Ka Nupepa Kuokoa, Volume XV, Number 15, 8 April 1876 — Page 1
KA NUPEPA KUOKOA :
Ke Kilohana Pookela no ka Lahui Hawaii.
BUKE XV. HELU 15. HONOLULU, POAONO, APERILA 8. 1876 NA HELU A PAU 149.
MAIKAI KA HOI KA PAPA ! A ME Ka Laau o kou Hale ! No Hea la ? KA I NO HOI NO KAHI O WAILA MA ! Nana aku no hoi ia la, OHI KA IO O KA LAAU O MAKAWAO, i ka ua mea o ka nani o Na Papa, Na Laau A ME NA PONO KUKULU HALE O NA ANO NO A PAU, MA KE KIHI O Na ALANUI PAPU a me MOIWAHINE, ...... Honolulu ......MALAILA E LOAA AI E LIKE ME KA makemake, no ke Kumukuai makepono loa. PAPA, PAPA, PAPA Na PAPA huluhulu, Na PAPA manoanoa, Na PAPA i kahiia, Na PAPA kepa, PAPA holo keokeo, PAPA holo ulaula. NA LAAU! LAAU! NA KUA. NA KAOLA, AAHO, MOLINA, PEAPEA, PINE HULUHULU, PINE I KAHIIA, Na Papa a me na Laau Ulaula ! PILI ULAULA PILI KEOKEO, PANI PUKA, PANI PUKA ANIANI IPUKA ANIANI, OLEPELEPE. PENA O NA ANO A Pau ! Hulu Pena mai ka liilii a ka nui ! AILA PENA ! AILA HOOMALOO, WANIKI, PATE NA LAKO o kela a me keia ano. NA AMI-PUKA HALE, NA AMI-PUKA PA. ANIANI ! Pepa Hale me na lihilihi E LOAA NO MALAILA KA PAAKAI Helu 1, O KAKAAKO a me PUULOA No ke Dala kuike, e loaa no na mea a pau i haiia ae la no ke kumukuai emi loa.
O na kauoha a pau mai Hawaii a Niihau, e loaa'ku ana ia lakou, e hooko koke ia mai ana no ia me ka lawa pono.
E kipa nui ilaila, i ike i ka oiaio
749 8m 760
I ka Hon Godfrey Rhodes, ka Hon. A. S. Cleghorn, Walter Murray Gibson, Esq., a i kekahi poe e ae i kakau inoa i ka hoike manao i ka Moi, i hanaia i ka la 22 o Feberuari 1876. E NA KEONIMANA :—
Oiai ua pane aku no na Kuhina o ka Moi i ka oukou hoike manao iaia, a oukou i waiho aku ai imua ou i ka la 29 o Feberuari, a na Kuhina i manao ai ua ku i ko oukou pono ia pane ana, a ua manao no hoi lakou ua kupono a pololei ka lakou olelo i na ninau nui e pili ana i ka hooulu lahui ; aka, aolo lakou i manao ua pau lua, he mau mea e ae no kekahi o ko oukou hoike manao i kupono i ko kakou kulana i keia manawa, ke wehewehe ia e ike maopopo ai oukou, e na keonimana, a me ka lehulehu, a ke manaolana nei au o ka'u e hoike aku ana e pili ana ia mau ano o ka oukou hoike manao, aole e manaoia he pane kumu ole a he mau olelo waiwai ole no hoi.
