Ka Nupepa Kuokoa, Volume XV, Number 8, 19 February 1876 — Ka Pae Aina o Makala. [ARTICLE]

Ka Pae Aina o Makala.

Ek'oia Pae Au-it n\% M*ika: ; :>-a, i miop po ko Uao3 mau r:.-s ka pep* hn.ike % ka lUwa!t — l K* Fcr Ama 0 .Ui 2 Ka i'a* Aina o M »lL%i3. •J Ka Pae A?o i o K*l -īaīn^. Aii toa k*: mau k'ti*p.*i k*hi i n >ho oa kumu llawau. a kj Pap» Hawiīi i hoon> Lo ai, a he mau knniu Atner:k8 t a ka .\u,cru« i h >£K! h ) ai ; t* hana i »a iiiD r » nui i iiaawi ii rn»i e kn H«iu uui ma ka lau', a ma ki 'ioaua n?i ; aia o&e uia k« i'ae Aiijs» o Mak&la, ka'u e kauiiiiiu ai i keia mniuw,! imea o oukou : U k* Pee Auia o Maka'a, sia no la u>3 ka A. K. mui <iii'batti r#o, a ru<* ka Hik»na ni ii o ruai. He uiau mokapum hiiaLaa ane *2'J iiuSo oki Pae A'.nn o Makala, he rntu a»ua iiiin pot»poe, a inuKumoku ike kai. Ao'e kuiihiw?, aole puu, auie niauna, eole olap>lapa aole owawa, auie haalu, a hoeiiiuni e like me HāWuii uei; ua nele ia uiau LuoWina ma ka Pue Aina o Makala. Hookuhi uo kuahiwi ma ia Pae Aiua, o fia kumu ulu, kumu nio, kumn hala, a me ua laau e ae. I kou haalele aua ia Honolulu nei, a holo aku no Maikonista, a kukeke i kd oina o Ebon ; e ike raoa oe i ke kuahiwi niu o ka Pae Aina o Makala, a i kou ifce ana i ua kuahiwi la, o kou ike no iti i ka aina haahaa ; e uenee ruai ana e like me ka wne au kai, ka ua inea o ka hele a like pn me ku iliwai oka moaua. A oia ke ano o ke kuahiwi o Mikala. Aole he Pue Aina mauoanoa, a paapu a hohonn, aka, he Pue Aina lahilahi a oololi wiili 1 " iho 110 ; he moana kai mawaena konu, kahi e holo bi na i-a o ka moana uli, a he wahi e huk> ui na au-waa o ko UiU mau kamaaiim, q he w*«bi no hoi e holo ai na moku h'iole. 0 ka paluhalahu ma kau wahi I mile, a kahi wahi hoi i a \ mile ; aole laula loa e like me ko kakou jine nei. Ke ano o ko luiiu lepo, he lepo eleele no e like nie ka lepo loi-kalo o Hawaii ne', ma kuahiwi a lie one keokeo rna ka hapanui o ka oina, a he iliili pohaKu uu kuahiwi. Ile ano okoa ku laila mau pohaku, me he ano poh«ka paeo'la kek.ihi ; a he ano pohaku e ae no hui kekahi. Ke ano o m mea ulu m i ka Pae Jii\a o Jīakula. Eia no ia—ulu maoli e lue me ko Ilawaii uei, ulu hua oia hoi he anoaiu» maloko, a lie ano ulu okou ae no kekahi, manamana ano e kona Uu. Ue nui nae na ano nlu ma ka Pae Ain:i o Makala Ma kekuhi mau aiua oia Pae Aina, he elua wa e hua ai ka ulu, he kau, a he hooilo, a ma kekahi mau aiua hoi, hookahi no wa e hua ai a pau ka makahiki, /io/a-ni, oia no kekahi ai nui a ko laila lahui kanaka. He uui a lehuleliu wale na ano hala malaila, he mau hala kupouo i ka o', he nuuui ka pua o kekahi ano liala, a liilu hoi kekahi ; he hala ouo ke ai, a momono, kuhikuhiuia no hoi i ka pnu, aoo kapaii e makou "Ke ko momona o Makala." Aole hoi like mo ko kakou ko nei. oke ko maoli no ia, uka he lawo na olelo, no ka,u o paha nei. Ile ape no ko laila e like me ko llawaii nei, aole nae inaneo ko laila, a he maueo nao koonei ; a ua kupono ke oi, he ai nui ia no ua Pao Ainu'la a makou i aloha ai : lumaia uo ko laila, hookahi no nae ano oka maia ma ia mau mokupuni. He hc-i no malaila, he mea ai ua makou, no ka mea, aole ai ko laila poe kamaaiua i ka hua o keia laau, no ka laau kahiko, oka, he laau hou no nolaila, aole maa Ika ai aua. O keia mau laau a pau i hoike ia oe la, he mau mea kupono i ka ai ana, a o ka ulu, a lue ka hala, a me ka raaia,ua hana ia no loko o ka lakou hua ; he mau ai kupono no ka wuiho ana no ka wa loihi, oiai ka wa wi, a hua ole mai na hua, alaila ; ua loaa ka ai tna na mea i hoomakaukauia nolaila, aole loaa ka poino. Noka laau niu. Oia ka laau waiwai nui o ka Pae Ama o Alakala i keia wa, uo ka mea, no loko mai o kona mau hua i loaa ai ka aila ; a mai loko mai no oia hua; i loaa ai ke kejtak (niu maloo i wawahi ia a liilii) a mtiia hana uui, e hana nei kekahi haole olelo e, oia o A Cape!lo. Aia ke ku la ma ka Pae Aina o Makala, he mau hale noi i piha pouo i ka niu maloo, a ke pii la ka waiwai o ka Pae Aina o Makala i keia wa, a ke lawe la na moku kalepa uui o kela haole olelo e. A mai loko mai akeia laau niu, e loaa uiai kahi malakeke maikai loa, i ano like me ka hoae oka ualo-meli. Ma ka loaa ana o ka wai inomooa rnai ka luk,-aiu mai a oia wai ka mea i hoolilo ia i malakeke. Oao maoli kela maUkeke. A lie nui wale na laau e u!u ana oia ia mau aina, kuponu uo ka hale, a kupono uo ka wahie, a kupono no hoi ina haua e ae. Ahe oui wale ua Uu-uahale i ano like me ko Q&« waii nei, e Uoowehiwehi aua i kela a»au aiu», ua ike ia ko ko Akua akamai, a uaauao ; a aloha maoli uo bot i ko laila mau kamaaioa. Aole e pau kona aluha I kela Uhui kauaka, a hiki i ka hopena o keia ao nei. J\a kamaainī o Makala, Aole maopopo ia Ukoa kahi i loaa oiai ai lakou, mai ka Uhui hea la, a mai ka aioa bea )a o ka boaua n«i i hooea mai ai ko lakou mao kupaoa, puhihi wale iUo do keia mea. Aka uae, ma kekahi moolelo o lakou. n Nu Elao, me Limtir», i hoohaaau mai ke kau»ka, a mai la ia mai na kauaka a piu o u Pae Aina, aole nae auopopo ia mea wahi a Ukou."

