Ka Nupepa Kuokoa, Volume XIV, Number 47, 20 November 1875 — HE MOOLELO KAAO NO KAHIKINAAKALA KA MEA NONA KA OLELOIA ANA, KA HIWAHIWA O KA LA HIKI MAI! [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO KAHIKINAAKALA KA MEA NONA KA OLELOIA ANA, KA HIWAHIWA O KA LA HIKI MAI!

PANE h ua kaikamaliioe nei, aole m;tkou e pono keia mau ai, PiO ka men, mni ko makou mau kupuna uiai, a hiki ia makou. Aole i ai ia neia mau ai au e olelo mai uei, uo ka mea, ua ike ia. lua eai ana kekahi kanaka, a wahine paha i kekahi o keia inau ai. Alaila, he oiaio e mako ana ia, a make loa no. No ka mea, ua akaka ia i ko makou ike hē ni make, a he make a he make loa no. Ia \va pau ae la ka laua olelo ana no keia mau mea a pau i pili i ka ai. Alaila, hooopili ae la laua ia laua iho. A pela keia mau pulapula Alii i hui aku ai, kekahi, a me kekahi e like me ke ano mau o ua 'Lii o keia aina mai ka \va kahiko loa mai, a pela iho la no i pii aku ai na ? Lii, a piha pu ka aina i ka wa kahiko loa ma o, a maanei, a puui keia pae moku holookoa. Ia inanawa muhopo iho, pau ae la ka laua mau haua ku i ko ua 'Lii ano, alaila, hoao aku la o Kahikinaakala i ua kano uei ana. No ka mea, ua kane ae la hoi. A no ka pololi, i hoao aku ai ua kaikamahine la i. ke kane, olelo mai kela. Aohe o'u pololi, no ka mea he maona no au o noho nei, ia wa iho la no, a ia ka anuenue e moe loihi ana mai ka hale mai o ka elemakule ana i moe ai, a hiki i ka hale o ua kaikamahiue uei a laua nei e noho aua. Ia \va mahope iki iho, lalau aku la ua keiki nei i ka lanu, a me ka au neki, a hia iho la, a-a ne la ke ahi uo loko ae o ka laau, a he mea hou no ia i ka ike ana a na maka palupalu nonoe o ua kaikamahino la, a-a a loa ae la ke ahi, a hauoli mii mi iwa la o ka aina Hikina i ka hana a ka eueu o Ilawaii kuauli. Mahope iho, hele aku la ua keiki nei e uhuki i ka ai, me ka uala, a hoahoa ae la i ka iinu, a enaeua ulu no, a kalua, a aolo i liuliu iho, huai aku la na keiki nei i ka itnu, aole i emo, pau i ke kui a me ka hoowali, no ka mea he poe okoa ka poe na na e hana mai, o Kini o ke akua ka mano o ke akua, a me ka lehu 0 ke akua ka poo na na e hana. Aole no i loihi keia mau haua ana mai o nn mea ai a pau, a houo aku Ia ua keiki nei me ka hanai aku i ka poi, ka uala, ka moia ko ko a me oa mea ai a pau a lakou i hoowahawaha ai, a ike keia. Ile ai ono, a he ouo maoli ke ai, a he maona oia kona ,ike ana i na mea hou eluae pono ai o ke kiuo a uie ka noho ana. A ke keiki Alii nei o Llawaii 1 lawe aku ai i ka pono i ko lakou aiua. Ia manawa, loaa iho la ka ai ma ia aina, a laha ]oa aku la. Eia ka mea haohao i na makua o ke kaikamahine a rao na aialo a pao o ko lakoa alo Alii ponoi iho, a i ka hoi ana mai a na makua. He keu ka hoohuoi, no keia mau ai kupanaha i loaa mai ai ka laua lei aloha, he keiki. Aka, ke hiolani malie la no nae na keiki nei ma kahi moe o ke kaikamuhine Alii. Kahikinaakala ka hilu, a me ka noenod auo ka ui launa ole. I na makua oae i puka mai ai mai uka mai me ua kauaka ponoi ona, hele uiai la ka makoahine i mua o kana kaikamahine. E iawe mai ana i ka ai palahei, no ko laui» manao (na makua) ua pololi ka laua milimili. A haawi aku la, e lika me ke ano o ka mea i hai mua ia aku ia ookou, ia wa, hoole mai la ke kaikamahioe mo ka i mai. Aole au eai hou aku i ke na *i, no ka mea, he ai ino kena, eia ka ai maikai, he ono, he liliha, he kuhikuhi, he maoua a he ola, a he ola loa uo, aohe make. Pane mai ia kona makuahine, mai hea mai keia ni i loaa ai ia oe, i na he kaue ka mea nana kao ai, a rae na ooea a pau au e olelo mai nei. Alaila, o kau

