Ka Nupepa Kuokoa, Volume XIV, Number 35, 28 August 1875 — Page 2

Page PDF (1.75 MB)

This text was transcribed by:  Walt Kekoanahenahe Bodnar
This work is dedicated to:  Halau Malamalama 'O ka Mahina

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

KA NUPEPE KUOKOA, ME KE AU OKOA I HUIIA.

 

MAKE KAUOHA.

@

 

@

OAHU …..                              Honolulu…                             Geoge H. Luce

                                                Ewa a me Waianae…              John K. U@a@a

                                                Waialua…                               J. Armara

                                                Koolauloa…                            Paukealani

                                                Koolaupoko…                                    W.C. Lane

HAWAII ….                           Hilo….                                    G. W. A. Hapai

                                                Puna….                                   T. E. Elderts

                                                Kau…                                     W.T Martin.

                                                South Kona …                        H. Cooper.

                                                North Kona …                                    D. H. @.

                                                North Kohala…                      Jas Wood.

                                                South Kohala…                      @. P Kuika@

                                                Hamakua….                            C. Williams.

MAUI ……                             Lahina….                                @ O. Kawe@

                                                Wailuku…                               L. Aholo.

                                                Makawao…                            J.A. Kaukau.

                                                Hana…                                    P. Kamai.

MOLOKAI A ME LANAI……..                                          @ Kupihea.

KAUAI …                               Waimea…                               L. H Kapuniai.

                                                Koloa…                                  Palakaiuhi

                                                Lihue….                                  S. W. Wilcox

                                                Anahola…                               S. Kamahalo.

                                                Hanalei…                                J. Kauai

                                                Niihau….                                Kahu Kanoa

                                                                        J@o. S WALKER.                

                                                                        Kuhina Waiwai.

Kuhina Waiwai, Aug 24, 1875.

 

            O Makoa o ka poe nona na inoa malalo iho, na Komi@ Kui@awa i hookohu@ e ka Moi, e ohi mai, e ho@;i@l@ a e hoouna aku i na mea hoikeike hana maikai, hana lima o a me na mea ulu o Hawaii nei, kupo o no ka K ikeike Lahni Nui o malamaia ana ma Piladelapia, ma ka puni ana e ke Kane@ makahiki o ko Amerika Huipuia @o@o Aupuni kuokoa ana i ka 1876.  Ke noi haahaa aka moi me ka hoo@ akea aku, ua makaukau aku moi me ka hoo@ akea aku, na makaukau lekou i ka lawe ana mai i na mea e hoonnaia mai ana e ka poe makemake e hoouna loa aku i Amerika, me ka Hale Papa o S G Waila, Honolulu i na mea a pau i kupono no ka hoikeike.  Oia na makemakeia na mea hoikeike a pau e hiki aku ma Piladelapia mamua ae o Maraki 4 1876, nolaila o ka poe i l@ na mea hikeike e noho ana ma keia Pae Moku. e makau lakou, a e hoouna mai ua ka@i i hoike ia melo@, mamoa ae o ka pau ana o ka makahiki 875.

            KE hoike nei no hoi makou i ka papa inoa o kekahi @ mea h@pono no ka hoikeike, na mea ulu a me na mea hana akamai, hana lima, hina mikiala a me na waiwai o keia mau mokupuni, a @ no ka hoouna aku i ka Huikeike nui:

            Na L@-i kahi a kahi ole ia a ma na pauku laau.

            Na lako hale, i hana ia mai na laau Hawaii Moi

            Na manu a me @a ia, a pela aku.

            Na mea ulu a me na hua ai, i inaloo, i malama ola ia, a ano hou a e ula ana paha. 

            Na hula manu, na niu.

            Paakai mai na loko mai a i maloo paha i ka la.

            Na Papu-na akoakoa o na ano a me na mea a pau.

            Na mea o lalo o ka honua.

            Na olona o na ano a pau i ulu maoli ae a i hookakaukauia paha.

            Na mea olu o loko o ka wai.

            Na k@p@ i loko o ke @ke.

            Na puia iloko o ka bena.

            Kopaa mailoko mai o na Mahiko nui pakahi, ma na ano like ole iloko o na eke.

            Hulu Hipa, na ano hulu hipa mai na mokupuni pakahi mai, i kahiia a kahi oleia.

            Pulupulu; i waeia a wae oleia.

            Laiki iloko o na eke; i hoomaemaeia a hoomaemae ol@ ia.

            Na pupu a me na h@hu awa.

            Na uhi iloko o ka pahu.

            Na hana lima; na ahoula, na mahiole; moena: kapa Hawaii; na u@eke, na aho mai na olona mai a me ka ili hau, a me ka pulu niu; na poha ka kahiko; na makau, na kii o na waa; na lako Hale Hawaii o kapaii ai, na kii o na hale o ka wa kahiko a o ka keia wa paha; na ili holoholona o na ano a pau, na mea hana kui, na kamaa la-i a lauhala, @ papale makolua, pua ko, pua pili a pela aku.