Me he la ua maopopo ia oukou a pau i keia manawa, o ke ano o na manao o ka oukou hoike manao he mau olelo paipai i ka Moi e hoomaopopo iho oia he mau kumu hana nui kekahi no ka pono o keia aina i manaoia na na Kuhina e hooko, aole nae i hooko ia e lakou, a no ia mea ua kupilikii ka pono a me ke kuokoa o keia aina ; a nolaila he kupono loa i ka Moi ke hoonoho ae i poe e ma kahi o na Kuhina i oi aku ka makaukau. Aole keia ano o ko oukou hoike manao, ua hoike ia ma na olelo e kuhihewa ole ia ai, a aole no paha oukou a pau i maono o kela i hai ia ae la ke ano maoli o ua hoike manao la o oukou. E na keonimana, aole no keia he mea ahewa ia, he pololei no ; o kekahi no keia o na hana e kono ana ia oukou, iloko o ka oukou hana kokua i ka Moi a me ka aina nei, e hoao mao e hooko,— e hoohaule i na Kuhina. Aole no paha oukou i manao he kupono ke hoike pololei ae i ko oukou makemake, aka he mea maikai no hoi ka hoike pololei ana i na kumu o ke koi ana e hoopau ia na Kuhina ; malia paha o ko oukou makemake maoli o ka hoopau i na Kuhina a hoonoho mai i poe e ma ke poo o na oihana i oi aku ka makaukau i ka hooko ana i ko oukou makemake, aole o ka paipai wale i na olelo paio e pili ana i ke aupuni ; ua oi aku paha ko oukou makemake ia poe mamua o ka poe hiki ke wehewehe mai i ke kumu o ke ko ole o na hana,— a ke ko wale no o na hana ka oukou mea nana, aohe mea e ae. Oia maoli iho la ka io o ko oukou hoike manao e hoomoani nei : oiai aia ma ka houluulu ana i na mea o loko o kekahi palapala e like me keia e ike ia ai kona ano.
Ke pane aku nei au ia oukou i keia manawa ma ko'u inoa ponoi, no ka mea ua akaka no ia oukou, aole ko'u mau hoa me a'u i ka hoomaka ia ana o ka hana a oukou e elelo nei i ka hoohemahema ia, mahope wale mai no lakou ; nolaila aole o lakou ka poe kupono ke ahewa ia no ke ko ole o na mea i makemake ia e hooko i hookumu ia mamua aku o ko lakou noho ana mai he mau hoa no ka Papa Kuhina.
He elua mau kumu nui a ko oukou hoike manao e hoala nei i ko ka Moi noonoo, oia hoi : Ke ano nui o ka hoopaa ana i ka emi mau o ka lahui, a o ke ano nui o ka imi ana aku i ka poe kupono e hoopae mai i o kakou nei. Oiai he kaawale ke ano o na hana o ka hooko ana i keia mau kumu hana nui, he mea kupono ia kakou ke hoomaopopo iho ia mea. No ka mea he mea hoopohihihi wale iho no i ko kakou noonoo ana i ka kakou mea e hoohana ai, a he alakai hewa, ina kakou e manao ana o ka hoopae ana mai i na lahui Asia he mea ia e hooikaika ae ai i ka lahui Hawaii ; a, ma ka wehewehe pololei ana, he mea e hoohua mai ai i kekahi lahui koko lua i oi aku ka ikaika o ko lakou ea-ola i ko ka Hawaii, he olelo, ke noonoo ia i ku ke kanalua kukonukonu.
