Ka Nupepa Kuokoa, Volume XIV, Number 51, 18 December 1875 — HE IWAKALUA TAUSANI LEGUE MALALO O KE KAI. NA MEA KUPANAHA O KA MOANA. KE ALA O KA MEA HUNA, A O KA MEA POHIHIHI O KA M. H. 1866! [ARTICLE]

HE IWAKALUA TAUSANI LEGUE MALALO O KE KAI. NA MEA KUPANAHA O KA MOANA. KE ALA O KA MEA HUNA, A O KA MEA POHIHIHI O KA M. H. 1866!

| [Hk wahi Olelo lloakaka.—Aia i ke au i hoomaka ai kela kaua kuloko weliweli o ke Aupuni Repubelika Nui 0 Amerika ; i ke au hoi o na makahiki 1 C C7 a me 1868 ua pae mai Ia ia kakou ka lono no kekahi moku kupanaha i hanaia e ke akamai uoeau o kekahi kanaka, o ke ano o ua moku la, ua aneane like me ke kika ka nepue pnipui o kona j»auku waena, a kamoo aku kona mau wolau i ka oiki ; o kona holo a me koua mama, maluna a malalo o ka moana, aohe mea like e hiki oi ke hanaia e na | ioea naauao o keia wa, a o kona mana a ! me kona ikaika enegiui, a me na hana | akamai a pau i pili i kona ola, he mea huna ia a he mea pohihihi hoi a hiki I i keia Ia t e like me ka ike ole ia ana o | kona mea nana i kapili, a me ka nalohia ' ana o kona inoa a me kona aina hanau iJoko o ka ole. Mamuli o na olelo a ke- ( kahi olulo Farani kaulana i lawe pio ia e ua moku ano e la i hiki ai ia kakou ke hoomakaikai iki aku i kekahi hapa o kona mau ano, a me kona moolelo. 0 na mea a pan i kakauia he oiaio wale no, a aoie hoi i like keia me na kaao a ! me na moolelo hakn e ae. Ke hookuu malie aku nei makou i ua moolelo eehia nei no ka pomaikai o ka lehiilehu puni j mea hou o ke Kuokoa, i hoa kaanu a i hoa iioli no oukou iloko o na po kulolia, a me na la inakaponiuniu,—me kaiini o ko makou mnnao e hiaai auanei oukou nona me he ipo aloha la no ka po mahina kalae, —e like me ia i laweia mai ai o ko makou Mea Unuhi.] MAHELE I. MOKUNA I. KE KUAAU PAIALEWA. UA kaulana ka makahiki 1866 no kekahi ulia kamahao, a no kekahi hoakaku auo e i hiki ole e hoakaka piha ! ia koua ano, a he mea maopopo, «ole hooknhi i hoopoina nona a hiki i keia wa. 0 | na lono nana i hoopihoihoi i ka lana I maluhia o na manao o na lahui kanaka I holomoaua, a pioloke pu ai ka manao | o ka lehulehu a pau a hiki i ka mole o ! na aiuapuniole nui, a kau ai hoi ka weli iluna o na poo nana e alo ke ehu o ke kai loa, aole ia o ka makou mau lono e lawe mai ai a hoike aku. 0 na poe kaiepa, na luina huki kania o mua, na kapena moku, a ao na hookele o na moku kuna liilii, mai Europa a Amerika, na 'iii manuwa hoi o oa aina a pau, a me na aupuni he nui o na ainapuniole nui elua, o lakon a pau ka i hoolelehauli ia no keia mea kupanaha. No kekahi manawa i hala aku mamua o ke ala aua mat o na manao pihoihoi | ma ua aina puuioie, ua halawai mai la | ua moku me kekahi M mea nui aiwaiwa, )J ; he mea kino loihi, ano miomio.a na hoo- : naniia i kahi wa me ka weli malamala- ; ma, a he oi loa ae hoi kona nui a me ka | mama o kona mau onina mamua o ke • kohoia, a o kekahi ia e ae paha o loko • o ke kai. 0 na mea i hoikeia mai e pili ana i keia mea kino ano e (ke paa uei ia mau moolelo iioko o na buke holo moku he ■ uui) ua kulike loa ka lakou mau hoaka- | ka ana ma na mea he nui, ma ke ano o | kona kino, a o ka mea kino paha i ike I ole ia kona mea like ; pela hoi i kooa maiua ano e uiha 010, kona ikaika hooi neo kupaianaha, a me ke ola kamahao i j haawi ia mai nona, iua he mea kino i-a ! ia no loko aka hohonn. Ina he kohola ia, alaila, ua oi loa ae kona nui mamua o ■ na ano kohoU o ae a pau i hoouohono- ! hoia e ka poe akeakamai ma ka papa o 1 na kohola. I ka lawe ana mai o noouoo [ pono iho i na mea i ike ia no ua ia uui

