Ka Nupepa Kuokoa, Volume XIV, Number 48, 27 November 1875 — HE MOOLELO KAAO NO KAHIKINAAKALA KA MEA NONA KA OLELOIA ANA, KA HIWAHIWA O KA LA HIKI MAI! [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO KAHIKINAAKALA KA MEA NONA KA OLELOIA ANA, KA HIWAHIWA O KA LA HIKI MAI!

t OIAI hoi i ke ao ke pulii ia ana o ka hnl« o K.aliikiDaakala i ke alii e ka elemakule. A ia po iho no, ka pili o ke kau, oili aku la ua keiki Aiii uei i waho, mui loko aku o kalii pupupu hule | o laua e moe ana, ua pauhia loa ka waj hino i ku hiamoe. A o ko ia nei hele ; poai aku ia uoia ina ka loa, a me ka laula, aole o kaoa mai o ka nui o keia kahu » huioaha like e waiho ana. j Me he imo «na la na ka maka ke kuhi I pololei ana a kona lima, ua paa maikai ; ka halealii. me na mea nani a pau i kau ia a puni ka hale, e kini o ke akua, ka lehu o ke'kua, ka mano o k»'kaa, a me ka pukui akua, a na lakou i kukulu i ua halealii nei, a he mea kanalua loa ia no na kanaka a pau ma ua aina hikina la, no ka mea, mni ko lakou mau kupuna j mai a hiki ia lakou, nole lakou i ike i kekahi mea hou e liko me keia, ka paa ana o ka hale i ka po hookahi, me ka ike ole ia o ka poe nana i hana, nolaila, ua kau e ka weli o na mea a pau no ua o Kalanikapu, i kapaia o Kaohaiomana, ka hanai a ke'kua, a oia uo ka moa i loaa ai o ia kulana hiki ole ke loaa i ke kanaka. I ke ao ana ae, aohe man mea e ae a ka inauao e noonoo ai, eia walo no, o ka hoi aku a noho iloko o ka hale, nolaila, koino aku la o Kaohaiomana a me Kahikiuaakala, a noho iho la he kane a he wahine, aka, o na makua nae o Kahikinaakala a rae na aialo, aole lakou i hoi aku a noho pu me laua e like mo ka wa i hala ae t no ka mea, he'lii kapu o Kaohaiomama, he kapu mai kona mau kupuna mai, a he make ke kanuka ke maulo ae mamua ona, ke ike mai nae ka i eleiuakule, oiai nona ka maua nui ma ke alo o kana alii. 110 mea weliweli no hoi i na mea a pau ke nana aku i na kulaua o ua elemakule nei, ua kiekie kona mana maluna o na mea a pau ma ua aina la, a oia no hoi ka haawiua i loaa iaia mai koua wa ui mai imua o na haku kauu o Elawaii nei. Aka, iloko o kekahi mau la mai, ua pono ole ka manao o ke Aliiwahine no kona mau makua a me na ohua, a ua pilihua oia i ke uloha no lakou. a ua hiki ole i kekahi ke hoouana iaia, a I nolaila, ua hoouna koke ae la o Kaohaiomaua i ke Aliiwahine, e kii i ka ele- | makule. A i ka hiki aua mai uae o ka 1 elemakulu, paneaku la ke keiki alii, Ua j kauohaia aku nei oe e hele mai, e kuka : pu kaua no ka pono a me ka ole, no ka mea, o ke Aliiwahine i keia wa, ua po* no ole kona manao no na makua a me na ohua, a ua uwe mau oia \ na la a pau loa, aohe ona ai mai i ka ai, a owau no kekahi i komo pu iloko o kona kaumaha, nolaila, ke manao nei au, o na makua a me na ohua o kuu wahine, aohe o lakon kanawai, aohe no hoi he make malana o lakou, 110 ka mea, ua laa ia mana, aia hoi lakou a pau malalo ma i o ko maua malu, a o maua no na mea nana o malama ia lakou e like me ke ano noho ohoa no ke'lii, nolail», aohe ou ku. ! leana maluna o lakou, no ka mea, owau uo ia, a no'u no ke kanawai. | I ka lohe ana o ka elemaknle i na ole- ; lo a ke alii,, i aka la oia, E kuu Haka, i aole au i mauao, he mea maikai ia no | kou kulana, no ka mea, ua ike no ke,lii i keia mea a me kona ano maoli, e like me ka noho ana o koa mao knpona iloko o ke kapu, nolaila, o kou kulana, ua kiekie loa, aohe mea nana e pani i ka 1 malamalama o ka la a me ka mahina, a nolaila, aole au e hiki a me ko'a mana o ae afcci i kaa e ke alii, e hele hookaoo keia poe imna o kou alo, a e hehi wmle ia kou kapu, no ka mea, ua ike no oe, a ' na maopopo no boi, aohe mea e hiki ke ku imu& o ke ahi e lapalapa ana. A ina

