki a noho ana i ke puki Mawaho iho o Haleluina keia ulele ana.

           

            I keia kau oo o ka manako, ua puka pono a ua kakani kekahi mau hua. No laila, e noonoo pono, aole make ai i na hua kekahi. Aole no hoi pono ka ai uhaai wale aku i ka manako. E hoomaalili i ka ono me ua wahi hua kakaikahi, aole ka noke a he mau kaona.

 

            Ua haawiia iho nei ia Kapena Davida Kamika ka olelo aelike no ka hoolauna ana i ka moku pau ahi Emerald, e ku hio nei ma ka uapo o Ainahou me ka piha oloko i ke kai. Ua lohe mai makou, e paumeia ana ke kai me ka mana o ka mahu. O keia paha auanei ka moku piholo mua ma ko kakou awa i hoolaunaia me ka ikaika o ka pauma mahu.

 

            Ua hoolahaia ma kekahi mau nupepa o Kapalakiko, ka nui o na kanaka a me na hui waiwai o ia Kulanakauhale. O ka huina nui o ka waiwai io o na waiwai a pau ma ka Kapalakiko, ua hiki aku no ia i ka 350,000,000. Aole paha he Kulanakauhale uuku o na kanaka e like me ia, e hiki ke hookuku mai ma ka nui o ka waiwai, e like me Kapalakiko.

 

HAULE HOU NO.---- Ma ka hora 2 1/2 o ka auina la Poalua iho nei. Iune 29, ua hookuku hou ka eha elua o ka ahahui Paani Koroke Kawaihau me ka eha elua o ka ahahui Paani Koroke Kilo Hoku ma ke kahua Kawaihau, a ua eo hou no i ke Kawaihau. Aohe no he hana ana e pakele ai. Mea ae no na Kawaihau wale no.

 

            KA MOKU KAUA "ARCONA" -- He eono la mahope iho o ka haalele ana o ka moku kaua Geremania Arcona ia Honolulu nei, oia paha ka la 12 o Mei, loaa iho la ia i kekahi ino nui, hai iho la kona kia mua. Nolaila, aole oia i holo pololei i Acapoleo kahi ana i manao ai e ku, aka, ua hoopu aku oia no Kapalakiko, kahi ona i ku aku ai iloko o na la holo he iwakalua kumamakahi. E ku ana oia ilaila e kapili hou ai i kona poino no kekahi mau hebedoma kakaikahi.

 

            HE PUUKANI KAULANA.---- Ma ka hora 8 o ke ahiahi Poalua iho nei, ua kou akeaia ae ka luakini o Kawaiahao, no ka hoolohe ana i ka puukani kaulana o Honegaro. oia o Madame de Murska i kokuaia e Sig. Giammona. Ua hele no hoi ka hale a piha i na haole wale no. Hoolohe aku no hoi, he keu io no a ka lea. Pomaikai o Honolulu i ka lohe ana i na leo mele lea i mamao io ka lilo loa.

 

            HALEKAMANA HAWAII.----Ua wehe ae nei o Kanakaole---Kawaiku, (he mau kanaka Hawaii,) i hale paahana ponoi no laua, a aia ko laua hale hana ke ku nei ma na huina o na Alanui Alakea a me Alanui Moi. He mea mahalo ia makou ka ike ana, ua wehe ae la ua Kanaka Hawaii Ponoi o ka aina i mau hale paahana no lakou, e like me ke Kumeka, Amara, Kuai mea ulu, na makeke, kamana, a me na mea hoohoihoi mikiala hana. E hoomahui e na Hawaii ma keia mau laina mikiala.

 

            WAIANUENUE---- I kela Poalima aku nei, i ku mai ai ka moku okohola no na ka inoa maluna mai ka home loa mai, iloko o na la he 160. Oiai oia ma kana huakai e holo mai ana, ua loaa ae la iaia, he 137 pahu aila pama, 35 pahu aila kohola, a me 500 paona iwi. Ua hoolele mai nei oia i kana ukana mauka nei, no ka hoouna aku i ka home ma ka wa kupono mua loa e loaa ana Ma ka Poakahi iho nei, ua holo aku oia no Arita, a ina e hiki ana oia i ke kahua pepehi kohola ma ka la mua o Aurate, alaila o na hiohiona o na pomaikai o ka pepehi kohola ana, e like no ia me na pomaikai o ka poe moku mua e kaoili ana malaila e hoomakakio kohola ai. Ke upu nei makou e pomaikai ola.

 

HOIKE A KE KOMITE.

I KA PERESIDENA, HON. C. R. BIHOP, O KA PAPA HOONAAUAO.

