Ka Nupepa Kuokoa, Volume XIV, Number 34, 21 August 1875 — Ka Haiolelo a ke Keiki Alii. Palapala ano nui mai Molokai. [ARTICLE]

Ka Haiolelo a ke Keiki Alii.

Palapala ano nui mai Molokai.

KAi NiKAkAi, Aeo. IT—J U K. A!>h*.' (J• loaa >ft'u kau pa'apala i ke «no ha U mi k* b»!e noho o ka Hoo. S. Kupiuea ma Hcooroani. Pib» na hoa he'e a paa o ke Keiki j Ahi i ka haaoii ia hon oiii loaa like i» U-1 kou oa leU tni« Honolala mai ma ia hora , hookahi no enai Kauoakakakai ae oei m»la-1 na o ka moko M<tie i hooooa u le e R. W. i Mey«*r. [ K kala mai ta'u, e hai pokole aka no o& 1 ! mea e piH ana i ka hoakai a ka Mea Kiekie : ke Keiki Alii, mahope iho o ka la a'u i palapaU aku ai ia oe. Poako'u la 11 o keia i mahina, aole a makon haua ma ia la, aka, S maia ia nae i noho ai ke Keiki Aiii a me | kona p >e bGa hele e noonoo no kahi e heie | ai, a pau ka hoonohonoho ana. Poaha la I 12 ma ka hora 6 a. m. baa!e!e makoo ia Kiiunakakai no Paiaau ma ka hora hiki makou malaiia paina ka aina kakabiaka maiuila, hialele ia P.ilaao no Mauoaloa ma ! j ka hora 9 a. m. hiki i luna oia mauna uoua I oa ea huinui oluola maikai, i ka hora 11 a. m. hiki makou iiaiia, oa piha ko nmkon ike ana i na aoao a pau o ka aina o Kalae, e ike ana makoa i ka aoao hikina o ka niokupuni Oaho a waiho wale imuao makoa me be mea la e uee mai ana ka ua mea o ke kokoke, e ike ana hoi ia Maui o Kama a me Lanai a ke Aea ua hele mai la iana a kokoke imna o makou oiai e ku aoa niakou i lona o Maunnloa. Haalele ia Muuoaioa no Moomomi ma ka hur<i 12, e ho< huii ana i na lio i lum o ke kula o Moohalaia e nana auu hoi i ka waiho Kuhela mai a ke kula o Kaiolohia a me ke kula o L'U-kalaeioaika-lepoakamukaui, i ka waiho rnai hoi a Keonelele me he kumoeoa la i hoiioia ia i ke ku-j la o Papohaku. Aole hoi auanei oe e inauao j iho ia ike ana la, aia na wahi kanaka i ka huki a ka ihu o ka lio. Hiki ma Moomomi j i ka hora J2|, haalele ia laila ia bora no no | i Puupaneenee, e kiei ana i ka pali o kuu ui- j j oi hanau hiki i iaila i ka hora 3 p. M. loa j | mni la la hele ana nana ia Kalupapa, ehila i | aloha oe au ia M'umalua i ka ike kumaka j | ana iho i ke one hanau o maua a elua, huli j j hope aku la ko'u noouoo nona e uwe aloha! i aoa me be mea la aia wau i Honolulu ia j | manawa. Haalele ia Puupaneenee hora | j i\ m. uo ka bale o R. \V. Meyer, hiki ma- ; laila i ka hora 4 P. m malaila i luana ai a liuliu no ku paiua uwakea i hui pu me ka paina ahiahi. Pau ka paina ana haalele ia laila no Kaunakakai hora 6 r. m. hiki ma ! Kaunakakai hora 8 p. m ke ike la no hoi ; paha oe, aole i maa mau na walu kanaka i ; ka hololio mau he k&a ka mea mau ia laua. Iliki ma Kaunakakai, lele i lalo aohe eha | a koe aku o na uha i ka luaiele ia e ka lio | ma keia huakui. Kakahiaka ae Poalima la 13, haslele ia I Kaunakakai no Kaluaaha hora 9 a. m. hiki ma Kaluaaha hora 12 a. m. hiki loa ma ke- j hi o Kaluapihaole paioa malaila ka aioa i awakea, nui na mea ai, ua hoon ju makou i J | ka lokomaikai o ia keiki lalo-wai o Molokai | ! uei, ke ike la no hoi paha oe i na wahi [ kanaka o kahi o oukou ke hoonuu ia i na j | pona ono a pau, ua ike aku laoe. Haolele | ia Knpepe hora 2 p. 31. no Linikaula ma i Ualawa ma ia hoio ana i