■bo muiiHO kou o hoohiiiihaa iLi oe ino | imua o keia poe lopa, a e hehiia koo ka- ; pu u nalowale, a e Mo paha i mea hoii uoia e kou mau aku.i, noh»ila, e nana oe, ae ike uiai hoi ia'u i kou kahu, kou ; iwikuamoo ponoi, ka mea nana i ma!ama ke kapu o kou mau niakua, nolaila, o kuu ao ana aku i kau, o ko'u make ana no ia, no ka mea, aole e 'ike ia aku ana i kekahi koa mai Hawaii-akea mai, a ike ! iho ua hoohaahaaia e a'u kou kulana, I kou kiekie a me kou kapu, alaila, he kumu no ia e ili mai ai ko lakou koko i maluna iho o ko'u poo, nolaila, e oiuolu oe e kiola aku i kou mau mauao alii a pau, a e huna ia mau mea iloko o kou ! opu, ake hoi nei au. Aioha oe e kuu | Oaku. j Ika elemakule nae i hala aku ai, no- ! ho īho la o Kaohaiomana meko kaumai ha, aia hoi, hele mai la o K .hikinaakala a ninau mai la, Pehea mai nei ka olelo" ;a ka elemakule ? Pane aku la ke kane, | Ua hana aku nei no hoi paha au i ko'u | manao imua ona, e like no hoi me ko'u | knlana, a no'u hoi ka mana nui maluna | ona, aole nae kela i hoolohe mai i ka'u, I aka, hoohalike loa rnai nei no kela e li- ; ke me ke kapu o na'lii okuu aiuahanau, ■ me ua mana i loaa iaiu, a hoi aku la oia , me ka paa o kowa manao. aka, he mea | hiki no nae ia'u ke hookahuli i ko'u ka- ; pu, aka, kanalua nae au o hoahewa mai | kuu poe akua ia T u. Aka, oka mea hiki ] wale no ia'u, n»a o'u wale nei no e kapn | ai, a o oe, e hui aku no oe me na makua a me na ohua o kakou, a owau no hoi ke nohoiloko o kuu kapu, aka, he mea ! pono nae paha ia'u ke hoike aku i keia j mea imua oka elemakule. Ai ka lohe ! ana no hoi o ka eleniakule, hoole loa no i * | oia, me ke kupaa no mamuli o kona mai uao paa, a liio iho la ka ke alii mea i i manao ai i mea ole. I Noho iho la ke Aliiwahine me ka pi- | lihua i ke aloha makna, i na ohua hoi a j me ka lahui holookoa, a uahoonana wa- | Ie oia i wahi e kanahai mai ai kona alo- ; lia, aohe nae he wahi mea a uiao ae, no- ! laila, i kekahi la o ka malama o Ilinaiaeleele, holo malu aku la o Kahikinakala mai ka poli aku o kana kane, oiai oia e hiamoe ana ma ua auinala nei ; holo ki- ! ki aku la oia a ku ana imua o na makua a mo na ohua, a uwe ae la, a nana hoi i uwe, kuo like ae ia me na ohua a me na j makua, aka, ua lele nae ka oili o na ma- ! kua, no ka ike ana mai i ka laua milimi- | li e holopaukiki aku ana me ka puahia | loa, nolaila, moe iho la laua ilalo ke alo, | e like no hoi me ka hana ana a ko Haj waii nei mainua, a pela no hoi ka hana | a keia mau makua, aka, o kolakou kulaI na a me ko lakou kapu, ua haule ia ma- ; lalo o ke kapu o ke alii o Hawaii nei, e I like paha me kakou i keia wa, o na hai ole ka mea nui maluna o kakou. I 0 keia hana aua nae a Kahikinakala, ua pau loa i ka ikeia e ke'kua a me ka elemakule, ua ahnwale loa ia maa mea

a pan ; aka, mahopo iho o ia mau la, ua kauia ke kanawai o ka mako maluna o ua makua o Kahikinaakala, e like me ka mana o ka elemakule, oiai aohe alii nui e pio ai kona mana, aka, he mea pono ole nae ia i ko Kahikinaakaia manao. ! Aka, o kona holo mala ana nae, ua ike I no o Kaohaiomana, a nolaila, aole e hiki iaia ke uwao a hoopau wale i ka ma- | nao o ka elemakule, no ka pepehi ana i ; na makua ponoi o Kahikinaakala, e like ■ me ke kanawai mau o keia pae moku i ! ka wa kahiko. Aka nae, maanei kakoo e ike ai i ka manao paa o Kahikinaakala, no kona mau makua, mamuli o kana hewa i ha- | na'i, nolaila, imi e iho la oia i kona noonoo i o la honua, no ka make a me ka make ole o kona mau makua. A o Kaohaiomana hoi, aole oia i ninaa ako no ka manao maoli o kana wahine, no ka mea, na hilinai nni loa ke alii mamuii o ka mana o ka elemakule, a ua haalele wale i ke aioha o ka wahine, ma o na makna 1&. A i ke awnkea nae o kekahi la, ike iho la o Kahikinaakala, ua ane hoomaopopo ole mai kana kane iaia, nolaila, pane aku la oia imua o kana alii kane,

