Ka Nupepa Kuokoa, Volume XV, Number 2, 8 January 1876 — Page 2
KA NUPEPA KUOKOA, ME KE AU OKOA I HUIIA.
MA KE KAUOHA.
M amuli o ka mana i waihoia mai ia'u e ke Kumukanawai a me na Kanawai o ka aina, a no ka manao ana i ka hoomahuahua ana o ka pono, ke kauoha aku nei au, o ke Kau Hookolokolo Kaapuni mua o na Apana Eha, e malamaia ana ma Nawiliwili, i ka Poalua mua o Feberuari A D 1876, ua hoopaneeia a i ka hora 10 A M, o ka la 2 o Maraki A D 1876.
K akauia e kuu lima, a ua hoopiliia ma ke Sila o ka Aha Kiekie i keia la 21 o Dekemaba A D 1875. (kakau inoaia), CHARLES C. HARRIS.
Kokua Lunakanawai mua o ka Aha Kiekie, e noho hope i ka wa i kaawale ai ka Lunakanawai Kiekie 740
K E HOIKE aku nei ka lohe, ua hookohuia o J Bates Dickson Esq., i Agena Kalepa no ke Aupuni Emepire o Iapana, a nolaila, ke kauohaia'ku nei na kanaka a pau e nana i keia, a e mahalo'ku i kona mana ma ia hana. W L GREEN.
Kuhina o ko na Aina e. Keena o ko na Aina e, Honolulu, Dec 20, 1875.
UA hookohuia ka poe Keonimana malalo iho, he poe koho i na waiwai o na aina e like me ke Kumukanawai.
Mokupuni o K auai — Hon. D McBryde, Puhiula Kanoa Esq., H. J Wana.
No na mokupuni o Maui, Molokai a me Lanai, o Thos. W Everett. W L MOEHONUA.
K uhina Kalaiaina. Keena Kalaiaina, Dec 21, 1876. 734
E KOHOIA ana na Lunamakaaina o na Apana koho lehulehu no keia Kau Ahaolelo ae, i ka Poakolu, la 2 o Feberuari e hiki mai ana a puni ka aina. Eia na wahi i hookaawaleia :
HAWAII
No Hilo — Hale Hookolokolo ma Hilo, Halekula ma Onomea.
No Hamakua — Hale Hookolokolo ma Waipio, Halekula ma Honokaa.
No Kohala — Hale Hookolokolo o Waimea Hale Hookolokolo ma Kohala Akau.
No Ko na Akau — Halekula ma Kailua.
No Kona Hema — Halekula ma Hookena.
No K au — Hale Hookolokolo ma Waiohinu.
No Puna — Halekula ma Kapoho.
MAUI.
No Lahaina — Hale Hookolokolo o Lahaina.
No Kaanapali — Halekula o Honokohau.
No Wailuku — Hale Hookolokolo ma Wailuku, Halekula ma Ulupalakua.
No Makawao — Hale Hookolokolo ma Makawao.
No Hana — Hale Hookolokolo o Hana. Halekula o Keanae.
No Molokai & Lanai — Hale Hookolokolo ma Pukoo Molokai, Halekula o Kaohai, Lanai.
OAHU.
No Kona — Aliiolani Hale, ma na puka mua a mahope mai.
No Ewa a me Waianae — Halekula ma Waiawa, Halekula ma Waianae.
No Waialua — Halekula o Waialua.
No Koolauloa — Halekula ma Hauula.
No Koolaupoko — Halekula o Kaneohe,
KAUAI.
No Waimea & Niihau — Halekula ma Waimea, Halekula o Niihau.
No Puna — Halekula o Lihue, Halekula o Koloa.
No Hanalei —Hale Hookolokolo o Hanalei, Halekula ma Anahola.
UA OLUOLU i ke Alii ka Moi ka hookohu ana aku i na Keonimana malalo iho, i poe no ke Kea Kiekie o ka Oihana Hoohanohano o Kalakaua.
K a Mea Kiekie ke Alii W P Leleiohoku, Luna Kiekie o Ka Oihana. Hon. Elisha H Allen, Hon. Charles C Harris, Ka Mea Kiekie Charles Kanaina, Hon. Charles R Bishop, Hon. John O Dominis. Hon. Archibald S Cleghorn.
UA OLUOLU hou hoi i ke Alii ka Moi ka hookohu ana aku i na Keonimana malalo iho, i poe no na Hoa Kiekie o Ka Oihana Hoohanohano o Kalakaua :
Ho n. William L Moehonua, Hon. A Francis Judd, Hon J Mott Smith, Hon. Samuel N. Castle, Hon. Edwin O Hall. Hon,. Alfred S Hartwell, James Makee Esq.
Hale alii Iolani, Nov 11, 1875. 732
Ka Nupepa Kuokoa
— ME —
K e Au Okoa
I HUIIA.
P ublished every Saturday, $2 a yea.
HO NOLULU, IANUARI 8, 1876.