            Na kii o na mea ano nui o Hawaii nei a me na hiohiona nanai.

            Palapala ai@a nui o keia mau mokupuni i ka ha@ e kekahi kanaka Hawaii ma kona ike a naauao.  Na kii e hoike ana i na puu, na mauna, na awawa. na alunui. na ululaau, na waoakua, na ai@a pelehal@ a me na aina hanai holoholona, na kauhale, na muliwai, na lua pele, na awa ku moku, a me ka nui o na kanaka maluna iho o na mokupuni pakahi.

            Na buke me ka olelo Hawaii a me Enelani.

            Papa Kuhikuhi o ke kulana hoonaauao a hoomana o ka lahui Hawaii; o na ano hoomana a pau.                                                                  KUHINA KALAIAINA

                                                                        S. G. WAILA

                                                                        J U KAWAINUI.

            Honolulu, Jan 7, 1875.

 

Ka Nupepa Kuokoa

 -ME-

Ke au Okoa

I HUIIA.

Published every Saturday, $2a year

 

HONOLULU , AUGATE 28, 1875.

 

            UA HOI MAI  na Mea kiekie na Alii R. Keelikolani a me W. P. Leleiohoku i ke ahiahi nei (Poalima) maluna mai o ke Kilauea mahope o ka hala ana o kekahi mau pule o ka noho ana ma Kaunakakai.  Oluolu maikai ko laua mau ola a me na ohua.

           

            I ka heka 19 awakea o ka Poalima aku nei i hala, ua oluolu i ke Alii ka Moi, ka haawi ana aku ia Adimarala Hon. A.A. L. P. Ceohr@e a me kona mau aliimoku i anaina ike alii  maloko o ka Hale lolani.  Ma ka hora 12 awakea o ka Poalua iho nei, na hoihoi aku ka Moi i ka ike alii ma kona h@l@ kino ana aku @na o ka moku Adimarala e ku ana ma ka nuku o Mamala.  I ka hiki ana maluna  o ka moku,  ua paholaia mai na hookipa hanohano a pau i ka Moi, a ua noho loihi oia he mau hora.  I ka huli hoi ana mai, ua kiia na pu aloha no ke alii aimoku.

 

            O KA HALAWAI  ano noi a ka Emepera o Rusia i kuk@l@ iho nei ma Barusela, Beleginana, ao ke kumumanao nui, o ke keakea ana i na poino a ke kaua i ka wa haua, a hoopaneeia e halawai hou ma kekahi kulanakauhale o Rusia, ua manao mai nei ka Emepera e hooki i ka hapai ana.  Ua maopopo ma keia haule ana, ka lanakila o ka ke Kuhina o ko ne Aina e o Beritania, no ka mea, aole ia i ae e komo pu aku iloku o ia helawai ana o na Elele o na aupuni o Europa no ka noonoo ana i keia kumumanao. 

 

AUHEA NA MANA AUPUNI?

 

            Eia ma ko makou pepa o keua ia kekahi palapala i kakuia e S.P.K.N Keola, he kanaka a makou i hilinai ai,  he oiaio, ma ka nana ana i na ino o keia ano. A nolaila, ina he oiaio keia olelo a ko makou mea kakau, ke kono aku nei makou i ko kakou mama hoomalu, e ninaninau poho, a e hopu i ke kino o ka mea e malama ana i hale hookamakama, e like me keia hoike akea.

 

            Ke awiwi nei i moa ka holo o ka hana a na makaainana o Piladelapia a me Peniselavenia no ke kapili ana i ka hale nui hoikeike a lakou e keha nei,  Ua hookupu aku ke kulanakauhale o Piladelpia, he hookahi miliona dala a me ka hapa, a o ka mkuaina holookoa, he hookahi miliona.  Ua kono aku nei ke Komiisna o ka Hoikeikei nui ia Generala de Abain, e hele'ku e hoobui@bali i ka Moi o Siama, e komo pu mai i ke kaana ana o na mea hoikeike; a o Kanela Forney keia, ua hala aku la ia i Rusia, e hoohulihuli mai i ka Emepera o Rusia, e komo pu mai iloko o keia hooikeike nui.

 

            UA HOOLAHAIA ma ke aupuni o Geremania mamoa iho nei, kekahi papa huahelu e hoike ana i ka nui o na kama kane a wahine.  Ke lawe nui nei ke au a ka buro eemoku i na kanaka ni kino puipui o Geremania, a o ke kumu o keia hele nui ana, no na kaua o na makehiki 1864, 1866, 1870 a me 1871, oiai na koa e kauuia ana e ka make a ke kaua.  I ka 1855, o ka oi o na wahine mamoa o na kane, he 348631 a iloko iho o na makahiki maluhia eiwa mahope iho, na emi mai, a i ka 313,383. I ka pau ana o ke kaua me Denemaka i ka 1866, ua pii ae ka oi o na wahine a i ka 471,885, aka, i ka 1871, oiai hoi e kaua ana o Geremania me Farani, na pii hou ae ka oi o na wahine a hiki i ke 755,875.