laila, aole au i h - ki nobo au i Honomuni ma kahi o Kupihea e hooponopono me Kupihea no ka hoi ana j mai. Haalele ia Halawa hora 4 p. m. no j Honomuui hiki ilaila hora 5J, moe malaila ma ka hale o Kupihe. Puaono la 14, haa* lele ia Honomuni no Kaluaaha ina ka hora 11, haiolelo ina ka bora 12, ke Keiki A!i: W. P. Leleiohoku, Hon. J. Moauauli A. Kalauli Esq , Mr. Ilamauku, Hou. D. W. Kaiue, Ilon. S. K. Kup'hea. Pau ka Haiolelo ma ka hora 2 a me 20 minute, paina ma ka hale o Nutona. H;)alele ia Kaluaiha no Kaunakakai hora 4, hiki i Kaunakakai i ka hora 7J p. m. Sibiti Au£ate 15, hoomaha ta la, Keia la hoomaha bou no, i nehioei hoomaha oo he hooke'ekele waapa nae ka haoa oia la, o kahi kauaka J. M. ko ! Kapena. | Oia ks moolelo o ko makou mau la ma ; Molokai nei. Aia ma ka Poalima e holo ai ! makoa i Kalaupapa malona o Neti ke hoi I mai, mai Oahu mai. A ma ka Poalna &e o keia puie e hoi akn ai inakou. j A. Kalauli. ! [ Na ka Leta malalo oei e hoike mai i ka | mooleio o ka la, a rae ka haiole o & ke Ke-! ' iki Aiii, mai ka peni mai a J W Mahelona | ! Poohea, mea kakau no keia pep*.} j i Ma ka hora 12 ponoi o ke awakea Po- | aooo, oia k& la 14 o Aog*ate oei, oa akoa-| koa ae ua makaainana malokoo ka laakini i Hoole Pope ma Kaluaaha, e hoolohe i ka i haiolelo a ke Keiki Ali», e like me ka me» j i hgolahaia. Ua hUi mai oo ka hapakola j o oa kanaka o Moiokai nei. be ekolu paba ; haneri & oi ae o oa kaaaka i hiki ae e hoo- j lohe i ka ieo Aiii. ; ( Aole i koho mai ka huakai alii ia'a i j kakauolelo no oa me« e pili aua i keia hi-; oa kiekie ; aka, ma ko'u aoo h« mea ka- | kau nuj>epa, aa hai e aku la ao i ka lono ia oe, a i hewa ao e kaia mai ) Ma ka oaoa aku i keia haiolelo a ua Lani alii nei, ua kaiae ka laoi, aole be mea e keakea mai i oa makaainaoa no ko iakoo hele e hoolohe i ka haioielo, a e ike hoi i oa heleheiena oani maikai o ke Keiki Aiii o " Nani hiou maikai ka ili o ka l%au, 1 fca milo-a e ka Puoleoa me fca Moaoi."

I koaA k =i«nv> »o* i'oko o ka poka o j ka Inikini. ka !:fce ae 1* "* m»Ss®aio*oi al p«o nuoa e hoike i ko l*kou *lohs a oe ko | Ukoa hoohs»ha» «o* ia lakoo sho imoa j oadk A b x»makA oia e kj ilan», ( oeo «a* ; he īho la ke aoaioa holooko*-) 1 kooa kn aoa i ka haio'el>, ua ko po ac na Hanooaoo ooa kona aoao hema, a o Habr. ; Newtoo roa Kooa aoao Akaa. A hoike ; eaai ia i k* moa o kanaoieio peoei: | " Ua boooasiamai Au e Ko'a ELaikuaana . ka Moi o kakoo, • e bo«ke ako hoi i Kona , makeeiake oo» e laona oluoia m».s na eoaka- , aioioi o Molokai oei» a e ho»ke aku i ka | Makta o Kona Xoho Aupooi aoi." | Ma kana haiolelo soi i ifce pono ako ai { au i ke ano oo;-i o kana kaaiailio aoa, a 1 me he kainaiuo aoa la oa kp kaū'ika oa 00, \ nona o» makahiki piha be 50 a oi aka. A I e hiki oo ao e hoike aku i ka lehuleho bo- j lookoa nia na mea nui o kana haioloio, ina j oia ka pololei ioa, oia keia, he wahi olelo nane: I—Ca kaa mai na pohaku paa o ka pali a hui me ka ilnli o ke kahawai. (*2 ) Ua hui aku hoi oa A-la o ke kahawai me na iiiili o ke kahawai. Ma ko'u ooonoo akahele aoa iho i ke ano e keia mau wahi oane, ioa o ka oiaio | ia, a ioa aole e kala mai ia'u. j (a) Ua pau oa kspu o oa alii i ka wa ka- f hiko, a ua hui aku hui mat ma