Ka Nupepa Kuokoa, Volume XIV, Number 48, 27 November 1875 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

KA NUPEPA KUOKOA, ME KE AU OKOA I HUIIA

MAKE KAUOHA.

 

E MALAMAIA no na Ia @ @

W.L. MOEHONUA Kuhina @

@Nov 24 @

 

@ ka make ana o R H Standley, ua @J. S. Walker @ no ka @

 

@ Oct 29, 187@ 728

 

@ ana aku la @

@Oct 29, 1875           727

 

@ma ka @ Oahu @ Col. W F Allen @

@JNO. O DOMINIS.

@Nov 1, 1875            727

 

Ua @

Hawaii.  @– L. Severance. W. H. Reed.

@ – C N Spencer, J Nama@

@ – R H Atkins, George Holmes

Maui. Lahaina – @W R Brown.

Molokai. @ – G Dwight, J W Kal@

Lanai. @ – F H Haselden, S Kealak@

Oahu. Honolulu – J P Green, A kal@

Kauai. Waimea – G B Rowell, @

Koloa – F Bindt, Mika.

Lihue – G W Wilcox, S R Hapuku.

Anohola – @ Bertleman, D Nu@oahiki.

Hanalei – S W Wilcox, @ Seka, E Krull

N@

JNO S. WALKER@

            H@     727

 

MAKANA KIEKIE

A KA

Nupepa Kuokoa no 1876!

 

            I keia makahiki ae, 1876, e haawi makana ana ka Nupepa Kuokoa a Kilohana Pookela o ka Lahui Hawaii, i kona poe hookaa palua dala mamua, i ka makana kiekie a honohano, oia hoi na Kii o na Moi ehiku o Hawaii nei, mai a Kamehameha I, mai, ka “Napoliona o ka Pakipika,” Liholiho I., a Kamehameha II., Kamehameha III., Kamehameha IV., a Liholiho II., Kamehameha V. Lunalilo I., a ia Kalakaua I. E paiia ana na Kii o lakou a pau maluna o ka pepa manoanoa, i hiki ai ke malama paulehia loa ia.

            Ua makaukau ke Kii i keia wa, eia iloko o ko makou lima, a e hoounaia aku ana mamua o ka la Karisimasa i na Luna a pau i akaka ka nui o ka poe hookaa e iaia. Nolaila, e liuliu, a e hoomakaukau ka poe lawe Kuokoa o keia makahiki ae, i loaa ai ka makana milimili na oukoa e hooili aku ai i ka oukou mau keiki.

E hookaa e i na Dala Elua, a e loaa ka makana me ka lohi ole!

 

Ka Nupepa kuokoa

– M E –

Ke Au Okoa

I HUIIA.

Pulblished every Saturday, $2 a yea

HONOLULU, NOVEMABA 27, 1875.

 

            I KELA pule iho nei, ua hoike aku makou, o ke Kau Ahaolelo o ka M H 1876 e hiki mai ana, he Kau Ahaolelo ano nui ia’ i ike ole ia kona lua ma ka Moolelo Hawaii. Pela ko makou manao koho wale i keia wa. No ka mea, ma ka nanaina i na hana a me na hiohiona o keia wa e naue nei, me he la aia kakou iloko o ka lia ana no kekahi moeuhane i maopopo ole kona ana. Ke ku mai nei imua o kakou he kahoaka o ka pomaikai, i hiki ole ia kakou ke apu ake i mea oiaio. A ina e maalo aka a@a ia kahoaka mai o kakou aku, a kaawale, e paku hou ia mai ana ka pouli moowini o ka pi@kia imua o kakou. Alaila, e huli ae ana kakou i alanui hou e puka ai i ke molaelae, mailoko aku o na moowini pouli o keia noho aua hopuepue. Ak@, o ka loaa aua o kekahi alanui hou ae e upka mola@ ai kakou iwaho o na kai akea o ka pomaikai, i pili o ka noho aupuni ana, oia ka makou i kapa ai, he mea ano nui ia mo ko kakou manawa e hiki mai ana. No ka mea, me ka loaa ana ia kakou he poe ka@ka n@ao, moakaka lea, e hoo@a aku ai ao ke Kau Ahaolelo e hiki mai ana, me ia @o e loaa ai ia kekou ka manaolana; a he hiki ia kakou ke waele i na keakea o ka pilikia, no ka hookele ana aku i ko ka@ Aupuni imua. A ina ua hoo@wale aku kakou i na kanaka i moakaka ole o lakou ike no kakou kulana iho a me na mea pili i ko waho, alaila, he mea hiki ia makou ke pua@a ne ano, e au ana kakou iloko o ka moaua lipolipo o ka pilikia. He pilikia ma ko kakou mao loaa Aupuni, he pilikia ma o na mea pili kalepa, he pilikia ma ka hoomaemae hou ana i @ wahi i apule a o ka mea hope, e ili mai mo ka @ hune ana iluna o ka lahui holo@.