Ia rn i ri;* iu<-in;twa kuf':ke ole. na ane hiki ke koho i k t mea pololei—no ka mea. ua like a like ka nele ke hookuku :ho i ka mea i hoikeia mai e kekahi poe, e'uia haneri kapuai kona ioihi, me ka uiea a kahi poe i hoike mai ai, hookahi mile kona laula, a ekolu mile ka loihi — nolaila, o ka mea hope a kakou e hooholo ai, ua oi loa ae ka nui o keia mea ola kupanaha, mamua aku o ka nui o ua i-a uuuui o ka wa kahiko, iua ke ola nei lakou a hiki i keia wa. He mea hiki ole no hoi ke hoole, aoie he i-a e ola ana o ia ano iloko o ka hohonu, no ka mea, ua ike ia—a ina pela io, alaila, oia iho la kekahi mea i hiaai nui ai ko ke ao holookoa e ike ia mea kamahao oke kai. Ika hoonohonoho ana hoi i na mea la ma ka papa o na ka ao kupua, aohe no i like. Ma ka la 20 o lulai 1866, ua halawai mai la ua mea kupanaha nei o ka moana j me ka moku mahu "Kiaaina Higinison"| o ka Qui Hooholo Mokumahu o Kalakufca a me Burenaka, e lana heie ana ua mea nei i ka moaua, he elima mile ka mamao mawaho aku o ua kapakai o Au | setera)ia, ma ka aoao hikina. Ika ike j mua aoa o ke Kapena Beka o ua moku | nei, ua kuhi no ia he kuaau one i ike j mua ole ia ; hoomakaukau iho la oia e ana pono iho i koua kulana i ku ai ina | ka ili o ka honua ; a ia wa, ua pupuhi j ae la ua mea ano e nei i ua omaka wai | elua, a lele kao-kao ae la i ka lewa no na j kapuai he haneri me kanalima ke kie-1 kie. i uknli pu ia e kekahi leo ano e. E i ole e pupuhi e ka wai mai loko ae o ua ' kuaau oue nei, pau ai ka manao o ke Kapeua he kuaau one, a JoJi ae la hoi , kona manao, he ia nui o ka moana i ike I ole ia kona ano, a i hiki hoi e pupnhi mailoko aku o kona mau puka puhi, i na koiamu wai i awiii pu ia rue ke ea a j me ka mahu lahiluhi. '