ka. Aioo;), i ua kane, oa wahine, a me oa keiki, oa'lii j a rae na makaaioaaa, ka poe kiekie me ka j poe haahaa loa. (e) Ua hni oa al:i me na mnkaainaiia, ka poe haoohano me ka ilihune, &c. 2—Wehewehe mai oia i ke ano o ka ooho aupuni ana o Kamehameha I. 0 ka i makia o ke aupmoi o Kawnehameha I. "He i Mamnlahoa kanawai.'' E hele ka elema- | kule a moe i ke ali, e hele ka luahine a j moe i ke ala, e ku maiie ka pu-ko a hina | i ko ala, pela no ka ahui maia a pala ku j i ke ala. I kona noho aupuni ana, ua ! haawi ae la oia i kona aupuni, a tno kona ! Lahuikanaka no ke Akua o ka I iui k;ekie j loa. A make oia, ili ae U ke aupuni i ke- j kuhi o kuna ke ki, oia o Liholiho I. ; 3—Ke Btio o ka noho aupuni ana o i Kamelinmeha 11. Aohe makia o kona neho aupuni ana. Eia kana, o ka Ainoa, oia ' hei ke koi ana mai a na mislonari e huli i ! ka pono a lilo oia i Alii maikai, aKa, ua hoopanee oia i kona ae aku i elima makahiki Ha loibi, aole i hala la mau makalnki ; elima a make aku la oia ; a ili ae l;t k% ! noho aupuni ana i a Kauikeaouli kooa kuikaina. | 4.—Ke ano o ka noho aapani ana o | Kamehameha 111. O ka makia o kona j aupuni, (o ka pono) oia hoi keia. O ke j kanaka pono, oia ko'u k*naka a pela aku . j (2) He aupuni palapala ko'u aupuni. He i Moi naauao keia, nana no i kau kanaiwai me i naAlii, a me na hoa hanohano no kooa au- i puoi i ka A I> 1852 ; nana no i haawi i pouo I no na makaainana, oia hoi ke kuleana ana { o kela kanaka keia kauaka t aina nona ; ponoi. A kokoke oia e make, hoopuka j ae la eia i kana olelo kaulana loa. " Ua | mau ka ea o ka aina i ka pnno." UaJilo| ia i olelo kumu no keia aupuni Oawaii a make oia, a ili ae la ke aupuni ia Liholiho 11. s—Ke Bno o ka noho anpuoi ana o Kamehameha IV. 0 ka makia hookahi no la o kona noho aupuni ana, (o ki pono) ; He mau hana kaulana no kani i hana'i i kona wa i nolio anpuni oi. (1) Kona kukulu ana i ka Hale Mni Moi Wahine. (2) 0 ka holo ana o ka hiula wai i o a ia nei iwaena o ke Knlanakauhale o Honolnln. (3) 0 ka hoomaka ana o ka oihana kalepa mai Hawaii nei aku a hiki i Amenka Huipuia ; a make aka la oia, aole oia i hoolaha ae i ka hooilina Moi. 6.—Ke ano o ka noho aupuni ani o Kamehaoieha V. Aohe makia o kona oo ho aupuni ana. Eia ka mea r>ui i hana ia o ia i kona ooho aupuui ana ; o kons kaueha ana mai i mau elele e hele aku e hui po me ia ma ka hoololi ana i ke Kumukanawai a Kamehameha 111 i kau ai, ia maoiwa no hoi i oni paa'i ka oihma kalepa a peia akn. ! Make akn la oia, aole no i hoolahaia ka j hooiiina Moi, aka, ma ka lokahi o na pnu-j wai o ka Lahuikanaka, oi& hoi o ka lokahi ! o ka leo o na makaainaoa, ua noho Alii ae 1 ia o W. C. Lunaliio a lilo c»ia i Moi. | 7 —Ke ano o ka noho aupuni anao| Luoalilo. Aohe makia o kona noho anpo- | ni aoa, oiai, aole i loihi kona noho aupuni ' ana, a, aole no hoi oia i hooponopono i ke ! aapnni a make aka la oia, oid ano hookahi; aku ia no, aole i hooiaha i ka hooilina Moi. j B.—Ke ano o ka ooho aopuni ao» o D. j Kalakaua. He mea weiiweli loa na'u ke | hoike ako i& oukou e na makaainana o i maua. ( Kia ke aoo o kooa noho aopuoi ana. Ua ; noho o>a oae ka iokahi ole o oa eoaoao o ! na makaaioana. Ua noho oia mamoii o ■ ka hoomaaawaoai o na Luoamakaaiuana, ! ua hookahe ia ke koho o oa Luoamakaaioan#, oa hahaoia ke koa o oa 'J»i i ka iaaa, a ua ina i ka wai awaawa ka ooho Moi ana o Kalakaoa. Ua ikeia keia ano i ka wa o Kamehameha I. O ka makia o kona noho aupuni ana, oia keia. (He hooulu Lahui ke aop;ini o Kalakaoa ) Ua kaaoha mai oia e huike ako ia ookoo, aka, us poka no ma na oopepa o kakoa, aole no »'u mea n«i e hoike ako ai, aka, he wahi aea kapili wale ae no paha k*'o. Ua ike ia p«ha