            I@ hoi e halawai mai a@a me ko kakou @ pomoikai, kela kahoaka a kakou i moe@ mua ai, alail@, o ka poe ike hohonu waie no i ka hooponopono aupuni ana ka kakou poe kupono e hoo@a aku ai i ka Ahaolelo, i hiki ai ke kelai ma@i i ko ka lehulehu pomaikai, ma o ko lekou ano he poe makaainana, a ke haawi hoi i ne olelono kupono ma ko ke aupuni aoao, a no ka pomaikai laula o ka noho aua ma ke ano he Aupuni Alii Komoka@awai.

            Ua ike no ka lehulehu a pau i ko kakou mau manao o keia wa, a me na auo o ke kulana a kakou e keehi nei; nolaila, he mea makehewa ia makou ke hoonui olelo hou aku no ia mau mea, aka, ma keia wale no makou e hooikaika nei e uwalo aku i ka lehulehu, e like me na olelo a makou i puana aku ai i kela pule aku nei, alaila, e koho i ka poe naauao moakaka lea, i ikeia hoi ko lakou ake nui i k  pomaikai a me ka pono kaulike no ka lehulehu. I poe akamai i ka imi i na mea ano hou e maikai ai ko kakou maa kanawai. I poe kapulu ole, a hana ole i kekahi mea e hemahema ai ko kakou mau pono. E aia e ka lahui a kilo pono i ka mea kupono loa i ko oukou manao. E nana akahele mamua o ke koho ana E malia i keia, i ole ai e ahewa hou mai ko oukou Lunaikehala i kahi wa hou aku.

            MA ke kakou kulana ano noho’na aupuni i keia wa, oia no ka noho hui ano mai o na lahui a pau malalo o ka maluhia o ko kakou mau kanawai, malalo iho o ka eheu o ka hoomalu ana a ko kakou mau kauwa aupuni, e like me na hana a me na kuhike, hi ana i hooko ia ma ke kanawai. Ke nola ia nei kela a me keia hana e like me ka pololei o ke kuamoo i hooholo lokahi ia he mea e pono ai no ka lehulehu, a no ka pomaikai o ko lakou mao ano poai a pau. O ka haole Beritania, Geremania, Furani, Amerika, a me na ano lahui e ae a pau i hookupaia moanei, he kanaka Hawaii ia ma ka olelo ana, he lahuikanaka hookahi kakou a pau ma ka nanaina o waho; o na pono a me na pomaikai o kela a me keia, no ka lahui ia ma ke auo nui, a o na poino a pau me na kina hoi i loaa mai i kela a me keia no ka lahui ia a pau. E lana a e poho like ana kakou iluna o ka waa hookahi. Aka, ma ka noho ana kuloko iho o kela a me keia, he mea ano okoa ia, he poai a he maa okoa ko kekahi i ko kekahi. O na hana mikiala, a me na hana hoohoihoi ano hou e hooholomua ai ia kakou nei, mai na haole mai ie. O na loaa hoi a pau ma ke aupuni nei, me he la, no na haole ka elua hapakolu. O ka hapa nui o ka waiwai, ne hana lima, a me na hana hooholo mua i ka aina, aia wale no iloko o ko lakou mau lima. A he mea no hoi i nune ia iwaena o na haole, aole lakou i koike ponoia imua o ka Ahakaukanawai ma ke ano he waha olelo no lakou. Ma ka aoao o na’@i, ua hoikeia lakou ma kahi o ka 20, a emi mai paha – a ma ka aoao hoi o na makaainana, he poe Hawaii wale no ka hapa nui (e like me ia i ike ia iloko o ke Kau Ahaolelo hope iho nei), a nolaila, ua hapa loa ka waha olelo ma ka aoao o na haole, a ua nele maoli no O ka hopena o keia, ina he mau hoololi ano hou ke hanaia ana ma na kanawai, ua hanaia ia mau mea me ka ae ole o na haole, oia hoi, aohe o lakou leo iloko o na haole, oia hoi, aohe o lakou leo iloko o na ninau nui no @ auhau a me na hoolilo ana i na loaa aupuni. He mea koikoi keia e lilo ai i mea nune, a malia paha, i mea e ala mai ai kekahi pilikia kau kolo, ike oleia. E hoopololei ia i keia wa. I na wa mamua, oia hoi ka wa emi o ka uku, ua komo aku kekahi mau heluna maikai o na haole naauao kupono. I ke kau Aoaolelo i hala iho nei, aole loa he wahi wahaolelo hookahi ma ka aoao o na haole, no ua Apana o Honolulu nei, Lahaina, Wailuku, a me Hilo, he poe kanaka Hawaii wale no. Aole pono ia kakou e hana hou pela ma ke koho ana i na Lunamakaainana. ma kahi i noho nui ia e na haole, he pono e koho i kekahi mau haole kupono no ia mau Apana, i mea e ikeia ai ka manao o na hoa kanaka o ia mau ano ma ia mau wahi. No ka mea he mea kupono e koikeia i mau wahaolelo no na ano kanaka alakai mua ma kela a me keia Apana, e like me ke kupono; Penei, no Honolulu nei, e koho kakou i elua kanaka Hawaii, a elua haole, i mau wahaolelo imua o ka Ahaolelo, no na Apana o Lahaina, Wailuku, a me Hilo, i hookahi haole a i hookahi kanaka Hawaii no lakou pakahi a pau. Aole no he hewa ina he haole ka Lunamakainana no kekahi Apana e ae. Mai koho nae i na haole i ike ole ia ko lakou aloha aina, a me ke kupono no ka oihana Kau Kanawai. E koho i ka poe kupono maoli i ikeia, i poe naauao hoopono, e hiki ai ke hilinaiia. No ka mea, o ko kakou koho ana i mau Lunamakaainana Hawaii wale no a pau, he kuhihewa nui loa ia, a he mea hoi e alakai aku ai ia kakou iloko o ka noho ana maluhia ole no kekahi wa pokole a loihi paha e hiki mai ana. He oiaio ka makou e olelo aku nei, me ka loaa ana o kekahi poe haole kupono iloko o ka Hale Ahaolelo, pela no e loaa ai kekahi mau mea kupono nana e haawi i na olelo ao maikai i ko kakou aha Kau Kanawai.

