Ka Nupepa Kuokoa, Volume XIV, Number 49, 4 December 1875 — Page 4

Page PDF (1.79 MB)

This text was transcribed by:  Walt Kekoanahenahe Bodnar
This work is dedicated to:  Halau Malama 'O ka Mahina

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

KA NUPEPA KUOKOA.  ME KE AU OKOA I HUIIA.

 

Ka Nupepa Kuokoa

 

HUAKAI KAAPUNI A KE

Keiki Aiii William P. Leleiohoku

i ka Mokupuui o Oahu.

 

            Ma na hora a@ la Oct. 27, ua liolia ae ia ke Keiki Alii i kana hoakai alii, a kou ae ia maluna o na lio, a o Heeia-uli ka @.  O na maka koikoi i ukali aku ma kana @kai, W. J. Noa, ke kakaoolelo, a o @ W K Kenui, ka Loio, a o J Halemano ke Ana Ain@, a o ke Aliiwahine Kaha@ele a me @o ohua, a he kaum@o @ aku no hoi ka ka mea kakau.

            Mahope iho o na aloha good bey ana o kamahele me ka poe noho hale, ua hoemaka aku la ka lai@ alii e hele imua.  Aole i hala ae @ minote @ 15, ua hiki pono loa aka la ka h@akai i ka pii@ o Maemae, ia wa @ i @manao ae ai i keia mau wahi @ mele:

            "I @,

            K@ piina o Maemae,

            E kilohi au o ka nani,

            Na p@a i Ma@aale,"

Ke nee la na ka huakai imua, a o na maka, @ia no i hope kahi i mahalo ai i ka nani o ke t@; @ na hale hoi keia, e papiki mai ana ilok@ o ka @liuli o na lau laau, @ e o@li malie mai ana kahi oioi o na hale hele a me na pahu hao, a e haualaoa mai ana ke kia @ na moku i ka nuku o Mamala. A ma ke nana ana aku, piha loa ka naau i ka olioli, na hele wale no a like me

            "N@i K@la he kiowai na ke kohau,

            Ke @oa mai la e ka poe o Lihue,

            O Kalena ma ne kaai Haleauau."

            Ma ka hora 3 pm, ua hiki pono 'aku la ka huakai i ka @uku o Nunanu, a he mau minute p@k@ wale no ka loakaha ana o ka huakai, e nana ana i ka nani hemolele o na hi@hiona o Koolaupako, e waiho kaleia ae la imua o Kalani a me kona mau hoahele-ka ula hela kaulana o Kekele a me ke Kulanakauhale o Kaneohe me Heeia-uli, o ke kuia kaulana o Alele a me ka laula o Kapaa, e waiho nani mai ana makai ak@ Kawainui a me Kaelepula, na loko-ia Kaulana o ia Koolau.  O Mokapu hoi kia, me he liona wahine huhu hae la, e moe malie ana i ka ae ono, me k@ manao e lele male aku maluna o kona enemi, ke maalo ae imua ona.  I ka hala ana ae o ka nana ana ma ka aoao hema, e ku mai ana hoi he wahi hale iloko o ka hohonu o ka moana, me he mea la he mile ke kaawale mai ka aina aku-eia ka he wahi hale law@ Keolaloa; he keu no hoi keia o kahi Keonimana kukul@ hale nui wale iloko o ke kai.  O na pali kiekie o Kualoa, ke hoike mai la hoi i ko lakou mahalo i ka huakai a ke'lii.  O Mokolii hoi keia, me he Ili@-holo- la i-ke-nana, ka laua malie iloko o ke kai, me ka hoikeike mai i kona mau liho keke imua o kona enemi, oia paha o M kapu.  Ke hoik@ mai la hoi o Waikane @ kona @i hanohano, ma ke ku ana o na luakiui elua ma kona kahua; hookolo loa mai la hoi ka nana ana i na kualono o Kala@, a me Kahaluu, ka aina nona "ka ua p@i hale."  I k@ nana pono ana aku imua o Keeia@li a me He@lakea, e mokaki mai ana hoi keia mea keokeo iloko o ke kai, eia ka o ka mea ia e eleloia nei, "Koa mokumoku o H@ia," ina pela, nani maoli no, a @ ka mea i aloha ai o ko laila kini. A aia hoi makai pono aku o Heeiauli, he wa@mokuponi @, o Mokuoloe, e ulu mai ana no ka aiu, e ka mai ana no na wahi hale-a i ka nana aku, he wahi kupono loa ia ma ka hooll@la ana i, na la welawela o ka Makalii.  O ka makou wahi Alani koi makemake loa a hoi a noho konohiki no ia wahi aina, a @ ka Mea ole hoi nana e kai ka hoki ukana o ke alii, noho ole ai, a o ka makemake ole no hoi kekahi o kahi kao hulehule ana e noho laua ilaila, hu ae la ka@ka.