I KEIA POAKAHI ae la 10 o Ianuari, oia no ka pani ana o na makahiki he iwakalua kumamakahi o ko Ka Mea Kiekie ke Keiki Alii W. P. Leleiohoku mau la hanau, a ua kanaka makua oia i keia manawa, a ma kona ano alii, ua hiki iaia ke noho i alii ahaolelo no keia kau ae. I ka makahiki i hala, ua malama puniia kona la hanau oiai oia e noho kahu aupuni ana, aka i keia makahiki, e ike aku ana oia i ka poe hele mai ana e ike iaia. Ke pii aenei kona kaulana mawaena o kona lahui, a e lilo ana oia i alii hoopomaikai i kona lahui ke hiki mai kona manawa, a he pono e lilo oia i Alii Ahaolelo, ma ka 21 o kona mau la hanau.
I KELA POAONO aku nei i hala, ua puka mai ka nupepa haole Kalepa (P.C. A ) me ka olelo ua hoolilo aku kona ona mua i ka Halepai, ka nupepa a me na lako a pau o ia hale oihana ia Mr. Henry. L. Sheldon, ko mea i noho lunahooponopono no ia nupepa i na makahiki i hala aenei, a i haawi hoi ia nupepa he inoa maikai nona iho a no kona mau makamaka lehulehu. O ke kumukuai no ia hale hana, ua hiki aku i ka $16 000. A keia Iulai ae, alaila iwakalua makahiki o ia nupepa. Ke kalokalo aenei makou, e hahai ia ka ona hou e na pomaikai a me ka holomua.
O KEIA MAKAHIKI, a o ka pololei loa paha o keia kau ahaolelo, he kau ano nui. Eia ko kakou pomaikai maloko o ka mana o ia ahaolelo, a ina aole lakou e hana e like me ke kanaka makua a me ka manao hana no ko kakou pomaikai kuloko, alaila, e like auanei kakou me ka pukoa e lumilumiia ana e na ale o ka moana. A oiai, ua hookaawale ka p. 45 o ke Kumukanawai, o ka ahaolelo, " oia no ka akoakoa ana o na alii i kohoia o ka Moi a me ka Poeikohoia o na makaainana e noho hui ana," a ma ka pauku 57 ae, ua hoikeia, " na ke aili ka Moi e koho i na'lii, a e noho lakou malalo o ia koho ana a pau ke ola ; aka o ko lakou heluna, aole e oi aku mamua o ka iwakalua." I na makahi ki i hala, ua hoolawa ponoia ko na makaainana aoao he iwakalua kumamawalu lunamakaainana, aka, o ka aoao alii o ka Hale, aole. Nolaila, oiai kakou e manao ana he makahiki hana nui keia, aole paha he mea e ahewaia ai ka hoopiha like ana i na aoao elua o ka Hale i ikaika a puipui ka Hale. I keia wa, oia na alii : Ka Mea Kiekie C. Kanaina, Na Mea Hanohano P. Kanoa, J. O. Dominis, C. R Bishop, A. S. Cleghorn, H. A. Kahanui, C. G. Hopkins, P. Y. Kaeo, H. Kuihelani, W. T. Matina, J. Moanauli, J. P. Parker, J. I. Dowsett, P. Isenberg, S. G. Wilder. Ina he oiaio keia papa inoa o na alii maluna ae, alaila, he elima ka nui o na alii i koe e hoopiha ai, alaila lawa. E komo ke Keiki Alii a me na Kiaaina elua o Hawaii a me Maui a me elua mau kanaka hou aku, Ke hilinai nei makou, he mana keia olelo, " aia he naauao iloko o ke kuka ana o ka lehulehu."
Ke pii mai nei ka m ana o keia mea he nupepa ma Europa, a he nui ka makau o na mana nana e paa ana ke kaulawaha o na aupuni. Ua hoea hou aenei kekahi mau olelo hoohenehene ia Bisimaka maloko o ka nupepa Zeitung o Berelina, a ua lawa ia mau olelo i mau rumst ca nona e kaa ai ; a o ka Aha Kuhina hoi keia o Farani, ke hoopiha hou ia nei ko lakou kiaha o ka inaina no ka nupepa a Rouher, he kanaka pipili mahope o ke aupuni Emepera, e kapa ana i ke aupuni o keia wa, he akoakoa mana ole, i kukuluia e ka poe lehulehu mano ole. Ua lilo keia mau olelo i mea walania, a ua hoolilo nui ka Aha Kuhina i ka noonoo no keia mea, aole hoi me ka ikaika o na pu. Ke hoopiiia nei ua kanaka la nana ia nupepa, aka, ma ko makou ano alakai, ke ao aku nei makou ia Aha Kuhina, mai hoopapa lakou i ka ipuinika a ka mea kakau, o hanini auanei, hapala aku hapala mai. Aole makou e kala i ike ai, he mana ka nupepa, a pela i hookoia'i, " ua oi aku ka mana o ka peni, mamua o ka pahikaua."
E makaala.
