Ka Nupepa Kuokoa, Volume XV, Number 9, 26 February 1876 — Page 2

Page PDF (1.76 MB)

KA NUPEPA KUOKOA, ME KE AU OKOA I HUIIA.

MA KE KAUOHA.

                    I KEIA LA, ua hookohoia na Keonimana malalo iho, i mau Komisina no na Pa, no ka Apana o Hana, Maui : C. K Kakani, Isaac Harbottle a me Daniela Puhi.
W L MOEHONUA, Kuhina Kalaiaina.
Keena Kalaiaina, Feb 19. 1876. 743

               UA oluolu i ke Alii ka Moi e hookohu aku ia WILLIAM PARMALEE CASTLE i Loio Kuhina no ke Aupuni. Halealii Iolani, Feb 15, 1876 741

               Ua oluolu i ke Alii ka Moi, e koho aku i na Mea Hanohano J S Walker a me James I. Dowsett, i mau hoa no ka Ahakukamalu o ke Aupuni.
JNO O DOMINIS Kakauolelo Malu.

               Ua kohoia o William O. Smith, ma keia la i Kakauolelo ma ka Loio Kuhina.WM. P. CASTLE.
Loio Kuhina.
Honolulu, Feb 14, 1876 714

               I KULIKE ai me ka Pauku 241 o ke Kanawai Kivila, e kukulu a e hookaawaleia ana kekahi Pa no na holoholona mea wale no ka Apana o Puna, mokupuni o Hawaii, ma ke kauwahi o ka Ahupuaa o Keaau makai, ma kahi i ka paia o Haena, makai o ke alanui Aupuni a me ka pa i kukuluia ai mamua. W L MOEHONUA.
Kuhina Kalaiaina.
Keena Kalaiaina, Feb 7, 1776. 741

               I KULIKE ai me ka Pauku 232 o ke Kanawai Kivila, ke hoonoho a ke hookohu ana nei no ia J K Mano, i Luna Pa
no na holoholona ma ka Apana o Puna, mokupuni o Hawaii. (742) S. KIPI, Kiaaina o Hawaii.
               Ua oluolu i ke Alii ka Moi, e hooili aku i ka hoohanohano ana maluna o Fredrich August Schaefer, i Luna Knight no ka Papa Hanohano o Kamehameha I.
JNO O DOMINIS, Kakauolelo.
Halealii Iolani, Ian. 26, 1876 740

Ka Nupepa Kuokoa
— ME —
Ke Au Okoa
I HUIIA.
Published every Saturday, $2 a yea.
HONOLULU, FEBERUARI 26, 1876.

                    MA KEKAHI manao i hoopukaia ma na nupepa o Europa i Okatoba, 1875, e kekahi kanaka hulihonua kaulana o Geremania, no ka halawai ana o ka Ahaolelo Pili-Lahui no ka Hoike ana i na mea o ka Honua, ma Parisa, o kakou kekahi i komo iloko o laila. Mahope iho o kona hoakaka ana no na hana pili akeakamai o ua Aha la, a me ka hoike ana i na mea nui i ikeia, ua hai pu mai la oia i na aupuni a pau i komo iloko o ia Aha, no keia hana naauao ; a o kakou kekahi i hele pu ia, a penei kana olelo : " O ka Pae Aina Hawaii, Tureke, Kili, Iapana, ka Repubelika o Aregetine, ua hooikaika lakou a pau me ke kupono, i mea e hoolawaia ai na kokua ana a me na hana, no keia Aha Hoikeike o na mea o ke ao nei." He mea hauoli ia makou ka ike ana ua helu pu ia o Hawaii nei me na aupuni naauao o ke ao nei iloko o na hana akeakamai. E mau aku imua o Hawaii, i kulike me kou inoa laulaha he " Hawaii Imiloa," a e loaa hoi kekahi haawina like o ia mahaloia nou iloko o ka Hoikeike Nui ma Piladelapia.

               UA HOOPUKA ia ae ma na nupepa haole o kakou nei ka papa hoike makahiki a ka Luna Dute Nui W. F. Allen, no na waiwai e hoouna ia aku ana iwaho a e hookomoia mai ana, a i ka nana iho ke pii ae nei ko kakou kulana kalepa. Eia malalo iho na mea nui i pono e hoike ia aku :
               O ka huina nui o ke kumukuai o na waiwai i hoouna ia aku iwaho i ka makahiki 1875, $2,089,736 ; $250,115 ka oi aku mamua o kela makahiki aku.
               O na waiwai o waho i hookomoia mai iloko nei, $1,505,670, oia hoi $581,065 ke emi iho malalo o ko kakou mau waiwai i hoounaia aku i waho.
               Ma o keia mau hoahelu la, ke hoike mai nei i ka puipui ae o ko kakou kulana kalepa, no ka mea, hookahi hapakolu ka oi aku o ko kakou mau waiwai hoouna aku mamua o na waiwai i komo mai.
               A i ku like ai me keia, he hapalua miliona kai pakui hou ia mai la i na loaa a me ke kumuwaiwai o ke Aupuni i keia makahiki — he mea maopopo hoi e hiki ai ia kakou ke hilinai aku maluna o ko kakou poe kalepa waiwai, a e kupono ai ia kakou ke aie aku ia lakou i ka huina i makemakeia no na hana o ke aupuni.