            Eia makou ke iho nei i ka pali o Nuuano. @ aku la na noho a o ke kau wale @ no koe iluna o ka a-i, ke nana iho ia iaio, kau ka li, a ina hoi e nana ae ia luna, o ia maka'u okoa no hei ia, me ka manao e kau mai ana na pohaku aloha ole o ia mau @ o k@ kawelu holu hoi keia o Lanihu@i, ke maewa wale mai la ao i ka pali, e @ nape ana iluna a ilalo, me ka manao aku, me he moa e hoohanohano mai ana i ka liuakai a Kalani.  I ke kaa pono ana @ o ka huakai i @ho@a, he mau minu@ polole wale no, ua hala o Kaneohe ia makou me kona nani nui.

            Ma ka hora elima oia ahiahi, na pae amikai aku la makou me ka home hooluolu @ ke lii wahine Mrs. Pauahi Bihopa ma Heeiauli, he 11 mile ke kaawale mai Honolulu mai.  I lawa no a ka mau ka houpo lewalewa a Kamaele e like me ka lokomaikai palena ole o kiai hale, o ke kau aheahe malie aka la no ia i ka hiomoe nani o Nielopou o Milu ka hoa papaleo i puoho ae ka hana ua hiki ka la aia iluna.

            Ma ke hora 10 A.M, Oct. 28, ua h@lele aku la ka huakai alii ia Heiauli me kona mea hiehio@a makee alii, ke nee nei ka la@na imua @ Kualoa ke awa, ma ke kupono ana o ka ia iluna pono o ka lolo, ua hiki aku la ka luakai ma ka home noho o ka mea aloha ke Waikane ke keiki lalawai.  He mau hora ka hoouanea ana o ke Lii ma ia home e mukiki malie ana i na mapuna waianuhea a ke kam@in@ ma ka nana aku i na @li o ka pohai alu i@ mau hora olioli me he mea la, na like pu

            "Me @ai Kaala, he kiowai na ke kehau

            Kelino mai la e ka poe o Lihue

            O kalena ma no kai Haleauau

            Au ana ka lae o Maunauna i ke ku'a"

            Ma ke hora 4 P M. oia la nane. Ua kaukoo loa aku ka h@kai a hiki ma Kualoa ma ka home kiai pali o Col. C. H. Judd ke keiki maka nanohano oia Ae kai, me ke aloha kuhohonu o ka mea hale makou i hookipa ia aku ai me ka olioli.  Ma na hora molehuleha oia ahiahi. ua malama i e ka mea nana ka huakai he wahi paaui hula haole, i ke k ei ana, a hale aku i ka hoomahikihiki mai a ka poe i maamaa iki ia heawina, ua hele waile no "A nonoho iua i Muliwaa." o ka oi na oia po ma ka nana aku o ka makou wahi Samu no, oia hookahi no ka alu nana i kaa mai ke one loa o Kahualoa.

            Ma ka hora 12 oia po, ua haule like aku la makou ma kela kapa o ka aina moeuhane, i puoho ae ka hana i na ehu o ke kaka hiaka nui, e kuku mai anan ka mahu o na mea ai a ka haku hale.  O ka aina i hala hope ia makou mai Heeiauli mai a hiki i Kooloa, oia iho keia, ke ole au kuhihewa e like me ka hai ana a ke keiki papa oia mau pali hauliuli G. Balenaba, oia o Heeiauli, Heeia kea Kahaluu, Waihee, Kaalaea, Waiahole, Waikane, Hakipuu.

            I ka wa kahiko, he aina kaulana loa o Kualoa no ka maikai, a oia ka aina makemake loa ia e na'lii ia wa, a pela no hoi ka manao o ka mea kakau moolelo no keia huakai.  O ka laula o ka aina ma kau wahi mai ke kai mai a hiki i ka kumu o ka pali he hapalue mile ma kau wahi, a emi mai kau wahi, hookahi paha mile a oi ka loa, he wahi aina nuku no o Kualoa, aka, he naai maemae kona nona ana.  Ma keia wahi e hiki ai e nana i na palena o Koolaupoko holo okoa mai ka lae o Makapuu a hiki i ka lae o Kaoio, i na i Kualoa oe e ku ai a nana aku i na helehelena o Koolau poko, oia hoi na puu, na kualono na awa wa na pae mauna na mokupuni liilii e pohai ana ma kona mau ae kai a me ka nuku kaulana o Nuuanu, he mea e ka piha o ka naau i ka mahalo, me he mea la oia kekahi Edena ma ka mokupuni o Oahu nei, oia keia mau hoakaka ana maluna ae, oia iho la no na ouli o ka apana o Koolaupoko.