E na poe kuleana i ke koho b alota, e makaala i na papa inoa o ka poe kupono i ke koho balota e puka mai ana. Ina aole i paa ko oukou mau inoa ma ua mau papa inoa la, a ua loaa nae ka palapala hookaa auhau kupono i ke koho balota, pono no e hele hou e noi i ka papa nana, i paa ai na inoa ma ka papa a me ka palapala hookaa auhau pu. Mai palaleha oukou i keia, o nele auanei i ka mana ole.
Ua uku ke kalohe.
I kekahi la o ka hebedoma i hala, ua lawe mai la kekahi kane a me kekahi wahine, a hoo iho la i kekahi mau leta maloko o ka pahu leta hoouna o ka Hale Leta nui. I ka haule ana iho o ua mau leta nei, e miki koke uku ana na keiki, oiai, ua pau mua kekahi mau leta i ke kuni ia, a o keia mau leta i haule hope iho ai, oia wale no na leta o ka pahu. Ia miki ana aku no, aia hoi, ikeia iho la, o na poo i kapilila maluna o na leta, he poe poo leta mua no na kuniia a ua holoiia nae, a koe no ka moali o ke kuni mua. Nolaila, ua kahea kokeia keia mau mea, a ua hopuia a hoopaaia no keia imi hana kolohe i ka waiwai aupuni. Ua hookolokoloia imua o ka Aha Hoomalu, a ua hoopaiia ma ka umi dala. No ka poe e kolohe ana ma keia ano a me ka lehulehu e ae e hakihaki kanawai mai nei ka makou e ao aku nei, e hoopau i ke kolohe ana no kahi e hoopuipui mai ai i ke kokua ana i ke ola o ke aupuni a me ka poe haihai kanawai.
M a ka Poaha iho nei, ua hopu hou ia o Paalua Kekilia wahine e noho nei ma Kaaihelani, Honolulu, no ka hookomo ana aku i kekahi leta i kapiliia i ke poo leta kahiko. Ua hoopaiia keia wahine he $10, a me $2.00 koina. Ke hiki pinepine mai nei na palapala i ka luna leta ; nui mai na hale leta mai mawaho aku nei, ke loaa pinepine nei na poo i kuni muaia, a no ia mea, ua hoemiia ka loaa o ke aupuni. Nolaila, ke papa ikaika nei makou i ka poe o keia ano, a o ka mea oi aku i keia no ka ino mai ia.
NA INOA E HOLO BALOTA LUNA makaainana ana no na Apana
KOHO LEHULEHU.
No ka pomaikai o ka poe e heluhelu ana i ke " Kilohana Pookela o ka Lahui Hawaii" a me ka poe e kilohi ana i kona mau aoao, no lakou ka makou e waiho aku nei i na inoa o ka poe e holo balota lunamakaainana ana a puni ka Pae Aina no ke Kau Ahaolelo o 1876 nei, ke kau ahaolelo e lia ia aku nei, oia kekahi o na kau ahaolelo ano nui ma ka moolelo o ko kakou noho aupuni ana.
No Hawaii, Kau — J. H. S. Martin, W. Kaneamoku, W. K. Moi, J. N. Kapahu, E. Kekaula. No Puna — Jos. Nawahi, J. W. Kumahoa, S. K. Mahoe, No Hilo — L Kaina. D Kamai, G K Maka, S W Kamakoa, D B Wahine, J K Akina, P Haupu. No Hamakua — G W D Halemanu, J K Kaunamano, P Kaaekuahiwi, R P Kuikahi, W H Rickard. No Kohala —D B Mahoe, J W Kipi, Rev. S Aiwohi, J W Kamakaweo. No Kona Akau — J G Hoapili, J W Makanoanoa, H N Kahulu. No Kona Hema — D H Nahinu, S K Kaai, K Kamauoha, K Kuaimoku, H Manase.
No Ma ui, Lahaina — L Aholo, B W Kawainui, J O Kawehe, M Palau, S Kamoahakau, G W Napaepae. No Kaanapali — J Kahaku, J A Kaukau. No Hana — E Helekunihi, J K Hanuna, D Kahaulelio. No Makawao — W T Kupa, Bila Keoniliilii, Kalama, C K Kapule. No Wailuku — T N Birch, W S Maule, L W Papalimu, Kealoalii, N W Kala, G Namauu, S M P Kaleo, P Nuuhiwa, R Wainee, J Kanui, C W Kenui, D L Kaili, N Kepoikai, P Kaluna, W B Keano, S Wahahee, J S Kalua, J M Kealoha, S E Kekona, K S Keaho, S P Halana, J W Ukume, D P Eldridge, R W Wilcox, A Kaimu, L Malaihi, Kalawakua.
No Molokai a me L anai — D W Kaiue, S K Kupihea, J Kaluapihaole, E Kekoa.
N o Honolulu Oahu — W C Jones (Aelo), H L Sheldon, A Kalaula, S W Mahelona, G W Pilipo, S M Kamakau, Kalaokoa, W Pinehasa Wood, D Kahanu. No Ewa a me Waianae — J S Kaanaana, S W Mahelona, J Welewele. J K Unauna, A Kaoliko, H U Mahi, P Keoahu, P W Kaawa. No Waialua — S M Naukana, N J Kaiaikawaha. No Koolauloa — W C Lane, J L Naili, J Kupau. No Koolaupoko — C H Judd, B G Barenaba, S Kailua, Paulino, W E Pii, J B Keliikaoakaole.