E na keonimana, oiai aole keia mau ninau elua i hookaawale ia ma kekahi mau wahi iloko o ka oukou hoike manao, a ua lawe pu mai oukou i kekahi manao o kekahi o na Moi i hala e pili ana i kekahi o keia mao ninau,— ua maopopo ia'u aole paha oukou i manao e paipai i ka Moi e hoopau i kona mau Kuhina no ka hiki ole ia lakou ke hoopaa aku i ke emi ana o keia lahui, (he mea i ike ia he aneane hookahi keneturia piha, he keneturia holookoa paha i aui aenei,) a no ka mea paha ua hoohemahema lakou i na pono a ke kanawai o ka aina a me na lako o ka haawina dala no na hoola kino i hoolako imi i hiki ai ke hooko i ka mea i makemakeia ; a aole no hoi no ka hoohemahema ana i ka oukou a pau, a hapanui paha, i manao ai a i hoomakaukau ai e waiho aku e hoohana ia no ia mea. Aole oia e na keonimana ; o ke kumu o ke ko ole, wahi a oukou e hoike moakaka mai nei ma ka oukou olelo, oia hoi, aole na Kuhina i hoohoihoi aku i ka poe Asia a poe e ae e holo mai i o kakou nei e like me ka oukou i manao he hiki. O ka oukou e kapa nei he hoopalaleha na Kukina o ka Moi ma ka hoopae ole ana mai i na kanaka e, oia ke kahua nui o ko OUKOU hoohalahala ; oia ke poo a me ke alo o ko lakou palaka ana. E na keonimana, ke olelo nei no hoi oukou, a i ole ia ua waiho mai oukou e manao ia iho e like me kau i olelo mua ai, aole he mea i kanaloa ia ka hiki ia kakou ke hoola i keia lahui ma ka hookipa ana mai i kekahi luaui ano like, a oia lahui, nona ia mau ano like, aia no ma Asia ; a eia hou, wahi a oukou, oiai he nui no paha na pilikia o ke kii ana aku i ka poe oia ano, he mea ole ia mau pilikia ke makaukau ka hooponopono ana. Eia la he ekolu mau manao ku kaawale a moakaka.
No na manao hope elua he uuku ka'u e pakui aku i ka na Kahina pane mamua aku nei, aka he mea kupono a pololei no ke waiho moakaka aku imua o oukou e na keonimana, imua o ka Moi, a imua o ka poe o keia aina, kekahi mau olelo e pili ana i ka manao mua, he mau olelo no a ka hapanui o oukou e apono ai, ke noonoo iho, oia hoi : o ka hoopae ia ana mai o kekahi poe kane a wahine he lehulehu wale, mai kekahi lahui mai o Asia, a o kekahi wahi e ae paha, i oi aku ka ikaika o ko lakou eaola i ko ka Hawaii a me ka Polunesia — (he mea apo wale a oukou ; no ka mea ina aole pela he makehewa loa no ka lawe ana mai ia lakou) — he mea ia, ma ka noonoo iki ana iho, e aneane kokua ai paha i ka hoopio loa i keia lahui Hawaii ; ka lakou olelo a me ko lakou mau hiohiona ; a aole hoi o ka hoola ia lakou ma ka hui pu ana mai. Aka, nae, e na keonimana, ma ko oukou manao ole ana paha pela, aole anei oukou i alakai ia e kekahi hopuna olelo o ka oukou palapala e kuhikuhi aku i ka Moi, o ka mea e kanalua ana i ka hiki o keia la, hui kanaka ke hoala a houlu ia, ma ke ano i olelo mua ia ae'la, he kanaka ia i aloha ole i ka aina ; i ake ole i ke kuokoa o Hawaii, a he kipi i ka Moi a me kona nohona alii.
Eia hou, e na keonimana, aole no paha i hala i ka ike o kekahi o oukou, he mea kupono loa o ka Hawaii kekahi e hui pu iloko o kekahi palapala e hoike ana o ke kumu hana nui o ka hoolilo ana i ke dala a ka lehulehu no ka hoopae nui ana mai i na kane a me na wahine o kekahi lahui e aku, ma na mea e pili ana i ke ano oia mea a ma o ko lakou makemake,— he kuleana ko lakou e ui ia ma ia mau mea,— he kupono o lakou ka poe nui e ike ia ma ia palapala, nolaila he mea kupanaha i kela me keia ka ike iho he hookahi wale no inoa i kau ia ma ko oukou hoike manao i hiki iaia ke kapa iho he wahi ano Hawaii iki kekahi iloko ona.