            Ma ka hora 12 ponoi Oct 29, ua hoeu ae la Ka Mea Kiekie i kana juakai, a holo hoolai aku la imua o Koolauloa ka ihu o- Kaluanui ka oioina oia la hele.  He mau minute wale no ua haule hope ka Lae o Kaoio,ia makou, oia ka palena o Koalaupoko, a ke kaukoe nei makou i ka nani o Koolauloa, hala hope aku la na Kaaawa a me Makaua i hope, ia kaalo pono ana ae o ka huakai i ka lae o Makua, e lana ae ana ma ko makou lima akau, he kai kuono nani, a mamua pono mai hoi, e waiho oloolo mai ana i uki lilo, he awawa nanai uliuli maikai e oluolu ai na maka ke mana aku, e kuku like mai ana na hale i ka ae one, e ku kilakila mai ana hoi na pali, me he mau pakaua la no ka lanakila, a ma kela a me keia aoao, e ku ohaoha mai ana hoi na lipo o ka wao, he hookilihune liilii iho ana hoi ka (rain kealina), na kaalina, ke pa kelenahe mai nei ka makani ahiu.  I ka haule pono ana aku o ka huakai i kaha one, he mahalo wale no i ka noni ka hua nui i na hoa o ka iaina, ia wa i ka naenae ae ai ka makou wahi alani,

            "Aohe a'u mea hoohihi ole o laila

            He makamaka ka, ke oho o ka palai

                        lipo i ka ua,

            Ke hopu aku oe i ka limu ka kanaka

                        o manuakepa.

            Eia ke, o ka hana maikai ka inoa o keia awawa a makou e hookani nei i ka nani, o H. Ami ka ona no keia puu rose, he keiki ia no ka aina pua he aneane mile ke akea o keia aina ma kahakai, he ekolu mile paha ka loa, a ua lehe lea mai makou, e lilo ana keia aina momona i ka poe Mamona o Laie.  Ia hooluli hou ana aku o ka huakai imua, hiki aku la makou i Punaluu he Ahupuaa ia no ke'lii nana keia hoomanawanui ana i keia huakai, ke hala nei ia makou i hope o Punaluu, Waiono, Puheemiki, Kapana, Haleaha, a ma na hora ahiahi oia la, ua hiki aku la makou i Kaluanui ma na home o Kuaiwa a me G. W. Punihele, na kaeaea oia aina, malaila, ka huakai i hookaulua iho ai ia po, e kaona i ke ahonui o na mea hale, i panai ia mai hoi e na keiki hoonanea Alii ma ia po, kulu no hoi ke o@e o ka poe maamaalea mai mau hana hoohialeai.  He ekolu la a me eha po ka luana maikai ana o ke Keiki Alii ma na pali o Koolau, nona ka makani he Maakua, ma na hora kakahiaka o ka ia 30 Oct. a kahi no makou a lawelawe i ka makou hana i hele mai ai, he hooponopono waiwai o R. Keelikolani, ma ke Ahukuaa o Kaluanui.

            No kaliwaa:-Makekahi mau hora oia la ka 30 o Oct. ua ulele aku la ka huakai alii e makaikai i ka wai kaulana o Kaliuwaa, e like me ke alakai ana a ko makou pailata.  He kiowai maikai o na waa no hoi a Kamapuaa i palau mai ai mai hea mai la hoi, e kau mai ana ne i ka pali, ua nokea wales i ka hana ia ia ka hii, ua hele kela a paihinu, he mau minute ka luona o ke 'lii maia aka waokele, a huli hoi aku la, me ka ohuoha ina lipo oia wai, i ka hoiki ana aku in ouli o ka lani, ua hele wale a like.

            'Me maemae ke kai,

            I ka pua o ka hala."

            Aolema Kaluanui wale no ka hoonanea ana o ke Keiki Alii ia mau la ma na pali o Koolauloa, i kekahi manawa ma ka home o Hon. J. Kupau ko Laie maloo lalawai makee alii, a ma Laie wai i kekahi mau minute malalo iho o ka lokomaikai o ke keiki o Manoapohaku A. L. Smith.  A ma ka la 31 o Oct. ma Laie wai kahi i hoohiala ai o ke Alii me kona mau ukali, e like me na lokomaikai palena ole o kamaaina.

            Ua hai mai na kamaaina ia'u i ke ano i kapaia ai o keia mau aina o Laie maloo a me Laie wai mamuli o ka inoa o kekahi mau wahine kaulaua o Hawaii nei i ke au i hala, oia hoi o Laieikawai a me Laielehelohe.  He mau aina maikai no keia, e like me ke ano o ke laua mau inoa.  Ika pohai Alii e luakaha ana ma Laiewai

                                                            Aole i pau.

 

Ka hoike kula Sabati o ka ekalesia o Ewa.

