Ka Nupepa Kuokoa, Volume XIV, Number 48, 27 November 1875 — Page 4

Page PDF (1.70 MB)

This text was transcribed by:  Francene H Aarona
This work is dedicated to:  For my tutu Abigail who first taught me aloha

KA NUPEPA KUOKOA, ME KE AU OKOA I HUIIA.

 

 

HE HIMENI

 

GOD IS LOVE

 

Royal Diadem p. 22

1

He  @  @  na ahe e,

A pa mai o a o,

Mai na laau e loli nei,

A mai na poo o mao

He leo palenehe nei,

A hai lelea no,

He aloha ke Akua e,

Aloha oia mau,

Oia mau, oia mau;

He aloha ke Akua e,

 Aloha oia mau.

2

Moani ala no na lau,

A pii ae i ke ao.

Homau! he leo ko lakou

Mailana o ka hau,

A mele pu na mana nei,

A hoi lelea no,

He aloha ke Akua e,

Aloha oia mau,

Oia mau, oia mau ;

He aloha ke Akua e,

Aloha oia mau.

3

E hui pa na kamalii,

Na kanaka a pau,

Na ao, na aina, me na kai

A puni no ke ao,

E hui pa me ko luna ʻ e,

A hai lelea po,

He aloha ke Akua e,

Aloha oia mau,

Oia mau, oia mau ;

He aloha ke Akua e,

Aloha oia mau.

                                                Hawaii

 

HAAWINA KULA SABATI.

 

HELU 11. SABATI, DEC. 12

 

KUMUHANA .-less me Toma.

PAUKU BAIBALA-IOANE 20:21-30,      

   24 O kekahi o ka poe umikumama-

lua, o Toma, i kapaia o D.domo, aole ia                                                                                                                                                                              me lakou, i ka wa i hele mai ai o Iesu.                                                                                                                                                                                                              

   25  I aku la keiapoe haumana ia ia,

Ua ike makou i ka Haku.  I mai la oia ia

lakou, Ina e ike ole au i na puka o na kui

ma kona mau lima, a e o i ko ʻ u manamana

lima ma ka puka o na kai, a e o hoi i ko ʻ u

lima ma kona aoao, aole loa au e manaoio.

  26 A po awalu ae la, maloko hou

kaua poe haumana, a o Toma kekahi me

lakou.  A na paniia na puke, hele mai la o                                                                                                                                                                    Iesu, a ka mai la iwaena, i mai la, Aloha                                                                                                                                                                     oukou.

  27 Alaila i mai la oia la Toma, E o

mai i kou manamana lima maanei, a e na-

na i ko ʻ u mau lima, e o mai i kou lima, a e

kou iho ma kuu aoao: a mai noho a kana-

lua, aka, e manaoio.

  28 Olelo aku la o Toma ia ia, i aku

la.  E ko ʻ u Haku, a me ko ʻ u Akua.

  29 Olelo mai iao Iesu ia ia, e Toma,

No kou ike maka ana mai ia ʻu, ua manao-

io oe;  pomaikai ka poe ike maka ole, a

manaoio hoi.   

  30 A nui no hoi na hana mana  e ae

a Iesu i hanaʻi imua o kaua poe haumana,

aole i palapalaia iloko o keia Buke.

  31 Aka, ua palapalaia keia mau mea i

manaoio ai oukou, o Iesu ka Mesia, ke

Keiki a ke Akua; a i ko oukou manaoio

ana, i loaa i ia oukou ke ola ma kona inoa.

  Pauku Gula.  "E manaoio ia Iehova i

ko oukou Akua, i hookupaa ia oukoa ;"

2 Oihaʻla 20;20.

Mele--Him. 120. 6-8.  Leo.  Hanalei

St. Thomas.

 

1

Ua lawe kuu Iesu

I kuu mau hewa e,

A kau pu ma ke kea ou,

I hookaa loa iaʻe.

            5         

Paulele, o kakou,

la Iesu ka mohai.

Pau na kina, ka make pu,

E mele oli ae.

Pule.   I pau ke kanalua, ka manao kape-

kepeke i loaa ka manaoio, ka hilinai nui ia

Iesu.

 

NA NINAU A NA KUMU.

Haalele kakou ia Maria e hele ana e hai

i ke aha i na haumana ?  p. 18.  Ma ka wa

hea ia ?  la ia e hele ana owai kai hala-

wai pa me Iesu ma ke alanui?  Luka 24:

13-21.   Ma ke ahiahi o ka la mua, oia la

hookahi no ia, mahea na haumana ?  Pehea

na puka o ka hale ?  no ke aha i pani paa-

iaʻi ma puka ?  Owai @ ku iwaena o lakou ?

A olelo pehea ? p. 19.  Mahea ko Iesu

komo ana ?  Kamailio Iesu a hoike i ke aha

ia lakou ?  No ke aha ka hoike ana i na

@ ona, a me kona aoao?  A aha iho la la-

kou?  ao ke aha?  p. 20.  Heaha kekahi mau

huaolelo a Iesu ia lakou ?  p. 21-23.