Maluna o ka manao a'u i hookumu mai nei, e lawe ia ke ano o kekahi palapala e like me ka oukou ma ke ano o na olelo, ke i nei au, o ka oukou hoike manao he olelo na kekahi poe haole kupa Hawaii he uuku a me kekahi mau haole o na aina e ma Honolulu nei, i hui a me he mea hookahi la, e nonoi ana, aole anei au e olelo iho, e KOI ANA i ka Moi, ma na olelo kupono ole, e hoopau ia kona mau Kuhina, ka poe hoi i lawe ole mai kekahi mau kanaka e a lawa ka makemake ; a ma ka inoa o na mea kaulana a pau, maikai e aloha aina, e hoonohoia aku ma kahi o keia mau Kuhina ka poe e hooko ana i ka mea i makemakeia,— no ka mea, e na keonimana, aole au e hoino aku i ko oukou ike, ma ka hoolalau a manao wale ana ua makemake oukou e hui e like me keia hui lokahi ma keia mea, e noi aku i ka Moi e hookumu ia ka " hoololi pau," i hooakaka ole ia, " e pili ana i ka hana o ka aina," " me ka hana hakina ole a hoololoiahili," i mea e loaa ai ia oe na pono lahui a pau e kupa ae ana malalo o ke ano hana aupuni oi aku o ka maikai, a uuku o ka lilo ; aka ua makaukau au e ae aku oia no paha ke ano maoli o ka oukou noi e ike ia ana maloko o ka oukou hoike manao o keia poina, ua kau nui loa ka mau io o ka poe nana i haku ko oukou Hoike Manao e hoopau koke ia na Kuhina no ka pomaiAole no he kumu kanalua iki, e na keonimana, he mea kupono no paha ka hoopae ana mai i kekahi poe kanaka, a he mea ano nui i ka hapa-nui o kakou,— i oi loa aku i keia manawa, ka wa i manaoia e holo ana ke kuikahi, ka mea hoi e hooulu nui ai i ke komo waiwai o na waiwai nui a kakou e hana nei, a e makemake nui ia ana no hoi na kanaka no na lala imi waiwai o kakou. Me he'la no hoi i ka hoao ana aku e hooko i ka mea i makemakeia o kakou a pau ke laulea ana i ka ike iho e awili ia ana ko kakou pono ponoi me ko kakou aloha aina. Malia nae paha hoi, e na keonimana, ina oukou e kukulu hou aku ana i ko oukou hoike manao — ma ke noi ana i kekahi mea i akaka a i ike ia he mea waiwai e hiki pololei ana i kekahi o oukou,— e makaala loa ana oukou aole e hookelakela i ko oukou mau manao aloha aina a aloha alii : a o ka oi aku, e makaala loa ana paha oukou aole e hoonuinui wale aku i ko oukou mau manao hopohopo no na mea e ili mai maluna o ka aina ke ole e ko ko oukou makemake ; na hoonuinui, hookelakela i mea e ike ia mai ai ko oukou mau manao aloha aina a aloha alii.
Ke hele hou aku oukou imua o ka Moi, aole ana no paha e nele ko oukou hoalo ana i na olelo ano hookikina, a houpuupu wale i ka Moi, kona mau Kuhina, a i ka lehulehu paha ; ua maopopo ia'u, aole oukou e manao hou ana he kupono e hoomanao aku oukou i ka Moi he haunaele kai hana ia i kona la i kohoia ai ma ka noho Moi, ma ka hoopuka ana aku i na olelo ano ole, ke ole o keia ae la ke ano, oia hoi i na wa a pau " aole na lilo aupuni i lawa no ka malama ana i kona maluhia," no ka mea, e na keonimana, he mea ike koke ia no ke nana ino, aole na lilo aupuni o kekahi aina ma ka honua nei i hoolawa i ka malama ana i kona maluhia. Aole, e na keonimana, aole loa kekahi aina e waiwai ana, aole no hoi kekahi e ikaika ana, e " hiki ana ia ia ke malama i kona maluhia" i na wa a pau, aia wale no ka hiki a hoohaahaa iho ke Akua, iloko o kona ahonui, i na ake-nui o ke kanaka, a hoomalu i na manao ano e ona. Aka o ka oi loa aku, aole ana paha oukou e hoike mua aku i ka Moi, a mahope hookikina aku e hana ia keia mea a oukou e makemake nei.