Ka Aie Lahui.

                    " He mu ka aie, he akua lapu no ka po, a he nahesa e pelu mai ana i kona poo e ale okoa aku i ka Lahui," wahi a kekahi mea kakau. Ua puka mai keia noloko mai o na nune ana o keia wa no ka aie lahui. Mamuli o keia mau ano, ke nana aku nei ka lahui me ka hoohuoi, no ke kulana paoioi o ke aupuni iloko o ka aie, a ke hoomaka nei lakou e pehi aku i na pohaku o ka hoino ma na hokua aku o na kauwa aupuni, a i na ala hoi o ka makona ma ke alo mai. O ko kakou Aie Lahui maoli i keia wa, ua hoike akaka ia mai, he $459,187.59, a me keia emi ana o ka lahui, me ke emi pu hoi o na hana e hoomahuahua ae ai i ko kakou mau loaa. He mea anoninoni i ka manao ka ike ana he puu aie nui ko ka lahui e koe ana ; a pehea la e pau ai i ka hookaaia ? Me ka nana ole aku i na loaa a me ka mahuahua ana mai o ka waiwai o ka aina no ka wa mahope, he mea pono no ke nana ia ke kulana a me ke ano o ka nee ana o na loaa o keia wa, a e aipakiko noeau i na hoolilo ana malalo mai o na loaa i manaoia, oia ke kalai i ku i ka naauao maoli.
               Ma ke kau Ahaolelo i hala, ua hoike mai ke Kuhina Waiwai o ia manawa, he Ewalu Haneri a me Kumamaiwa Tausani Ekolu Haneri Kanalima Dala, oia iho la ka nui o na loaa i manaoia no na makahiki elua, e pau ana i Aperila ae nei e hiki mai ana ; aka, me ke kaupaona like ole o na Hoa o ia Kau Ahaolelo, ua hooholo iho no lakou i ka Bila Haawina no na makahiki elua, e pau ana iloko o ia manawa a oi aku mamua o na loaa, oia hoi, he haneri kanahiku kumamaono tausani a keu ka oi wale aku mamua o ka mea kupono. Aohe makai iki o na hoolilo ana pela a ia Kau Ahaolelo ; aole hoi i ku i ka aipakiko noeau ko lakou hooholo ana. Ina pela na pauku pali hou a keia Kau ae e hiki mai ana, a pela hou aku, alaila, e hiki aku no ko kakou Aie Lahui i ka Banakorupa.
               Oiaio, e like me ka makou e hoike aku nei, e aneane mai no ka wa e naueue ai kou mau pae pou e ke Aupuni Hawaii ina me keia. E ala mai ana no na nane ano okoa loa ae, a he mau kahihi wale mai hoi kahi mawaho, i hiki kupololei ole mai ma o ka Aie Lahui la. E nuha auanei na kanaka, a e pau ko lakou hilinai ana maluna o na kauwa a ka lehulehu ; a he mea minamina nui ka hoea ana mai o na hopena o ia ano, ina aole e hoomaemaeia mai keia wa aku.
               Ua hoike aku makou i ka huina o na dala o ka Bila Haawina maluna ae, no na makahiki elua e aneane ana e pau, aka, aole paha e like loa aku ana me ia ka huina o na dala no ka Bila Haawina o na makahiki elua e hiki mai ana, ke ole he mau hoomahuahua hou, no ka mea, he mau haawina kekahi e hoopaa loa ia ana, a he mau haawina hoi kekahi aole e haawi hou ia ana, e like me na haawina hoomau no P. Nahaolelua i make, a me ka haawina hoomau no ke Kiaaina P. Kanoa, no ka mea, aole oia i haalele i kona kulana Kiaaina i keia wa, e hiki ai ke hooliloia ; " na lilo no Dr. Powell a me Akana, no ka hoola ana i na mai lepera ;" " kokua ana i ka wahine kanemake a J W Lonoaea ;" " na poho o na poino i loohia no ka haunaele o ka la 12 o Feberuari 1874 ;" " na lilo huakai kaahele o ka Moi i ka 1874 ;" " na lilo no na Komisina nana e hooponopono na Kanawai o ke Aupuni ;" " pai ana i ka Hoikehonua Hawaii"   (malia o papani hou ia keia haawina e ke kau Ahaolelo e hiki mai ana, oiai ke manaoia nei e pai hou i ka Buke Ao Heluhelu) ; " kahi hoopili waapa ma Pelekunu Molokai ;" " ka hoolawa ana i na hemahema o ka Hale Aupuni Hou," a me kekahi mau haawina e ae i kupono e hoopau ia ; a ina e houluuluia keia mau haawina e hiki aku ana ko lakou huina i ke kanakolu tausani dala ; a o kekahi o keia mau dala ua hooliloia, a o kekahi he mea maopopo aole i hooliloia ; aka, noloko mai o keia huina, aole ia he mea na ke kau Ahaolelo o keia makahiki e noonoo hou ai, ke ole i hookomo hou ia mai kekahi mau haawina hou e ae. Aka hoi, me ia mau haawina i hooemi ia, ua koe iho he aneane haneri kanalima tausani ka oi aku o ka Bila Haawina imua o na loaa i manao ia no keia mau makahiki e pau ana. He hoike ana mai ia i ke ake ahuai o ia kau. A ina he mau haawina hoolokomaikai wale kekahi a keia kau Ahaolelo ae e hooholo hou ai, he oiaio e pii paila auanei !