  P  24  Ua pau anei na haumana ma ia

halawai mua ana ?  Owai kai koe ?  Aia la

mahea Toma ia wa ?  E auwana kaumaha

ana poha ma kahi nehenehe.  Koe hoi

kekahi Iuda, , auhea ia ?  Owai kekahi inoa

e Toma ?  Heaha ke ano o Didumo ?  Ma-

hea  Ua hanau pa ia oia me kona kaikua-

hine Losia wahi a kekahi poe.   Mahea i

kakau musiaʻi keia haumana ?  Mat. 10:3.

Heaha kekahi mau hua wiwo ole a Toma ?

Ioane 11:16.   Heaha hoi ka Toma i haole

ai mahope iho ?  Io. 14:15  Toma, Tomas,

like pu anei ?  Ua kapaia kekahi leo ele

mamuli o Toma oia hoi St Thomas, Hana-

lei ma ka Buke Himeni Hawaii.

  P  25.   I ka hai anaʻku o kekahi poe i

ko lakou ike ana ia Iesu, pehea o Toma i

pane ai ?  Ma ke aha oia e manaoio ai, ua

ala hou Iesu ?  Pela anei kekahi poe i keia

wa ?  aia a ike maka i ke Akua, ia Iesu, i

ka lani, i ka luaahi, alaila manaoio ?

  P  26.   A ma ka po awalu,  oia hoi ka

Sabati elua, mahea na haumana ?  Owai

kekahi pu ?  Pehea hoi na puka ?  Owai kai

ku iwaena o lakou ?  Heaha kana olelo?

  P  27.  Heaha ka Iesu olelo ia Toma ?

Ahonui ea, aole huhu Iesu a hoahewa loa

ia Toma.  Aloha no.

  P  28-29.  A hooho Toma pehea  ?  Pau

koke ea kona kanalua a manaoio no.  Pe-

hea hoi Iesu i pane ai ia Toma ?  Ko wai

pomaikai ke oi ana  ?  Ma ke aha ko kakou

ike ana ia Iesu  ?  Heaha ka oihano nui

a Toma mahope  ?  wahi a ka moolelo

ekalesia he misionari oia ma Asia Uuku,

ma Peresia, a ma Hinedu, a make oia mala-

ila.  Nana anei kekahi episetole, a euana-

lio ma ke Kauoha Hou ?

  P  30-31.  Keia mau hana mana e ae

he nui a Iesu i hanaʻi, i ka manawa hea ka

hana ana ?  Mamua anei o kona make ana  ?

Mahope anei o kona alahou ana  ?  Ua hoike

anei Iesu ia ia iho i na manawa he nui

mamua o kona pii aku ana i ka lani  ?  I

Kor.  15:4-7.  No ke aha i kakauiaʻi keia

mau hana mana a Iesu i hanaʻi  ?  Ke ma-

naoioa nei anei oukou a pau ia Iesu  ?  A e

loaa ana anei ke ola mau ia oukou  ?  ma

ke aha  ?

Mele--Him.  145.  8-6.  Leo. Waialua.

1

Ke ola  !  O ke ola mau !

Hauoli pu kakou !

Ua pale ko kakou makau,

Na eha hoi, ua pau.

2

Maloko o ka malu po

Kakou i moe ai:

Ua alahou nae ia Iesu,

He ao, he pomaikai.

 

      NA NINAU A KE KAHU.

  Na makua.  Iesu me waii kela pule ?  A

papaʻku Iesu ia Maria mai aha  ?  No ke

aha ia papa ana  ?  Ua akaka loa o Iesu no

ia make aha  ?  Loaa keia ninau ia wai  ?

Halawai Iesu me wai mahope iho ma ia

la hookahi no, ma ke awakea, ma ke ahi-

ahí ?  Owai kai ike ole ia Iesu mamua ? A

ma ke aha laua i ike ai mahope o Iesu ia ?

  Akoakoa na haumana ma ke ahiahi a

pani a paa na puke, no ke aha ?  No ke

aha ka makau ?  Paniia a paa loa na puka

a pau, komo nae Iesu maloko mahea kona

komo ana ?  ma kona ano aha hoi ?  Heaha

kana mau hua olelo aloha ?  Heaha kana i

hoike ai ia lakou ?  Ua aha ia kona mau

lima me kona mau aoao ;  No ke aha ka

hoike ana ?

  Na keiki.  Owai kahaumana i koe aole

ma ia halawai mua ?  Toma.  Mahea oia ?

E auwana ana i o ia nei me ke kaumaha,

no kona haalele ana ia Iesu, no ko Iesu

make ana, &c.  Kuhi oia, aole paha e ala

hou ana Iesu.  Ua kaawale loa aku.  A

pehea ?  Ua pomaikai anei oia no kona hui

ole me na haumana e, ae ?  Aole, ua loaa

ole kekahi pomaikai ia ia.  I na hele ole

oukou i ka halawai haipule nele oukou i

ke aha ?  Hele mau anei oukou i na hala-

wai, a me na kula Sabati ?  A haole kekahi

pehea ?  Owai kekahi inoa o Toma ?  Didu-

mo, heaha ke ano ?