Heaha la keia mea e makemakeia nei ? E hoohanaia anei, e like me ka oukou, " kela me keia ano hana a kumu hana o ko ka Moi aupuni no ka hoopae ana mai i kekahi poe kanaka e mai ?" E laweia mai anei na kane a me na wahine Asia iloko o keia aina me ka makemake a makemake ole paha o ka Moi a me ka poe o kona lahui ponoi i hoomaopopo ia mea ?
E na Keonimana.— Aole. O ka Ahaolelo o keia aina kai koho aku i ka Moi Kalakaua no ka noho Moi, a na ka Ahaolelo wale no o keia aina, me ka apono o ka Moi, e hoolilo i na loaa o keia Aupuni no ia mea. Ina o ka oukou hana,— e like me kau,— ka noonoo i na ano a pau o keia ninau, e ike kahiko anei oukou he mea nihinihi ka hele ana aku i mua o keia Ahaolelo Hawaii e noi aku i puu dala mahuahua no ka hoopae ana mai i ka poe o na aina e,— oiai e olelo mai paha auanei lakou o ka hopena o ia mea o ka hooemi i ka ukuhana o ke kanaka Hawaii. Aka, e pane ae ana no paha oukou, he pono keia no ka aina, he pomaikai no ka lehulehu, a e hele loa aku ana paha ka oukou pane, e like me na olelo paipai a oukou, a olelo iho,— no ka hoomau ana i ke kuokoa o keia aina a me ka mau ana o ka Noho Moi. Aka, e na Keonimana, aole wale i na wa a pau na Ahaolelo naauao o ka honua nei i hookele i ka lakou hana mamuli oia mau kumu nui ; e huihui ana ke kanaka i kekahi manawa e hoohana iho no ko lakou pomaikai, a no ka mea a lakou i kuhi ai he pomaikai no lakou a he mea nuku wale no ka hookuikui ana i na wahi olelo pahee e hoomoani aku ai i ke akea i kuhiia iho ka lakou hana he aloha aina, he aloha alii, a pela aku, a me ka olelo maoli aku no i ka poe i ano e na manao me ko lakou he poe kipi. Ma keia mea i manaoia he hiki loa i ka Hawaii ponoi ke hana mai e like me ia ae'la. O keia hoike manao o oukou, a me na olelo hemahema a oukou, kekahi kumu nana e paipai ia lakou e hoi akoakoa, a e hoopoina i na manao e ae, a lokahi iloko o ka Ahaolelo, e pale ino aku i ka mea a lakou i hiki ke kapa iho he olelo hoino i ko lakou Moi ; a e kapae loa i ka mea a lakou e manao iho ai he hookiekie maluna o lakou ; aka, aole paha pela ka oukou i manao ai.
Aka, e na Keonimana, ina no ka Ahaolelo e hoonele mai i ka haawina no ka hoopae ana mai i na kanaka o na aina e mai, a he mea hiki no ia lakou ke hoole.— E poino ana anei keia aina, a e lilo ana kona kuokoa ? Aole loa me ia. Ina ke kuikahi a kakou e kau nui aku nei e holo ana, a ua manao ia e pomaikai ana kakou ke holo,— e hiki mai ana no ka poe o kahi e mai. E hiki mai ana io kakou nei e like me ka hiki ana aku i ko na aina e aku, mamuli o na mea e kaalo ana, a ina ia mau mea na ano e he makehewa ia kakou ke ku-e aku. Aka, he makemake ka poe mahi a poe e ae i paahana no lakou, a e imi ana no lakou e loaa ma kahi e loaa ai ma kahi o ka honua nei i kupono i ko lakou makemake, me ke alaalai ole ia e na hemahema aupuni ; a e uku ana no ia poe i na lilo o ka hoopae ana mai i ua poe paahana la. Ke holo ke kuikahi me Amerika oia ana no ke kokua oia loa mamua o na hana i hana ia e kekahi Ahaolelo a e kekahi poe kuhina paha no ka hooulu ana i ko kakou lahui. Ina e loaa ia kakou keia kuikahi he mea kupono e kau i kekahi rula, e kauoha ana, ina e lawe ia mai kekahi heluna kanaka nui, e lawe pu ia mai kekahi poe wahine, a na ka aina e uku ko ka wahine lilo no ka hoopae ia ana mai. Aole kakou e na Keonimana, e like me na manu hanau hou iloko o ka punana, e kali ana o ke kokuaia ia mai, a ina ua makemake kakou e hoopae mai i mau kokua no na hana a kakou, he kupono no ia kakou ke hooikaika i loaa ai, aole o ke kaukai aku maluna o ke Aupuni o ka Moi. Malia paha o ko kakou pono pilikino ka mea nana e imi aku i na kumu e loaa ai ka hoolaupai ana i ka aina mai waho mai, ina kakou e kaukai ole ana i ke aupuni.