 

            O KA MOOLELO  o na malama he umikemamalua e hele nei, ke hoikeike mai nei ia ma he aniani nana la e kilohi aku ai i na pilikia.  Aole paha he manawa oi o ka poino e like me keia ma na aina puni ole a me na mokupuni o na moana, koe wale no o Hawaii.  Ma kekahi wahi e ae o ka honua nei, ua hele kino mai na wai halana, na luai pele, na pau aLi, na moku poino, na olai, ka mai ahulau a me ka wi, e luku me ko lakou lima kakauha e hoopoino i ke ola kino a me na waiwai.  O Farani, Enelani, Irelani, a me na aina o Europa, ua pulumiia lakou e na wai halaua.  O Amerika Hema a me Ainahou, ua makaikaiia e na olai a me na luai pele, me ka luku i na kanaka ma ka umi tausani.  Ake, aole nae makou e hiki ke hoahewa aku i Vanusa a me ka La no keia mau poino.

 

            MAMULI O KA loaa ana mai o na mea hou mai Kikane mai, i lohe puia mai ai kekahi mea hoohikilele manao, oia keia, ua hoapono mai nei ke aupuni panalaau o Wale Hema i ka olelo aelike lawe leta i hoolalaia ma Ladana, a i ikeia ma ka enoa "B" oia hoi, ka lawe leta mokuahi "mai Kupalakiko a kikane polilei, a mai Nui Kilani a Kapalakiko pololei, a mai Nu Kilana a Kapalakiko pololei, o na eke leta no Nu Kilani, e hoounaia aku mai Kandavu, a o na eke leta hoi mai Kikane, e hoounaia mai Kanadavu aku, Ma keia alanui Lawe Leta, e hookaawaleia i elima mokuahi, aole e emi ka nui o ka mokuani hookahi malalo o ka 2,500 tons.  O ka holo o ka mokuahi, he umikuinamakahi mile i ka hora a no ka manawa he ewalu makahiki ka loihi e noho aelikeia ai; a no ka uku, he $449,750 o ka makahiki.   E malamaia ka mauawa ma waena o Kikane a me Kapalakiko, a pela ma ka hoi ana mai, iloko o 648 hora, oia hoi he 27 la.  Ua holo na mokuahi Kulana kauhale o Meleboua a me ka mikado, he 28 la mai kikane a Kapalakiko, me ke ku ana ma Honolulu i hookahi la.  Eia ka ninau, e hiki ana anei i ka laina hou, ke lawelawe i keia hana lawe leta mawaena o na panalaau a me Kupalakiko iloko o 27 la me ke ku pu ana ma Honolulu nei; ina aole, alaila e hooleia ana o Henolulu, aole e ku hou mai na mokuahi mai Kikane mai.

            I ka nana ana i ka palapala aina, me he mea la, na kokoke loa o Honolulu ma ke alanui holo mai Kapalakiko o F ji.  He nui na pomaikai e loaa ana i ka laina, ke ku maanei: e loaa ana ia lakou kekahi mahele o ka lawe ana i na ukana a me na ohua o keia awa.  E nui aku auanei ka poe holoholo a me na lawe ukana ana, ke maopopo lea ka nui o ka moku e waiho wale ana; a i eloaa auanei i na ohua o na panalaau mai, he wahi oiaina kupono loa o Honolulu, no ka hookaulua iki ana iho e hoomaha i ka ikiiki o ka emo wale ana no o na maka i ke aki a manaka.  Me he mea la no hoi, e loaa ana i kela a me keia mokuahi,  he haawina okoa mai ko kakou mau ukana aku e laweia nei, a ina e honiuuluia ia mau loaa ke puni ka makahiki, e hiki ana paha i ka haneri tausani dala, iloko o keia wa kaulei wale no o ke ku ana o ka laina.  A ina e paa pono, e nui aku no ua mahele ana.  Nolaila, no ko ka laina pomaikai ka makou e hoaini aku nei, a ke manao nei makou, he wa no mamua aku nei e ike ai na mea mekuahi a pau, no ko lakou pomaikai wale no ko Honolulu nei ku ana ma ke kiko waena o ka moana Pakipika.

 

            He elua mau kumu wahine hou i ku mai nei maluna o ka mokuahi Mikado, no ke Kulanui o Punahou.

 

KE KEIKI ALII MA KALAUPAPA.

 

            UA hoopomaikai mau ia mai makou, ma ka loaa pinapina ana mai o na leta  mai a Mr. A. Kaiauli mai, ka ukali kokoke loa e hele pu ia me ke Keiki Alii Leleiohoku, ma ka hoike ana mai i kahi o ke Keiki Alii e nee la ma ka mokupuni o Hina.  Eia kana palapala malalo iho:

 

            Kaunakaka, Aug 24-J.U. Kawainni Aloha:- Ua lolo aenei ko makou hoi aku a ka poalima, Aug 27. me ka mokuahi Kilauea aku, ke hoi mai oia mai Hawaii mai.  Ia ahiahi no honolulu makou.