  Ke kula a pau.  Hai mai i na hana ma

ka la mua i ala mai ai Iesu, oia hoi ka

Sabati mua, ma ke kakahiaka, awakea, ahi-

ahí.  Owai kai hui ole ma ka halawai mua ?

A halawai na haumana i ike maka ia Iesu

a hai aku ia Toma,  Ua ike lakou ia Iesu,

pehea Toma ?  Ma ke aha e ae ai oia ua

ala hou Iesu ?  Na puka ahakeia mau

puka ma na lima, ma ka aoao a ma na wa-

wae paha kekahi ?

  Owai ka põe hoohalike me Toma i keia wa ?

Nui anei ka poe olelo aia a ike maka ma-

kou alaila manaoio ia Iesu, i ka po, i ka

lani ?  Ahea kakou e ike makaʻku ia Iesu ?

Pono anei ke hoopanee i ka manaoio a ike

maka ?  Ehia la i hala a halawai hou Iesu

me na haumana ?  Poawalu, oia anei ka

Sabati elua ?  Ua mau anei ka malama ana

o na haumana i ka la mua o ka hebedoma

me ka la Sabati ?  Ae ua mau mailaila mai

a hiki i keia la.  Mahea Toma ma ia hala-

wai elua ?  ua huhu anei Iesu a hoahewa

loa ia ia no kona haalele ia ia, a no kaua

olelo, aole oia e manaoio ua ala hou oia a

ike makaʻku ?  Heaha ka Iesu olelo ia ia ?

Papa Iesu ia Maria aole make hoopa ia ia.

Kena nae oia ia Toma e hoopa, e lawelawe,

e hana, e hookomo i ka lima iloko o ke

aha ?  No ke aha keia like ole ?  Ua manao-

io anei Toma mahope ?  Ma ke aha i mana-

oio ai ?  Heaha ka Iesu olelo no ka poe e

manaoio ia Iesu me ka ike maka ole aku ?

Ma ke aha ko kakou ike ana ia Iesu ?  No

ke aha i kakauiaʻi keia mau hana a Iesu ?

He poe manaoio anei oukou a pau ? Ma

ke aha e maopopo ai ka manaoio ?  Heaha

ka Toma oihana mahope ?  He misionaoi

oia ma na aina hea ?  E hele oukou a hoo-

halike me Toma.  Ina hiki ole ke hele

Kino aku i na aina e, e kokua i ka hooana

anaʻku i na hope.

  Mele-Him. 159.  7.   Leo.  Beutley.

1         

E hoomaka i kekani,

Mele maikai ia Iesu,

Ia ia oukou e hiilani,

Nona no ka nani mau.

4

Oukouhoi na mea auwan

Mai ko Iesu pa maikai,

Huli koke hoi mai la

I hookipa hou iaʻe.

Pule i mahuahua ko kakou manaoio ia

Iesu, i hoomaopopo hoi kakou i ka manao o

ma ka hana mau, hoolaha mau ana i ka

Iesu olelo maikai.

 

            Haawina Kula Sabati, Dek. 19.

Ioane 21:15-22 Pauku Gula  p. 17.

                                                Hawaii

 

He manawa haowale ane keia, a

  kaili a paahawale ?  O ke au

   anai ia Waawaa a me Kane-

   LAAULI O HELE KA HUKU O HIOLO KA

      LA PAU PU ME KA MAHINA ?

 

  Ke hoopuka nei makou i keia manao o

S. M. K. maluna ae, o ka lehulehu ka lu-

nakanawai nana e nana.  He mau olelo ano

nui kana, he mau olelo waiwai  no hoi ke-

kahi no ka lehulehu, aka, aole nae i hio ko

makou manao mamuli o kana ahewa ana i

ka olelo hooholo a ko kakou Aha Kiekie,

ke kahua i ku ai kou pono e Hawaii.  Ina

he mea hiki ke hanaia e like me kana, he

alanui kupono e ae no e hele au ai.  L. H.

  Aia i ka wa kahiko e noho ana kekahi

mau unakanawai kiekie elua, a he mau

kokua luna k. kiekie nohoi ko laua, a he

mau kahuna kiekie o ka papa akahi, ma

Koolaupoko no o Oahu.  O ka lakou hana

nui o ka hoopololei i na palena aina o na

Ahupuaa, o na lihi na lele a me na Apana

aina hoomanalo.