 

            Ua manaoia, e makaukau ana ke Kilauea e holo aku no Hilo ma keia Poakahi ae.

 

Ka huakai a ke Alii o Wale, i luia.

 

            MAMUA aku nei, ua lono mai kakoe, e hookokonoia ana ke Kekei Alii o Waie, ka Hooilina Alii hoi o Beritania Nui, e holo aku e ike i kona Panal@au nui, a Emepire hoi o Inia. O keia holo makaikei ana o ke Keiki Alii o Wale, aole no ia mamuli o kona manao wale iho, aole hoi no kekahi ano e ne i pili i kona noho aupuni a@a. Ma ne lono hope mai nei, i hoikeia mai ai, ua hoalele aku la ua Keiki Alii la o Wale i ko@a Alabiona, a ke au mei la i ke kai no kona Panalaau, a aupuni Emepire ma laia. Ma ka hakilo ana aku i ke ano o kona hoo@aia ana i Inia, me he la akahi no a hoomaopepo ko Beritania, aole i oi ae ka maluhia kupono o ka noho hoonialu a@a o na lona la malaila, mamua o kana i makemake ai. O keia hele ike ana aku o ua Keiki Alii la, ua @oia, he mea paha ia e eo ai iaia na ano makee ahi a pau o Inia, i mea hoi e milia mai ai na makaaina@a, a ike i ko lakou alii maoli. No ka mea, ua hoomaopopia, oiai lakou e noho lokahi ole ana malalo o ko ano aloha alii i keia wa, oia hoi, i ka Moiwahine o Beritani a me kona ohana alii, a o kekahi hapa wale no paha o lakou e noho nei me ka makee alii, he mea hiki loa ia lakou ke loli ma ka aoao kue mai, i ka wa a me na manawa e hookokoke mai ai kekahi mana e ae i noho enemi me Beritania.

            No na makahiki eha a eluna i hala aku nei, ua noho hakukoi ko Beritania, me ka hooleleia o ka oili, no ko Rusia nee loa ana aku iloko o Asia Waina, a me kona hookokoke ana aku i na palena o Beritenia ma Inia. A malia iloko o ka wa e ulu mai ai kekahi hakaka mawaena o ka Bea o ka Akau a me ka Liona o Alabiona, alaila, e ulu like mai ana paha kekahi kipi kuloko mawaena o na aina mai Afeganikana a hiki i ka Moana Iniana.

            Mamuli o na kukakukaia ana o keia ano, i hoo@ia ai ke Keiki Alii, me ka nana nui ole ia o na lilo no ka hoomakaukau ana e hookipa aku iaia, a me na lilo o na haawina manawalea ana aku, na mali leo ana a me na hana a pau i ku i ka aihue ana mai i ha naau o kanaka. No ka mea, ua manaoia, o ka eo ana mai o ka naau o na kunaka ma keia mau ano i hooliloia aku, he oi aku ia o ka makepono, mamua o na lilo no ka hoomakaukau ana i na mea kaua, i mea e hoomauia ai ko Beritania maluhia ma loia,

            Aka, o ka hopena e loaa mai ana mamuli o keia mea i @a, aohe akaka.