 

            I ka Poalima i hala, la 20, holo ke Keiki alii a me makou i Kalaupapa maluna o ka moku kuna Neti Mela.  I ke ku ana, o ke alii a me a'u wale no kai lele i uka.  Elua hora a oi ka loihi o ka manawa a ke alii i noho ai i uka, a hoi aku i ka moku. Ua makemake na mea a pau e lele i uka, a na ae no hoi o Mr Maea, aka, ua olelo ke Keiki Ahi,  aole e pono iaia a me ka poe malalo o kana huakai ke hehi wale i ke kanawai.  Nolaila, ua hoole kela i ka lele ana i uka.  Owau wale no ka ke alii i lawe i mea kokua iaia ma kana kaiolelo imua o na mai lepera.  Maikai kana haiolelo, a ua makemakeia e ka lehulehu i akoakoa nui mai o ka poe i hoopilikiaia.

            Awakea Poaono, haalele makou ia Kalaupapa no Kauuakakai.  Ku aku i ke kakahiaka nui o kekahi la ae, hora 8:30

            Oluolu maikai ke ola o na'lii a me makou e noho nei.             AB KALAUNI.

 

NA PALEKAUA O EUROPA.

 

            I kekahi manawa mamua iho nei, ua haiolelo aku o Kapena vinecena ma Enelani malona o ke kahua manao ka ikaika kaua o Europa, e hoike pu ana i ke kulaua e noi ia ai ka elima miliona koa e hoomalu i ka hakaka, me ka ikaika pepa o ehiku miliona koa a me ka hapa no na puali koa aina, ke hui puia he umikumamalima tausani pukumahi a me akahi miliona a me hapaha lio kana.

            O ka ikaika moana o na mana nui o Eupropa, he 2039 mau moku kana, a mailoko mai o ia heluna, he 209 mau moku kaua hao, o lakou a pau, ua hoolakoia me 280,000 kanaka a me 15,000 pukumahi.  Mawaho ae o keia heluna, he 110 mau moku kaua e kapiliia nei ma na pa kapili moku o Europa, a he 56 mailoko ae o keia heluna, e uhiia aku ana i ka hao.

            O na lilo no keia mau koa aina a me na koa moana, ua hiki aku i ka $600,000,000 no ka makahiki, o ka ekolu hapalima paha o keia puu dala, no na koa aina.  Pela iho la ka e nee ai ka malamalama o keia ao a me ka noho ana Karistiano.  Aole wale keia o na poho o Europa ina kakou e hoekomo pu mai i ka noonoo, i ka ako e ia ana o na kanaka ui mai na hana maluhia aku a me na mea e ae, mamuli o ka hauai ana i ka enemi lahui.  No na mea e pili ana i ke kupono o keia malam kana ana, aohe mea e kanalua ai ke olelo ae ke hoemiia nei ko ke kino kauaka holomua e keia mau hoomakaukau kaua nui.

 

KA LUAKUPAPAU O NA LEINA.

 

            He hoopaapaa ikaika maloko o ka Ahaolelo makaainana o Beritania Nui i kekahi o na la hope o Iulai, no ka bila kanawai a Mr Plimsol i waiho mai ai.  O ua kanawai nei, he bila ia e hoololi ae ana i na ino a me na make o na luina moku mai ka hana aloha ole mai a na mea ona moku popopo e hoouna nei e holo maluna o ka moana.  I ka wa e noho mana ana o Pohakuhauoli i Kuhina nui, ca hookomoia ia keia bila, aka, ua haule nae.  I ka wa i noho poo ae nei o Disaraeli, ke ikeia nei no, ke hoomau ia nei ka hoounaia ana o na luina moku maluna o na moku kupono ole no ka hooholo ana maluna o ke kai.  Nolaila, la we hou mai nei o Mr Plimsol i ua bila nei me ka manaolana e lilo io i kanawai. Aka, na kue hou no ke aupuni a ua haule aku la I ka wa o ke aupuni i hoike mai ai i ko lakou menao e haalele i ka Mr Plimsol bila, ua uluaoa ka Hale me ka maopopo ole, i ka mea a lakou e haua aku ai nona. Aka, he mea nae na kakou e haohao ole ai, no ka mea, eia no kana olelo pale imua o ke pakaukau o ka lunahoomalu, penei: "Ke kapa aku au i ke aupuni maloko o keia Hale a mawaho aku, no kona hookomo ana i kona mau lima e kokua aku i ka hoomau ana o keia hana pepehi kanaka.  Ke makemake nei au e wehe ai i ka hualu o na maka (uhi maka) o ka poe ino e noho mai nei he mau elele kupono o ka poe lehulehu, aole nae ka huina oi o ka poe ino mawaho aku nei.  Ke noi aku nei au, e noonoo ia ka bila.  Ina e haule ana ma keia noi, ke kau aku nei au maluna o na poo o ke Kuhina Nui a me kona mau hoa kuhina i ke koko o ka poe a pau e make ana i keia hooilo ae, mai na kumu keakea oleia mai, a ke hoino aku nei au iaia, a ia lakou a pau a me ka inaiua o ke Akua."