  Aia iloko o ka ohana a Wakalana ka

hoopaapaa lihi aina, he elima ana mau kei-

ki, o Mauimua, o Mauihope, o Mauiwaena,

o Mauikiikii a me Mauiakalana.  O ke Ahu-

puaa o Waimanalo he mau hoomanalo ko-

na, o ka loko ia o Maunaloa me ka uhukai

o Makapuu, oia ko Mauimua.  O ke Ahu-

puaa o Kailua ;  he mau hoomanalo kona,

o ke koa ahi ma haoo me ke kahala o Poo,

o ka piko momona o Kawainui me Kaele-

pulu me Waikakulu, o ka paakai o Kalua-

puhi, oia ko Mauihope.  O ke Ahupuaa o

Kaneohe he mau hoomanalo kona, o na lo-

ko o Kaopulolia me ka nehu o Waihauka-

lua, na loko o Palawai me Nuupia, me na

moku manu o Mokulua, ko Mauiwaena.  O

keAhupuaa o Heeia, he mau hoomanalo

kona, o ka loko kuapa o Heeia, o ka anae

o Kalimuloa me Kealohi, o ka papa hee o

Malaukaa o ka uhu-kai a ohua-kai a me ka

umeke o Mokapu, oia ko Mauikiikii.

  O ke Ahupaa o Kahaluu ; Oia ko Ma-

uiakalana, he aina hoopaapaa i kona mau

hoomanalo, o ka papahee o Ahua me ka

papahee o Kapapa a me ka uhu kaka o Ka-

puna.  Ua lawe ke kokua luna k. kiekie a

kahuna nui ia ia o Waiahole me Waikane

nona ia mau lihi aina.  Aka, he kanawai paa

ko na luna k. kiekie ke pili na mea haumia

ia lakou, a ina e pili a paumaele i ka hono-

wa, alaila ua haumia ia kanaka, a e pau ko-

na lawelawe ana i na mea laa a me na oi-

hana.

  O Mauiakalana ; kukulu ae la oia he puu

iluna o Haakolo, a hana iho la i mau kuala-

pu ehuku, a maloko o ka puu, huna iho oia

i ka honowai.  O Mauiakalana me kona

mau hoahanau a me na kokua loaa k. kie-

kie elua, olelo aku la oia, he waiwai maka-

mae aia iluna o ka puu, he daimanaa me

ka momi, a o ka mea e kohi-kohi-kupalale

a hiki mua i ka puu, e lilo mua ia ia ka

waiwai laa makamae ; aka, ua ae like la-

kou e hooko like i ka hana.  I ko lakou hoo-

maka ana e kohi-kohi-kupalale, ua pihoihoi

ka manao o na kokua luna k. kiekie e loaa

ia laua ka puu waiwai makamae, aole hu-

na kapu aole huna noa o ka uwaa e ake o

ka loaa o ka hiki mua i ka puu waiwai.  A

nowai, a nowai ka lima i hawa-hawa ?  a

no ia la ! a no ia la !!  A nolaila, ua pili o

Ahua a Laka me Kapapa a me ke kai kaka

uhu o Kapuna no Kahaluu.  A o na kokua

luna k. kiekie, ua hilahila a na haalele i

ka laua oihana laa, a ua kapaia o Ku i kua-

pala, a o Lono i ka Ipuolono o mua.

  E loaa no o Kohikohi-kupalale i keia wa

ma Kahaluu, ma ke alo akau o Ahulimanu

ma ke kua hema o Kaikuaha a me Pakole,

a o ke kauhuhu hikina o Haakolo, a o Ku-

popolo ke oioina makai o Kakualauki e huli

aku ana i ka punawai a Kamehaikana.

 I ke au o ka Moi Alii o Mailikukahi ke

keiki a ka Moi a Puaa a Kahuoi, o Kane-

pukea ka Moiwahine, o Makonui a Mano

kona lunakanawai kiekie ka makuakane hoi

o Aikanakanui a Mako.  He uaalakawai ke

kanawai no Mailikukahi.  Ma na oleloao a

Mako he ahiku haneri a keu, na komo ka

moolelo o ka noho alii ana o Mailikukahi.

Oia ke alii mua nana i mahelehele i na ai-

na i na moku aina, i na kalana i na okana

i na Ahupuaa i na iliaina ai-kupono ina ili-

aina ku, i na ili-aina o ke Ahupuaa, i na

mooaina i na panku aina a me na kihapai;

O ke ano o keia mahele ana o ka aina mai

ka nui a ka liilii, i pau pono na kanaka i

ka aina, mai naʻlii na kaukau alii na puali

na makaainana ; Aka, o na makua mea

keiki, o na makua mea keiki lehulehu ka i

hooi palua ia ko lakou haawina aina, a

kau aku la oia i ke kanawai paa loa aledio

no ka poe i haawina  i ka aina mai naʻlii a

na makaainana he Uaalakawai kanawai,

aole mea e hemo ai ka aina a kau aku i ka

akau poe mamo.  O na keiki makahiapo a

pau a na makaainana e lilo lakou a pau he

mau keiki hookama a i mau keiki hanai po-

noi naka Moi Mailikukahi.  O na keiki

hookama  a me na keiki hanai a ka Moi, o

lakou ka pakaua ikaika  o ko Mailikukahi

noho alii aupuni ana, a ua hoohiolo ia na

enemi kuloko  a me na enemi kuwaho ; a

he alii kaulana o Mailikukahi, a na lilo ia i

kumu hoohalike no na Moi mahope.