Me ia mau ano like no hoi na mea i ikeia e ka moku Columebia. o ka Ilui (looholo Mokumahu o Inia Komohana a liie ka Pakipika, ma ka la 23 o lulai o ia makahiki no. Aka, he kupmalm ka mama luaole o keia kohola ano e, (ina he kohola) ma ka hoonee hikiwawe ana iaia maike kauwahi a ī kekahi ; oiai iloko wale no o na la ekoln, ua ike ia oia ma na wahi like ole elua o ka palapala aina, e ka moku "Kiaaina Higinison" a me ke Kolumehia, ua hookaawaleia e na haneri legue moana ehiku ka mi - mao. He umikumamahiku la mahope mai, elua tausani mile ka mamao mai keia wahi akn, o holo ana ka moku Helevetia o ke Comopane Nationale a me ke Sauona o ka Hui Mokumahu Lawe Leta Roiata i ka hikina, ma kela hapa o ka Moana Atelanika, e waiho uei mawaeua 0 Amenka Huipuia a me Europa, na ike like ia e iaua ua pilikua uei o ka moana, ma ke kau like ana ae i na hoailona i kekahi a me kekahi, ma ka latitu A. 42 15' lonitu K. 60° 35' keia ikeia ana. I ka hoohalike ana i ka laua mau mea 1 ike ai, ua mauao ua poe maluna o ua mau moku la, ua poloiei ka lakou koho ana i ka loa o ka i-a, he ekolu haneri me kanalima kapuai a oi aku, oiai ua emi iho ka oui o ka Helevetia a me ke Sanona. i ko ua i-a la, aka nae, ekolu haneri kapuai ka loa i hooholoia e lakon. No keia mea boi, o na kohola nui loa i ike pinepine ia ma ia mau wahi o ka moana a me na wahi e pili koke ana i Aieutia, Kuiamaka, a me na mokupuni o UuuguliKa, aole hookahi o lakou i oi uku mamua o ke kanaono iwilei ka loa. I k*i hiki mai o keia mau lono, a me na louo hon i ikeia ai e ka moku Pe- | relina, —ka hookai po ana hoi o ka mo- | ku Etena o ka laiua luimana me ua pilikua nei—ka moolelo i kakauia e na 'lii inoku o ka maouwa Faraui Noremanadi, a me ka mea i ana pono ia e na ukali o ko Kamadoa Fiti-Kemiki malon» o ka moku, Haku o Kiiaike ; oa lilo keia he mea nuoe noi loa ia e ka iehuleha. Ua hoopahenehene na poe i manao nui ole uo ua pilikua nei, aka, o na aupuni imi

ikaika e like ine EueUnū Aaicnk<« a uie GereiuaQia, ua uoouoo luii lukou no kvia mea. Ma na walii a pau i akoakoa nui ai na kanuka, o oa piiikua nei ka mea i kaeuailio nui ia, ame ka nu hou o ka In. Ua mele ia nona ma na wahi uke;i, ua paio ia hoi maloko o ua nupepa, a ua hoikeikeia ma na kuahu keaka. Ua hoolaha ia na ano kaao a pan e pili ana nona. Ua paiia iloko o oa oupepa na kii o oa i-a nui a me na mea i koho wale ia, mai ko ke kohola keokeo a hiki i ka "Mobi Dtki'' weliweli o na kaei anu loa a iue ke Kalakena nni weliweli o ke k;ii. he mea ola ka i manao wale ia, e hiki iaia ke puliki i ka moka elima haneri tona ka nni, a lumai iho iloko o ka monna. ua ala mai la na hoomanao ana no ua kaao o ka wa kahiko loa, a ua puana hou ia hoi na manao o Arisetole a me Piline, na mea nana i olelo mai, he mau pilikua o keia mau ano ke ola ana ia wa, a pela lioi na kaao o Norevai no ka Bihopa Ponotopiana a me na mea i kakauia e Paiilo Hegede, a o ka mea hope loa, oia na lono i hoikeia mai e Mr. Uarinatona (ka mea i hooia mai me ka hiki ole e hoopohala aku) me ka hooiaio ana, i ka makahiki 1857, oiai oia maluua o ka moku Cas>ttiliaua, ua ikeia e ia ke* kahi moo kai nui launaole, he mea i ike nui 010 ia i ua wa la ma na kai e ae, koe wale no ka iko kahiko ia ana e ka moku "Conesitutionela."