No Kauai, Ha nalei a me Anahola — H J Wana, G B Paluhau. Seza, Isaaka. No Lihue a me Koloa — S Kaiu, C Hairama, S R Hapuku. No Waimea a me Niihau J Kauai, S K. Kuapua, J H Kapuniai, Kaapuni.
NA PALAPALA I KE " KUOKOA."
Ke kokoke mai nei ka la e kohoia ai na lunamakaaina no ke kau ahaolelo e hiki mai ana, a nolaila, ke hoohuliia nei ka manao o kela a me keia e ui a e ninau owai la ko kakou lunamakaainana.
Oiai ua hoopunipuni pinepineia na makaainana i na wa i hala i ke koho ana i ka lakou mea e makemake ai, mamuli o na kumu e like paha me keia malalo iho : no ka hoolohe loa i na mali leo lehulehu a na inoa e holo balota ana a puni wale aku no i na olelo hoakamai me ke ko-u o ka waha e olelo ana, e hana no au i kela mea a i keia mea no ka pomaikai o ka lahui, a pela wale aku, a o ka hopena, oia no ke kahali ana o ka manao o ka poe koho, a huli aku la mahope o ka poe pahee ma ke kamailio ana. Koho io ia iho la ia me ka manaolana e pomaikai io ana — me ka manao he poe hanohano a hoopono. Hiki mai la ka manawa, a o ua poe lunamakaainana la keia na lakou na haiolelo nioniolo, hele aku la a mahope loa o ka palena pau o na noho, lawe ae la i ka nupepa a lilo aku la i ka heluhelu. Nanea iho la, poina ka noonoo, a o kahi wa wale no e ala ae ai, oia ka wa e kaheaia mai ai e koho ka hale no kekahi mau hana hou ma kekahi mau wahi e ae o na mokupuni, a i oleia, o ka anehenehe paha e ku a heluhelu i kekahi mau palapala hoopii kamalii e noi ana e kauia ona mau kanawai kupono ole. Oia iho la ke ano o na kanaka nana i hele aku e noho i ka noho i ka noho o na apana iloko o ka hale ahaolelo no na makahiki i hala.
A i keia wa, o ka'u no e makemake nei e kamailio aku, e hoao aku kakou i mua lunamakaainana hou i keia kau ae. Mai puni i na haiolelo hoakamai a kahi poe, i ka lakou mau hooia. Ua lawa ko kakou puni ana i na wa i hala. Aole e hele hou ana ia mea mamua aku o ka la koho. A i ka wa e koho io ia ai ka lunamakaainana, ia wa lakou e manao ai, ua pau ko lakou hana, alaila he moe wale aku no ka lakou mahope iho o ka noho ana iloko o ka Hale — a ia lakou e ala ae ai mai ia hiamoe ana, lulu iho la lakou ia lakou iho mai ka lepo mai, a hoi aku la i na home me na kamaa buti hila kiekie, me ka akena mai ua hana lakou me ka hoopono, aka ua halawai mai nae me na kue, a pela aku.
He mea aloha io ia kela a no kanaka ina pela ka oiaio, aka i ka ikeia ana he luna helu a he luna auhau no kekahi mau apana, alaila puai mai la na manao, malia ua hana ia e imi i pono nona iho, a oia ka uku makana. I keia wa, he nui ka poe e makemake ana e holo balota he poe kanaka wale no a he kukaikahi na wahi haole. O ua mau haole la, he mau kamaaina loihi o ka noho ana ma Hawaii nei, he poe haole noonoo maikai a he inoa maikai, ua ike i ka olelo Enelani a me ka Hawaii a ua maopopo hoi na kanawai o ka aina, ua ike i ka mea i nele, a me ka mea i makemakeia. O keia ke ano kanaka i makemakeia e hele, a nolaila au e olelo aku nei, e hui lokahi kakou a e koho, oiai ua ike kakou, he kau ahaolelo ano nui ae keia. Nolaila, na kakou e noonoo i ke kanaka kupono.
KAMAAINA.
K a moe make o ka Olali o ka Hema oia o Papohaku Iakesona.