            Hoko o ka wa e pihoihoi ana ka hale, na noi mai la ke Kuhina noi, e laweia o Mr. Plimsol iwaho o ka Hale.  He lua ole ka piloloke! Ua noi mua mai o Mr Plimson mai hoouna hou aku i na tausani kino ola iloko o na luakupapau hohonu puanuanu mamuli o ka hookekena a na ona moku@; aka, i kona wa i papaia aku ai o ka noho, nee mai la ia imua o ka papakaukau o ka lunahoomalu, a noi mai la, a hiki no iaia ke lawe mai i kekahi poalua ae e hoike mai ana oia i na ola imohaiia e Mr. Bates, kekahi hea lunamakaainana.  Ua pane aku ia, o kane mea i olelo ai, ua pili no ia i na hoe a pau o ka hale, a ua haole oia i ka hoihoi hou ana.

            Aole no hoi i emi iho ka pioloke a me ka pihoihoi mawaho aku o ka Hale, a nolaila, ua lalau mei la na nupepa a me na kanaka e noonoo i keia ninau, me ke noi aku i ke aupuni, e kukoa i keia bila.  O@ai e hoahewa ana ka lehulehu i ka Mr. Plimsol mau hoaolelo kupono ole iloko o ka Hale, ua ao aku lakou iaia e hoi hou a e mibi N@ana mau olelo a e hooikaika no kana bila.  Malalo o ka la 26 o Iulai, ua hiki mai kekahi lono penei:"Ke halawai nei o Plimsol me na kokua ikaika.  E hoopukaia aku aoa ka hapa nui o na leta mahalo iaia ma ka la apopo.  Ke kau nei ka weli o ke aupuni."

            Ma ka la 29 o Iulai, ua komo hou ae o Mr. Pilmsol iloko o ka Hale,  a hoihoi mai la i kana mau olelo pili ole i ka rula o na ahaolelo, ake ma na kumu io maole, aole oia i hoihoi mai.  Alaila waiho aku la iaia iho no ko ka hale manao.  Nonoi mai la o Mr Disraeli, o ke noi e kipaku ana ia Mr. Plimsol e hoopauia.  Ua hoopau wale ia ke kauoha e kipaku mamuli o ke koho ana o ka hapa nui loa o ka hale, mawaena o na leo huro.

            Eia ke kumu i hiki mai ai keia hila, no ka maa loa o na haole kalepa o Beritania a me na ona moku, e awiwi i ka hoouaa i ko akou mau moku i ke kai, mahope o ko lakou ike ana, aole kupono loa no ka holo i ka moana.

            Ma ke ano hoohalike, ina he moku kahiko ko kekai haole kalepa, kupono ole no ko holo ana i ka moana, a ina oia e paa loihi loa, e popopo ana iloko o kona mau lima.  I mea e pale ae ai i keia, hoohuli iho la ia e hono hou, alaila hoouna aku.  Hooili iho la ia a piha loa, alaila, hele aku la e imi panihakahaka ma ke kumukuai o ka moku hou loa, hoouna aku la me ka manao ma no la e holo a poho, ua like a like kona waiwai.  Pela ke ano o ka poe hoopukapuka.

 

HE GEHENA A ME KA MOOHOOWA.

LEWALE, EIA I KAPAUHI NEI

 

E KA NUPEPA KUOKOA E, Aloha oe :-

            la'u e hana ana kako'u hale hana i ke kahi la o ka pule i hala aku nei, holo mai ana ekolu mau kaikamahine, elua o lakou i loaa na inao ia'u.

            Mahea 'e nei onkou? wahi a'u.  I ka nana hula 'e nei makou i kahi o Ioane ukeke, wahi a lakou.  Ua lohe, a ua i ke mea hou oe! wahi a lakou ' la mai.  Aole, wahi a'u Heaha ia mea hou?  He "Hooulu Lahui!" "Hu ae la ka lakou aka!"  Mahope iho, hai pono mai la lakou la, me ka i mai.  He mau haole i hele ae nei e nana hula, a mamuli o ka uku ana aku nei i ke dala, na ae mai nei o Ioane ukeke e hula na hanmana ana, a e ukeke no hoi ia.  Aole nae i huliu mai nei ka hula ana, hoolele kaulike aku la ka iini o kekahi mea kino (haole) i kekahi o na haumana hula, a noi ae la ka mea nona ka iini i ke kumu hula, e hoopau koke, a e hookuu i ka nui o na haumana a me kekahi poe e ae, a hooko ia'ku la ia noi ana.