               Nolaila, o ka mea moakaka a ka lehulehu e noonoo nei, no ka ike aku i ka mahuahua ana mai o ka aie, o ka hooemi ana i na lilo mamua o na loaa. No ka mea, o ke emi ana mai o na lilo mamua o na loaa, me ke koe ana o kekahi koena mahuahua iloko o ka waihona aupuni i kela a me keia makahiki, he hoike ana mai ia ua hiki i ke aupuni ke hookaa i kona mau aie iho a e unuhiia aku no ka makau, ka pilihua, a me na ano hopohopo a pau mailoko aku o ka puuwai o na makaainana, a e hilinai auanei lakou me ka paulele kapekepeke ole maluna o na kauwa aupuni, a me ka lakou mau hana, no ka mea, aohe mea nana e hooluliluli i ko lakou noonoo no ka aie lahui :
               Aka, hookahi a elua ninau a ua lawa. Pehea e hooemi ai i na lilo, ina aole e hooemiia ana ka uku o na luna aupuni ? Ina aole e emi na lilo he mea akaka anei e kaa ana ? Aole. Aole loa. O ka hilinai ana aku i na ulia pomaikai o ka wa e hiki mai ana, i mea e hiki ai ke hoopau i ka pilikia, aole ia he kalai noeau ana. Nolaila me ko kakou koho ana i ko kakou mau Lunamakaainana i poe nana e kuka i ko kakou mau pono, pela e hooili aku ai kakou i ko kakou mau manaolana ia lakou e hana pu i na mea a pau e pono ai, a e pomaikai ai ke aupuni. E hooemi lakou e pono ai i na uku o na luna aupuni e like me ke kupono e pilikia ole ai ka oihana. E hoopau hoi i na oihana waiwai ole, a i ku ole i ka pomaikai pili laula no ka lehulehu, ma na wahi i hiki e hana pela. E hooki loa i na hoolilo ana no kekahi mau haawina hou e waiho ia mai ana, ina aole he pilikia e loaa mai ma ka hana ana pela. Ua aneane e puana ia ko kakou Ahaolelo he hana kamalii, a aole makou i makemake e hana hou pela keia kau ae e hiki mai.
               Ano, e kamailio iki makou no ka " Aie Miliona," no ka mea, oia no ka mea nui o keia mau la, a o ke " akua lapu" hoi i maka'u loa ai kekahi poe. I ka nana aku he bila keia na kekahi loea mawaho ae o ka Ahaolelo i hana, a haawiia ma ka lima o kekahi lala o ka hale, a ua hooholo pupuahulu loa ia e ko ka hale. O ka uhane a me ka manao o keia bila, he mea ia na ke kahi kalai aina i noonoo ai, oia iho la ka mea e pakali aku ai i hue ia mai na waiwai o ka wa e hiki mai ana ma ka aina ; i hookaaia ai hoi ka aie lahui i keia wa ; a i ulu mai ai na mea e kokua ai i ka hooholo mua ana i ke aupuni. Aka, e like me ke ano maka'u o kahi poe o hoomahuahua loa ia ka aie, pela no makou i kanalua ai : Oiai, me na hookele akahele loa ana no ua miliona dala la, a me ka hoolilo noiau ana wale no e like ai ke manaolana, e hiki pono aku no ia i kona palena e maka'u ole ia ai. A ina e lawelaweia keia puu dala me ka hau-nui, a me na hoolilo ana no kela a me keia mea i ku ole i ka hoopuka mai i na kumu loaa e waiwai ai, he mea akaka aole no e kaa ana. Aka, he oi aku nae ka makai o ka aie ana i ko loko nei mamua o ka aie aku i ko waho ; no ka mea, o na ukupanee a pau e hookaaia no ia i ko loko nei, me ka ohi hou ia mai o na auhau no ia mau mea i ka waihona aupuni. Ina i ko waho, e lilo loa ana me ka hoi hou ole mai.
               I kekahi wa, he mea maikai no ka aie, a i kekehi wa he poino, e like me na ulia a me ke ano o ua hoohana ana aku i ka mea i aieia. Ua ike kakou, me ka aie wale no i loaa ai i ke aupuni na hana ano hou o keia wa. Pela i kukuluia ai na hale aupuni, na Hale Papaa, na wapo, a me na ano e ae i like pu. O kekahi o keia mau mea i aie ai ke aupuni, ke hoihoi nei lakou i ko lakou mau puka i ka waihona o ke aupuni, ua kaa kahiko ka puu dala i aie ia ai ; e like la me ka hana ana i na ohewai no Honolulu nei, ke kuai ana ia Ainahou, a me ka hana ana i na wapo hoopili moku, a me kekahi mau mea e ae ; aka o kekahi mau hana hooulu e ae i aie ai ke aupuni aole ia i kaa a hiki i keia wa, e like la me ka Hotele Hawaii, na Hale Papaa, a me ka Hale Aupuni ; o ka mea hope nae aole kakou e manao e hookaa mai ana ia i na mea i aie ia nona iho. O keia mau aie nae a pau mailoko wale mai no ia o ka Ahaolelo i hoea mai ai, kahi kupono e hooholoia. Eia ka mea hope, e hookela ae e na hoa o ke kau Ahaolelo e hiki mai ana i ko oukou noiau mamua o ko oukou mau mua.