He wahi moolelo walohia kai hoikeia ae no Pap ohaku Iakesona, kela alihikaua kaulana o ka aoao o ka Hema, no kona wa e moe ana iluna o kona moe make, o Kauka Hunetera, oia ke kauka nana ia i lapaau a hiki i ka wa i lele loa ai ka hanu o ke kanaka koa. I ke owehewehe ana ae o kaiao o ke Sabati, hoike aku la o Iakesona wahine i kana kane, he mea kanaluaia kou ola., a nolaila, he pono e makaukau e mamua no ka wa ino aku. Mumule iho la ia no kekahi manawa, alaila, pane mai la " he puka palena ole no ke kanaka ke unuhiia no ka lani." Alaila, kamailio ae la ia i kana wahine, i na ia e make, e hoi oia i ka hale o kona makuakane ponoi e noho ai, me ka pakui pu mai, " he makuakane oluolu a maikai kou, aka aole nae he mea i oi ae ka oluolu a me ka maikai mamua o kou Makua lani." Alaila kamailio mai la no ia he lana no kona manao no ke ola, a ke noi aku la nae ia i kana wahine, i na ia e make, e kanuia kona kupapau ma Lexington, iloko o ke awawa o Viriginia. Alaila pii wikiwiki mai la kona hanu paupauaho, a nolaila ma ka hora 11, kukuli iho la o Iakesona wahine ma ka aoao o ka moe o ka mea e make ana me ka hai aku ia ia mamua o ka napoo ana o keia la e noho pu ana oia me kona Hoola. Pane mai la ka mai, " Aole. Ua makau paha oe e kuu keiki. Aole i kokoke mai ka make. Malia paha o ola no au " Iho aku la ka wahine ma kela aoao o ka moe, a uwe ehaeha iho la, me ka hoike pu aku i ka mai na olelo mai na kauka, aohe manaolana i koe no kona ola mai. Mahope o kekahi wa hoomaha uuku, noi ae la ia i kana wahine, e kahea mai ia'u (ke kauka). I ko'u hoea ana aku, pane mai la kela, " E ke kauka, olelo mai nei o Anna ia'u ua hai ka oe ia ia e make ana au i keia la ; pela io anei ?" I ka wa i aeia aku ai, huli koke ae la kona mau maka iluna o ka hale me he mea la e nalu ana i kekahi mea, alaila pane mai la : " Maikai loa, maikai loa, ua pono ae la." Haliu iho la ia e hooluolu i kana wahine naau luuluu me ka olelo aku, he nui kana mea i makemake ai e kamailio aku ia ia, aka, no ka nawaliwali loa hiki ole. Komo mai la o Col. Pendleton iloko o ke keena o ka hora 1 paha ia o ka auina la, a ninau aku la ke Generala ia ia, " Owai ka mea e pule la ma ke kahua kaua i keia la ?" I ka wa i haiia aku ai, aia ke pule la ka puali kaua holookoa nona, pane mai la ia : " E hoomaikaiia ke Akua ! he poe oluolu loa lakou." Alaila nana no i pane mai : " O ka la keia o ka Haku ; ua ko ko'u makemake. Ua ake au e make ma ka la Sabati." Ia wa hoomaka kona noonoo e auwana, a ua lohe pinepineia na olelo me he mea la aia oia ma ke kahua kaua, e haawi ana i na kauoha ma kona ano mau ; alaila kikoi aku ia i o a ianei, a aia ma ka papa aina o na aliikoa e kukakuka ana me kona mau ukali ; a me kana wahine a me ke keiki ; a ma ke anaina pule me kona ohana koa. Hoi hou mai la kona noonoo i kekahi mau kamailio ana, a nolaila, haawi aku la au i ke kiaha barani me ka wai e inu, aka hoole mai la kela me ka olelo, "He hoololoiahili wale iho no ia i ko'u make ana a aole e loaa mai ana kekahi wahi maikai ; ke makemake nei au e malama i ko'u noonoo a hiki i ka hopena, ke hiki " I ka hora 1 a me hapa, haiia aku la ia, he elua no ona hora i koe e ola ai, alaila pane hou mai la ia me ka leo nawaliwali a me ka manao paa : " Maikai loa ; ua pau pono." He wa mamua iho o ka lele ana o ke aho, walaau ae la ia : E kauoha aku ia A. P. Hill e hoomakaukau no ke kaua !" " E awiwi ae i na hoa hele wawae imua o ke alo !" " E hai aku ia Mekia Hawks"— oki pu iho la me ka lawa ole, alaila, he hiohiona o ka mino aka kai pahola ae ma kona papalina keokeo, alaila pane malie ae la i keia mau huaolelo, me he mea la e maha ana, " E a-e aku kakou ma kela kapa o ka muliwai a hoomaha iho malalo o ka malumalu o ka laau ; " alaila, me ka ehaeha ole a me ka oni ino ole, kuu aku la kona uhane.
He kumu pane i na kumu hana o na Apana koho balota a S M Kamakau Kauakahiakahaola-ole.