 

Ua wehe ia ka hoike Kuia Sabati o ka ekalesia o Ewa nei, ka hale halawai o H@nouliuli ma keia la 16 o Nov. M. H. 1875, malalo o ke alakai ana a K. H. Kaumialii ke kahu kola Sabati o keia ekalesia.  O na hana, oia la, o na mele himeni, a me na mele puhi ohe, hookani pu me na pahu. O na haawina kula Sabati, ma Kin. mok. I a hiki i ka mok. 7, me na haawina paanaau; ma na wahi a pau i paa naau ia.  Mahope o keia ua wehe ia ka haiolelo akea, e kekahi houmana hou oia o B. K. Kapahau. k. He hoahanau oia no ka ekalesia Pope, a ma kona launa pinepine ana me J. Welewele, Ka@le ka mea lawelawe na ka Haku ma Ewa nei.  Nolaila ua loaa ia ia na kuhikuhi e alakai pono ana i kona lunaikehala a penei kana Kumumanao:

            He makua ka oihana kula Sabati no na pono a pau.  Ano ua hoohaku koi ia ko'u lunaikehala e na iini piha o ka manaolana, mamuli o ka lana malie ana o na kuko iloko o ko'u puuwai; aole nae wau i ike i ka wa e hooko ia ai, aka; aia i ka manao o ka mea nana e hana i ke kino a me ka uhaue, oia paha ka wa e ko ai ia mau mea.

            I ka nana ana iho ina haua a na keonimana hanohano a me ua l@de opiopio, a me na keiki maka palupalu, a me na kaikamahine papalina lahilahi, na ekalesia hoi i komo ia e ka inanaoia hana, e lawelawe ana i keia oihana nui iliiho, i hookau ia iho ai maluna o ko oukou mau poo, a oukou hoi i hoomakaulili ai i ka wela o ka la ke anuanu a me ke koekoe.  Nolaila, ua hilinai paa ia ko oukou manao malua o ka oukou hana, a na kukulu ia hoi ka oukou hana maluna o ka oiaio hiki ole ke hopau ia e ka manao kanaka. A ke hookokoke aku nei ko oukou alakai ana i ka puka o ke ao maikai, oiai oukou e lawe pu ana me na hipa auwana, i hoopuehu ia e na ilio hihiu hae. O ka aoao Pope hilahila ole, i ke kapa ana ia ia iho, he poo no ka ekalesia ma ka honua nei, he hooilina ka kona mai ke Akua mai, he lunahooponopono waiwai ka no ke Akua. A o lakou ka ka poe nana e kala i na hala o kanaka. Ke hoike oiaio nei au imua o keia anaina maikai.  "Aohe oiaio o ua aoao hoomana la o'u! Aole no hoi oua wahi aa i kokolo aku iloko o ka ke Akua olelo. Oai hoi ua halahu mawaho o ka Baibala ko.  lakou hooponopono ana O ka mea hoi nena keia kumumanao e puka nei i keia hora oia kekahi i noho ma ia aoaoa pouli, a ua lilo hoi au i hoa'loha no na kahu oia ekalesia poo ole. A i kuu loaa ana ia J. W. Kaale ka luna haiolelo hoomanawanui i ka hoike ana i ka oiaio o ke Akua ewaena o keia apana. Ma ke Lae o ka ia i kai o Puuloa, ma kana alakai ana a ma kana kauolha nui ia'u.  E heluhelu nui au i ka palapala hemolele me ka pule mau i ke Akua.  A i kuu imi mau ana i ke kuleana paa o na hoomana'ia a'u i hilinai kuhihewa ai.  Iloko o ka ke Akua olelo, i mea nana e hoopaa i kuu manaoio, e hooko hoi i ko'u @i.  Ua ike au alole wahi pilikana iki oia hoomana iloko o ka ke Akua olelo, aole no hoi i hooaikane me ka pono io maoli.  Nolaila ke minamina nui nei au i ka lahui e ale ia nei e keia Hipopokamu, nana na pooa me na pepeiao hao he ami i palapala ia ma Hoikeana, a he lua ahi hoi keia nana e pulehu ina kino a me na ohane iloko o ka make mau, a ke waiho mai nei ka olelo ao a ko kakou hoola iho imua o kakou. E malama ia oukou no ka poe kaula hoopunipuni ke hele mai io oukou la me ka aahu hipa; aka maloko, he mau Ilio hihia hae lakou.  Aka, aole ke kanaka i hoopaa i kona manao maluna o ka mea hookahi, ua hookau liilii ia aku ia ma o a maanei.  Nolaila, ke hookahua nei au i ka pono iloko o'u, a ke hooholo nei kuu lunaikehala.  O ka ekalesia Karisiano ka mea i kululu i kona hale maluna o ka pohaku.  Haule mai la ka na, kahe mai la ka wai, nou mai la ka makani, a pa iho la i na hale la, aole i hiolo; no ka mea, ua hookumu ia maluna o ka pohaku.  Pela i kululu paa ia ai ko oukou iini maluna o ka oukou hana, a eia ka la e hoomaha ai ko oukou mau lohi, a e lilo ana oukou i poe alakai no ka malamalama, oia hoi keia hana a oukou i kukulu ai.  O ka lua keia o ka'u ike ana i keia hana maikai i hooulu ia e oukou ma keia ekalesia a ma keia apana o Ewa nei a he hana nani keia i oi aku.