               Ma kekahi palapala nona ke poo " Ka make ana o Akawa Pake," e ikeia ai ka halawai ana mai o ia mea ola kino me ka poino manaonao. I ka heluhelu ana i keia palapala ua ane kahaha makou i ka ike ana, o na inoa no o na Luna makaainana mua a i elua o Molokai kekahi e kau nei maluna o na waapa mai Lahaina a i Molokai. Aole i poina ia makou ko laua hooikaika loa ana imua o ka Ahaolelo o ka 1874, e haawiia i $1,000 uku hoolimalima no ka moku e holoholo mau mawaena o Molokai, Lanai, a me Lahaina ; a o ke kumu o keia hoolimalima ana i moku o ia ano, no ka nui wale o na waapa i poino ma ke kai o Pailolo, a me na ola pu kekahi ; a no ka mimo maikai o ka laua kalai ana, ua hooholo ia e ka Ahaolelo e haawi i $1,000 no kekahi moku e hooholo mau ana mawaena o ia mau wahi. Iloko o ka wa e hoopaapaa ia ana keia haawina, ua puka mai kekahi ninau, " He mea anei keia e holo hou ole ai na kanaka o Molokai ma na waapa ?" Me he la ua ae aku no ua mau Luna nei. Kai noa pela. Eia no ka ! ua mau Luna Hanohano nei e " puleheke boti" ana aole ma ka moku a laua i noi ai. E aho no e hoopauia kela haawina hookahi tausani e keia kau Ahaolelo ae.

               Ua loaa mai ia makou kekahi nuhou me he la ua hunakele loa ia a i-i. Oia hoi akahi no a loaa mai ia makou he palapala i kakauia i Dek. 10, 1875, e hoike ana i kekahi hana lokoino a kekahi kanaka i hana no na pule ekolu mamua aku o ka la i kakauia ai. E hoike ana ua palapala nei ma ka po o ka la 17 o Nevmaba ua hele ae kekahi kanaka mau makau ole me ka welu i owiliia a paa, ua hoopuluia i ka aila honua, a kuni i ka aina-ko (o ka Wili-ko o Naalehu) me ua welu la i ho-a ia me ke ahi Ua a akahele loa nae ka aina ko no ka pulu ana i ka ua, a hiki wale i ka wa i ike ia ai ke ahi e ke kuke a ka poe paahana, ma ka hora 12 o ka po, a ua pio koke ke ahi, aole i loaa ke kolohe. Oia iho la ke ano nui o ka palapala, aka ua haohao nae makou no ke kahiko loa o ke kakau ana, aneane ekolu malama, akahi no a hoea mai. Malia paha he hewa no ka noonoo ana i ka malama i kakaa ai. Ina aole i loaa,.ua kolohe la a hiki i keia la he hoohuoi ko makou i ka ike ana o ka mea kakau (D. N. Elia) i ke ano i ho-a ia ai he welu i hoopuluia i ka aila honua.