 

Nu Hou Koloko.

 

            E ku mai ana ka moku kaua Beritania Myrmidou, iloko o keia mau la iho, mai Esekuimala mai. A hiki mai ia, alaila e huli loa aku ana ka moku kaua Peterel i ka home.

 

            He nui na palapala i loaa mai ia makou, no ka nupepa, aka no ka piha e, nolaila ua waiho makou i na palapala a na makamaka a hiki i ka wa kupono e hoopuku aku ai.

 

            Ma ka la ia manele ia mai ai ke kino wailua o Kalani Lunalilo, a iloko o ke kuina hekili ikaika loa, oia la; elua mau moa i kaanini ko laua mau kino a make loa, a hokahi ilio, a hookahi lio i puiwa ae la a haule iho la kona mea hooholo.

 

            Ma keia Poakahi ae oia hoi ka la hoomanano no ka ike ia ana mai o ko Hawaii nei kuokoa e hoomaka hou ana ka heihei waapa huelo@ti. O ka makou mea keia i lohe, malia, ma ia la paha, e heihei io ai na waapa pea, ke loaa ia lakou na elau makani maikai ma ia la.

 

            He mea menemene ia makou ka ike aua aku i kekahi mau keiki opiopio e kalewa hele ae ana ma ke alanui, me na kuka paina, na palule aiai a me ai kala ku, aole nae he kama@ o na wawae. Ua kahiko a nani i ke kino, a hele olohelohe na wawae, he mea hila keia.

 

            Ua hai mai kekahi poe ia makou, mai ka hoomaka ana e ho@ee ia mai ke koena o Lunalilo, mai ka Hina Alii mai ma Maemae, a hiki i ka komo ana ma kona halelua ma Kawaiahao, he 21 pon@i ua kui kani pa ana a ka hekili. Ina pela ka oiaio, alaila he mea kamahao no ia.

 

            Make! ALOHAIA – Ma ka wanaao o ka la inehinei, Novemaba 26, make iho la o Kamanao, i ke 42 o kona mau makahiki, ma ka hale noho o kona kaikunane, ma Kanmakapili, Ua loohia oia i ka mai pehu ano hou, a iloko o na la pokole, ua hala aku la. Ma ka auina la, ua maneleia aku la oia, ma ka ihua o Kawaiahao.

 

            LA HOALOHALOHA – Ma ka Poaha iho nei, Nov 25, oia ka la i kauohaia e ka Peresidena o Amerika Huipuia, i la hoalohaloha, a hoomaikai aku hoi i ke Akua, no na pomaikai a me ke aloha ana i haawi mai ai no ia lahui, mamuli o keia kauoua, ua malama ia ne hoomanao hoalohaloha ana maanei, ma ka luaki@i Betela, i ka hora 11 AM. o ia la.

 

            UA NAUE AKU LA. – Ma ka Poalima iho nei o kela pule, Nov. 19, i haalele mai ai o Mrs. Kamaipuupaa Kuakaha i na poai o keia ola ana, a naue aku la i ke ala kuluma mau. He wahine oia i kamaaina mau iwaena o ka lehulehu, a he mea lomilomi kaulana no ka Moi Kamehameha V i hale; a he mea no hoi i ikeia ma ke ano maiau, a me ka miki, a he lede auo naauao.

 

            I kahi la o kela pule aku nei ua loohia iho la kekahi keiki a Cpt. Makee, oia o Charles Makee, e ka poino aka wale, ma ka haule ana mai ka lio iho, a ia wa ua kokoe loa i ke k@a bipi, ua a—e ae ka huila o ke ka@ bipi maluua o kuoa lima, a ua pepe iho la ka iwi maluna mai o ke kuekue.

 

            Ma keia mau la iho e ku mai ai ka moku kaua Amerika Toscaro@. Ua haalele aku oia ia Kapalakiao ma ka la eha iho nei o keia malama, no ka holo ana e ana i ka hohonu o ka Moana Pakipika Hema, ma ke ano e hiki ai e hoomoe ia ka waea telegarapa.

 

            HE ONA MILIONA KAULANA – Ma keia mokuahi ae e ku mai ana mai Kapalekiko mai, no ka holo ana i Auseteralia, ua lonoia mai, ma ia mokuahi e kau mai ai ka Barona Rothschild kekahi o na @lalawai o ke ao nei, e noho ana ma Parisa, malia e noho ino ana oia ia nei no kekahi mau he@ma, e hoomakaikai ai me ko kakau mau kapakai.