keiameahe Hooalu L»hai i k«wo K«- ī I. io» e a«-i wnhine k« whine, alaiU, o k» bookā»w»le ka pono a b ki i k* v . o!.oit «•-», e pono kakoae noonoo i «a aie» e p**'« n® P atsa ° he a moko. £ii ki nioStu o ka L*hu«kaa4ka, ke kokoke oei e pt>ho a naiowile loa. I ka wa e holo ana k» moku raa ka moana, heaha ka h»na •ke Kapen* i kona wa e ike ai i oa poka lio o kona moku ? Kia ka pono, e makaaU i». PeU ko kakoo Moi, ke niaaao nei oia e pani i na poka liu o kon» Uhui. Ua hilinaiia ka 000000 aoa i na kumo i em« ai keia lahui, a ua ike īa oo raa oa dipepao kakoo. E hoike wale akn oo hoi ao i ka'a miu wahi knma i emi ai keia hhui. |.—O ka moiowa. Ninau ? Heaha ka niolowa? Hama p«ii. He hale paahaoa uo ke D»»balo, ma ia kama uo i hiki ole a» na Aoetu a o kona kiao ke hooikaika ae. o__q hope oka molowa. Oka pakela ai. 3—O ka hope oka pakela ai. Oka palaasleio. Eia ke ano o keia mau kumu. I ka wa e piha ai ka opa o ke kanaka i ka'», oka nu « lowa mai I» no ia, a nui kona maiow, he e aku ia oia ma ka paka aniani e uioe ai, no ka weia i ka maona ika si, a pii mai ka hou c ke kaoaka, i kona moe ana malaU », komo mai na ka ea o waho ma na paka o kona huiuhulu a hui pu me k» ea paa o ko- • n» kino, i kona wa e hana mau ai pela, a!a - la e komo no ke anu o ka e» owaho a iloko . 0 ka iwi, na a-i, na io, a inoino mai ke koko, oka hope oia, he fiva, ao ka make no ka hope. 4.—0 ka maiama i ka ilio, ua hoolike ia na keiki kanaka uie na keiki iiio. Ua kupeieia a momooa ka ilio a inoiiai aku i tnea ai na na Ilaku niii o oakou. Ua ike au ike - kahi wahi c hauai aaa i ke keiki ii»o, a hookaaw.ile i ko keiki kunaka ma kahi-e, i ka wa e uwe mai ana o ke keiki i ka waiu, aia iioi e hanai ana kela ua waiu nei i ke keiki ilio. Kupaaaha keia hitia a oukou e na wahine. I Kia ka hewa o ka ilio, i ka wa e mahua- , hu«'i oka i!io, oka heie oka ilio i kauhaie j a puiu aku i ke kanaka i ioaa i ka mai pake, pili inai no kona p*iahe-he i koua aieio a me kona haae, a i kona hoi ana inai i kooa kahu, o ka paiu mai la no ia, a i ole ia, pu-a aku U ke kahu i ka ai, pili mai la kela mai 1 no i:i ia, a pau pu iaua eiua ia haiwina houkahi. Noiaila, ke paipai ikaika aku nei au ia oukou e ua makaainaoa. E na makaainana, E o'u pokii, e ka I, e ka Pelen», e ka Muhi, e noonoo kakou i na kumu e eini nei o keia lahui, a e nooooo kakou i na kumu e hiki ai ko hooulu i keia lahui. Me ke »loba ia oukou. Xa kokua no ka Haiolelo a ke Keiki Aiii. J. Moanaoii, A. Kalaali Esq . Hon. D. W. Kaiue, Hon. S. K. Kupihea, John. Hanauku, Rev E. Keko3, Rev S. Paulo.-llookuu-ia idc ka puie. At»lo au e lioike pakahi aku i ka iakou mau haiolelo piha no keia. He mahaio piha wale no i ka iakou mau hoike akeaKamai, pilī no ka haiulelo no-ii a ke Keiki Alii Le* leiohoku. Mo ka rnahalr>