kane noia, a lohe pono ua ainkuahine i < uei i ka paae oluolu ana nui o ka laua . keiki, ae, he kaue k.i'u, eiu l,i ke niOo j uei. 0 kona hoi aka la noia a hai i kana kane, ka o ke kaikaoiahi- | ne, a he mea oluolu ia i na mauao kona i puuwai, a 111 e na pana eliiua a kona iu- j uaikehala ku i ke aloha. | j Ia luhe ana no hoi o koua makaakane,! ; olelo iho la ia, o kana kane noia, e like j me ka olelo a'u i wanana ai iloko o na la opiopi uuku o ka kaua kaikamahine hanau kahi. I na he kane niai ka aina ! lewa mai, alaila, o kana kaae iho la noia | e hoao ai laua, e like me ko Hawaii nei ' ano i ka wa poeleele. Nolaila, ua haawi mai ua makuakane nei i na hoomaikai piha ana he nui, 110 kana hunona Alii, me ko lakou ike ole he Alii nui o K.alanikapu i oi ae muiuua o ka laua Alii, ka mea i kapa ia o Kao* haiomana. Ia manawa no hoi, a ia 110 ke anuenue e pio mau ana raa waho o ka hale, oia ano hoi, ua ike no kakou i a kanaka Hawaii a pau, he hoailona ia o ko na Alii nui ano, mai ka po mai, a hiki i keia manawa a kakou e noho nei i keia manawa, mawaena o na Alii e uo* ho nei i ka noho Ahi, aia ia lakou ia inau hoailona. Ia manawa no, a kahi 110 a loaa ka ike mua o ua elemakule nei, kahi a ke keiki Alii i moe ai i ka la o kona hiki ana mai. O keia ike o ua elemakule nei, mai ke Akua mai no ia, o K.ini o ke akua ka lehu o ke akua ka mano o ke akua, ka iuea nana i haawi mai kona iko iloko oia maiwwa. Aka nae, hao ! ' j ka mana o ua elemakule nei, me na hio-1 hiona koa i luna ona, e like me ka liana ! ana a na kahu ponoi o ke Alii a me na | ilnmuku. Pela 110 keia elemakule i ha- i na ai ma kekahi la ae, no ka mea he kahu ponoi no keia elemakule no ke Alii o Ilawaii nei aku. I kekahi la ae, a kahi a ike ia ke ano, a me na hana a ua elemakule nei, e na poe a pau o nana mai ana i kana mau haua, eia ka hoomaka aua. I ua elemakule nei i puka ae ai mai loko ae o kona hale,ike aku la ia i ua hoailona Alii a pau, e hoopuni paa ana i ka Ilale o ua kaikamahine nei, a me ka onohi i luna o kaupaku o ka hale. Ma ia wa no, kilohi haaheo ae la ia ma o, a maanei o ka aina, o ko ia nei' mauawa no ia i ku ai a maloeloe me I koua hoike maka ana iaia iho he koa, uo ke Alii o Hawaii. A hopu aka la ! oia i ka pnlupulu, a me ke ahi, a hele j aku la i ka hale o ke kaikamahine Alii I Kahikinaakala, a hiki, a komo aku la ! oia iloko o ka hale. | Ia wa, o koua puhi koke ae la no ia i j ke ahi, a wawahi ana i na wahi a pau | loa, a lilo iho la ka hale i mea ole i ka wa pokole loa, aohe wahi mea iawe, a ai mai la ke ahi i ua mea maikai a pan o ua kaikamahine nei. Me ka olelo aku no o ua elemakule la, aohe mana kanaka, aohe mana alii ma ua aina nei e hi-! ki ai ke a-e mai maluna o kona mana. Ia wa hoi, pane mai la ka makuakane o Kahikinaakala me ka i mai, ka ! Ku- ' panaha maoli oe i keia wa, o ke aha la ! kou mana au e olelo uei imua o na ka-1 naka a pau, no ka mea. ua ili mai i luna | o u ke kaumaha i keia ia no kaa mau < hana ku i ka pepehi kanaka. Oiai, o wau ; a me kuu kaikamahine nei ka maua ma ko maua aiua iho, a m&luna hoi o na kanaka, i like pu me 09, au e akena nei he mana oe, a he ikaika paha. Pane aku la ka elemakule me ka leo moakaka imua o na kanaka e paapu mai ana, a e hoolohe ana hoi i kana mau olelo ana. 0 oe i keia la, a me ko kou hale, a me ke kaikamahine Alii au. Ua liio oukoa a pau he mau pio na'a i keia ia. No ka mea, ke ka nei i mua o kakou a pau kekahi mea i oi aku k% mana maluna ou o kau kaikamahioe, kou poe kaoaka, o oakou a pau ua laa oukou iaia ua a e hoi i ke kapu o ke Aiii nai o Ha- ] waii, he kapu pio ole keia kii mai ia.! Oiai ; o ko Hawaii papa AJii, a me ko iakou mana, he mana pio ole ia ke kinai ia me na wai kahe o kahawai, a me