 

            Ma kekahi hunahuna o ka pepa o keia la, ua hoike aku makou, o Mr. Hartwell ka mea i kohoia mai, i mea nana e huli a e imi hoi i na luina i hoopoinoia e ka Alabama a me ke Senanadoa o ka Hema. Ua noi ia mai makou e hoike aku, o na poe kanaka Hawaii a pau a me ua poe e ae i hoopoinoia e ua mau moku la, e hoke koke aku i ko lakou mau koina ia Mr. A S. Hartwell.

 

            HE EEPAKEKE I NALOWALE – Ua lonoia mai, e ke ku ana aku o ka moku Clara Bele i Kapalakiko, ua hai aku kona kapena, ua nalowale ano e kekahi eepakeke ana, o E. V Swinge kona imoa, ma ke la 3 o Nov. kona nalowale ana, a i ka latita 35:28, lonitu komohana 133:03. Ua ike hope loa ia oia e ku ana i ka oneki ma ka hora 1:45 AM; a ua haohao ia kona mea i nalowale ai, ua haule paha iloko o ke kai a i ole, ua hoomake ia ai iho.

 

            Ke waiho wale nei ka apana o Koolaupoko me ke Kahukula ole nana e malama i ka oih@a hoonaauao E pono paha i ka Papa hoonaauao e koho koke mai i kekahi kanaka kupono o keia apana, i mea nana e malama ia pono makamae o ke aupuni e waiho wale ia nei; i hiki ai i @a kumokula oia apana ke kii aku i ko lakou mau wahi kenikeni i ka pau ana o kela malama keia malama.

G. K. PAULINO

            Heeia, Novemaba, 15 1875.

 

            NA KOINA O KA ALEBAMA. Ua lono ia mai ke hoomakaukau la o Cole o Kapalakiko e waiho aku imua o ka Aha hooponopono kupono ma Wasinetona i na kuleana o ka poe luina a pau i hoopoinoia e na moku Alebama a me ka Senanadoa, oia hoi, i ko lakou mau poho ma ia hoopoinoia ana. Ua hala ka manawa kupono e koi aku ai no na poho o keia mau ano, ua manaoia. nae e waiho aku i keia mau koi imua o ka Ahaolelo, i mea e loaa mai ka aponoia. Ua kauohaia mai o Mr. Hartwell o keia kulenakauhale e Mr Cole, e naua, a e hoomakaukau hoi i na koi poho o ka poe o kela a me keia ano lahui, Ua manaoia he nui na kanaka hawaii i kupono e koi no keia mau poho. –

            HOLOHOLOPINAAU A ME MAR – Ma ka po Sabati iho nei, ua ikeia aku la ka ane pili kokoe loa ana ae o keia mau hoku hele kekahi i kekahi, a hiki i ka 12 wale no minute, oia hoi, he 1/5 o ke degree ke kaawale. Ua ikeia aku laua e kau ana pela mahope iho o ke kapoo ana aku o ka la a hiki i ko laua nalohia ana aku malalo o ka huina aouli. He mea nani keia i ka nana ana aku, me he mau opua la, a he kakaikahi loa hoi ua manawa i launa kokoke ae ai na hokuhele ma ke ano kupololei o kekahi i kekahi ma ko laua mau alanni hele. I na po mahope mai a hiki i keia po ke panee loa ae nei ko laua kulana i ke kaawale, e like me ka mama motio o ko laua m@u poai kue ana. –

            WAIPUILANI. – Ua loaa mai ia makou kekahi le@a mai ke kapena mai o ka moku kuna Manuokawai, no ka ike ia ana o kekahi waipuilani ma ke kai o Kaieiewaho i ka Poalua iho nei, a penei na olelo:

            “Ma ka la 23 o Nov. i ka wa i hoi mai ai ke kuna “Manuokawai” mai kana huakai hele mai, i ike ia ai kekahi o ua Waipuilani i haule ma ka moana o Kaieiewaho ma ka aoao Komohana Hema. Ua hoomaka i ka hora 12 ½ i ke kuu ana mai o ka lani i ka Waipuilani mua, aole no i ike ia ke ano nui, aole no hoi i ku loa i lalo o ka moana, eha minute o ka pau no ia, hoomaka hou no e kahe hou, o ka oi aku ia o ka nui ua kahe mai luna a ku i lelo o ka moan@, ma ka makou ike aku i ke ano o ka haule ana o ka wai, ua like me kekahi mokuahi i ka moana ka hele a punohunohu kauahi, pela ke anu o ka ikaika o ka wai ma ka haule ana, ua loihi iki no 9 minute”

 