            He oihana maikai ka oihana kula Sabati he mea e hoolaha ana i ka pono, a me ka maluhia maluna o ka honua, he mea hoi e pahola ana i ka oiaio maluna o na lahuikanaka lehulehu o ke ao nei, a e lulu ana i ka hua maikai iloko o kela naau keia naau, oia ka mea e laha aku ai ka pono ma keia wahi keia wahi, iwaena o na lii a me na makaainana, maluna hoi o ka poe waiwai a me ka poe ilihune, he hoaloha hoi no ka poe iloko o ka pouli-Ma ka aoe@o piha ana o ka mea nana i haku loea keia humumanao.  Ua like ka oihana kula Sabati me ka oinana kaoka lapaau. Oiai, o ka oihana kauka, he oihaoa ia e hoola ana ina kanaka i loaa ina hoopilikia a ka make i kou iho maluna o lakou, a o ka mea hoi i ike i ka oihana lapaau, oia ka mea hiki ke hoola i keia poino, nana hoi e palepale keia mau pilia a pau e like me kona ike lapaau, pela oia e hana ai.  Pela no hoi ka oihana kula Sabati.  He oihana ia e hoola ana i ka mai.o ua uhane o ka poe e noho ana iloko o ka pouli, e ao aku ana hoi e loaa ke olea nui i noonoho ia mai ao ka honua nei, e koi aku ana ina hoomaloka e ike i ka oiaio, a me ka poe makapo i ike i ka malamalama, o keia hoi ke alanui kahi e hele aku ai a komo i ka puka o ke ao maikai a e loaa ai ia kakou he kuonoono, a he hoopoao, e hiki ai hoi ke wehewehe ina mea pohihihi o ke Akua olelo ke kukui na malamalama nei iwaena o keia lahuikauaka, ke, kumu iaau laua nuia a Amerika i lawe mai ai a kanu iho ma keia pae aina, a i ka manawa, e hoomaka mai ai kona lau e opiopio, a kokole mai la kona mau lala maloko o ke ki hapai, kahiea mai ai oia i kekahi oha no lesa, e pipi mai ia'u i ka wai i mohala pono ae kuu maulau, i pala memele hoi kuu mau hua, a i maikai kuu ula ana iwaena o keia lahui.  Nolaila, ke ike nei au i ka hana a ka Haku, ua holo pono ka oihana kula Sabati mai Hawaii a Niihau.  A oia ka hoike oiaio no ko'a kukula manao ana, a kapa ono ia ai e ko oukou pokii; ke pooo o keia kumumanao.  He makua ka oihana kula Sabati no na pono a pau loa.  I kukula ia ai e ka poe kurisiano oiaio.  A owau o B. K. Kapahau ua pau kuu kanalua a ke hele nei au maluna o ke kahua a na lona olelo a me na kaula i kukulu ai. O lesa Kartso iho no ka pohaku kumu o ke kihi, kahi a na Karisiano i kukulu paa ai i ko lakou manaoio.  Aole hoi maluna o Petero kanalua, a na Katolika e ao hewa nei a puni loa au malaila a mai houle au i ka poino loa ana. E ole ka leo o ka ke Akua elele e hele hoomanawanui nei.  E hooia ana i ka oiaio o ka Haku ma keia Teo Hoolana m@nao; E ala, a e nana aku i ke keiki hipa a ke Akua, ka mea nana e lawe aku i ka hala o ke ao nei.  A he olelo oiaio keia.  Auhea oukuo e o'u hoa i puni hia i na hoowaleawale a me na ao hewa ia ana o keia hoomana Katolika Pope.  E haalele aku oukou@ Eia ke ala, hili mai oukou a pau, a e lilo o Iesu i alanui no kakou e hiki aku ni i ke ola.  E like me ka hoike ana mai a J. W. Kaale a ka Biibala i hooiaio mai ai, a ka uhane ike e kokua nei i kana kauwa nawaliwali; Aole ma keakamai o kanaka Aka, ma ke kokua ana mai o ke Ahua i holopono kana Euaneria. Aloha oukou.