O keia m au hana apana a ke aupuni e manao nei e hoohana no ua miliona dala nei ; a i ka nana iho ua uuku ka miliona, a i na kakou e noohoo ae i ka nui o ka pomaikai o ke aupuni e loaa mai ana maloko o ke kula o Kamaomao, Wailuku, Kaanapali, Honokohau, & Kahakuloa, Lihue a me na wahi palahalaha ma Ewa a me Mana i Kauai, a me ka luawai o Honolulu nei. O ka loaa hookahi o ka luawai o Honolulu nei he $70,000 i kela a me keia makahiki i kaa hope ae nei, no ka $10.00 no ka makahiki ; a i na e hoomahuahua ia ae au a ke kiowai o Honolulu nei, he mea maopopo e emi ana ka wai i ka $5.00 no ka makahi ki, i hiki ai i na hale o kela a me keia ke lawe, mai ka Pukaki a i Moanalua. He mau auhau emi no keia, no ke kulanakauhale nei, a i na e halu e helu ia na hale mai Moanalua a hiki i Maunalua, i lawe ole i ka wai, he mea maopopo aole e emi mai ana ka loaa o ke aupuni i ka $200,000 dala i ka makahiki hookahi. Ma ke kula o Kamaomao a me ke kula o Waikapu, ma kahi kupono no ke kanu i ke ko, he 30, 000 eka, kupono no ke kanu ana. Ke upu nei na haole kanu ko olaila he uuku ka 150,000 dala, ko lakou kokua, a me ka haawi ana i ke aupuni, ke lawe ia mai ka wai o Keanae a hiki ma keia mau kula i kela makahiki a me keia makahiki. E noonoo iho i na loaa o ke aupuni no i uhiia ko la. kou mau maka i ka hualu he mea maikai loa ka aie miliona dala : aole au i helu ae nei i na loaa o ke aupuni, ma na luawai i manaoia, no Kaanapali, Honokohau, Lihue a me Mana i Kauai ; a i na e hui ia mai ana keia mau loaa, aole o kana mai. E hiki ana he mau miliona dala ka loaa i ke aupuni i kela a me keia makahiki. Ua lilo keia mau hana hou o ke aupuni i lua dala maoli, nana e hoopiha i kona mau waihona, a o ka aie miliona e lilo ana i mea ole loa ; oiai ua oleloia iloko o na makahiki he 25 e hookaaia ai. O keia aie miliona, oia no ka mea nana e kokua i keia mau hana, a oia no hoi ke kumu e kokua ai i ka hiki ana mai o na lima hana, nana e hoomahuahua i ka wili-ko, mai Hawaii a Kauai, a me ka hana ana i na luawai i oleloia maluna.
N a ka hoopae lima hana no e uku ana i kona mau lilo, me ka hoihoi ana mai i ka puu dala nui i ke aupuni ma o ko lakou auhau kino a me ko lakou mau auhau waiwai o kela ano keia ano. Na ke kau ahaolelo o kela makahiki i hala ae nei i hooholo keia kanawai, me ke kakau inoa o ka Moi me kona apono ana i keia kanawai
He mea no keia e hoomaopopo ana na ike e Oia e holo ana ke kuikahi panailike, ma kona holo kino a ua loaa mai nei. Ua ike no paha oia, he mea ole ke kuikahi, ke ole e loaa na mea e hoohana aku ai, no na pomaikai o ua kuikahi ala, e like me na mea i hoikeio'ae nei maluna. Ua hooiaioia keia kumu. I ka holo ana o ke kuikahi i ke Senate, a me ke kakau inoa ana, o na aoao hana kuikahi a elua, he wa no kekahi e kali ai no ka hoololi ana, o na kanawai e wehe ana i na dute. Oia keia kau ahaolelo Amerika, a me ko kakou ae e hiki mai ana. Mai ia manawa mai a hiki i keia kau ahaolelo ae o kakou, aole i aie ia ka miliona dala i oleloia ma ua kanawai ala, he hoike ana no keia i ke ano akahele o ke aupuni ma keia mau mea ; aole i aie ia a i kii ia, aia no a loaa ke kumuhana, a ma keia na naaupo ka poe i lele kamoko e hoopau. Ua maopopo aole e loaa ana he 550,000 dala ke aie ke aupuni, ma ke kulanakauhale o Honolulu, a heaha hoi ka hewa ke kii i ko waho dala. Owai la o kakou ka poe waiwai nui ma na aina e noho nei ? Aole anei o ka Moi, no ia a me kona mau alii, na mea aina nui mai Hawaii a Kauai ? A heaha la ko lakou mea i makau ole ai i ka haawi, molaki ana aku i ko lakou mau aina ponoi, no keia wahi miliona dala wale no.
Aole au i helu aku nei i ka waiwai o n a haole mai Hawaii a Kauai, aole lakou i makau no ka aie ana i keia miliona dala, a heaha hoi ke kumu o kakou no na wahi kuleana aina omilumilu uuku loa e makau nei. O ka poe mea aina nui ke kukulu mua ia ana no keia milion, aole o na kuleana liilii o kela a me keia kanaka. Ua hilinai ia e ka poe naauao, a me ka poe waiai, no na makahiki he 25, e hookaa i keia milion dala ; a ma ka hooponopono akahele ana o ke aupuni, e hoopauia ai ua mau aie nei i ke kaa.
Ae p au io ana no a oi loa aku ka loaa o ke aupuni, no loko mai o keia mau dala, i kumu e hoohana aku ai. Ma keia mau kumu, a me na mea a'u e hoopuka hou aku ana, e ike mai ai na mea a pau, e helelei loa ana na kumu hopohopo a makau ana i ka miliona dala, a i na he makau honua ko S. M. Kamakau, me ka hiki ole ia ke hoakaka alaila, aole loa he pono ia kakou ke koho ia ia. A e lilo keia i kumu eha, e koho ole ai ka kou iaia i lunamakaainana no ka apana o Honolulu.