            MAKE EMOOLE – Aia ma Alae, S. Kona Hawaii, make omoole iho’la o Keawe iloko o na hora 3 O ka mai i make em@ole ai, penei no ka hiki ana iaia o ka pilikia, i ke kakahiaka Poaha la 5 ia o Novemaba nei, ala oia i ke kakahiaka nui, e hoomakaukau no ka holo lawa@a o kilo hee. Ia manawa, puka aku la o J. S. W. Kanaka ma kona home, a noi aku i hee i elua, a haawi no kela, a hala kela, maia hope iho lou ae’la ka eha ma kona upp mehe iwi ia’la, a holo ina ke kua a kalawa ma kahoupo o ka make noia, ia la no pau ka ike, pau ka lohe. Ua ili iho i kona ewa, a a me ka lehulehu a pau. O ka nui o koua mau la ma keia ao 50 a oi makahiki. Pela no i hoike ia make Kauoha Hou. He mahu no ke olo i pu-a ae a nalo iho.”

Owau iho no

J. S. W. KAULAWELOLANI.

            Alae S. Kona, Hawaii Nov. 6 1875

 

Na Palapala ike Kuokoa.

 

Ka La I Hoihoiia mai ai ke kino

WAILUA O

KE ALII KA MOI LUNALILO !

mai ka Ilina Ahi mai,

A I KAHI ANA I KAUOHA’I. “KO AKU LA.”

 

E KE KUOKOA : Aloha no :—

“Ua ike maka iho nei au i ka nani Aipo.”

            I ka la 23 o Novemaba nei, oia ka la i hoolahaia, no ka hoihoi ana mai i ke kino kupapau aloha o ka MOI LUNALILO, mai Maemae mai, a i ka hale nani i hanai@ nona maloko o ka Pa o Kawaiaho. Ma na hora kakahiaka nae, ua uhi paapuia ka aina e ka uahi a pele, aka, ma ka hiki ana ae paha i ka hora 8, ua kalae loa ka la@i. ua aho wale pa kuahiwi a me na kualono. A i ka hiki ana ae i ka hora 12, poluluhi mai la na la@i, hakukoi mai la na ao o ka lewa, a me he mea la e puana mai ana i ka inoa ona, ia

            “Hana ulana i ka lani ka paka a ka ua,” ia manawa i hoomaka mai ai ke kani ana o na Pu leo nui hoal@ hiamoe mai ke lani mai, me he mea la e hooho mai ana, Eia mai o Kalani a iho aku. Hoomau no ke kui ana o ka hekili, me he hele la a me he p@ kanikau la ; a he mau minute hoi i hala ae o ka hora 1, olapa mai la ka uwila, kui iho la ka hekili me ka ikaika, a haule makawalu mai la ka ua paka nui, a kilihune wale aku la no, a meo loa ae la ; a hala no paha he mau minute, kui iho la no ka hekili a haule iho la no ka ua. A i ka hiki ana aku i ka hapalua o ka hora 2, malie loa iho la ka ua, aka, ke hoomau nei no ke Akua i ke ki ana i kana pu. (No ko’u p@ ole ana iuka, ua ike ole au i na mea i hanaia malaila.) I ke kaa ana ae i ka hapalua o ka hora 4, kaalo ae la ke kaa Alii ma ke alo o “Aliiolani,” me ka piha i na leo huro o na makaainana.

Na mea naui – Elua mea naui a’u i ike ai, i ike ole ia e a’u mai kuu wa keiki mai, a i ike ole ia i na Laui i hala aku – (a) O na kahili Kalaunu ekolu, nani no hoi a nani ; he mamo ka hulu i hakuia’i, ua hanaia me ke akamai lua ole na kalunu ma ke poo maluna. (e) O na kahili nui no hoi, he nani okoa no ko lakou, a pela aku.

            Na mea kupanaha ekolu – I ke komo ana o ka huakai ileko o ka Po o Kawalahao, a he mau kapuai hoi koe komo aku ke kaa, oiai, ke uwe nei mauka a makai, mahope hoi a mamua, a ikua a pu ae la hoi me na leo huro – (l) He hekili ikaika loa, ke hele la a pe-pe like na mea a pau, a me he mea la maluna koke ae no o makou ka uina ana iho. Kani no hoi a kani ! ua like loa me ke ki papa ana a kekahi puali koa. Kapanaha ka ke Akua mau hana ! O ko’u mau waimeke, e haloiloi ana no, a no ka nui loa no o ke aloha, ua hanini aku la, a ke ike aku la no hoi au, aohe waimaka paa, aka, me ke kanuihu o ko’u naau, me ka olelo iloko e nakulu ai, @a ike mai na lani i ka huakai hope loa o ke keiki a Kekauluohi, ua nele i na pu o Puowaina, aka hoomanao ae la au me ka waimaka,