E kuu kane aloha o ua U opiopio o ko kaua launa ana, a lilo au i wuhiue naa, 'aooe hoi i kane na'u, ano, e iohe oe i knu mnuao paa loa, a e ninan uku no } hoi au ia oe, e hookuu io ana no anei oe .i knu kino palapalu nei e hele i ka ma- [ ke me kuu mau makua? Ina pela, alaij la, e ike no auanei oe, e kau mau ana ? ke alina o kau m?n hana malana iho on, | aka, i ka la o ka make au i hoolanakila !ai maluna o makou, alaila, e ike auanei t . ... i oe, e ku ana au iluna e hoike ia'u iho, • he koa uo ke ola o ko'u lahui a me ko ; n | mau makua uloha, nolail i, maumli o na j huaolelo o ka make i loheia mawaena o j na makua a me ke keiki, ke ku nei au a j hoole aku imua ou, aole oe e lilo hou I aua i kane na'u, a e pouo no oe ke hoi | i kou aina hanau, a pela no hoi i kela | elemakule ino, na mea nana i hoolilo ae | nei i ko mau kanawai i mea ole, a na ko ! olua kanawai ka e pepehi ia makou ka I poe nona ka aina. j O Kaohaiomana nae, aolo oia i pane ' mai i hookahi huaolelo ma kona waha, j no ka mea, ua ike no oia i na mea e hi i ki mai nna, no ka hoopukeleia o kona ! mau makuahonowai a me ko laua mau | ohana, a he mea makehewale no hoi iaj ia ke pane mai imua o kana wahine, no ! ka mea, ua ike no oia i ke ano 010 o na | ' I olelo a kana wahine. I ke awakea oka la kapu heiau, i na la o na Ole mauka, oia ka wa e laweia 1 r mai ai na makna o Kahikinaakala e kau ! i ka lele, ia wa pu no, oili mai la o Kahikinaakala mailoko mai o ko laua Halealii, a hele no oia a komo ana iloko o kalii heiau uuku e ku ana ma kahakai, me na heleheleua koa. Aia nae ia wa, iko mai la na kahuua a ka elemakule, e ku makaukau aku ana lakou nei mo na newa ohia i ko lakou mau lima, no ka mako e hooiliia ana maluna o koua mau makua. A ike mai la na kahuna ekolu a me ka mea lawelawo heiau, o ke Aliiwahine kekahi i ukali mai ma ka huakai hope loa a kona mau makua, e hele aku ai me ka make lanakila, kani mai ana ka pahu. a ua makau nui na mea e ku ana rae na newa i ka lima, ma kahi kokoke i ka lele» oia no ko ke alii wahi e ku ai. Ia wa, akahi no a ike na mea e ka heiau, i ke koa a me ka makau ole o ka mea nona keia moolelo, a kau mai la ka weli a me ka makau maluna o ka poe a pau e noho ana ma ka heiau. Mahope koke iho no o ia manawa, komo mai la ka elemakule, oiai ua lohe aku oia i ke kani o ka pahn, a ku iho Ia malalo o ka nuu elaa o ke kuahu, a hai ae la i kana olelo kauoha hope loa, no ka make e hanaia ana maluna o na makua alii o Kahikinaakala. Iloko nae o ia manawa, oa kaumaha

loa ia ka naau o ke Aliiwahiue (ELahikinaakala) no kona mau makua, nolaila, kauoha koke ae la oia mamuli o kona mana alii mai ka po mai, a loaa mai i kona mau makua a biki mai iaia, ma ka i ana aku, Mai kau i ko oukou mau lima komohewa maluua o na mea nana au i hanau mai, no ka mea, ma ko laua mana alii a me a'a hoi, aoho mana alii mai na aina lewa mai, aohe no hoi he maua kahooa i keia la, e pepehi i ko'a maa makua, na iwi koko i koe a'u e malama nei, no ka mea, o makou no ka mea mana fiui malana o ko makou aioa nei, a he kuleana hiki ole no hoi ia i na maoa o na'lii mai ka lewa mai, e lawe wale i ko makou mana, e hoopio a e luka ia ma« kou ma ka make hookahi iloko o ka hiUhila ole, oiai he kino ko'a ua noa i kau alii, aka, o ko'a mau kapa kahiko mai ka po mai, eia no ia maluna iho o ko'a poo, aka, ia olua iho nei, ke hooliloia nei i mea ole, a o kooiaa kapo, ke hoo kiekie nei olna, a e pan ka makou i ka make malalo o ko olua kapu. Maoa no ko olua kapu ma ko olua aina iho, aka, maanei, aohe mana o ko oluamau kapa, oo T a wale no ke kapa maoa j ioa do aa e i ae e make olua, make no, a ina boi e pane ae kuu waha e hookuke ia olaa, e hoi aku i ko olaa wahi, ua pono no, no ka mea, oo'a w ale no ka mana e po*

no ai. Aka. o Ko'u uiaua hi>i a iiisi mii ko olua wahi, ua haahaa loa, a no olua , ke kapa kiekie, a o keia nae hoi a olua i haua iho nei, ua like uo ia me ka lawe ! wale ana i ko makou mau pono. I i