            Mahope koke iho no, hana i iho la ka hewa maloko o ka hale, a lilo mai nei no o loune i mea nana e hookuku i kanaka e kokoke ana i ka hale.  I ko makou kokoke iki ana'ku nei, hoonou mai nei kela ia makou i ka pohaku, a mai pa mai nei oia nei.

            Iloko no o keia wa, e olelo mai nei keia mau kaikamahine, lohe pu aku la au i ka leo o na kane a me na wahine e olelo ana penei, "Heaha la ia i ka hula a Ioane, uniki luna, uniki lalo!"  Hilahila ole maole no keia hana.

            I ka wa no e olelo nei na kane a me na wahine i ke la mau olelo ai la lohe pu aku la au i ka olelo a ua o loane nei, penia; Hemu! hemu!! Hele ka popoki a me ka ilio makahi-e, o lele auanei ka manu a ke alii, pilikia mai au ka mea malama.

            Ia wa, hoomanao ae la au i ke kumumanao a kekahi haumana o Lahainaluna i haiolelo ai, penei, He puuana ka hula no ka mookolohe.

            Nolaila, na pili pono ke poe olelo ae la maluna, no ka mea, o kaho hale o na o Ioane nei, oia no ka luahi o Gehena, a, o ua o Ioane, oia no ka Nahesa, mea hoowalewale.  O ka mea ino ana e ao nei i na kaikamahine opiopio a me na whine ni, oia kena lilo ana i moohoowalewale, a o kahi hale ona e hula nei, he Gehena ia.  Ua ae ia anei o Ioane e ao hula, a e hula, i mea e hula aku ai i loaa mai ona dala nana a me na haumana pu?  Ua ae ia anei, a ua haawaiia paha he laikini hookimakama no kona hale.

            He hana hilahila keia, a he hana i like loa me ka na holoholona, ka poe i haawe ole ia he mau uhene noonoo, o Ioane nei, he uhane noonoo, ike, neanao, a he luaaikehala maemae, ua like loa nae me ka na holoholona hana.  Nolaila, auhea oukou e na kane mea wahine, a me na makue mea kaikamahine, mai hookuu oukou i ka oukou waiwai makamae, iloko o keia hana ino, pelapela a Ioane, oiai, ua ike mai la no oukou i ka hana ino i hana ia'e la maluna nei.  E oki au maanei.  Owau iho no me ka hoekamani ole.                                               S.P.K.N. KEOLA.

            Honolulu Oahu.

 

            E ka poe heluhelu, mai hoopoina oukua i ka hakilo iho i na olelo a Ekake. 

 

Ke ano ili o ka Ma@  ka malama o Augate, 1875

 

MANAWA NO HONOLULU

 

{HOOMAKAUKAUIA E KAPENA IA @MITE.]

 

@

@

@

            Maka hale hele pauahi. Hale Kauawai Helu a, a i ole ma ka Hale kilo o me Flitner, penei:

            La@

 

Nu hou kuloko.

 

            Ma ka huakai a Kilauea i hoi mai nei mai ke Kaapuni ana i aKauai, he 114 ka huina pau o na ohua o mua a me hope.

 

            Ua manaoia, i keia kakahiaka, e holo ai ka moku Adimarale Repulse no na awa ma Amerika Hema.

 

            Ua lohe mai makou, e kukuluia ana i Hale Hookipa ma ka hapalua o ke alanui mawaena o Ewa a me Waialua.

 

            Ke ike pinepineia nei kekahi poe pili kukaepili ma ke alanui o Ulakoheo, oia hoi maloko o ka lanai kuai ipu.  Pela mai ka lono.

 

            Ua kui mai ka lono, o ka hana a kekahi poe ma ka moku eepa o Hina, o ka ai a maona, huli ua alo iluna kaka na wawae.

            He aha mele ko Honolulu nei ma ka po Poaono aku nei i hala maloko o ka Hale Keaka Nika, aole nae nui o ka poe i hiki aku.

            Ua hooliloia ka moku kaua Amerika Portsmouth i moku kula no na keiki e makemake ana e ao i ka holoholo moku kaua a me na ike o ka moana.

           

            Ua lohe mai makou, na hoole ka Admarala Kokorana i na hookupu a kauaka ma ka Poalima nei, a na ka naaupo wale no o kanaka ka hookupu aku.

 

            Ua lohe mai makou, e hoaoia aku aua o David Malo ma kahi i hoohakahakaia ma ka make ana o Mr. Z P Poli, oia hoi, i hope Luna Kula no ka apana o Kona nei.

           

            HALE KUAI O ASEU.- E hele mai na mea a pau ma ka Hale Kuai lole e L Aseu, ma ke kihi o na huina alanui Nuuanu a me Moi, e kuai i na mea hoohiwahiwa a ka manao e @ini ai.  E wiki! Mai lohi.