ua wai puna ma na awawa. a ma ua kuahiwi, i noho mau ia e uahuna wai hnihni o ka uka lilo. A o ke k»pu o na Alii, he kapu kiekie no ia. a o ke kapu 0 ke Alii a i ua a*e ia, he make ka hoopai. Aole kanaka koe e ku i mua e noi mai i koua ola iho, i na ua laa ia i na mea a pau e pili ana i ko ke Alii kulana, konu oiau aoao a pau. A o ke kauawai, a me ka hoopai oia auo, he make wale no, aohe ola. Pela no ka noho ana o na Alii kapu a pau o Hawaii, oiai, ua noho ioihi au ma ia aina, a ua ike maka au i (<e ano, a me na hnna a ko Hawaii poe kahuna, poe ilamukn, a owau nei ia, a me keia Alii i hiki mai nei he Alii nui keia he kapu, a he k.maka ponoi au nona. A no ko'u maka 7 »! i na poino a pau oia aiua, oia ko'u mea i mahuka mai ai a noho pu me oukou maanei,a loihi ka manawa, pela aku ua elemakule nei i pane aku ai imua o na kanaka a pau, a me ua makua a Kahikiuaakala. A ike lakou, a lohe no hoi i ka Moo lelo, a me na mea a pau i hai ia aku ia lakou e ka elemakule. Mihi iho la na makua o Kahikiuaakala, i ko lakou make i ua elemakule uei. No ka mea a akahi lakou a ike pono iho la, he Alii keia keiki, a he kulana nani no hoi i like, a like me Kahikinaakain, ka laua mili* mili, a noho mihi iho lakou i na la ekolu no ka make. Ia mau la ekolu e nauo malie la, aole lakou-ai nni mai i ka ai, me ka ia, no ka mea, ua maka'u nui loa lakou no na mea 1 olelo ia e ka elemakule. A o keia elemakule no hoi ka mana nui iloko oia mau la a ka weliweli e noho ana iiuua 0 na maka o na ohua a pau o Kahikiuaakala, me ua makua ona. Ile oiaio, a ia no i ka elemakule ko lakou ola, a me ka make, a noho mumule iho la lakou me ka ike ole aku i na maka o ke Aiiiwahine, kahi e hooua aku ai i ola. Aka nae, be uwe wale no ka Kahikinaakala mau hana, no he aloha i na makua, a me na ohua no ka make. No ka mea,ua ike noia i na mea a pau i hana ia aku iaia e ka elemakule. Nolaila, manao iho la ia e make ana na makna, aole nae i noi aku imua o ke kane Alii, a me kona ahonui, e hoopakele ia ke ola o kona ohana, a me kona mau makua. Aka, i ke aumoe i ka po o Kaalokulua, e moe ana ke Alii kane maluna o kekahi punee i kinohinohi ia e ka nani. Aia hoi. i kona moe ana, aohe kana wahine i hoi aku e moe. No ka uiea, ua hu mai la ke aloha o ka makua i ke keiki, pela hoi ke keiki i ka makua, a i na na mai ka hana e noho ana no ka wahine me ka uwe, ua hele na maka a pehu no ka nui ioa o kona aloha i na makua. Alaila ninau mai la ke Alii kane i kana wahine me ka i mai, ea, e kuu wahine aloha o ko kaua mau la opiopi. ano hoi, ke niuau aku nei au ia oe, heaha la kou manao, a me ke ano maoli o kou uwe ana i na wa a pau. Aole au i ike 1 keia mea au e hana mai nei, a ke haohao uei. Nolaila, i na he pilikia kou, pono no oe e hai mai ia ; u, i keia manawa malia paha, e uwe ana oe no kou ohana, a me na makua o kaoa, no ka make i kuu elemakule. Ae, he make io no, wahi a ke keiki Alii, pela mau ko makou kanawai, ko na Alii nui o Hawaii Akaa, aua ike no kuu iiamoku i kaoa mea e hana aku ai i kon ohana, a me kou mau makua, e hiki ole ai ia'u ke kaohi akn, aka, ma ka'u olelo, a ma ko'a mana, ke hai aku nei au ia oe, ua ola kou ohana, a me na makua o kaua, aole lakou e pepehi ia i ka po ae nei o Kane. A ma ia hope mai kokoke i ka po o Kane, makaukau mua ua elemaknle nei e lawe i na lawehala iloko o ka heiau, na makua o Kahikinaakala, a me na ohua a pau. Aka, papa mai ke akua ia : ia me ka i mai, mai kau i kou lima ma- ! luna o ka ohana o Kahikinaakala, a me kona mau makua. No ka mea, ua kala [ kou Haku ia lakou, e like me ke ano o

| ko tm 'lii kulaua, a iue ko Lkou uistna j kiekie m»luna o ua kan;ika o ka uiua. ! Oe mau olelo oiaio kti ke akna i Uau- | wi aku ai i mua o ka eleinakule, a pau ' loa ae ia koui m mao ana ma ia mau ! mea a pan. A eia hoi ma keia wahi ; hoi kakou e na na ae ai no na hana ku- | panuha a ke keiki Alii o Uawaii nei i i hana ai ma ua aina la me koua ooau maI ua a pau e hiki ole ai i na Aiii e ae oia au ke hahai mai mahope o kana mao I hana no ka men t he Alii kupua keia> a ine ka ikaika, i kikohn ia i luna o kona inau papaliua noheahea. Āole t pau.