  Elua haneri me ka iwakumamalima ma-

kahiki mamua aku nei ;  E noho aupuni ana

kekahi alii Moi  o Kualii Konuiakea,  ke

keiki a ka Moi  Kauakahiakahoowaha, a o

Kalanikahimakaialii ka Moiwahine; o Kua-

lonoehu ka luna k. kiekie ka makuakane o

Malamakuloena  me Kalauawa.  O na ka-

nawai o ka make ;  He kaihehee, he luma-

lumai, he kai mahunehune.  O na kanawai

hoopoino a hoola;  He kalowalu he okukele

a he Niaupio, aia ka mana hooko ma ka li,

ma o ka luna k. kiekie a nana  ka haawi i

na kilo  na iwikuamoo  a me ka ilamuku.

He alii kaulana  o Kualii ; he alii mama i

ke kukini a me ka lele, he alii koa i ke ka-

ua me ka mana pu,  he alii haipule  i kona

mau akua o Kane o Kanaloa, a i kona mau

aumakua o Ku o Lono a me Kamehaikana,

a i kona lei-e-i-o Hooneeanu me Keliikuhi-

au no ka la hoouka kaua nui.  He eha ka-

naha makahiki  o kona ola ana me ka umi-

kumamalima.

  O naʻlii o na kaukau alii  o na puali me

na makaainana i komo pu me Kualii  i na

hoouka he 17, a i komo pu iloko  o Kana-

kahi Halei i ka haawi aina ana, he Niaupio

kanawai ; o ke alii o ka puali  o ka make-

hanohano, e lawe aina a e pai aina,  e puhi

ia oia  i ke ahi.  O ka mea aihue haowale

lalauwale kailiwale pakaha i ka na makaai-

nana me he powa la ; he Niaupio kanawai,

e koli ola ia oia,  a e moku ola ia iloko o ke

kai.

  Ke olelo mai nei  o Mahiololi ka luna k.

kiekie a me ku Pukaua nui o ka Moiwahine

o Keakealani nana hoi ka pahu o Naniuao-

la.  O na;lii n kaukaualii ua puali na koa

i noho pu me  ka Moiwahine  a i komo pu

iloko o na inea o ke kaua, ka wi, ka pololi,

ka ilihune ka make ;  A ku hoi i ka lanaki-

la ma Pohakuomaneo, a i loaa ka haawina

aina;  he aina ia no ka lepo ulaula  i uhiia

ma ke poo ma Pohakuomaneo;  he aina alo-

dio ia a kauoha i na mamo.  Oia o Kaawa-

loa o Kealakekuaa me Kiolakaa  ma Kau,

ko Heulu mau aina kauoha ; a o Kapalilua

ko la Ma, ko Keeaumoku  kupunakane a

ma ko naʻlii, he lepo ulaula  no Pohakuo-

maneo.  Aia o Pohakuomaneo ma kahiki-

na o Kohala, mawaena o Pololu  a me Ho-

nokane.

  Ke hoopokole nei au i ke au o ka moo-

olelo o naʻlii i nohoalii Moi a me ko lakou

mau Luna Kanawai Kiekie, a me ko lakou

mau kanawai.

  Ke au o Kamehameha I ; O Kamehame-

ha I ke alii pakaua nana i hui i keia Paeai-

na i hookahi alii Moi.  O Kalaimamahu a

me Kalaimoku na Luna Kanawai Kiekie,

he mau alii pukaua ;  a he  mau  Puuku

haawi aina waiwai.  O na Kanawai : He

Waioahukini  a  me  ka  Mamalahoa.  Na

kanawai o ka ahakai ; O Pue o Hooulimoo

o Poupouana a me Hulahula.

  Ke olelo mai nei na iuna k. kiekie ; o na

pukana  na alihikaua na Luna Poe, na pu-

ali na koa naʻlii ka põe i komo kino iloko

o na hoouka kana hui ana ehiku ; oia, o

Mokuohai,  Kauawa,  Laupahoehoe  mua,

Laupahoehoe hope, Kepaniwai, Nuuanu, a

me Kaipalaoa ; a i komo iloko o Papa

Hale i ka haawi ana.  Ua haawiia ka aina

me ke Sila paa loa o ka aina a mau aina a

mau loa, a kauoha i na mamo.  He Mama-

hoa kanawai ; E hele ka elemakule ka

luahine ka keiki a moe i ke ala--he kula

kapu no Paiea.  Eia ka io :  Aole pepehi

kanaka, aole powa, aole aihue, aole hao-

wale aole  kailiwale, aole lalauwale, aole

pakahawale, aole hookaha ; aole e hina ka

ahui maia aole hoi ka puko ka poe uala ka

poe kalo, aole e naha ka ipu kahakai ke ka

liu ka hoe ka waa,  he mamahoa kanawai

na ola na pio na  maluhia na mea a pau.