            “Ua ike Kona, ua lohe Koolau,

            Ua alu ia oe e ka ua, e ka la,

            E ka po hano e ke ao—e,

            Ua ike paha oe ia Kalani e waiho nei,

            O uina o nakolo ka pihe o ia ne—i,”

(2) I ka hookomoia ana aku o ka Moi kino wailua iloko o kona hale, aia hoi ka Moi KALAKAUA e ku ana ma ka puka. Ia ia la no nae a komo iloko, o ka pau ae la no ia o ke kani ana a ka hekili, ka olapa ana a ka uwila a me ke kilihune ana o ka ua, pau loa ! (3) I ka huli hoi ana o ka huakai, pio ae la ke anuenue ma ka lewa o na lani, a o ka pau ana no hoi ia o ko’u ike ana i ka ke Akua mau hana kupanaha ma ia la, a ua ku maoli no i ka eehia, a e lilo ana ia i mea kaao nuiia no ka wa pau ole.

            He mau tausani paha i kuali ma kane huakai hope loa, mahalo au no ua leo kanikau, aka o na leo huro, aohe o’u mahalo, no ka mea, ua huipuia ka la o ke kaumaha me ka lealea ; kupono ka huro i ka mea ola, aole i ka mea make. Aloha no.

GERESOM P KAAI.

            Kawaiahao, Nov. 24, 1875

 

HAINA OIAIO.

 

E KA NUPEPA KUOKOA E ; Aloha oe :—

            Ma ka ninau a W. L. Holualoa, keiki o ka mal@ Ulu o Lele, ana i ninau mai nei, ma ou la o ko pule i hala’e nei, “a owai la au nei o lakou e puka ana i mau Lunamakaainana a i koa wiwo ole hoi, na laua e paio aku i pono no ka apana kahi nona laua i hoouna aku.” Eia ka’u i ka makamaka, a hue’loha maikai, no ka hiki ole ia ia ke ike pono i na inoa e puka ana o keia poe he umi ana i ho@iai mai nei, oiaio hoi, he maka’u e i o lahonua i na inoa mua, a o na inoa hope kana i lealea’i no ko hoopono a hoopololei, ua oiaio no, aole no e puka ana na iaoa mua aua e kaka’u la, aole no hoi me na inoa ana e paulehia la, @ haule pouo loa no.—Ke hai aku nei au, o Levi, Keliipio a me Samuela Kamo@hekau ua Lunamakaainana o ka apana koho o Lahaina, o ka lohe ko kuu makamaka, e’o ka ike mai hoi ko na apana koho a ae. “Ka la kahiko au wale ka La.” lua hoi he ninau puni ka kuu makamaka, i ka inoa o na Lunamakaainana o na apana koho a pau, h@i aku no au, ua hai e mai ka po.—

“Ua pau pulu aohe kala i kanu ia ai.”

J. S. KEKUKAHIKO.

            Kawaiahao, Nov. 23 1875.

 

E KA NUPEPA KUOKOA E ; Aloha oe :—

            E oluolu oe a me kou Lu@ahooponepo noe, e kookomo iho i keia nu hou ano nui, oia hoi :

LEALEA ANO HOU I AWILI IA ME KAHI LUA”

            Ma ka la 16 iho nei, ua hoomakaukauia he wahi paina luau ma Kupeke, Molokai, ma kahi o J Kaluapihaole. A o ke kumu i hanaia’i keia paina luau pulu i ka wai na mea nana i hoomakaukau keia ahaaina, a ua hana pu ia na hana lealea o ka le, malalo o na hooponopono ana a J Kaluapihaole, me ka lulu mua ana o na puuwai Hawaii a me na wahi pike o Kina, i ka manawa e paina ana a ua loaa he $4.50 no ka hana lealea. O kahi nu hou ia, akahi no a haneia kekahi hana lealea ma Molokai nei, e like me keia i ka la hanau o Kalani Kauliluaikeauuwaialeale, aole no hoi i hanaia i na la nui mamua, e like me keia ma kuaaina nei.

            Lealea Akahi.—Heihei waa papa, me akahi kanaka koo wale no e hana ai, no ka akahi mile e holo ai ; he elima ka nui o na waa i komo mai. Ua hooholoia hoi e ua Komite, he $2.00 makana i ka mea e hiki mua i ka pahu hopu, a he $1.00 makana i ka lua, a o na waa hope ekolu, aohe a lakou makana, Ua lilo ka makana mua ia J Kawaauhau, a o ka makana elua hoi ia J W Kahanauui.

            Lealea Alua.—Heihei kukini, malalo o na hooponopono ana a John Kanae, he hapalua ; a o ka pau ae la no ia o na wahi dala i iuluia no ua hana lealea o ia la.

Me ka mahalo.

J. B. NAKUMU

            Kupeke, Nov 17, 1875

 

Hoololila na hua olele.