                                                                        B. K. Kapahau k-

            A i ka pau ana o keia haiolelo, hora 2 wehe ia ka paina no na mea ai i hoolako ia e na kamaaina-hookehi paha hora ka loihi; ka poi kalo ka ai, o ka puaa ka inai, na ai a lawa a koe aku.  A pau ka wa paina.  Wehe hou ia na hana o ka la-ne ka haiolelo a J. W. Kaale no ka la hanau o Kalani ka Moi D. Kalakana.  Aia hoomaha ka haiolelo ana. Alaila, puana mai la o S. Kaalonahi he kauaenae e heluhelu ana i ka inoa.  He nalu nae ku mai-a pela aku ma ka leo moakaka pono, houoli olioli pu kakou.  Wehe hou o J Welewele Kaale, i ka haiolelo, ua like me ka wai kahe ke hoolohe aku, lealea, kaniuhu, piha no hoi ka naau i ka olioli  Ia ia no a hoomaha, waiho hou mai la S. Kaalouahi he kanaenae. O ka wau nui-a pela aku.  Waiho mai la o J. W. K. i kana haiolelo hope E nonoi ana, e malama i ake ola o ka Moi ke Keiki Alii W. P. Leleiohaku na Moiwahine, na Alii hanau o ka aina, me na luna o ke aupuni me na makaainaua.  E ola i ke Akua a kou i ka pua aneane.  Ka hoiolelo elua o ka la.  Na K. H. Kaumialii no no ka la hanau D. Kalakaua.  Ka haiolelo ekolu, na Kauaohilo, a i kana kamailio ana a hoomaha iho la, waiho mai la o Huiu hulu i ke kanaenae.  Ke waiho mai nei ke kini, a pela wale aku.  Olioli ka naau i ko ke Akua malama ahonui ana aole ma ko ke kanaka pono aka ma kona lokomaikai wale mai i na keiki hewa a Adamu kahiko  Wehe ia ka haiolelo la hanau me ke mele.  E ke lii mana mau, me na ohe, me na pahu, a me ke mele Lahui a hookua ia na hana o ka la me ku pule a J. W. Ka@le.  Ua maikai na hana aole ike ia ka haumaele.  E aloha auanei na keiki ulele hua, ke hoi nei ko Kualakai keiki.

                                                                                    W. B. Kanoeokualakai.

            Kaiahamaulea Ewa Oahu, Nov. 18, 1875.

 

Ka malamala ana o ka i ahanau o

ka Moi ma ka hale kula keiki-

kane o Haleakala nei.

 

E KA NUPEPA KUOKOA E; Aloha oe:-

            E ae mai ia'u e hoike i na mea i hanaia ma keia home i ka mauawa i haiia ae'la maluna; a nau hoi ia e ahai mama ae a puni kahi i noho ia e kou kino holookoa.  Mamua ae o ka hoolei ana mai o na kuku na wela hahana o ka la, na kahikoia ko makou home noho, me na lau aala o ka uka  waokela; a ua hele wale a "Lupalupa ke ala, a ua puia i ke onaona."  A i ka hiki pono aua'e i ka hora 6 A. M. ; ua hoala ia ae la na keiki, e ka puiwa hikilele i ke kani kapaini a ka pahu (@). maiaio o ke alakai aua a ka Master Samuela P. Aho o. A mehe mea ala, e i mai ana ia makou penia: E ala! E ala!! Eia ke hohela mai nei na kukuna o ka la; a e hooomanao i ka la i puka mai ai ka Moi. mai ka puhaka mai o kona makuahia@!!! A e malama kakou i mau lealea kupono i kona kuiana.  A i ka mena ana iho o keia haukawewe ana, ua hui like ae'la na keiki, a himeni ae'la i ka pauku mua o ka himeni "Americi". A ia mauawa a na keiki e himene ana, ua huki ia ae'la ka Hae Hawaii ilana o kona wahi, me ka hoanuunuu ia e liae me ka himeni ia ana.  A i ka pulelo ana aku o na kahakahana wai hooluu ano like ole, o ko kakou Hae Hawaii nanai, na haawiia ae la ekolu mau hhuro; hookahi no ka Moi Kalakaua, hookahi no ka Hae nanai o Hawaii nei, a hookahi no ka Home Haleakala.  A ma hope iho o ia manawa, ua hoomaha iki iho la no kekahi mau wahi minute pokole.  A i ka hiki pono ana ae i ka hora 10 A M, ua hiki kino mai la ke kumu nui o Mauuaohe, me kana mau haumana.  A i ko lakou hoolauna ana iho ma keia home, na uleu hou mai la ka leo pahupahu o ka pahu hookani: a o ka hoomakaukau ana no na hookahakaha paikau ana, a me ke kumo ana aku iloko o na lealea o ka la.  A he 15 minute mahope iho o ia manawa, ua haawiia na paikau ana like ole; malalo iho o ke alakai ana a Captain  F. L. Clarke, a ua maki like aku la i ke kahua i hoomakaukauia no na lealea.  A i ka hiki ana aku i ke kahus, ua kuhoia he mau lunaakanawai, na laua e hooponopono i na lealea.  A ua kohoia o F. L. Clarke no ka pahu hopu, a o Sam. E. Kaine no ka pahu hoomaka.  A pau ia, ua kohoia nu kukini wawae, nia hoi o K. George, Edward Lyona, Iona Nakila, Henry Taliant, a me H. Aea jr.  A ma ia olela ana iho, ua olali aku la ka moho Kawai George.  A mahope aku o keia, ua hoomakaia ka paani "Heihei makepo."  A o Keawe ka mea i hui aku me kela poe mamua eu nei; a ma ia hoomaka ana iho, aole hookahi o keia poe i hiki pololei aku i ka pahu hopu.  A ia manawa, ua uka ae la na makaikai a a pau i keia poe, i ka holo kapakahi ma kapa alanui.  Lealea ino.  Pau ia, ua malama ia ka keihei eke; a ua eo i kahi hueu William Bray  Nani Kela. A mahope iho, na maki like hou aku la i ka rumi kula; a mamua ae o keia manawa ua hiki kino mai la ka makua Rev. S. E. Bishop o Lahainaluna.  A akoakoa pu ae la makou ma ko makou rumi kula, na malamaia ka hooika ka kino me na la o liilii, (Wand Exercise), a ua holopono me ka mahaloia e na makakai. A i ka hookuu ia ana, ua aue like aku ia makou na ae kahua Coroke o ka "Pacifie" a me ka Atlanie" E@a na hoa.  Ma ka Pacihe-Capt Alexader George, malamamoku H Aea jr holiplahu Henry Kahimoe, sela R bt. Kalanipoo.  Ma ka Atlanic-Capt Sam E Kaine, malamamoku B Malama, huipahu Keawe, sela Sam. Kekela.  A ia ulele ana iho, na puka @ua aku la ke sela Sam Kekela (rover) mamua o ka hiki ana o ka poe o kela aoao i kela pua (atake); a e ukai i ana ke Capt. S E. Kaine mahope o ke aela Sam. Kekela; he elua hupa i koe a puka aku.  A o ka hulipahu Keawe ke ukali nei mahope o kona Kapena: a o ka malamamoku malama, e ukali ana mahope A ma ka nana aku, mai hauiani ka poe o ka Atlantic no ko lakou paka ino mamua o kona hoa Pactic.  Heaha la ia.  A i ka hiki pono ana'e i ka hora 1 P M., na mai, maia he wahi paina luau e na kumu kula o keia kula me na kumu nui o Mauneohe, na houmana o na kula elua.  Ua wehe ia ka paina me ka pule a ka makua Rev S. F. Bishop, a mahope iho, ua hooaua iho ia ua koho kelekele a Kapuukolu ; a ua hoopi haia ka lua o ka inaina o kela a me keia; a ua kookunia me ka olioli maikai.  He wahi halewai Kai malamaia i ka hora 3 P.M. he inau olelo e pili ana no ka Moi, a me kona ohana.