  O ke pepehi kanaka e make no ia ; o ka

aihue e kohola ia oia a e puhi ia i ke ahi.

Aia me  Mahukona i Kohala ; ua kalua

paaia kekahi kanaka aihue no Kanemaka-

kini iloko o ka imu ; a na kapaia o Mahu-

kona kaluapaa.  He nui wale ka poe i

holehole ia na iwi ; a nolaila i pili nui ma

ai kela olelo : Hoole no ka waha, holehole

ia no na iwi.

  Ke au o Kamehameha III.  O Kaahuma-

manu a me Kalaimoku na luna k. kiekie a

he mau kuhina nui, a he mau kahu ni no

ke alii Moi Kauikeaouli, aia maluna o laua

na mana hooko a pau ; ka pono a me ka

hewa, ke ola a me ka make.  Aka, o na

pono aina kahiko no a Kamehameha I, a o

na kapu akua a me na kapu alii kai hoohi-

olo ia i ke au o Kamehameha II.  Ua paa

nae na aina a pau i ka Moi ; a o ka hapa-

nui i naʻlii a me na makaainana.  I ka

make ana o Kalaimoku me Kaahumanu a

me naʻlii kahiko a me ka lakou poe keiki a

poe mamo.

  Alaila, ua alakaiia ka Moi Kauikeaouli

e ka põe kuhikahipuaono keokeo, e hana

ia i kumukanawai a me na kanawai, a ma

ke kanawai e nui ai ka waiwai mai na au-

puni e o ka honua, aia a lohe lakou na paa

ka aina i ke kanawai, alaila holo mai la-

kou me ka waiwai e kuai me ka makou

ole.  O ke komokanawai aupuni Moi.

  I ke Kau Ahaolelo o ka A. D 1811.  Ua

ninau mai o Mr. Rikeke iaʻu no ka mea,

oia wale no ka mea ili keokeo hookahi iloko

o na makahiki ahaolelo ekolu ma Loaehu

O ke aupuni, heaha ia ?  Haina; he poi.

Heaha ke kahua o ke poi ?  Haina; he ume-

ke; kahi e uhao ai ka oi a me ka ia.  Hea-

ha ke ano o ka poi a me ka umeke ?  Penei

ka haina o ka poi.  O ke au o ka noho alii

ana, ke au o ka manawa  i noho alii ai :

Puni ; ka loihi, ka lawa, ka nui  o na ma-

kahiki i noho alii, na kapaia ka umi mala-

ma he puni, ka umi makahiki  he puni, ka

20 makahiki, elua puni makahiki ia, a pela

aku.  A i huipuia ke au me puni, ua kapaia

he aupuni,  O ke kahua ; o ke kahua o ke

aupuni;  he Moi, naʻLii, a me na makaaina-

na, oia ka umeke.  O ke aupuni Alii Moi e

like me Hawaii nei ; he papale ka inoa au-

puni e lewa wale ana ma ke poo o ka Moi,

aole ona kahua ; a na ke kanawai i hoo-

kuene mua ma ko ka Moi  mahele waiwai

ma Luaehu, he maawe punawelewele ko ke

aupuni iho ana e hookahua.  "E-naha ka

hue  ke owa nei ka wai; o ke pa huamoa

huaelo ole, na hai e kiko."  O kuu olelo

huna-ke hai waleia ae la.

  O na olelo hooholo  a na  Lunakanawai

Kiekie e hoopili ana i na olelo  a na L. K.

Field  a me McLean.  " He mea maopopo

i na mea a pau aole i pili na kanawai e hoa-

kaka ana i ka manawa  i haawiia e hoopii

no ka hoihoi ana mai i kekahi aina i ke au-

puni."  Aole pili o keia olelo  a keia mau

L. K. no na aupuni Moi a mau aina konohi-

ki;  a ina no na mokuhui  o Amerika keia

mau Lunakanawai.  Alaila,  ua kupono no

ia i ke aupuni aina konohiki ole  e like me

Americka Hui, no ka mea,  he aina konohi-

ki ole.

  I ka la e 4 o Maraki i ka A.D. 1775, ua

kuokoa a Amerika Huipuia na kekahi ka-

naka lopa i kukulu i  aupuni kuokoa, na ka

Mokuaina o Vireginia, o George Wasine-

tona kainoa, a i kokua ia e kona mau hoa

lopa kuakea, alaila, ua lilo i aupuni kuokoa;

Aka, ua hoolilo aku lakou i ko lakou aupu-

ni makaainana  i Banako no lakou ;  o na

waiwai auhau a me na waiwai loaa a pau,

a o na aina a pau, aia iloko o ka Bnako ;

a o ke kapena  a me na luina  e lawelawe

ana i ka  Banako, na lakou  e kuai mai ka

aina.

  O ka poe maauauwa,  pakaukau ia hipi,

ohune limu,  poi,  amara, kapena,  kalepa,

mahiai, a pela aku ; o lakou no ka poe Moi

o ke aupuni Amerika.