 

            Me ka mahalo: ---- O makou, ke Komite Hoike o na Kula La Hawaii i kohoia no ka Apana Kula o Kona, Mokupuni o Oahu, ke waiho aku nei i ka makou Olelo Hoike imua o ko oukou Papa Hanohano:

            Ua noho ko oukou Komite Nana Hoike kula no na la eha, ma ka nana ana, a me ka hoike akahele ana i na kula la Hawaii o Kona Oahu nei, me ka ninaninau pu ana hoi i na mea hoonaauao i aoia iloko o na kula, a ua hiki kupono ia lakou ke haawi aku i ko lakou mahalo me kekahi mau mea, a e mahalo ole hoi ma kekahi mau mea, e like me ia malalo nei:

NO NA KUMU-MUA O KA IKE.

            Ua mahalo ke Komite i ko na kumu hooikaika ao ana ma na kumu-mua o ka ike, no ka mea, ua ikeia ke ano holomua o ua pokii, -- me ke koho pololei ana i na hua pakahi, palua, pakolu, a pela aku; a me ka nee papapu o ke aoia ana ma na ano a pau e hoomaka ai na kamalii e ike i ke ano o na hua palapala, a me ka heluhelu maikai ana. Ua hilinai ia keia holomua ma ia ano ma o na paipai ana o na wa i hala, a me na hooikaika ana o ke Kahu, a me na Lunakula e hooholo mua ia mea. No ka mea o ka puana pualu ana mai, ka heluhelu kaahele ana, ua hanaia mau mea me ka eleu nui, a pela me ka hoomau ana e hoopaanaau i na rula o ka heluhelu ana--- i o ka hoopii pakahi ana i na huahelu, palua, paha, a palima, mai ke kahi a hiki i ke kanalima, a hooemi mai ma ia mau ano, ua puana hou ia mai no ia e na pokii me ka hikiwawe loa. Nolaila ua ikea na hua maikai o keia mau hooikaika ana, a he pono e hoomau ia aku na ao ana pela ma keia hope aku.

 

NO KE PE-LA ANA I NA HUA.

            Ua ike ke Komite i ka makaukau lea o na kamalii kuia ma ke pe-la ana mai i na hua me ka hikiwawe; a me he la ua oiaku ko lakou holomua i ke pela mamua o ka heluhelu ana; no ka mea, ua pe-laia ka poe pokii ma na hua pakolu a pa-ha, ma na hua paono, a oi aku. Aole i mahalo loa ke Komite i keia haawi ana i na pe-la mawaho ae o na haawina i heluheluia. Maloko iho o ua palena o na haawina i heluheluia e pono ai i na kumu e haawi aku i na pe-la ana. Eia kekahi, aole no lakou i mahalo i ke pe-la hoohui ana mai i na mamala-olelo elua a ekolu iloko o ka wa hookahi, e like me ka kekahi mau kumu i hoomaa ai i ka lakou mau haumana ma ia ano. He alakai hemahema ana keia a e lilo auanei ia he mea e hoohuikau wale ai i na mamala-olelo kekahi i kekahi; a malia hoi, e lilo auanei ia he mea e hoohuikau pu ai i na mamala-olelo ma ke kakau ana e like me na kakaulima huikau ana a kekahi poe haumana i ikeia-- E hooki loa ia na hoomaa pe-la ana o keia ano. Aka, no kekahi poe kumu keia hemahema, a ma o lakou no e kalai aku ai. O ke pe-la ana mai o kekahi poe haumana i na huaolelo Beretania ua makaukau kekahi, a makaukau ole kekahi; aka, aole nae ia i lilo he kumu e hoahewa aku ai ke Komite no ia hemahema. No ka mea, ua maopopo no. he mea paakiki i ke kumu i ike ole i ka puana ana o na huaolelo Beretania, ke ao aku i ka lakou mau haumana i ka puana pololei ana i ko lakou mau ano leo; aka hoi, ma ua makaukau kupono kekahi kumu e hoomaa aku i na haumana i ka puana pololei ana o na huaolelo Beretania ua pono no ia ia ke hana aku e like me ka hiki. No ka mea, he mau kula olelo Hawaii keia ma ko lakou ano nui, nolaila, o na leo Hawaii a pau ka ke Komite i hilinai nui ai.

 

NO KA HELUHELU ANA.