E like me ka hoomaopopo ia ana ma keia kumu manao, he ekolu kumu hana nui i ike mau ia, a he ekolu wale no, e hooulu hou ia ai na lahui mai waho mai, oia keia : ma ke kaua ana ; mamuli o na hoomana ; a mamuli o ka pono pilikino o ke kanaka. O ke kumu hope loa ka kakou kumu hana nui. O ka ulu mau ana o na waiwai e hua nei ma Hawaii nei, he hailona maikai ia e ulu pu ana no ka poe o keia aina, me ke kaukai ole aku i ke kuikahi, no ka mea, o ka poe o ka lahui nei i ike ia ma o oukou, e na Keonimana, o na haole a me na hapa haole, ua ulu mau a hiki i keia wa, a ua lilo he anoano e kupu aku ai i kekahi lahui, me ka hui pu ole ia ana o na manaolana no ka lahui Hawaii maoli, a me ka helu ole ia no hoi o ka poe e holo mai ana io kakou nei, i manao ia aole e nele ka pae mai. Ma ka noonoo kupono ia ana o keia mau mea, e ike koke no auanei oukou i ka pili i kekahi o ka oukou Hoike Manao.
He mea pono no paha, e na Keonimana, i ka hooholo ana i ke ano o ka oukou Hoike Manao, ke hoomaopopo i ka manao o na nupepa, no ia mea. O kekahi nupepa ua unuhi ae i ke ano o ua olelo la a oukou, penei : he makemake e hoopau ia na Kuhina, e like me kau i olelo ae nei mamua, a ua awiwi aku no hoi e hoike i ka lehulehu i ka nui a me ke ano o ka poe i kakau inoa i na palapala 'la, a e olelo ana he " elima o ke ewalu o na alii haole o ka aina i kau i ko lakou inoa ; na loio makamua ; na haole kalepa a pau ; na luna kakau manao nupepa a pau ; a me kekahi poe he nui wale o kela ano keia ano, o kela aina keia aina, o kela hoomana keia hoomana, e ikeia ana iwaena o kakou." Aole no o kana mai,— a i kuhihewa ole ia ai ke ano o keia mea, hoomau aku la ka manao pepa hookahi no penei : " I ko makou manao o ka poe e koho ia mai ana a ua makaukau i ka hoolako aku i ke Aupuni i na ano hana a manao kupono ke hoohanaia no ka hoolaupai kanaka ana i ka aina, e haawi ia ia lakou kahi a me ka manawa e hoohana ai i ka lakou pono, e like me ko ka poe e noho nei ma ka oihana i keia wa, ka mea i haule ino ia e keia poe Kuhina." A ma kekahi manao-pepa hou aku, e kuhikuhi ana i na nani o ka noho ana Aupuni malalo o kekahi Kuhina Nui, ua hoao aku e hoolilo i olelo kohu na manao paipai e hoopau ia na Kuhina, ma ka hoohaahaa ana i ke ano a me na hana a na Kuhina a pau o keia aina mai mua ma a hiki i keia manawa, koe wale aku no o " Wale, ke kanaka hooikaika a aloha aina," hookahi oia poe. A i ka hoopau ana o ua nupepa la i na manao, hoopoina iho la i na eneenemi loihi a kuakiaki, no ka manawa, a puana ae'la i kona hoa, penei : " A ina ko makou koolua e hui pu mai ana me makou i ke kokua