No keia mea, ua poha mai la na paio ana mawaena o ka poe i manaoio a me ka poe manaoioole, no ua mea kamahao la, maloko o na poai o ka poo kakau hoolaha nupepa, a tne na iiuj)epa no na mea akeukamai. Ua hoowelnia na manao o na mea a pau no ka ninan <l Ka iwikani o ka moana." Ua hoopaapaa aku int luna hooponopono o na nupepa pili ake akamai me ka poe i manaoio i na mea ola kupanaha, i oi ae mamua o ka niea i inaa ; a iloko o keia hoouka kaua ana o na nupepa, lie man kai inika kai hoohaniniia, a ua hoohaniniia hoi ke koko o kekahi poe ; no ka inea, mai ka olelo ana no ka moo kai, ua puka mal la ua olelo pili kino maoliEono malama ka loihi o keia hoonka kana hahana ana maluiia o ka moana iuika, me ka loii ana o ka ianakiia i kekahi aoao a i kekahi, maloko o na manao pepa o ka Hale Kilohonua o Berazila, ka Roiala Acadame o na mea akamai ma Beliuy, ko Beritania Ahahui o na mea akamai, a me Samitisonia Hale ma Wasinetona ; a pela hoi me na kukakuka ana rfndoko o na nupepa "Akipei?»go o Inia," ke Cosomosa a ka Abe Moigino, iloko o ka Miteilunegda Petemana, na nupepa o na mea ake akamai ma Farani, a ma na nupepa kaulana o laila, a me ko kekahi mau aupuni e ae. 0 na nupepa haahaa iho, ua pane aku lukou me ka oi a me ke pahenehene mau ana. Ua hoopuka ae hoi ua poe kakau uupepanei, he man mea okoa ioa 1 pili ole i ke kumu paio, a o na poe kue i ua pilikua nei, ua kupaa no lakou ma ka manao ana, he mea loli ole na mea

kino maoii, (oia hoi, aole e emi kona kino i kekahi wa, a nui ae i kekahi wa) me ka papa pu aku i ko lakou poe hoa paio, mai hoike wahahee wale lakou no na mea kino, ma ka hookomo ana mai i na kaao a na poe luina no na Karakena, na Moo-ki»i, na ''Mohi Diki" a me kekahi mau kaao e ae i akaka ole ka oiaio. Mahope mai o keia mao paio nopepa ana, ua hoopuka ae la kekahi nupepa kaulana, i kekahi mau kaiai manao pahenehene, ma ka hoohaiike ana i oa pilikua nei me ka Wahine-hiu-ia, a oia iho la ka mea i oki pu ai na paio ana, no ka mea, ua akaaka a mamae ko ke ao a puni, no ua kalai manao la. Ua lanakila ae la ka ike oleio muluoa o ka naauao. Iloko o na malama mna o ka makahiki 1867, me he mea la, ua pio loa iho la ua ninau nei e hiki ole ai ke hoomaopopo hou ia, aka, hiki mai la kekahi mau mea hou i ikeia no ua pilikua nei. Nolaila, aole keia he ninan wale no na ka

poe ake usan;:ii e huli at, ak i, he mea poino weliweii e «ne Lnki oie ai ke pale aku. lle mniu auo hou ko n« piiikua nei i hoikeia mai ai. He hiki iaia iho ke hoohlo i mokupuni uuku, i puu pohaku, i pukoa, aka, he pukoa oae e li»na hele wale ana no. Ma ka ia 5 o Maraki 1867, i ka po, e hoio ana ka moku Moravia, oka Hui Moana o Moneterela, ma ka latitu 27 c 30 ? , a ma ka lonitu 72 ° 15*, ua hookui aku la ka aoao akau o hope o tia moku nei, me kekahi mea i manao wale ia he puu pohaku, ho puu pohaku nae i hoailona ole ia ma ka palapala aina, ma ia wahi oka moana. No ka hui ana mai o ka ikaika o ka makani me kona ikaika mahu, he eha haneri ka nui, nolaila, e paukiki ana ka holo o ka moku no na mile he umikumamawalu iloko o ka hora hookahi. No ka paa ame ka ikaika 0 na aoao o ua Moravia nei, oia wale no kona mea i pakele ai, ina )a ua puhi ke oka no ia hookui ikaika ana, a nalowale pu la me na eepakeke he 237, mai Kanada mai, iloko o ka opu ana ole o ka moana. 0 ka hora 5 pnha o ke kakahiaka, ka wa i loohia ai i keia ulia poino, a e wehewehe mai aua kai-ao. Holokiki aku la da alii moku o ka oneki o hope o ka moku, a nana iho la lakou i ke kai me ke kahaha nni. Aole a lakou mea eae 1 ike ai, he wili-au ikaika wale no, me he la ekolu kaulahao ka loa, a e kupiklpikio ana hoi ke kai. Ua ana pono ia iho la kahi i looliia ai i ua ulia nei, alaila, hoomau aku la ka Moravia i kona holo ana me ka ike ole ia oka poino. Heaha ia ka mea i kuia ai ? He pukoa anei iloko oke kai ? He moku ili kahiko paha ? Ao!e i hiki ia lakou ke hai pololei mai ; aka, i ka wa i nana ia ai o lalo o ka īnoku, i ka haua hou ia ana, aia hoi, ua haki pu kekahi hapa o ke kila o lalo.