            Ma ke hora 6:30 P.M. ua hora ia he mau puu ahi nui, i hiki aku ke anapuni o ko lakou mau kumu i ke 50 kapuai; A o ke keikei he, 20 kepuai; a he puoa ke ano.  A o ka nui o keia mau pua, he 7 ko lakou heluna.  Ua hoohalikeia me ka helana o na Moi o ke Aupuni Hawaii nei, mai a Kamehamea I, a hiki i ka Lani Moi Kalakana e noho nei. A hoomakaia ka ho-a ana mamuli o ke kauoha a Mater Keawe, ka luna nui i hookaawaleia no ia hana.  Ua hookani ia ka pahu, ua puhi ia na ohe, a ua haawiia he mau haro no ke ole o Kalakaua ka Moi.  A o k paina keia o na hana lealea.  E ola ka Moi i ke Akua!  E ola ke aupuni Hawaii i ke Akua !! A e mau ke ea o ke aupuni Hawaii i ka pono.

            Owau iho no me ke aloha.

                                                                                    J. J. R. Kingston.

                                    Haleakala School, Nov. 24, 1875.

 

            Ladana, Nov. 8.-Ua lonoia mai nei, he wahi kue e ma waena o na poe hui hoaponopono o ko Auseturia, Rusia, a me Geremanie, no kela honene kaua ma Hezegovinia.  Ke ake nei ko Augeturia e lilo ia ia ka mukuaina o Hezegovinia, a ke ake mai la hoi o Rusia e kaa malalo o kana hoomalu ana na wahi mui e pili ana i ke DebubeIna pela iho la ka ulia e hiki mai ana, alaila e hopu mai no o Enelanai ia Aigup@ta @ me ka mokupuni o Kerete.

 

KA BURT LAAU OLA!

-NO NA-

Mai e loaa mai ana no ka holopono ole o ka ai iloko o ka Opu,

A me ka mea hooikaika i ke Akepaa!

 

O KEIA LAAU E LOAA MAI AI KE OLE A E PAKELE AI HOI!