ana i na manao maikai o ka lehulehu no ka hooponopono hou i ke Aupuni, e manaolana aku no kakou no ka hoonohoia o kekahi Aha Kuhina i hilinai ia, a no ka kukulu ia o na hana aupuni i ku a i hina e like me ka apono ana a ka lehulehu." Owai la ia poe e kalokalo nei i ke kokua o ka lehulehu ? E na Keonimana, ua ike oukou i keia manawa, aole he hookahi wahi kanaka Hawaii ponoi i hoomanaoia iloko o ka palapala i kukuluia e ka poe nana i kalai ko oukou Hoike Manao ; ua hoohemahema ia a ua kapae loa ia ke kanaka Hawaii, (nona ke kokua a na nupepa e kalokalo nei) ka mea nona ke kuleana nui ma keia kumu hana nui. Me he la, o ke kumu kai a me na pono nui e ilihia ana i keia aina, ma ia mea, mamua o ka noonoo ana no na mea e pili ana i ka hooulu lahui.
Ua hoomaka maoli keia poe e hooluolu a kaana me ka ui ole aku i ka mea nona kahi, a he mea kamahao no hoi ka like o ke kuhihewa o na nupepa ma ia manawa hookahi no, no ka mea he kuhihewa nui keia. Ina ka manao maoli o ka poe nana i haku keia hoike manao o oukou, o ka hoopau a hoonoho hou aku i mau kuhina hou, a me he la oia no, ua kuhihewa nui lakou,— he kuhihewa i ku-e loa i ka mea a lakou i manao nui ai,— ka hoopauia o na Kuhina i keia manawa,— ma ka haalele ana e hookomo ole ana i ka inoa o kekahi kanaka hookahi nona ke koko Hawaii ponoi.
Aole oia wale, eia no keia hemahema, palaka, a poina paha, iloko o ke kalai ia ana o keia Hoike Manao — aole he ikeia o kekahi o ka poe paahana ike a me na hapa haole o Honolulu nei ma keia palapala. Me he la he mea kupono loa, ma na hana e pili ana i ka hooholoia o na luna aupuni no kekahi kumu hana, o keia poe kekahi e ui ia aku, oiai o lakou kekahi poe e hookaa pono ana i na auhau a ke Aupuni i kau aku ai maluna o kela me keia.
Eia hou keia poe lokahi ; ua like na pono a me na pomaikai ; ua oi palua aku ko lakou nui imua o ko oukou ; a, e na Keonimana, me he la no ua like ko lakou manao me ko oukou, ua kapae a hookae loa ia e oukou,— he poe i oi aku ka pili o keia ninau i ko lakou pono mamua o ko oukou, a nolaila, ua oia aku ke kuleana. Aka, he mea hiki no nae paha ka hooponopono houia ia mea, ma ka pakui hou ana mai i kekahi papa inoa o keia poe, a me ka inoa o ka poe kupono o ka Lahui Hawaii ponoi, e lawa ai ka mea a oukou e hoohie nei — ka lehulehu ; ke hiki ia mea, ke olelo aku nei he makehewa ia'u ke i ae, ua hauoli au i ka haalele ana i ko'u noho kuhina, oiai ke ike nei au ua kupono ka hoike manao, alaila hui uku au me oukou i ke kokua ana i ka mea a ka Moi e hoonoho ae ma ko'u wahi no ka hooko ana i ka mea a oukou e manao nei ua poino ia'u.