 

            Ma ka auina la Puaha nei, ua wai olu wale o Adimarala Aime e hookipa aku i kekahi poe hapa o uka nei, aka, he maa mau ia nona ma na poaha alua mahope o ke ku ana mai kana huakai hele.

 

            Ma ka anina la Poaha nei i ku mai ai ke kialua Robert Cowan mai Borabora mai, maluna mai ona i kau mai ai o Godfrey Brown a me J S Kapilikea, he maikai ko Kapilikea ola, a e noho iki iho ana a hoi aku ke loaa ka wa pono.

 

            I ke ahiahi Pouono aku nei i hala, ua ulele iho na keiki puhi ohe o ka moku Admarala Repulase maloko o ka pa Hotele Hawaii, a ua haiamu ae na kanaka o na wai hooluu a pau e ike i na leo nahenahe kuu i ka nae o na keiki puhi ohe o ke kai.

 

            HE KEU KA HIKIWAWE.-Ua hiki ae i Kapalakiko, ma ke ahiahi o ka la 31 o Iulai na eke leta mai Ladana loa mai, he 15 wale no la ka manawa o ka laweia ana mawaena o ka moana Atelanika a me ka aina palahalaha o Amerika Hui.

 

            Uo Ua hookau aku ke alii ka Moi maluna o Kauka Thomas J Turnor o ka Puali Koa Amerika, i ke Kea Hoohanohano o Kamehameha I.  O keia kouka, oia no ke kauka nana i lapaau i ka wa i loohia ai oia i ka mai ma Wasinetona ma ka huakai imi pomaikai aku nei.

 

            KA MOIWAHINE EMMA MA KA REPULSE.-Ma ke kakahiaka Sabati aku nei i hala, ua konoia mai ke Alii ka Moiwahine a holo aku iluna o keia moku nui maluna ae, e noho pu i ke anaina pule maluna o kona oueki.  Ua hahai pu aku hoi kekahi poe lehulehu e ae ma ke ano makaikai moku.

 

            Ma nehinei na kau hepaia na hae o na poo aupuni o na aina e a me Hawaii nei, mai ko ka aina a i ko na aumoku, no ke kumakena i ka make ana o Anaru Loanekana, ka Hope Peresidena o Amerika Hoi.  Ua hookani mai la na moku kaua ka Penesakola, a me ka Repulse i ko laua mau pu kanikau kaui hapalua hora.

 

            Ua hoi aku nei o Kauka F.W. Huteainson, kekahi o na kuhina o ka Moi make Kamehameha V. maluna aku nei o ka mokuahi Mikado no Kikane.  Ma ka mokupuni iho nei o Maui kona wahi i lawelawe hope ai i ka oinana kauka, a hoi wale aku la i kahi o kona ohana e noho mai la.

           

            Mai maeao kekahi poe mea pa hale o Honolulu nei, o ka olapa a me na pelapela o ko lekou mau hale noho, oia kekahi mau mea a lakou e hoopuupuuu ai mawaho o ko lakou mau pa iho i ka wa e hoomaemae ni.  Na lakou no ia hana, o na opala wale no mamua o ko oukou mau pa ka ke aupuni.

 

            NO BINAME@MA.-No ke omaimai o Rev. H Binamu, na haaiele oia a me kana wahine ia Apaiana, a ua holo aku maluna o kakahi moku Geremania a lele ma Buta@tari.  He pule paha a oi ae ka loihi o ka noho ana malaila, ua kau hou laua maluna o ka moku a holo aku no Samoa, kahi a laua e noho la he mau malihini na Rev. Mr. Tuner.  Ke haawiia la iaia na lapaau.

 

            Ua hiia mai makou, he nui wale o na kahuna hoonohonoho akua ma Kam@iliili, he nui hoi ka lakou hana epa; olelo kekahi, "nohonoho helehele," a o kekahi he mau nane, a he lapaau ka kekahi; a o ka kekahi hoi, he olelo i kahi o na'lii wale no e hele ai a e hala na le, a o kakahi hoi he mau hana e ae.  He hana naaupo loa keia, a ua punihei kekahi poe, aole nae he ola iki o ka lakou poe mai.

 

            I ke ahiahi Sabati aku nei i hala, ua lapalapa ae ke ahi i kekahi puu opala maloko o ka pa o Mr. J H Wood ma Peieula, a ua hookauiia ka bile pau ahi.  Eia ke mea kupanaha, ua lilo ka holo ino ana, ka naenae a me ka luhi i ka hiki i na kaa i mea nui i ka poe kinai ahi, me ka manao e kinai, aka, o ka mea hewa, a hoohalahala loa ia lakou, o ka hoa wale ia o na puu opala me ka hoike ole ia mamua i na luua kinai ahi a poo maikai paha.