               Ua loaa mai ia makou kekahi palapala mai Waiohinu, Kau mai e hoike ana no ke kuee mawaena o ka ekalesia malaila a me ko lakou kahu, i kakauia e J. R. Kauihonua, ma ka la 15 o Feb. nei, a penei kekahi hapa o ka olelo o ua palapala la : Mai ka malama mai o Ianuari —" ua hoike lea mai oia (Kahu e.—) i kona manao hana i balota nona, a eia hoi ka mea kupanaha nui, o kana mau hana i ku i ka la noa ua lilo ia no na la o ka Haku, a o kana mau haiolelo ano nui o ia la, ma ke ano e pili ana i ka balota, a pela no ia e kamailio nei a hiki i keia la, a ma ia hina a ua kahu haiola nei, ua mokuahana ka ekalesia, a ua ulu mai ka hoopaapaa mawaena o na hoahanau a me ia. Ekolu sabati o kona hana ana me na hoahanau, a ua hoole aku na hoahanau iaia aole e malamaia kona ola ma ke kokua ana iaia e hanai kahu."
               Eia ka pane a ke kahu : " E noho no au a kanu ia kuu kino kupapau maanei me ko'u kokua ole ia mai ma ke ano he kahu ekalesia, a e malama aku no au i ka'u hana, a ke pane nei kela aole ona mea e pio ai o kana mau hana, aole no ia e kanalua i kana hana maikai."

E KA LUNAHOOPONOPONO :
               Ua loaa mai ia makou kekahi pahu mai kekahi kanaka mai ma Hawaii (paha) me na mea iloko no ka Hoikeike Nui — he kii akua laau a me na kii pohaku. O ka palapala me ua pahu nei, ua nalowale. O keia mau mea i loaa ia makou he mau mea waiwai nui, a ke ake nei makou e loaa ka mea nana ia, i haawi aku ai makou i ka mahalo nona, a i ka wa e kuaiia ua mau kii la, e hoouna aku no makou i ke kumukuai ia ia. E oluolu oe e hoike aku ia ia e palapala mai ia'u. SAML. S. G. WAILA. Komisina no ka Hoikeike Haneri makahiki.
Feb. 22, 1876

Ke ano ili o ka Mahina no ka Malama o Feb., 1876.

MANAWA NO HONOLULU
[HOOMAKAUKAUIA E KAPENA D. SMITH.]
2 Hapaha Mua....................... 6 22.2 PM
9 Mahina Piha........................ 7 15.7 AM
16 Hapaha Hope.................... 6 24.8 PM
24 Mahina Hou....................... 7 48.2 PM

Ka puka me ka napoo ana o ka La.

1 Puka la...6 45.7 AM...............Napoo la...5 45.7 PM
6 Puka la...6 24.3 AM...............Napoo la...5 50.3 PM
15 Puka la...6 35.7 AM.............Napoo la...5 51.7 PM
22 Puka la...6 28.7 AM.............Napoo la...5 57.7 PM
29 Puka la...6 24.6 AM.............Napoo la...6 00.6 PM

Ka Latitu me ka Lonitu o Honolulu.

Ma ka hale bele pauahi. Hale Kaawai Helu 2 , a i ole ma ka Hale Kilo o Mr. Flitner, penei :
Latitu 21° 18' 23" Akau. Lonitu 157° 48' 45" Kom.

Nu Hou Kuloko.

                    Ma keia pule ae e holo ana ke Kilauea no Kauai.
               Ma ka la 1 ae nei o Maraki e haalele mai ai ka moku kuna Iapana ia nei no ka hoi ana i ka home.
               Ua lono mai makou, ua lilo ae nei o Mr. Samuela Paniani i Luna Kepa ma kahi o Mr. J. Makua i hoopau ia ae nei.
               O ka aina " kaili la o lalo," he mau lono hauoli ko laila i hiki mai. He ua a puni ka aina, " hakukele Hanalei," he kiowai Hanapepe.
               Ua lono mai makou ua hanai aku kekahi kanaka o Peleula i kana wahine me ka amaama a laoa ka puu. E ole ke kauka hemo ai.
               Mai ka moku mai o Keawe, he lono pauahi ko laila. Ua ike ia ka pua ana mai o ka uahi iluna o Halemaumau. E alahula ana Maunaloa i ka poe kinai ahi.
               Ua waihoia kau leta e John Brown o Molokai e pili ana i ka make ana o Akawa pake, no ka mea ua loaa mua e mai ka S. K. K., ia makou. Ua mahalo ia no oe.

               NA MAKE MA KALAWAO.— I keia makahiki iho nei eia na poe i make ma Kalawao : Ian. 26, Bila kane, no Kealia, Lanai ; Feb. 2, Kahili k. no Kalihi, Oahu ; Feb. 4, Ninaualii, no Kohala, Hawaii.
               Ma keia pepa e ike ia ai ka palapala a ka Hon. S G. Waila, e pili ana no kekahi akua kii kahiko i hoounaia mai no ka Hoikeike Nui. Ua makemake pu ia hoi ka mea nona ua mau waiwai la e hoike mai i kona inoa, a me kahi i noho ai.
               Ua kuai kudala ia e Mr. Adamu ke kau wahi apana aina uuku i kela Poaono iho nei, a ua lilo no $335 dala, a i na ma ia ano e kuai ai, e hiki aku ana ia i ka $2230 no ka eka. Ke i mai nei ko makou hepa, no ke Kuikahi Panai Like keia.