Ua wehewehe ae nei au i ke ano o ke alakai hewa ia ana o ka poe nana i kalai ko oukou manao a poina kekahi poe, aka, he awiwi wale iho no paha no oukou i hiki ole ai i keia poe lima-hana-ike ke hoike i ko lakou aloha aina. He hiki paha ke hoomaopopo ia ke kumu i poina ai keia mau ano kanaka, aka, he kamahao ka poina ana o ka lehulehu i na papa pai, na pale a kiaipono o ka lehulehu !
He pono ia'u ke olelo ae o " ka papa-pai" no ka mea ua hui pu na nupepa, mahope iho o na olelo inaina a hakukole, ma ka lokahi o na manao e hoopau i na Kuhina.
Aka, he mea maikai paha no kakou, e na Keonimana, ke haalele ia na olelo hookelakela e puka mau nei i keia wa, a e waiho aku imua o oukou ma ua wahi huaolelo kupono i ke kulana o keia mea i keia wa, he kulana no i maopopo i ka hapa nui o oukou ma na mea i oleloia ae'la, aka, aia kekahi poe iwaena o oukou i loaa ia lakou na pono o ka nupepa ma ke ano waha olelo ; e haunaku poele ana aole me ka manao hoino wale, aka he maka ole no e ike ai, a ua hoopilikia no i keia aina ma na alakai hewa ana. Eia ke kulana i hoonuinui ia a ko ia ae imua o ke akea e ko oukou Hoike Manao. Ma ka la 31 o keia mahina e pau ana ka uku ia ana o ke dala no ka hoopae lima hana, a o ka hopena ia o ia mea ; a ina no na papa-pai a me kekahi poe e ae e olowalu mai me he pupule 'la, aole loa he mana maloko o keia aina e kauoha aku i ka Moi a i na Kuhina paha e hele imua o ka Ahaolelo e noi i dala no ka hoopae ana mai i na kanaka o na aina e, ke ole lakou e makemake a i ike paha aole he kupono ; a aole no hoi he mana mawaho e koi mai ana. He mea maopopo ua makemake nui na paahana, a kakou a pau e ike nei ano, ua kokoke mai paha ka manawa e imi aku ai ; a no ka makemake laulaha no hoi kekahi i mau luna aupuni kupono a maikai loa, na kumu i ko aku i ke kahi poe o oukou e kakau inoa i kekahi palapala ano e loa i hoomaopopo ole ia kona ano a pau e oukou , ua kuhihewa hoi na nupepa elua o oukou iho 'la ka lehulehu oiai, ua hilinai laua maluna o oukou no ko laua ola, nolaila, i ko laua manao o oukou iho la na lehulehu.
Ina oia iho la ke kulana o keia manawa, a no ka oiaio o ia mea, ke ui aku nei no au ia oukou, e na Keonimana, a i ka lahui mai Hawaii a Niihau, ke ike maopopo nei au, aole keia o ko'u manawa e hoihoi aku ai i ka Moi i ko'u hookohu ; a eia hou, e ao aku no au i ka Moi, i ka manawa paha ana a me na kanaka ponoi o keia aina e makemake ai i mau Kuhina hou, e makaala i ke kanaka haanui nona iho, ka poe i lawa i kahi ike e alakai ai i ka poe e hilinai ana maluna o lakou, iloko o ka pilikia, me ka lawa ole nae i ke akamai e hoopakele ai.
I ko'u hooki ana, a ma na mea i pili i ke ano o ka oukou hoike naauao e na Keonimana, aole no paha i nele ko oukou minamina me a'u i keia wa, no ka hiki ana o keia hoike manao imua o ka Moi, ka imua o ka aina nei, a imua o ka honua holookoa, me ke kani-e o na olelo wiwo ole, hoonuinui a mahaoi, aka, e oluolu ana paha oukou ke lohe aku, aole ka Moi a me na Kuhina o ka Moi i manaoio, o ka oukou ia i manao ai. W. L. GREEN.
Aliiolani Hale, Mar. 11, 1876,