Mo kuna Laweolelo V.— E hoole aku i ke dala pepa ke hookomoia mui.
Pauku Wehewehe V.— He lapuwale loa keia kumu a S. M. Kamakau i lawe mai nei, i mea hoopuiwa i ka lehulehu, aole i e lawe mai ana ke aupuni, ia mea i kumu hana i keia kau ahaolelo ae, a he naaupo lakou ke hana mai i dala pepa, aole keia he kumuhana i keia kau ahaolelo ae, nolaila he olelo kamalii ano ole loa keia ; a e pono e hoolilo kakou o ke kumu alina keia e hoouna ole ai ia S M. Kamakau i lunamakaainana no ka apana o Honolulu.
No ke kumu IV. V, VI, VII, a me VIII o ka S. M. Kamakau, mau kumuhana e pono no na ka Ahaolelo e hooponopono. O ke kumu VI ua ike ole paha o S M. K., he kanawai noia e waiho nei noia mea, a ua hookoia no ka huihui ana o na hana aupuni i ka luna aupuni hookahi, aka, no ke ano lapuwale loa o keia mau kumu, e aho e kapae loa ia ko S. M. Kamakau, inoa no ka lilo ana i lunamakaainana no ka Apana o Honolulu.
" No ke kanaka kupono e hele ai i Lunamakaainana."
1. " I kanaka naauao a akamai me ka noonoo."
2. " I kanaka hoopono, hoopololei, me ka hoopilimea'i ole."
3. " I kanaka puni hanohano ole, a lawe oihana aupuni ole."
4 . " I kanaka lawa na palena waiwai ma ke kanawai."
5 . " I kanaka imi i ka pono kaulike, mawaena o ke aupuni a me na makaainana.
6. " I kanaka ua ike pono i ke aloha lahui, a he aloha aina &c."
7 . " I kanaka kipe ole i ke dala, a mea e ae paha ma ka ka holo balota."
8. " I kanaka oihana aupuni ole &c."
He mau kumu maikai io no keia, aka e lo aa ana anei iloko o S M. Kamakau ke kauwahi hana iki o na rula gula i hoike ia aenei maluna. Aole loa,
1. Aole ia he kanaka naauao a akamai, a noonoo hoi, he ole loa no, no na kumu lapuwale ana i hoike mai iaia iho ; he papau ka naauao, he molaileho ke akamai, a he mili ko i kipaupea ka noonoo.
2. I kanaka hoopono, hoopololei me ka hoopili wale ole. Aole no e loaa ana iloko o S. M. Kamakau keia mau haawina. Ina he kanaka hoopono oia a hoopololei, a hoopili wale ole, heaha la kona mea i hookiekie hou ole ia ae ai, o na noho ana aupuni i hala aku aole, ua haule iho oia, a o ke kaa a ka pohaku nui ua owa kahawai.
3. I kanaka puni hanohano ole &c He kanaka puni hanohano o S. M. K. he kanaka puni oihana, aka, no ka nele maoli, nolaila, nele no kona mau manao puni hanohano, a oihana aupuni.
4. Ao le he ole ma keia kumu, ua maopopo ke kanawai noia mea.
5. I kanaka imi i ka pono kaulike. Lawa ole ae a no na mea maluna oki loa aku keia 6. Ua lawa keia i na mea a pau o Hawaii nei ?
7 . I kanaka kipe ole i ke dala. Aole o S. M. K. ka mea hiki ole ma keia kumu. He lehulehu ae no. Ua maa paha o S. M. K. i keia hana he kipe ; ke hopohopo e nei ao oia ia mea ia hai. 8. I kanaka oihana aupuni ole no.
Ma keia ke hoike mai nei o S. M. K. i kona naaupo, ma ke ano o ke kulana o ke kanaka, a me kona mau haawina ma ke kumukanawai. Aole i papaia a e keakea ke kanaka malalo ponoi o ka Moi, a hiki i kona mau makaainana haahaa loa, e koho i ka lakou mea i makemake ai, i na no oia kekahi o na kuhina oia iho la no. He kuleana pili paa loa ia no ke kanaka, aohe ona kuleana e kuhikuhi mai. Pela ma Beritania.
Ina ua hoolilo iho ko S. M. K. ma poe koho balota, o na kumu aeia ia e koho ai iaia, e uwao aku au mai puni i ke kuhihewa, i ka lalau, a me ka hookamani ; Nana no i alakai ia kakou he aa ko ka hale. He kau ae no kela pili ana, a o kakou no kai pa'u i ka nana oolea, pakele no kela. Ua naauao au aole e punaihei ana, a o ka poe e koho ana iaia, he poe hoopilimea'i. manao e hoomau i ka manao kipi. Me ka mahalo.