            Ua makaukau ka hapanui loa o na haumana i ka heluhelu, (ka poe i hiki e heluhelu) ua puana pololei ia na hua a pau a me na hopuna olelo me ka pahemahema ole a he kakaikahi ka poe i puana pololei ole mai. Aka, aole i mahalo ke Komite i ka heluhelu ana mai o kekahi poe, no ka mea, ua hoomaa ia lakou e hoala kiekie loa i ka leo ma ke palena o na kiko hoomaha pokole a pau, a kohu hoopuiwa no i ka hoolohe ana,-- ma ke kiko kahi wale no i kuu iho au ja leo i lalo. I ka heluhelu ana mai me keia, ua kulike ole me ke kamailio maikai ana make olelo Hawaii. Nolaila, ua manao ke Komite, e pono i na kumu e kalai maikai aku i ka leo heluhelu o na keiki, i kulike ai ko lakou heluhelu ana me ke kamailio maoli ana. A i ko ke Komite makaikai ana i na papa i aoia ma ka buke Aoheluhelu, aole no i holomua loa ke ao ana ma ia buke, he kakaukahi na kula i makaukau loa, a o ka hapa nui, aole i makaukau loa i na rula a me na loina o ia buke. Aka, ua mahalo nae ke Komite i kekahi mau kumu ma ka ikaika i ke ao ana, i na rula o ia buke e like ia me ke kumu o Roma k., a me kekahi mau kumu e ae; nolaila, ua manaolaua ke Komite e holomua ana na ao ana o ia buke ma keia hope aku.

 

NO KA HELUKAMALII a me HELUNAAU

            Ua mahalo ke Komite i ke ao nee papapu ia ana o ka hapanui o na haumana ma keia mau buke, a he kakaikahi wale no ka poe i ano pahemahema; a ua maopopo no hoi ia lakou, aole i ao kikokikoi wale ia, a aole no hoi i maa paanaau wale i na haumana, aka, ua hiki no ke noonoo maoli iho. He kakaukahi nae ka poe i huli ka Helunaau; a he aneane hookahi hapakolu o na haumana i huli ka Helu-kamalii, a o ke koena aku i ka hapa o ka buke, a i ka hoomaka ana o kekahi.

 

NO KA ARIMATIKA HOU.

            Aole i holo loa ke ao ana ma keia buke, aka, ua makaukau nae kekahi mau haumana hapa ma na wahi i aoia ia lakou. O ke kiekie loa i aoia ma keia buke, ua hiki aku i ka mokuna 6, a he kakaikahi loa na haumana i hiki aku ilaila. I ka manao o ke Komite ua ano lohi loa ke aoia ana makeia buke, me he la ua hoopaakiki ia ko na kamalii noonoo ana ma ia buke. oiai, o ke kiekie i loaa i kekahi mau haumana ma ka Heluaau, ua oi loa aku ia mamua o ka mea i loaa ia lakou ma ka Arimatika.

 

NO KA HOIKEHONUA.

            Ma keia buke aole he kula i huli ka buke ma ke ao ana, aka, ua mahalo nae ke Komite no ka makaukau ma na wahi i aoia, a ua manao makou e holomua ana ia buke ke loihi aku ke ao ana. No ka mea he buke maikai ia, ua hoomoakaka lea ia ke ano nui o na mea a pau i pili i ko ka hoana nei. Ma kekahi mau kula, ua hooliloia ia he buke ao heluhelu no kekahi mau papa. Aole i mahalo loa ke Komite i keia hooliloia ana he buke heluhelu no na haumana e ao ai, oiai ua lawa na buke ao heluhelu no na haumana. Aka hoi, i ka noonoo ana ma kekahi ano, ua manao ke Komite he pono ao e hanaia pela i kahi wa, a e kiko ia hoi na ao ana mawaena ona a me ka buke ao heluhelu, e like me ka manao ana o ke kumu he pono; i mea e hookomo mua aku ai ia ike iloko o ka haumana; aole nae ma ke ano e hoolilo ai he buke heluhelu mau no me keia.

 

NO KE KAKAULIMA.

            Aole i makaukau ka hapanui o na haumana ma keia lala nui o ka ike, he hapa na kula i makaukau, a o ka nui he hemahema. Ua manao ke Komite e hooikaika nui ia ke ao ana i ke kakaulima maloko o na kula, a e hoomaaia hoi ma ke kakau ana iloko o na pepa me ka inika. E hoomakaukauia kekahi a malama ia iloko o na buke kakaulima no na wa hoike kula, ina paha he mau buke kanana i kahaia na hua kumu kakau lima me ke keleawe, a i ole ia, he mau buke kanana paha i kakau maikai ia na hua alakai kakaulima e ke kumu.

 

NO NA MANAO HAKU.

            Ua emi loa keia lala hooulu noonoo iwaena o na kula, he kakaikahi loa na kula i ikeia ka makaukau ma keia mea: o ka hapanui he nele loa. Ma kekahi kula, na ke kumu no i haku na manao a haawi aku i ka haumana e heluhelu mai. Me he la, hookahi, a elua paha kula i ikea ka makaukau o kahi poe haumana uuku ma keia mea. Ua manao ke Komite e hooulu mahuahua ia aku na hana o keia ano iwaena o na kula ma keia hope aku, no ka mea, he hana hooulu noonoo ia.