Hv «•.-.•he- 5 -v.'\' &• >• &i \j Ko !ii bu? ( lr« p4 u :.o Ao enai o ka liihau, a rn<? laehii», a« hiii» ia a nnikai. a ka e h .o y o; hi i ko iakoo rn&u puhak-i ; m*\ o» kttki & s ra»kaa keia »::<> pi u. K ; u& •.vj6ioeboi. He pi-o moena i uiio-i ia m•: ',Ka neeau. Ei'i.i pa*u, mamoa a mahope, Likil ke kauii, hao kel-s kuka puah. waiLo *s!e o j ka iupilni o kino ao?e uh; U. He poe uaauao no ma kahi uiau h>ria kie .* 1 mai ki wa k&hiko a b'ki i keh )a # i anv hikī oie i i>a wahihe Hawiii-ke h.»na, ak?, . iie naaupo ka hapA uui, a'.-le he iKi>tDJC:u&e katii mau haiu, uj j,eiape!a wale iho liO. He 1 uhe» kaoa u«>, a ku e kekah» ine kt* . isatji, iiau wale i*a hsi. He uui wale i>a tjjoku okohoU, a 'noku kaiepa, i pepeh» ; : waie ia, a pahi ia oa moku i ke ah , a nui : kii waiwai i kiola wa!e ia, nia ke ki». Poino maoli no ! Nui no ka naaupo ! He lahui houmana kii no ua iahui'ia, ua hooma- ;' na i na oii pohaku, lauu, a aina, a iu ; a uie : ! na mea o ka lsni, ua pau i ka hootnana ia e likou. He Uiiui pdlau»ielo no i kohi ; mauawa, aole hoomaemoe i ko lakou mau kihapai, uiu uo ka naheleheie, a ano m»h.i- i keii ma ka nana aku, a noUila ua loaa k& ; pihkia i kuhi mauawa. fciia paiia ko lakou mta i hoopalaieha ai, o ku ake w&le uo i | ; ka hua ulu, a hua h&la, a uie kahi mau mea I e ae «ne ka haua oie, noiaiia, he mea kau- . | uiaiu no la. j He luhui akamai ike kalai waa e like j | u»e ko nei, no ioko o ua laau ulu i , j ioaa ai ko inkou man waa. Ika wa kahi | i ko ua oki ia ko lakou \v »a iue ua koi-lipi j | pohaku, a me ka iwi o kekahi mau pupu o ! ! ke kai, a me ia enau mea e kaiui ai i ko ! | lakou waa. ! | Ile iuhui akamai ika h 'io moina nni j \ kahi aina, a kahi aina. Ua ma.i no lakou : | i ka nana ana i na bv>ku o ka Uni, a me na ; ' »le oke kai, amekeau o ka moaua, a m.i : | iuiia, iakou e unkaala ai i ke ao, a me ka ; ! v ! | po ; a hiki i ko Ukou wa e ku ai i ka aina ; | niiiioo. Aka, uui kekahi wa no hoi, ua i j loaa ka poino, Uvi hulo huhewa a hala loa j I tna na aiua uii ke Komohana malaila e i I . i j ioaa ai ka poino nui loa, oia hoi, pepehi ] i wale la e ko Uila mau kamaaina, aoie boi | hou mai i ko lakou inau hoine, | He iahui akamiii no i ka lapaau ana i na j mai e liko oio ko Hawaii nei. He mau laau lapaau no o hiki ai ke kokua i ko iakou | mnu mai, ma ka hoohainu am, a ma ka ; hamo ana mawaho. He hoomanamana no j liku me ko Ilawaii oe», a he hina i ka ! anaana, a me ku hoounauna ana, a hoopiepio ana e like me na hana o ko Hawoii poe knlinna. i pau.