 

KA BURT LAAU OLA!

NO  NA

            Mai e loaa mai ana no ka holopono ole o ka ai iloko o ka Opu,

A me ka mea hooikaika i ke Akepaa !

 

O KEIA LAAU E LOAA-MAI AI KE OLA A E PAKELE AI HOI !

                                                He mea io no ia e pau ai na mai i loaa mai mamuli o ka                                              Holopono ole o ka ai iloko o ka Opu,

Ka Paapu, na Io ulu wale,

Na waikahe wale mai, na mai Nalulu,

Na mai o ke Akepaa, a me  

KA PONO OLE O NA PAAHANA O KA WAIHONA AI

E LOAA KOKE NO KA OLUOLU KE INU I KEIA LAAU MAI KA AKA-

hi a i ka eono omole, (e like me ka nui o ka mai, pela e nui ai ka laau).

    He mea nui loa ka malama ana i ke kino iloko o ke kulana o ke ola maikai me ke

kokua ana i ka mana o ka hooholopono ana o ka ai iloko o ka opu, a me ka hooikaika

ana e puliki a e hoomau in a na  hana e kokua ai i ke ola oluolu maikai, a mamuli o ia

mau mea e makala ai na mea ino mai ke kino ae, me ka ai ole ana i na laau awaawa.

I mea e maopopoi ai, e lawe i ka LAAU Ola a Burt, e loaa ai ka ikaika a me ka mea hoo-

ikaika i ke akepaa, he LAAU noloko mai o na MEA KUPU.  Ma ka ikaika o keia laau a

me ka holo o ka hana maluna o na PAAHANA o ka WAIHONA AI,  me ka hooikaika ana i ka

opu a me ke kokua i na mea o ke kino, a ma ia wa no e haawale aku ai na moi o ke

akepaa, a ma ka hoonaha kupono ana, e loaa mai ai ke oluolu ma ka pau ana aku o na

wai ino.  Aole laau maikai e ae i ike ia, e like me ka Burt Laau Ola no na mai e laua

mai ana no ka holopono ole o ka ai iloko o ka opu, a me ka mea hooikaika i ke akepaa.  a

o lanakila nui no keia laau maluna o na moi i loaa mai no ka holopono ole o ka ai iloko

e ka opu, ka paapu, na io ulu wale, ka wai kahe wale mai, a me na ino e pili ana.

  He lehulehu ka poe i ike ole i ke kumu i hiki mai ai na mai no ka holopono ole o

ka ai iloko o ka opu ; a nolaila, ua manao ia he mea pono ke hoike aku, i kahi @, no

loaa ke eha ma ka waha o ka opu ai ai, o ke kumu o ia, o ka holopono ole o ka ai iloko

o ka opu, a lilo ia i mea pohapoha, loaa mai ka nalulu, ka wela o ka omaoa, wela o

loko a ka opu, ka umii ma ka aoao a iloko a ka umauma, ka muleo o ka waha, palaai o

ke alelo, awahia o koko o ka opu, ka hiamoe ole a me ka ono ole i ka ai, ka molohai,

paupauaho, ka niua,  ka moku honua, ka lia o ka ili,  a o ka moku  ana o na aa lolo.

Nolaila, o na paahana a pau o ke kino i loaa i ka nawaliwali, ua loaa mai ia mai ka

holopono ole o ka ai iloko o ka opu.

  O KA LAAU OLA A BURT,  He laau ia e kipaku aku ana i na mea make ; a o ka

mea ia loaaʻi nei mau ano maia hoomanawanui i ka ai ana no kahi manawa, oke ola

kona hope.  Ina he paa ka mai o kahi a inu i keia laau, e loaa koke no ka oluolu mai-

kai,a loaa no ke ola hou.  O na ino a pau o ka io alo wale, he ola wale no ia i keia laau.

  He nui na hoike e ola nei no ke ola ana i keia laau, mahope iho o ko lakou mai ana

no kekahi mau makahiki, a i ka ai ana i keia laau ua ola koke.  He hiki no hoi ke hoo-

maemae ia ke koko me keia laau ola a Burt, a pela no hoi n mai mawaho o ka ili, he

lilo loa ia i ka ole ke ai i keia mea maikai.  A he laau maikai no ma ka inu ana.

  O keia laau, ua loaa mai ia mailoko mai o ke kuhikuhi a kekahi kauka lapaau

kaulana, nona ka lapaau ana i kona ohana iho, a na loaa no ke ola maikai.  Ke waihoia

aku nei eia laau imua o ke lehulehu, me ka lana o ka manao e hahai ia ana no e na

pomaikai na põe e ai ana, in a paha he nui ka mai, e ola ana no.

   O KEIA LAAU A BURT,  KA LAAU MAIKAI MA KE AO NEI,  nolaila, he

pono i na poe mai ke hoao i loaa ke ola.   E loaa no keia laau ma ko makou Halekuai.