 

NA HAIOLELO A ME KIKE

            Aole i mahalo ke Komite i ka hapanui o na haumana i haiolelo mai. Aole maikai o ke aloha ana mai, ke kahi ana o na lima, a me na oni'na o ke kino, a pila me ka leo. Aka, hookahi a elua paha kula i ikea ka makaukau i na loina o ka haiolelo ana. O na kumumanao i haawiia, ua maikai no.

            O na paio a me na olelo kike i haawiia, ua mahalo ke Komite no ia mau mea. Ua waeia kekahi mau kumu paio kupono i hakuia na olelo, a ua hoikeia mai me ka maikai me he la e paio io ana no, a e like hoi me ke kamailio maoli ana. He mea pono no e hoomau ia aku na hana ana o ia ano.

 

NO NA HIMENI.

            Ua mahalo ke Komite i na himeni i mele ia mai e na pokii malalo o ke alakai ana a Mr. D. Keaweamahi, a me na olelo i hakuia ma kekahi mau mele. Ua ku i ka hoolanalana ana i ka manao, a me ka hoohauoli ana. Aka, o na himeni i meleia mai e na pokii malalo o ke alakai ana a Mr. Kaululaau, aole i mahalo loa ke Komite, ua kalakala ka leo, i ke mele ana i kekahi, ua kauo loa ma kekahi, a paewaewa hoi ma kekahi, a he hapa i maikai. Aka, no kona hou loa, e like me kana hoike ana mai "he 40 wale no la" o kona ao ana; a me ka "loihi o kahi i hele ia mai Wailupe a hiki i Moanalua." a---"aole i pau pono na kula i ka heleia iloko o ka la hookahi," nolaila, ua manao ke Komite, he mau kumu io paha ia i holomua ole ai kana ao ana. Malia, e loaa io ana no paha na hua maikai o kana ao ana ina e loihi iki aku ka manawa.

            Ua mahalo ke Komite i na himeni i mele ia mai e Roma k., a me Roma w.; a he pono no e hoomauia aku na ao himeni kaokoa ana o ia mau kula malalo o ko laua mau kumu i keia wa, oiai, ua ikeia no ka makaukau.

 

NO KA HANALIMA.

            Ua mahalo ke Komite no ko Mrs. Kilikina Uaua, ( ke Kumukula kaikamahine o Roma) hoomau i ke ao ana i na haumana ma ka humuhumu a me ka ulana lihilihi, a ua hoikeia mai makou i kekahi o na mea humuhumu i hanaia e lakou. Ua hoike pu ia mau no hoi makou, iloko o ka wa i hala ae, ua loaa mai he kanakolu kumamakahi dala mailoko mai o na mea i hanaia e na haumana, a i ka la i hoike ai kana kula, ia wa puunaue like ia ai ua mau dala nei mawaena o na haumana nana i hana.

            O na mea i hoikeia ae la maluna, oia ke kulana o na kula i keia makahiki, a i ke kaulike ana me ko ka makahiki i hala, ua ano oi ae ko keia. No ka mea, ua holomua kekahi mau kula, a he hapa na kula i emi hope.

            Ua manao ke Komite, he mea pono e waiho aku i kekahi kumu e hoala ia ai na manao ake naauao iloko o na haumana. A i kuwa hoi kekahi e hooakea hou ia aku ai na hoonaauao ana ma ka olelo Hawaii:

            1. E haawi maka ia ia na haumana oi a pau o kela a me keia papa, maloko o na kula, naauao o ke keiki, a pela hoi e hoohauoli pu ia ai ka manao o ka makua.

            2. E hanaia i buke Piliolelo no ka olelo Hawaii, a i buke e ao ia ai ma na kula aupuni Hawaii a pau; i kahua e hoomoakaka lea ia ai na ano a pau i pili i ka olelo ana. No ka mea, he hemahema nui loa keia, a he pono e hanaia, i loaa ai ke alakai kupono no ka olelo Hawaii.

            3. E kukuluia i kula---- wae no keia Apana, kahi e aoia ai na haumana makaukau o kela a me keia kula i na mea helu kiekie ao, a me na buke hoonaauao oi ae; i hoomakaukau ia ai lakou no ke komo ana i na kula kiekie. No ka mea, ua pono wale ka manawa kupono o ke keiki i makaukau ma na mea helu, no ka lilo o ka hapa nui o ka manawa o ke kumu ma ke ao ana i na pokii liilii. O makou me ka haahaa.

E Mikalemi

G. W. Kahuna     }   Komite.

D Malo

Honolulu, Iune 28, 1875.

 

            Ke kulana o na Kula i hooponoponoia e ke Komite Hoike.

Roma k (mahele mua,)..... Helu..... 1

Roma w...........................................1

Waikiki kai......................................1