He mea io no ia e pau ai na mai i loaa mai mamuli o ka

Holopono ole o ka ai iloko o ka Opu,

            Ka Paapu, na Io ulu wale,

                        Na waikahe wale mai, na mai Nalulu,

                                    Na mai o ke Akepaa, a me

KA PONO OLE O NA PAAHANA O KA WAIHONA AI

E LOAA KOKE NO KA OLUOLE KE INU I KEIA LAAU MAI KA AKAhi a i ka eono omole, (e like me ka nui o ka mai, pela e nui ai ka laau).

            he mea nui loa ka malama ana i ke kino iloko o ke Kulana o ke ola maikai me ke kokua ana i ka mana o ka hoohoi @pono ana o ka ai iloko o ka opu, a me ka hooikaika ana e puliki a e hoomau ma na hana e kokua ai i ke ula oluolu  maikai, a mamuli o la mau mea e makala ai na mea ino mai ke kino ae, me ka ai ole ana i na laau awaawa.  I mea e maopopo ai, e lawe i ka Laau Ola a Burt, a loaa ai ka ik iikai a me ka mea hooikaika i ke akepaa,he Laau nooko mai o na MEA KUPU. Ma ak @ka o keia laau a me ka holo o ka hana maluna o na PAAHANA O ka WAIHONA AI, me ka hooikaika ana i ka opu a ipe ke kukua i na mea o ke kino, a ma ia wa no e kaawale aku ai na' mai o ke akepaa, a ma ka hoonaha kupono ana, e loaa mai ai ka oluolu ma ke puu ana aku o na wai ino.  Aole laau maikai e ai e ike ia, e like me ka Burt Laau Oia no na mai e louamai ana no ka holopono ole o ka ai iloko o ka pou, a me ka mea hooikaika i ke akepaaa.  a o lanakila nui no keia laau maluna o na mai i loaa mai no ka holopono ole o ka ai iloko e ka opu, ka paapu, ua ia ulu wale, ka wai kahe wale mai, a me na ino a pili ana.

            He lehulehu ka poe i ike ole i ke ku. nu i hiki mai ai na mai no ka holopono ole o ka ai iloko o ka opa; a nolaila, ua manao ia he mea pono ke hoike aku, i kahi wa, na loaa ka eha ma ka waha o ka opu ai ai, o ke kumu o ia, o ka holopono ole o ka ai iloko o ka opu, a lilo ia i mea pohapuha, loaa mai ka nalulu, ka wela o ka umauma, wela o loko o ka opu, ka umii ma ka aoaoa a iloko o ka umauma, ka mulea o ka waha, palaai o ke alelo, awahia o loko o ka opu, ka hiamoe ole a me ka oeo ole i ka ae, ka molohai, paupauaho, ka niua, ka moku honua, ka lia o ka ili, a o ka moku ana o na aa lolu.  Nolaila, o na paahana a pau o ke kino i loaa i ka nawaliwali, ua loaa mai na mai ka holopono ole o ka ai aloko o ka onu.

            O KA LAAU OLA A BURT, he laau ia e kipaku aku ana i na mea make; a o ka mea i loaa'i nei mau ano mai a hoomanawanui i ka ai ana no kahi manawa, o ke ola koua hope.  Ina he paa ku mai o kahi a inu i keia laau, e loaa koke no ka oluolu maikai, a loaa no ke oia uou.  O na ino a pau o ka io ulu wle, he ola wale no ia i keia laau.

            He nui na hoike e ola nei no ke ola ana i keia laau, mahope iho u ko lakou mai ana no kekahi mau makahili, a i ka ai ana i keia laau ua ola koke.  He hiki no hoi ke hoemaemae ia ke koko me keia laau ola a Burt, a pela no hoi na mai mawaho o ka ili, he lilo ina ia i ka ole ke ai i keia mea maikai.  A he la@u maikai no ma ka inu aua.

            O keia laau, ua loaa mai ia  mailoko mai o ke kuhikuhi a kekahi kauka lapaau  kaulana, nona ka lapaau ana i kona ohana iho, a ua loaa no ke ola maikai.  Ke wahoia aku nei keia lauu imua o ke lahaleha, me ka lana o ka manao e hahai ia ana no e no pomaikai na poe e ai ana, ina paha he nui ka mai, e ola ana no.

            O KEIA LAAU A BURT, KA LAAU MAIKAI MA KE AO NEI, nolaila, he pono i na poe mai ke hoao i loaa ke ola.  E loaa no keia laau ma ko makoe Halekuai.

 

Na kuhikuhi no ka ino ana:

 

            E inu i hookahi puna nui i ka kakakahiaka a me ke ahahi, hooani aku paha a hooiemi mai paha,i mea e hemo maikai ai oloko, elna a hookahi manawa paha o ka la. Ma inu i ka wai iloko o umikumamalima minute, mamua a mahope o ka inu ana.

            KUMUKUAI,            $1.25 no ka omole.

 

KO KALEPONI LAAU OLA!

A ME KA MAI HANO.

DILLINGHAM & CO.,

                                                                                    Na Agena no ka Pae Aina Hawaii.