                        Na kuhikuhi no ka inu ana :

  E iou i hookahi puna nui i ke kakakahiaka a me ke ahiahi,  hoonui aku paha a hoo-

emi mai paha, i mea e hemo maikai ai oloko, elua a hookahi manawa paha o ka la.  Mai

inu i ka wai iloko o umikumamalima minute, mamua a mahope o ka inu ana.

  KUMUKUAI,    $1 25 no ka omole.

 

KO KALEPONI LAAU OLA!

A ME KA MAI HANO.

DILLINGHAM & CO.,

                                  720 3m           Na Agena no ka Pae Aina Hawaii.

 

  Owai ke aupuni Moi e like ai me ke au-

puni alii hanau Moi o Hawaii ?  Hailoaa o

Beritania.   Piikoi no, he ukulele o Hawaii,

he aupuni nui  @ohikanana o Beritania, a ua

olelo ia aole e napoo ka la i kona nui a pu-

ni ka honua okoa.   Haina ; Aole o ka uha

pipi wale no ka mea e naue ai ka papaau-

wae, aka, e naue ana ke kumu pepeiao i ka

ukulele me ka hoalulu o ka papalina.

  I ka A. D. 1060  Ua komo aku o Willia-

ma I ka Noremanati iloko o ke aupuni

Alebioaa e kaua i ka poe Salone, a na pio

ka poe Salone, a ua noho alii Moi o Willi-

am I no Beritania i ka A. D. 1066.  aka, o

na alihikaua na lunakoa o William i kaua

pu, ua loaa ia lakou ka mahele aina.  O ko

lakou mau aina na paa loa ; mai ka @

wa Kumukanawai ole, a hiki i ka wa Ku-

mukanawai o Beritania, a awalu haneri

makahiki a keu a hiki i keia wa i noho ko

nohiki ai ka lakou poe mamo, maluna o na

aina a ko lakou mau kupuna i luhi ai.

  Malia paha he poe Lunakanawai @

ole ko laila i ka pono o ke kanaka ?  Pela

paha i palalauhala ai ka lakou poe mamo i

luna o ka aina me ka @ ole ; a he iwa-

kalua wale ae nei a keu wahi makahiki i

hookahua ai ke aupuni,  aia ke eli aku nei i

ko hai.  Penei ka hananapuu anakee kekee

a ka aha kiekie i hooholo ai.  " Malaila,

ua hooholoia, o ka apana kahuahale, he ano

waiwai hou ia aole i pili i na rula o na ku-

leana ia ano mahele aina,  oia hoi i na i ne-

le i na hooilina ole, alaila e lilo i ka aupu-

ni, aole i ka mea nona ke Ahupuaa, a ina

nele i ke kuleana iloko oia wahi e lilo pa-

ha i ke aupuni Hawaii,  aole i ka aina o

Waikahalulu."  O keia olelo hooholo a ka

aha kiekie he mea hou ia e pili ana i ka

pono o ka lehulehu,  aole i ka pono o ke ka

naka hookahi.  Ua kue au i ka olelo  Hoo-

holo, no ka mea, e lilo ana ia i kumu hoo-

halili e haowale ai i ka pono o ka lehulehu;

O iho keia olelo hooholo i lalo a paeli a

olepo aku i ka pono o ka wahinekane make,

i ka pono o ke keiki makua ole, a i ka pe-

no hoi o ka lahui holookoa.

  O ke kauoha a Kamehameha ka mea alo-

ha.  " E hele ka elemakule  ka luahine ke

keiki a moe i ke ala; he kula kapu no Pai-

ea.  Aole e hina ka puko ka ahui-maia, aole

e lele ka pue uwala  ka pue kalo ; aole e

naha ka ipu kahakai a ka wahine,  aole hoi

e naha ka hoe a ke kanaka lawaia. "  A ke

kapaia mai nei ke kanaka Hawaii he mau

kauka lomaloma aihalale.

  O ka haawi aina hope a Kamehemeha

me na luna k. kiekie ma Papa Hale, maho-

pe o Kaipalaoama Hilo, a me ka hoopaa

ana ma ke Sila alodio he kanawai Mamala-

hoa ; ua hookoia no e ke au o Kamehame-

ha III ma ka mahele ole ana i na aina mai

Hawai a Oahu, o Olohuni ( John Young ) a

me Aikake ( Isaac Davis ) ma ka mahele

aina o ka A. D. 1848 i hoopaaia ma ke

kanawai ma Manuakilika i Honolulu no ka

laua mamo aka,  ekolu no a laua kaua i

kokua ai ia Kamehameha I.  O Kapaniwai

o Nuuanu a me Kaipalaua.  Aka, no ka

ilihune o ke aupuni, aole ona kahua e ku

ai o kona wawae, ua mahele ia ka aina o

na Lii a me na kanaka.  E nana i ka Buke

Kanawai Kivila aoao 277, aole i pau i keia

Puke ka aina mahele ia.

            S. M. K. Kauakahiakahaola.