 

            I ke komo ana mai a ka mokuahi Cyphrenes i ka auina la Poakahi iho nei a hookaa mai mauka iho o ka Hale Ipu Kukui o ke awa, ua holo mai oia a hookoi me ka moku kalepa hao Raveustondale e ku kakee ana ka ihu i kai mai ka uapo loihi aku ma Ainahou, a na haihai ke kea ihu o ua kalepa nei, a mokumoku kekahi mau ligiai.  Ua hookaulua ia ka mokuahi no ka hookolokolo a i ke ahiahi Poalua, akahi no a holo   He mea paakiki ke kohokoho wale ana aku, anwai la ka hewa, aka, aia no paha ma ka ninoninau aua e hiki ai.

 

            KEIKI HAWAII OKI HUA-Ma ke ahiahi Poaono aku nei i hala, ua loaa ia makou he manwa e makikai ai i ka William Auld (olo) oki hua ana maluna o ka pohaku mabela, he kia hoomanao no Kapeua Lona a me kana wahile.  Ua ike makou i kona maiau ma ia hana a me ka maamaelea.  He ewe Hawaii oia, a he mea haaheo no makou ka pai ana i na Hawaii e hoomahui ana ma na hana o ia ano.  O ka makamua paha keia o na Hawaii i lawelawe ma ia lala o na hena, a ke mahalo nei makou i kona akamai.

 

            KANAKA PALAUALEI.O.-Mamua iho nei, ua haalele kekahi wahine i kana kane mare, a @a hoopii ke kane i ka aha hoomalu e hoihoi mai i ka wahine.  I ke kukuluia ana o ka aha, ua maopopo, ua haalele ka wahine i ke kane, no ke kumu, aole o laua hale ponoi, aole he haua a ke kane e ola ai ko laua ola ana.  Nolaila, ua hooholo ka aha, aole e hoi ka wahine me ke kane ahiki i ka wa e loaa ai i ke kane ka mea e hiki ai ke malama i ko laua ola.  Ua maopopo ma keia hihia, ua palaualelo ke kane, no ka mea, ua haawiia ka ikaika a me ka mana imi hana, aka, aole oia i hana aku i mea e ola ai ko laua ola ana me kana wahine.  Ke makemake nei au e lilo oe i ui hana, aole i lopa hele wale.  EKAKE.

 

            ALAMA MAHUKA.-Ua lohe mai makeu he hana nui ka keia mai pake maluna ae i ke ahiahi Poaono aku nei i hala.  Ua mahuka mai oia me ka ike ole ia mai kona wahi i hoopaaia ai, a i ka Poaono aku nei i hala, na loaa oia i na makai ma Moanalua ae nei.  Nolaila, hopuia oia a laweia mai maluna o ka lie i ka hale hoopaa o na mai, me na makai pu e hahai ana mahope.  Ia lakou nae i hiki ai ma ka huina a Kule, e hoohuli aku ana kela i kona ho i hope a holo aku la me ka mama.  Ua alualu aku na makai mahope ona, a ilalo o Ewa kahi i loaa aku ai.  Heaha la ko Alama manao o ka hana anme keia, me ka ika no ka haawa ia nei na malama ana a nui no lakou mai ke Aupuni aku.  He hana naaupo ka mahuka ana o ka poe o keia ano, oiai, ua ike makou ua oi ae ka malama ia ana o na mai ma Kalawao malam ia ana o na mai ma Kalawao mamua o ko lakou mau hale ponoi iho.

 

            EKAKE ALUA.-Ua kaeko mai nei keia inoa maluna ae no ka'u olelo o kela hehedoma aku nei, ma ke ane mahaoi Ina ole.  Me he mea la, e hoike mai ana, oia no ke kanaka ui i kuikuiia a pehu ua make iloko o kona wa poluluhi ona, laweia i mua o ka lunakanawai, hoopaiia i na poohina, a o kana hana nui o ka owe i kona eha a me na dala a hai.  Ua lilo keia kanaka i mea aala loa i ka makika, a pela e hookoia ai ka ike a ka lehulehu he lili kona a o ko laua paha.  Aole no ka manao maikai keia puka ana mai.  E ikeia ma kekahi o kou mau mea hou o keia la, kekahi olelo ao i ke kane whine palauolelo.  O keaha la auanei ka lana la e kaeka hou mai ai?  Malia paha no na kamalii.  Ina pela, e ike lana, aole au i hoohaiki i ka'u olelo ma ka mea hookahi.  Aohe no o'u kuleana, e olelo ai i ka mea ai maluna o ko hai pakaukau, e like me ia e kapeku mai nei.  Ke kaa mai nei ke ao i ke kanaka ono akea, haihai hoohiki hoole wai ona a nie ka hoohiki "pau pele pau mano."  Ua hiki hoi, ua nani ia.                                  EKAKE.

            [I ka wa a kela nupepa e kokua anei i ka wahine, puka mai noa ka palapala a S P K N Keola e hooia ana i ka Ekake.  Ma keia ua haule ino oe.   L H]