E. R. KANIHONUI Kekahi o ka poe i pakele.
O. I. C.
KE HIKI HOU MAI NE I NO! MA KE KIAPA " Mere Belle Roberts," na kamaa maikai loa o Piladelapia mai i ike ole ia mamua, a e kuaiia'ku ana ma ke kumukuai emi loa ! Eia ua mau waiwai la, Na kamaa wahine lole o na ano a pau, Na Kamaa wahine puaniki, Na Kamaa wahine haahaa. NA KAMAA WAHINE KEOKEO HULAHULA, Na kamaa wahine hila a hila ole, Na kamaa wahine me na hipuu, Na kamaa wahine kida ! uliuli ulaula Na kamaa buti wahine kida,curacoa Na kamaa buti wahine kida, Na kamaa buti wahine huluhulu Na Kamaa Lole Kaikamahine, Na kamaa buti kaikamahine pihi, Na kamaa buti li bipi keiki, Na kamaa Kaikamahine laho-lio, He mau mea hou ! Na kamaa buti kaikamahine pihi, Na kamaa buti kaikamahine kida, Na kamaa kamalii ili bipi keiki, Na kamaa kamalii ili bipi keiki pihi O na ano hou. Na kamaa wahine ili-kao kiekie pihi, Na kamaa wahine ili-bipi keiki a kao, Na kamaa wahine kida kiekie ! a me kekahi mau waiwai e ae, nui loa ke helu papa aku ! He pono no i na wahine ke hele kino mai a e nana i na waiwai hou mai Piladelapia mai Ua akena waleia no na paa a pau ! Ma ia moku hookahi mai, Na Lole maikai loa no na kane ! OIA Na Kuka Palaka eleele, Na Lole Wawae Doeskin eleele, Na Lole Wawae Kasimia, Na ano hou o na kuka a me na puliki. Na Paa Lole Maikai mai luna a lalo ! Na Puliki keokeo elua papa pihi, Ke ano palule maikai wale no ma Honolulu nei ! Na ano o na palemai a pau, Na ano a pau ! Na mikilima keokeo kaei a-i, Na apo lima &c., Na palule kalakoa o na ano a pau, Maluna mai o ka " Vasco de Gama" Na komo-lima daimana, Na wati pakeke wahine a me na kaula, Na lei kii wahine a kamalii, Na komo-lima a me na lei gula. Na Wati Dala a me na kaula a na kane ! Na puna kala a me na o, Na pahi oki mea ono a me na puna bere Na ipu ko paa a ma na pahi waiu bata, Na puna paakai &c &c. Na paa pine a me na gula pepeiao a me kekahi mau waiwai e ae. O keia mau waiwai a pau maluna e kuai makepono loa ia ana, e
726 3m M. MCINERNY.
Naue Mai ! * Naue Mai !!
EIA KA NANI LA ! E ! LE-I KOHALA I KA NUKU NA KANAKA ! Ke popohe aku nei ma ka Halekuai o GOO KIM MA ! ma Kapaau, Kohala, Hawaii. E like no hoi me na kihapai i milikaa mau ia, a kipuluia, ka mohaha maikai o na pua, pela no hoi ka mohaha maikai o na pua o na kalakoa hou loa, i ike ole ia mamua ma na kaiaulu o Hawaii nei, a me na lole kupono e ae no hoi he nui, e ku ai ka hoohehelo ana o na hapa palupalu. Na papale wahine nani loa i haweleia me na lipine o na ano hooluu a pau e pulelo ai i ka makani Apaapaa o Kohala. Na kamaa wahine hila kiekie, a kilipohe, e kohakoha ai kela i ke kula apaapaa. Na Loulu o kela a me keia ano e pale aku ai i na inea o ka la a me ka ua. Na uhi pukapuka huluhulu nani e kau iho ai, kohu Ahuula kela. Na Hainaka Silika nani o kela a me keia ano. Na mea kula pepeiao, na puuwai lei a-i a me na lei nani o kela ano keia ano. Na aila hamo lauoho e pono ai na poo. Na wai ala onaona o kela a me keia ano. Na Lole Kane o kela a me keia ano, eia no la : Na Palule alu lilina keokeo a kalakoa. Na Palule huluhulu o o na ano a pau. Na Lole wawae o kela a me keia ano. Na koheoheo o na ano a pau. Na pahu ili maikai loa e maluhia ai na aahu nani makamae, e kua-a ole ai i ka waiho wale. Na papale ipu loloa a haahaa o kela ano keia ano e kohu ai ke hookapakahi ae, a hele kela a kilakila. Na kamaa ano hou ihu pani ole, e pakele ai ka wawae i ka eha ke kuia. Eia no hoi kahi mea hai aku, e hiki mau mai ana no na Lole o na ano a pau ia makou, iloko o kela a me keia lua malama. I hoike no kela, e oluolu oukou e na makamaka o ka " Aina Haaheo" kaulana, e hele mai ma kuu Hale Kuai, ma kahi i haiia maluna, oia hoi o Lilinoe.
Honolulu, Sept 12, 1875. GOO KIM ma.
720 6m*