               NA IKE ALII — Ma ka Poakolu nei, la 16 o keia malama, ma ka hora 12 o ke awakea, ua hele aku la ke Kapena Ito a me kona mau alii malalo iho, o ka moku manuwa Iapana e ike i ka Moi ma ka Halealii Iolani. Ma ka Poaono mai, i hele aku ai na 'lii o ka moku kaua Farani e ike iaia, koe ke kapena, aole oia i hiki no ke onawaliwali o kona kino.
               He palapala kekahi i loaa mai no na hana e pili ana i na la koho balota o Waialua, a me ke kau mau wahi e ae, aka, no ka hala ana o ka wa pono, a me ka ike mua ia ana o na mea ano nui ma ia mau wahi e pili ana i ke koho balota, nolaila ua manao makou he pono no e waiho ae, me ka mahalo aku no nae i ka poe i kakau mai.
               Ma kekahi mau kolamu e ae o ka pepa o keia la, e ikeia ai ka olelo hooholo a ka Lunakanawai A. F. Judd ma ka Aha Kaapuni no kekahi hihia e pili ana i na laau pae wale mai. He hoopii keia na ka mea nona ka aina i pae wale ai kekahi laau haole i ke kanaka i loaa mua ai ua laau la. E heluhelu i keia olelo hooholo a ka Aha me ke akahele, a e loaa no ka pomaikai.

               HE HAWAII I MAKE I KE KAUA — Aole ! He keiki Hawaii ua make, oiai oia malalo o ka lawelawe ana i ka oihana kaua moana, he mai akepau kona mai i make ai. O Wiliama Morse kona inoa ; he 21 ka nui o kona mau makahiki a me 1 malama. Ma ka la 14 o Ianuari iho nei kona make ana, ma ka Halemai o ka poe luina moku ma mokupuni Mare i Kaliponia. O Lahaina kona one hanau. Ma ka makahiki 1873, ua kepa oia maluna o ka moku kaua Benecia o Amerika, a me kekahi poe keiki Hawaii ae, a holo aku ma ke ano luina. No kona ikeia i ka makaukau, ua hookiekie ia ae la oia he lii waapa no ke kapena, a ma ia wahi kulana oia a make. Mamua ae o kona maimai loa ana, ua haalele oia i ka hana, a noho iloko o ka Halemai.
               Ma ka po Poakolu nei, ua hoao ia e komo kolohe i ka hale kuai o Kale Bereniga ma Alanui Marine, aohe mea i lilo

               HAINA NANE HELU.— Ua ikeia ma na kolamu Itamu o ka " Lahui Hawaii" kekahi nane no na helu like ole elua, he elua 9 ko laua like ole, a he paiwa kekahi i ko kekahi, Eia ka haina, he 21 1/4 ka helu nui a 2 1/4 ka helu uuku iho Isn.No.

               AIHUEIA A WAWAHI HALE — Ma ke ahiahi Poalima aku nei i hala, ua komo kolohe ia aku la kahi o Mr. Manu puhi palaoa, a wawahiia iho la kona pahu, he $30 a $40 paha mau dala i laweia mai loko aku o ka pahu. Aole i paa ka aihue, ua pulahio e ua piko pau iole'la ; a o ka mea nona ka hale, ua hele aku ma kahi e no ka manawa pokole a hoi mai, ua neo. He mea keia e ao mai ana ia kakou e makaala.

               HE IMIHALA PAHA.— Ma ka Poakolu nei, ua manao ka Aha Hoomalu e hoolohe i ka hoopii a Kioula, Aihapuu, a me Kahunahana o Kamoiliili, no ke kuai opiuma o Apana pake o ia wahi no. A i ka nana ana o na Kauka, ua ikeia he Laau kunu ka mea i laweia aku e hoopii ; no ia mea ua kuuia. Ua manao ia nae he imihala. oiai, he kue mawaena o ka pake a me kekahi mau mea o ua poe la. Ke ao nei makou, mai imi hala i na hoa noho, wahi a Solomona.
               Ua hoopololei mai o S M P. Kaleo no ka hewa o ko makou hoike ana aku i na balota o ko Wailuku Apana koho. Aka, o ko ke kope ka makou i hoopololei ai a mailaila mai no ke paewa. Eia ka pololei maoli wahi ana.
               Thos. N. Birch, " " 225 balota L W. Papalimu, " " 135 " He mea liilii na paewa o ka nui o na balota o kela a me keia mahope iho o ka pahola ana ae o na lono, o na inoa maluna ae na mea i koho ponoia he mau lunamakaainana no Wailuku. O ka hewa nui maoli, oia paha ka hoano e ana ae i na inoa ma o kekahi kanaka e la.

Na palapala.