He mea nui keia i ike ia, a mai hoopoina loa ia paha, o like la me kekahi mau mea e ae, ina e hookaulua ia ka nana hou ia aua o ua poino la a hala na hebedoma ekolu ma ia hopo mai. Aka, o mahaloia ka 1 nahi o ua hookui ana la, no kona lilo ana he mea e nanaia ai e na lahui a pau, e mahaloia hoi ka inoa maikai o ka Ilui nona ua moku la, no ka mea, ua lilo keia he uiea e aia puni hou ai na hoomanao ana no ua pilikua ano e nei o ke kai. I ka la 13 o Apeiiia, o ka makahiki 1867, ua hoike mai la ka moaua i kona helehelena nani, me he kahua la i lohi lima ia a maikai, e ani kolonahe ana ka eka, a e holo ana hoi ka moku Socotia o ka laina o Cnnad i, ma ka lonitu 15 0 12', lat»tu 45° 37'. 0 kona mama nae e holo ana ia wa, he umikumamakolu mile a me ka hapa iloko o ka hora hookahi. He 17 minute i hala ae o ka hora 4, o ka auina la, a oiai na eepakeke e akoa* koa ana iloko o ke keena ai no ka paina ana, he wahi kamumu uuku kai ioheia ma ka aoao o ke Socotia, mahope, mamua iki iho o ka puka o ka huila. Aole nae i hookui maoli ia aku e ke Socotia, aka, me he mea la i hookuiia mai e kekahi mea oi loa, oiai he nehe owe wale no me he mea la e okiia ana, aole hoi he kamumu e like me ke ano o ka ili maoii ana. A no ka ikaika oie o keia hookni ana mai, aole hookahi mea o ka moku i puiwa ae ; e ole wale no e holokiki mai ke kaenaoa me ke kahea ana. "Ke piho nei kakou! Ke piho nei kakoo !!" I kinohi, ua komo mai la ka li maka*u i oa eepakeke, aka, awiwi ako ia ke Kapena Anesoua. e hoike aku ia lakou, mai hoopihoihoi ia lakou iho no ka maka'u, no ka mea, aohe poino noi e loohia ana ia lakou. Oiai ua maheleia ke Socotia iloko o na keena nui ehiku, a ua pakuia kela a me keia keena e na palehao ikaika, mai looa a hiki i ke kiU o lalo, a o hiki no i ka moku ke koa iloko o kekahi iiu nui, me ke piho ole iloko o ka moana. Awiwi koke aku la ke Kapena e iho ilalo o ka moku. Ike iho la ia, o ka liina o n* keena o ka mo-

ku k.»iii u k»» k'ii o hoU>;u>.'-k-j :iu, au » l\ !iO k I lk iIn.I |i>U O kī' !\ t!, O .i!! t ke k?*i. i hooraaop >|>o iho ;ii ; ru- t ino hiki ole ke hoop uiia. n . . no ka mea. aole au» ia keona knh- i w ,■ iho uu ipuhao m ihu. o pi•> k 'k'» a; v ko ahi i kii wai. {A<lt' » / :'