 

E KA LUNAHOOPONOPONO ; Aloha oe :—

            No ka mea ua laha ae ma ka Helu 44, o ka nupepa opio o Oct. 28 ka hapa o ka hana a ke komite ma Hana W. P. Kahale, O Nawahine, D. Puhi, mai ka pani aku a L. Maui, me ka hoololi i na olelo mai ka waha o W. P. Kahale, a lawe ae i kona manao maoli a hoolilo no Kahale, oia hoi ma ka ninau ana elua, e pili ana ia Helekunihi.

            E. Helekunihi, E haalele anei oe i kou lilo ana e kokua no ua kahuna Katolika? Oia ninea na ko Maui waihone ponoi ae no ia. E manao iho no oe, no ka piha mua no i lawe ai i kana iho. Eia ka Kahale ninau ia’u, “E ae mai anai oe e Helekunihi e hoopau i kou launa mau ana me na kahuna Katolika?” pane, “Aole au e ae aku, no ka mea, aole au i ike i ka hewa oia launaaua.” Oia ka ninau a ke komite ; a e lilo auanei na paia o ka halepule i mau hoike oiaio—Ina hoololi na mea a pau i ka oiaio.

            E nana hou ae mamua, ua olelo o Maui, haina elua, hapa hope o ka lalani ekolu, a me ka lilo ana o ke kahu ekale@ia he kokua maoli na kahuna Katolika nona. Heaha hoi ke kulike o kana olelo me ka ninau? ma kana olelo, o na kahuna Katolika ke kokua ; a ma ka ninau o Helekunihi. Ahu kupanaha a ka la i Mana, i ka alohi mai me he wai la

E Mr. Lunahooponopono. Ina paha oluolu loa oe e ae mai ia’u e hai aku i ke ano nui o ka hana a ke komite, ma ka la 9 a 10 o Oct. I ka Poaono la 9 elua halawai ma ia la; me ka halewai mua aole i hiki mai o L. Maui—I ka ninau ana o W. P. Kahale ia Helekunihi hoike aku i ke kumuhana, na hoole oia aole maopopo ia ia, a ninau hoi ia J. K. Hanuna H. Kanana, a me na poe a ae, hoole no hoi lakou No ia mea, manao iho la ka Lunahoomalu o ke komite, e hoopau i ka hana, a e hoi aku ; aka, mamuli o ke noi ana o Helekunihi, me J. Kj Hanuna, H. Kanana ma ku na hoahanau aoao. a me Nawahine, ua hoopanee elua hora halawai hou.

            Halawai hou, ua hiki mai o L. Maui, a me kekahi poe a ae. na L M. i waiho mai ua kumu ; a ua ae aku hoi ka Lunahoomalu, i waihoia mai na kumu e ae. Ma ka ninau ana o kekahi hoa o ke komite i ka mea enemi i ke kahu, a makemake e hoopau i ka noho kahu ana, o L. Maui hookahi kai ku ae a ae; o na hoahanau, o ka nui ua hou le lakou, me na halokoloko ana o na waimaka a me ka hauhau uwe ana i hoole mai ai o S. Pe Kanakaole.

            Sabati 10 Oct. Mahope o ka pau ana o ka Haiolelo a O. Nawahine, ua ku mai o Kahale a koakaka mai la i ka hana o ka la i hala (Poaono). E hoahewa ana i kona hoa lawehana, aole hoi e manao iho, na ka Haku namea a pau ; e haopono e hoahewa. E hoike mai ana i keia mau mea ekolu.

            (1) Aole e loaa hookahi paa manuahi ma Wailuku, no ka makaala o ke kah@ e hoomare ; a ua neo ka !

            (2) Ewalu mao haneri dala ka aie o ka ekalesia o Wailuku ia ia, aole nae ne haalele i ka ekalesia, (maiaila pahe ua mo-

            (3) O ka hewa nui huikoi o Helekunihi o ka lauoa mau ana me kona mau enemi, na Kahu Katolika ; oia nae aole ia he manao ma@li no ka Ekalesia , aka, he enemi pilikino no ka poe kakaihaki e ae—aole nae mai mua mai—I kuu hoole ana i ka ninau a Kahale, e like me ia maluna ae ; ua ho-a ia na hualelo me na huna ahi, a kukala ae la, ua hilahila iho la o Helekunihi. I kuu ike ana, ua a-e ae ia mai ke ala pono ae ; me Mose ma ka wai o Melipa. I aku la au iaia—E ke Komite, e hoopololei oe i kau hana, mai olelo pilikano oe pile i haalele mai ai i Hana na hoa aloha ; a moe aku i Kipahulu. HELEKUNIHI.

            Hana, Maui, Nov. 6 1875.