                    O kau palapala e H. J. K. o Waiohinu, Kau, Hawaii, e pili ana i ke kipaku ia o na kanaka a me na holoholona mai ka aina aku o kekahi mea aina, no ke koho ole ana i kona balota, ua waihoia. No ka mea, he mea makehewa ka hoike aku i ke kipaku ana o kekahi ona aina i na kanaka mai kona aina aku, oiai, oia no ka mana maluna o kona waiwai, ina aole i hooliloia aku ma kekahi ano e ae. Aka hoi, aohe kuleana o ka mea ona aina e punuku wale a e keakea i na kanaka mai ke koho ana i ka mea a kela a me keia i makemake ai.
               O kau e S. M. P. Kaleo, ua waihoia no ka hapa nui me ka maikai, a ua laweia mai na mea i makemakeia. E ikeia mawaena o na hunahuna.
               O kau palapala e Kealakuhilima nona ke poo " Haina o na Nane Haawi aku," ua waihoia a loaa ia makou he manawa e nana pono ai no ke kupono e hoopukaia a kupono ole paha.

NA PALAPALA I KE KUOKOA.

Ka Pae Aina o Makala.

                    He lahui hula no ua lahui'la, aole nae e like me na hula o ko Hawaii nei. He hula pahu ko laila, penei ke ano. Ua hana ia ka lakou pahu hula no loko mai o kekahi laau oolea, elua poo ; he puka iwaena, a ua puali o waena-konu kahi e paa ai ka lima. A ma kekahi poo, ua uhiia i ka ili o ka mano, a me ka opu o ka hahalua. A i ka wa e hoomaka ai ka hula, ua hoomaka ia ka hoonoho like ana i ka poe i maa i ka hula. O na kane, oia ka poe nana e hoopuka i ka leo mele. Ua kahiko ia lakou me ka hulu manu ma na lima, a ma ke poo, me na pa-u hou hoi a aia hoi ma na pepeiao kekahi. Aole ku iluna e hula ai, noho no malalo alaila hula.
               I na wahine ke pai ana i ka pahu me ke mele ana ma ka waha. Hele lakou io ianei e hula ai, e like me ka makemake. I ka wa e make ai ke kanaka ua hula ia no, a i ka wa e holo ai i ka moana e hula ia no, wahi a lakou, " He mea ka ia e hoolana'i, a hooikaika i ka poe nana e huki i ka pe-a iluna."
               He lahui akamai no i kukulu hale, aole nae like pu me ko Hawaii nei mau hale kahiko. Eha pou o ko lakou mau hale, a he ano poepoe ko luna ae o ka lohelau, a maluna wale no e akoia'i i ka lauhala ; a pela no o lalo e hakahaka ai, komo ka ua, ka makani, He lepo wale no o loko me ka iliili pohaku. Malalo e moe ai na wahine, a o na kane maluna e moe ai, no ka mea, ua hana ia no i wahi holopapa, kahi e waiho ai na mea wahie a pela aku, a ma ia wahi no e moe ai na kane a keiki hoi.
               Okoa no na hale-moe, a okoa no hoi na hale kuke, a okoa no na hale-pe-a o na wahine i ka wa mai o na wahine. A ma keia mau hana a pau e pili ana i ka hale, ua akamai no lakou e like me ka hiki ke hana.
               Kahi hana ano e a ua lahui'la, oia hoi keia. O ko lakou hou ana a hoolaula hou ae i ka pepeiao, a oi aku mamua o ka palena kupono. A penei ke ano o ka hana ana. Ua hou ia i ka wa uuku o ke keiki, no ka mea, oia ka wa lahilahi o ka pepeiao, a nolaila hooia me ka laau auku a hiki i ka wa e ola'i, alaila, komo hou he laau noi ae, hiki i ka wa kupono ai no ke oki ana i nui loa ai ka pepeiao. Ua okiia mai ka lihi luna o ka pepeiao, a heleheleia kela aoao lahilahi o ka aoao lalo, ua hala i lalo a lihi kokoke ma ka aoao o mua o ka auwae : alaila he puka nui. Ua komo no ke poo iloko o kela puka i okiia ai.
               A he mea maikai loa ia ia lakou, a he mea henehene i ko kakou mau pepeiao ke ike mai lakou, ua kapaia mai hoi ko makou mau pepeiao, " He pepeiao no ka moa," wahi a lakou. Weliweli no keia hana ano e, i ka okioki wale ia o na alualu pepeiao, aka, no ka pouli no nae loaa ai keia hana hoomainoino.
               Eia hou kekahi hana. O ko lakou kakau uhi ma ka ili o ko lakou mau kino, ua kakauia ko lakou kino, me na kahakaha ano e. Okoa no ke kakau o na alii nui, a okoa no hoi ko na kaukau-alii, a okoa no hoi ko na makakaainana. Ua paele loa hoi kekahi mau alii, a koe na onohi maka, ano like paha me Kahekili ke alii paele o Hawaii nei i kela wa i hala. He mea mahalo nui ia e lakou ka poe i paa i ke kakau ia, a kapaia e lakou eweilo (oia hoi u-i) a he nui wale na hana ano e e like paha me ko Hawaii nei.
               Na hana maikai, e like me keia. He hookipa, he heahea mai, he lokomaikai, he aloha no ia kakou na malihini ; ke hele ma ko lakou ipuka hale e launa ai me lakou, he ano like me ko kakou nei ma ia mea. Kahi manao kuhihewa o lakou no ka make ana o ke kino, a me ka hele ana o ka uhane.
               Ua manao no lakou, " Ina e make ke kino, ua hele no ka uhane Iaorok (ma ka hema) wahi a lakou. O keia, aina, aia, no ia ma ka hema o Mille, aia malaila ka uhane o na alii, me na makaainana kahi e akoakoa ai. He aina maikai loa kela, nui na mea ulu ma ia aina a he maikai ka noho ana o na uhane ma ia wahi, nolaila, i na e make kahi o lakou, ua komo koke ka uhane ma ia wahi." He ano like paha me ka manao o ko Hawaii nei, i ka make ana o ka uhane, ua hele ma kahi i kapaia ka " Leinaakauhane." Akahi no lakou a lohe, e hoi ka uhane i ka mea nana i hana ; a e hoi ke kino i ka lepo.
               Eia kahi manao o lakou no ka uhane hele e lapu. Ua ike no lakou i ka uhana o ka mea i make, e helu mai ana e hoomaka'uka'u ia lakou. Nui loa ko lakou maka'u i ka uhane lapu — A no ko lakou maka'u nolaila, ua hana lakou i kahi hana e hiki ai ke hoopale aku i ka uhane lapu — Lawe mai lakou i ka haniu hou, akahi a mohala ae ; a uluna ia paa, alaila, ua kuu ia ma ka lihilihi lalo o ka halemoe, me ka hoolewalewa ana i lalo. I ka wa e ike ai ka uhane i kela haniu keokeo, alaila, ua maka'u aole hele mai e lapu — He ano like paha ia me ka ohe — haehaeia a ko Hawaii i hoomakaukau ai, no ka hoopale ana i na uhane lapu, He mea e kau ai ka weli o ka uhane lapu. He nui wale na manao kuhihewa o lakou, aole e pau i ka haiia'ku aka, ua pau paha ia mau kuhihewa.
               E hoopokole kakou no ke au kahiko, a e mahele hoi kakou no ke au hou. Pehea la, wahi a ka mea e ninau mai ana ?
               Eia ka haina — Ua wehe ka malamalama, ke hee aku la ka pouli, a kokoke nalo ka naaupo ; a ikea loa ia ka nauuaoio, " Palekaua puka i ke ao," wahi a lakou la iho.
(Aole i pau.)

" Ina Makaainana o ka apana koho o Honolulu."

E KE KUOKOA ; Aloha no :—
               E ae mai oe ia'u ma kekahi hapa o kou mau kolamu, e hoomaikai piha aku i na Makaainana o ka apana koho o Honolulu, no ke koho ana mai ia'u a me kekahi o ko'u mau hoa Lunamakaainana no ke kau Ahaolelo e hiki mai ana ; a e hooikaika no au i na Kumu hana, a'u i hoopuka aku ai imua o oukou, ma na pepa liilii. Ke hoike hou nei no hoi au, e like me ka'u mau hoolaha ma ua pepa liilii nei, aole he hana i koe no ke Kuikahi Panailike, a me Kanawai Aie Miliona.
               Ua hooholo ia keia mau kanawai a elua i ke kau Ahaolelo o ka makahiki 1874 i hala ae nei, a he mea paakiki ka hiki ana e wehe, Ua hoopuka aku au ma na pepa liilii he nui i hala aenei me ka oiaio loa, a na leo nui, a me na hoolaha akea, e hoinoino mai ana, ua alakai lakou ia kakou iloko o ke kuhihewa.
               Oiai, ua kue mai kekahi mau kumu ; aka, e pono e lokahi mai lakou a pau me a'u malalo o keia kahua " I hookahi puuwai." Me keia kumu nui i iini nui ai oukou e na Makaainana, oia hoi keia, ka wehe ana i ko oukou mau pilikia pili kino ma ka hooikaika ana, ma ka wehe ana i na auhau i hoolahaia ma ka'u mau kumu, i hoopukaia ma a'u pepa liilii. A no la, o ka wa kupono keia a'u e hoike aku ai imua o oukou, i na mea i olelo pili kino ia hoi no'u, oia hoi ; he kanaka au e hilinai ana mahope o ka aoao hookahi ; aole loa pela ko'u manao. E ia no au mahope o oukou na Makaainana, a na ka'u mau hana i keia kau ae e hoike mai no ia mea. Ke hoomaikai piha aku nei au imua o oukou e na Makaainana, ko'u mau haku, ka mea nana na hana a'u e hooko aku ai, a ua lana hoi ko'u manao e kokua pu mai ana oukou.
Me ka mahalo. EDWARD LILIKALANI.